Obstoyatelstwo seli
Obstoyatelstwo seli oboznaçayet sel sowerşenya deystwiya, wırajennogo glagolom.
Prostoye obstoyatelstwo seli w kumıkskom yazıke ne poluçilo morfologiçeskogo wırajenya. Ono wırajayetsä liş razliçnımi formami selewogo infinitiva i deyepriçastiya na -p: Biz munda oxumağa gelgenbiz «Mı priyexali süda uçitsä». Men senden bir batır soray gelgenmen, şopu haqında bilegeniñ aytsana (Anwar) «Ya priyexal sprosit ob odnom geroye, skaji, pojaluysta, çto tı znayeş o nem». Ayran tiley gelgensen, yaşırma çelegiñni (İz pesni) «Tı prişla prosit ayran (kisloye moloko s wodoy), ne präç swoye wedro».
Suşestwitelnoye w forme datelnogo padeja takje wıstupayet w roli obstoyatelstwa seli: Dawutnu özünü tükenine prikazçilikge alğan edi (N.Batırmurzayew) «On prinäl Dawuda w swoy magazin prikazçikom». Bizin yurtdağı awçular tawlağa qabanğa yürüy bolğan dep eşitgenmen (K.Abukow) «Ya slışal, çto naşi selçane oxotilis w gorax na kabanow».
Sostawnoye obstoyatelstwo seli, poluçiwşeye dowolno şirokoye rasprostraneniye w xudojestwennıx proizwedenyax, wırajayetsä preimuşestwenno sleduüşimi konstruksiyami:
1) imenem deystwiya na -maq s poslelogom uçun: Olağa qarşı turmaq uçun sawutlu asger gerek (M.Yahyayew) «Çtobı protiwostoyat im, nujna woorujennaya armiya». Xayrulla ortalıqda olturğan Ninanı betine qaramaq uçun biraz ari yılışdı (Atqay) «Xayrulla, çtobı posmotret w liso Nine, otodwinulsä podalşe»;
2) glagolami izyawitelnogo, powelitelnogo ili celatelnogo (w 1-m lise) nakloneniy s poslelogom dep: Ol bek alğasap, ağayımnı göreyim dep getdi (Z.Atayewa) «On wspeşke uşel nawestit starşego brata». Men onu şaharda görermen dep getdi «On uşel, skazaw, çto yego uwidit w gorode. Tamurlu gül berdim sağa yazbaşda, Çeçeklerin purxağızğa tartsın dep (A.Tatamow) «Ya podaril tebe ciwıye swetı wesnoy, çtobı ukraşali oni waşu werandu»;
3) imenami suşestwitelnımi i mestoimenyami w datelnom padeje s poslelogom dep: Anama dep şahardan coraplar geltirdim «Ya priwez iz goroda dlä materi çulki»; Sağa dep işʼrular yazğan edim men, Sağa dep çeçekler cıyğan edim men «Tebe ya poswätil swoi stixi, tebe ya sobiral eti swetı»;
4) imenem suşestwitelnım ili mestoimeniyem s poslelogom uçun: Xalqım uçun temir yollar, vokzallar, köpürler qurar edim… (İ.Kerimow) «Radi moyego naroda ya postroil bı celeznıye dorogi, vokzalı, mostı». Watan uçun canım berme qabulman «Radi Rodinı gotow otdat swoyu cizn». Men öleyim seni uçun (iz pesni) «Çtobı ya umer radi tebä».
W zawisimosti ot xaraktera konteksta i kommunikatiwnogo zadanya obstoyatelstwo seli mojet wıstupat i w kaçestwe osnownogo, organizuüşego komponenta deyepriçastnıx oborotow.