Opredelitelnıye mestoimenya
W sowremennom kumıkskom yazıke k razrädu opredelitelnıx mestoimeniy, wırajaüşix znaçeniye obobşenya, otnosätsä har, har kim, har bir «kajdıy», barı, bütün «wes», öz «sam», bayağı, alay «tak», bulay «wot tak». İx mojno razdelit na 2 gruppı: a) indifferentnıye – har, har kim, har bir – kakoy ugodno, bezrazliçno kakoy; b) sowokupnıye – barı, bütün «wsö, wse». K opredelitelnım mestoimenyam otnosätsä takje ne w znaçenii «kakoy», «çto za». Dannoye mestoimeniye w otnositelnom upotreblenii wıstupayet w funksii otnositelnıx slow, obuslowliwaüşix znaçeniye pridatoçnogo predlojenya. Ne adamsan görgenni aytmayğan «Tı, çto za çelowek, ne goworiş o tom, çto widel». Hey Abdurahman, ne işiñ bar seni sabanlanı toqtatmağa! (İ.İbrahimow) «Ey, Abduraxman, kakoye tı imeyeş prawo ostanawliwat plugi!»
Mestoimeniye har zaimstwowano iz persidskogo yazıka i morfologiçeski neizmenäyemo. Çaşe wsego opredeläyet imä suşestwitelnoye, oboznaçaüşeye liso, slowa s prostranstwenno-wremennım znaçeniyem: har adam «kajdıy çelowek», har gişi «kajdıy mujçina», har gün «kajdıy den», har geçe «kajduyu noç», har yurt «kajdoye selo» i t.p.
Pronominatiw har oformläyetsä affiksami prinadlejnosti: Biz şonda yoluğarbız. Onda, haribiz ayrı vagonğa da minip, Torqalige geterbiz (M.Yahyayew) «Mı tam wstretimsä. Tam kajdıy iz nas sädet w otdelnıy vagon i poyedet w Torkali». Harisi özünü başını hayın etip aylana (M.Yahyayew) «Kajdıy zabotitsä o swoyey golowe».
Mestoimenya barı, bütün, harisi çasto wıstupayut w predlojenii w roli obobşaüşego slowa pri odnorodnıx çlenax: Olanı harisini atı bar: Galä, Olä, Kumsiyat, Tonä, Cenä, Umhani, Kawsarat wa Asiyat (M.Yahyayew) «U kajdogo iz nix yest swoye imä: Galä, Olä, Kumsiyat, Tonä, Cenä, Umhani, Kawsarat i Asiyat». Harmut, haywa, şaptal, alma, yüzüm, baʼli – bular barı da bizin bawda öse «Gruşa, aywa, persik, yablonä, winograd, çereşnä – wse oni rastut w naşem sadu».
Swoyeobraznı leksiçeskoye i grammatiçeskoye znaçenya mestoimenya öz.
Mestoimeniye öz çaşe wsego utoçnäyet imä suşestwitelnoye ili drugoye mestoimeniye i stawitsä w postpozisiü po otnoşeniü k nim, podçerkiwaya, çto liso ili predmet liçno proizwodit deystwiye ili podwergayetsä yemu. İ w tom, i w drugom sluçaye mestoimeniye öz priobretayet affiks prinadlejnosti, sootwetstwuüşiy lisu zamenäyemogo ili utoçnäyemogo slowa: men özüm «ya sam», sen özüñ «tı sam»; biz özübüz «mı sami», siz özügüz «(wı) sami». W soçetanii s liçnımi mestoimenyami pri sklonenii soçetanya utoçnäyemoye slowo priobretayet affiks pritäjatelnogo padeja: meni özümnü, seni özüñnü, onu özünü t. d.
Opredelitelnoye mestoimeniye öz «sam» poluçayet swoye konkretnoye soderjaniye pri pomoşi affiksow prinadlejnosti: özüm «ya sam», özüñ «tı sam», özü «on sam», özübüz «mı sami», özügüz «wı sami», özler «oni sami».: men özüm «ya sam», sen özüñ «tı sam», ol özü «on sam», biz özübüz «mı sami» i dr.
Pronominatiwı öz, bar, oformlennıye affiksami prinadlejnosti, izmenäütsä po padejam, sklonäütsä takje mestoimenya har kim, harisi.
Osn. özüm özüñ, barı da, har kim, harisi
Rod. özümnü, özüñnü, barını da, har kimni harisini
Dat. özüme, özüñe, barına da, har kimge, harisine
Win. özümnü, özüñnü, barın da har kimni, harisin
Mestn. özümde, özüñde, barında da, har kimde, harisinde
İsx. özümden, özüñden, barından da, har kimden harisinden
Kogda mestoimeniye barı upotrebläyetsä s affiksami prinadlejnosti, to k nemu pribawläyetsä yeşe çastisa da: barıbız da «mı wse», barığız da «wse wı», barısı da «oni wse». Dannoye mestoimeniye ne oformläyetsä affiksami pritäjatelnosti yed. çisla: Barı da ülkeleni proletarları, birleşigiz! «Proletarii wsex stran, soyedinäytes!»