Garmonya zwukow w odnoslojnıx slowax (kornäx) i slogax
Na urowne odnoslojnogo kornä i sloga posledowatelno soblüdayetsä kak palatalnaya, tak i gubnaya garmonya.
Neposledowatelnost garmonii zwukow naçinayetsä, kak prawilo, w slojnıx osnowax, zwuki komponentow kotorıx prinadlejat k protiwopostawlennım rädam, a takje w proizwodnıx i slowoizmenitelnıx formax slowa s zaimstwowannımi ili pozdno woznikşimi affiksami. Naliçiye w slowe glasnıx raznıx rädow mojet bıt odnowremenno indikatorom netürkskogo proisxojdenya formı ili slowa.
Soglasno zakonu palatalno-welärnoy garmonii w odnoy odnoslojnoy strukture po prawilam siñarmonizma mogut sosedstwowat:
a) pri welärnoy garmonii sosedstwuyut welärnıy (twerdıy) glasnıy i twerdıy soglasnıy. Naprimer, w strukture GS: al «wozmi», ol «on»; at «loşad», ut «wıigray», ot «trawa»; w strukture SG: bu «eto», ma «na», şo/şu «eto, tot» i t.d.;
b) pri palatalnoy garmonii sosedstwuyut palatalnıy (mägkiy) glasnıy i mägkiy soglasnıy. Naprimer, w strukture GS: yel «weter», il «weşay», yet «doydi», it «sobaka», öt «proydi»; w strukture SG: ne «çto», de «skaji», töş «grud» i t.d.
Takim obrazom, protiwopostawläütsä po welärnosti-palatalnosti slowa i slogi iz dwux fonem – GS: al – el, ol – öl; at – yet, qıt – it, öt – ot; SG: da – de, ne – no i t.d.; slowa i slogi iz trex fonem – SGS: tal – tel, qıl – til, qol – köl, qul – kül i t.d. GSS: art – elt, irk – ürk i t.d.; slowa i slogi iz çetırex fonem – SGSS: qart – kert, çort – yort, sürt – xurt i t.d.
2) Soglasno zakonu gubno-negubnoy garmonii:
a) w odnom sloge/slowe sosedstwuyut gubnoy glasnıy i gubnoy ili ogublennıy soglasnıy: ol «on», bu «eto», söz «slowo», tüz «prawilno» i t.d.;
b) w odnom sloge sosedstwuyut negubnoy glasnıy i negubnıye ili neogublennıye soglasnıye: at «loşad», et «mäso», it «sobaka», yıl «god», bil «znay» (zdes gubnoy soglasnıy – po smıçke gub, a ne po ix okrugleniü, poetomu on mojet sosedstwowat s negubnım glasnım).
Na primerax iz kumıkskogo yazıka mojno prodemonstrirowat, kak slowa razliçaütsä po kombinasyam protiwopostawleniy siñarmoniçeskix priznakow:
1) twerdıy negubnoy – mägkiy negubnoy: tış – tiş, taş – teş;
2) twerdıy gubnoy – mägkiy gubnoy: tuz – tüz, tor – tör;
3) twerdıy gubnoy – twerdıy negubnoy: qoş – qaş, qul – qıl;
4) twerdıy gubnoy – mägkiy negubnoy: but – bet, boş – biş;
5) mägkiy gubnoy – mägkiy negubnoy: on – in, tur – ter;
6) mägkiy gubnoy – twerdıy negubnoy: tüş – taş, öl – al.
Variantı palatalnogo i labialnogo siñarmonizma wedut sebä kak rawnoprawnıye yedinisı yazıka, nadelenı odinakowoy sloworazliçitelnoy funksiyey.