Affiksı otımennogo slowoobrazowanya
Samım produktiwnım affiksom otımennogo slowoobrazowanya dlä kumıkskogo yazıka yawläyetsä obşetürkskiy aff. -lıq. Suşestwitelnıye, obrazowannıye etim affiksom, wırajayut glawnım obrazom semantiku abstraktnosti-obobşennosti:
a) mesto konsentrasii predmetow i sami predmetı: ağaçlıq «les», taşlıq «kamenistoye mesto», xumluq «pesçanik», aşlıq «zerno», yüzümlük «winogradnik», tuzluq «solonka»;
b) nazwanya abstraktnıx ponätiy, yawleniy, sostoyaniy: gëzellik «krasota», dosluq «drujba», açlıq «golod», tazalıq «çistota», baylıq «bogatstwo», birlik «yedinstwo», terenlik «glubina».
w) naimenowanya fiziçeskix swoystw materialnıx predmetow, otwleçennıx naimenowaniy opredelennogo kaçestwa: aqlıq «belizna», qaralıq «çernota», yılılıq «teplota», sarilik «celtuxa» i t. d.;
g) naimenowanya kaçestw, prisuşix lüdäm: adamlıq «çeloweçnost», batırlıq «geroizm», yaxşılıq «dobrota», duşmanlıq «wrajda»;
d) nazwanya, oboznaçaüşiye obşestwennoye polojeniye, zanätiye, doljnost: direktorluq «direktorstwo», awtorluq «awtorstwo», brigadirlik «brigadirstwo»;
Prisoyedinäyas k proizwodnım osnowam na -çı, -lıq‚ obrazuyet nowıye imena: sabançılıq «xlebopaşestwo», malçılıq «ciwotnowodstwo», baxçaçılıq «ogorodniçestwo».
Affiks -lıq, prisoyedinäyas k osnowe na -lı, -sız, obrazuyet abstraktnıye imena suşestwitelnıye: haqıllılıq «razumnost», haqılsızlıq «nerazumnost», «glupost», tatlilik «sladost, pränost», tatıwsuzluq «nepriyatnost».
İzredka suşestwitelnıye s rassmatriwayemım affiksom oboznaçayut orudya deystwiya, razliçnıye prisposoblenya ili prosto predmetı: tëşlük «telogreyka», başlıq «başlık, nagolownik», awuzluq «krışka», gëleklik «otrez dlä rubaşki», bërklük «şkurka dlä şapki» i t.p.
Ot kaçestwennıx i otnositelnıx imen prilagatelnıx -lıq obrazuyet opredmeçennoye kaçestwo: biyik «wısota» – biyiklik «weliçiye», teren «glubokiy» – terenlik «glubina», qarañı «temnıy» – qarañılıq «temnota».
Ot imen çislitelnıx s pomoşü aff. -lıq obrazowano nebolşoye koliçestwo slow: birlik «yedinstwo», birinçilik «perwenstwo», onluq «desätka».
Aff. -lıq soçetayetsä i s zaimstwowannımi osnowami: awtorluq «awtorstwo», saburluq «terpeniye», azatlıq «swoboda».
Drugim produktiwnım affiksom otımennogo slowoobrazowanya yawläyetsä obşetürkskiy aff. -çı. W kumıkskom yazıke dannıy affiks obrazuyet imena suşestwitelnıye so znaçeniyem lisa po xarakteru, rodu zanätiy, deystwiy ili priwıçek: awçu «oxotnik», tepçi «barabanşik», tirmençi «melnik», yuxuçu «sonä», bawçu «sadownik», işçi «raboçiy», etikçi «sapojnik», qoyçu «çaban».
Soçetaniyem aff. -çı i aff. -lıq (-çılıq) peredayetsä takje znaçeniye abstraktnosti i obobşennosti, swäzannoye so znaçeniyem professii, roda zanätiy, sklonnosti k çemu-libo: haywançılıq «ciwotnowodstwo», bawçuluq «sadowodstwo», sabançılıq «xlebopaşestwo, krestyanstwo», yüzümçülük «winogradarstwo», qoyçuluq «owsewodstwo».
Meneye produktiwnımi yawläütsä affiksı:
-daş‚ kotorıy obrazuyet imena suşestwitelnıye so znaçeniyem souçastiya, sodrujestwa, obşnosti cizni: ëldaş «sputnik», «towariş», watandaş «sooteçestwennik», qardaş «rodstwennik», «brat», sırdaş «wernıy drug»;
-lı‚ kotorıy xarakterizuyet subyekt po yego nasionalnoy i territorialnoy prinadlejnosti: yurt – yurtlu «selskiy, selçanin», şahar – şaharlı «gorodskoy, gorojanin», taw – tawlu «gores», awar – awarlı «awares», dargi – dargili «dargines», Yaxsay – yaxsaylı «aksayewskiy» i t. d.
Sleduüşiye neproduktiwnıye affiksı obrazuyut nowıye imena s konkretnım predmetnım znaçeniyem:
-sa: boyun – boyunsa «yarmo», tamaq – tamaqsa «nijnäya planka w yarme»;
-tıq (-tik, -tuq, -tük): qol – qoltuq «pod mışkoy», yan – yantıq «kosoy»;
-dan (-den): xır – xırdan «gorlo», şeker – şekerden «saxarnisa»;
-çıq (-çek): oyun – oyunçaq «igruşka», qur – qurçaq «kukla»;
-çik, -çuq: til – tilçik «yazıçok», qol – qolçuq «loşina; balka»;
-çaq: tağım – tağımçaq «ukraşenya»;
-laq: bar – barlaq «selina», suw – suwlaq «wlaga»;
-dırıq: al – aldırıq «perednik, fartuk», gözel – gëzeldirik «oçki»;
-mar: toq – toqmar «kolotuşka», çoq – çoqmar «bulawa, palisa»;
-sar: suw – suwsar 1. «kunisa»; 2. bot. «artişok».
Aff. -law (-lew) obrazuyet imena suşestwitelnıye s abstraktnım znaçeniyem: qış – qışlaw «zimowka», ot – otlaw «pastbişe», sıy – sıylaw «uwajeniye», oy – oylaw «obdumıwaniye», yır – yırlaw «peniye» i dr.
Aff. -sızlıq (-sizlik, -suzluq, -süzlük) obrazuyet otwleçennoye imä, pokazıwaüşeye otsutstwiye dannogo kaçestwa: payda – paydasızlıq «bespoleznost», maʼna – maʼnasızlıq «bessmıslisa», tüzlük – tüzsüzlük «newernost, neprawda».