Hali bolup turağan hallar
Bu yıl febral✻ aynı axırında xalq paçanı da, ministir-wazirleni de taydırıp, Dumadağı wakiller dep saylanıp, zaman bulan «İspolnitelnıy Komitet»✻ on üç gişi belgilengen edi. Bulanı arasında «kadet»✻ degen «orta» tabundan da adamlar bar edi. Busa da, köbüsü – «sosyal-demoqrat»✻ sollardan edi. Alanı✻ da birleri – saldatlanı wakilleri, birleri de – işleygen xalqnı wakillleri edi.
Saldatlar da, işleygen xalq da – Rusyağa✻ yeñil şartlar bulan dawnu toqtatıp maslihat✻ etmaqnı✻ yanı edi. Kadetler busa, Rusya yoldaşları – İñiliz✻, Pıransuz✻, İtalya wa qayrıları bulan birigip, dawnu özler üst bolğunça yurütmaqnı yanı edi.
Har kimni özler aytağannı gerti etmege dalilleri de bar edi. Hasili, eki ay yarımdan berli, eki de tabunnu arasında birikmaqlıq yoq edi. Arada az-maz türtüşüwler bolup da aldı. Axırı, işni awur yanı saldat bulan işleygen xalqnı qolunda bolmaqğa göre, alar✻ özleni aytğanın daim qabul etmeygen Dumanı istolunda söylese, «Rusya dawnu axırına yetgençe yürütme gerek; Rusyağa İstanbul✻ da, boğazlar✻ da bolmasa yaramay!» dep [käläm] aytağan xarijya ministir✻ Milükofnu✻ da, hurriyatnı✻ alağan zamanda köp harakat etip qulluq etgen [asger] ministir Huçkofnu✻ da iş başından taydırıp, özler uşatağan yañı ministirler saldılar.
Saldılar. Hali de alar aytağan küyde tezlik bulan yaraşıwluq bolurmu, bolmasmu – anı zaman görseter. Busa da, gazetler aytağan bu gün de yürülüp turağan işlege qarağan zamanda, işler bir az bulğançıq yimik görüne: bir yaqdan, dawdağı orus saldatlar andağı✻ nemis asgerler bulan barıp maslihatnı-zatnı haqından laqırlar etip yurümaqlıqlar bir az erşi görüne. Ayroqda, paçalıqnı içinde hurriyatnı haqından qalamalıqnı güçlü zamanında, xalq bek awurluqlağa tüşüp, qır yaqdan qorqunçlu duşman temir yumruğun göterip hazirlik görüp, içde de ullu zulmuçu bolğan bir duşmandan yañı qutulup, gelejaqğa yaxşı umut bulan, «endi öz işibizge, öz malıbızğa özübüz yessi bolurbuz» dep süyünüp turağan zamanda, üç yıldan berli dawnu maydanlarında güçlü duşmanğa kökürek gerip, tartınmay daw etip turağan bizin yigit✻ asgerler, qayğırmaslıq etip, başsız-bawsuz yürüse, paçalıqğa ullu qıyınlıq gelejağı belgili…
Ekinçi de, işleygen xalqlar Rusyanı türlü yerlerinde bir az qolaysız işler yürüteler. Masala, yessine soramay, yer yessileni yerlerin sürüp, ağaçlıqların gesip, bir-bir yerlerde talawurlar etip, otlar salıp mülklerin yallatıp yurümaqlıqlar – duşmanlağa kömek etse tügül, etse başğa paydası bolmajaq zatlar. İşleygen xalqlar da, asgerler de alay tarıqsız işleni qoyup, birigip, güçlü duşmannı yeñmaqnı qastında bolma gerek edi…
Dağı da bizin Kafkazda✻ oruslar bulan muslimanlanı arasında pitne salmağa qast etip aylanağanlar bar yimik görüne. Kafkaznı har yerinde de, az-köp saldatlar muslimanlağa ters gözü bulan qarap, sawutuna-zatına yabuşup yürügen yerleri bolğan, maşin yollarda çı xıylı adamlanı sawutların alıp, özleni de awara etegenge oşay.
Hali har kim rahatlıqğa çığıp, zulmunu awurluğundan qutulup, «Allahğa şükür, endi belibiz yazıldı!» dep turağan zamanda, bir Watannı xalqı – oruslar da, muslimanlar da – bir-biri bulan bek tatuwlu bolup, birigip, paçalıqnı bu awurluqdan qutğarmaqnı qayğısında bolma gerek edi. Bulanı arasına bulay pitne salmağa qast etegen adamlar belgili: esgi paçalıqnı yanı bolup, xalqnı qorqutup, birin-birine salıp, şolaylıq bulan sama bir zat bolmasmuken dep oylayğan adamlar bolmağa yaray.
İn şaʼ Llah, alar oylağan xıyallar bajarılmas, boş bolur. Oruslar da, muslimanlar da işni haqıqatın bilirler, bir-biri bulan qardaşlar yimik yaşarlar. Bir-birlerde çi o pitneçileni tutğanlar da bar. Bizde de alay yaman pitne salmağa süyegen adamlanı qast etip izlep, tutup, hakimleni qoluna berip, alağa✻ özler etgen naslıq-yamanlıqlarını cazasın görsetmege gerek.
Hali bir gesek uçğundan ot tüşüp getmege yarayğan zaman. Dağı da qaytarıp aytaman: köp harakat etip o pitneçi xıyanatçılanı artından tüşmege gerek. Bir zamanda da, alay✻ nas adamlanı işi oñarılmağan, hali de oñarılmas.
(«Musawat» gazet, № 8. Temirxanşura, 31 may 1917 yıl, 4-nçü bet).