Üçünçü sapar
Tañ qatıp, gün çığıp, quşluq waqti bolğan edi. Sindibad hammal, Deñiz Sindibadlağa barıp, salam berip olturdu. Başğa adamlar da gelmegen eken. Olar da gelip, aşap-içip biraz yıbanğan soñ Sindibad söz başlap ayta:
– Ekinçi saparımdan da qaytıp, görgen qıyınlıqlarımnı da unutup, ariw rahat yaşap tura edim. Neçik de saparğa çıqmağa, türlü xalqlar bulan görüşmege esime tüşüp, nafsımnı toqtatıp bolmay, saparğa tarıq bolağan, eltse satılajaq matahlar da alıp, Basrağa bardım. Deñiz yağağa barğanman – getme hazir bolup turağan bir geme, bir xıylı sawdügerçiler bar. Men de bulağa qoşulup gemege mindim. Köp ariw yel de bolup, köp paraxat bir deñizden bir deñizge çığıp, türlü şaharlağa barıp, satıw-alıw etip, etegen paydabızğa da süyünü yürüy edik.
Bir gün gemeçi örge minip, deñizge qarap tura edi. Birden betin-başın töbelep, qıçırıp yılap, tüşüp bizge geldi.
– Ne bolğan? Ne xabar? – dep soradıq. Gemeçi aytdı:
– Yel güç etip, gemeni biz barmajaq deñizge saldı. Şo görünegen maymunlar turağan taw. Bu yerge gelip saw qutulğan gişi yoq, biz de qutulurbuz dep esime gelmey, – dep aytıp turağanda, ceñertgi yimik bolup maymunlar gelip, gemeni qurşap aldılar. Olanı köplügünden urmağa, quwalamağa da qorqup, bir zat da etip bajarmadıq. Maymunlar gemeni baylağan yiplerin qırqıp, gemeni yağağa urdular, biz de qorqup, atawğa çıqdıq. Bizge bir zat da etmedi. Gemeni içi tolğan malı bulan süyrep alıp getip yoq boldular. Qayda getgenin de bilmedik. Biz de şo atawdağı yemişlerden aşap, ariw suwlardan içip, qıdırıp yürüy edik. Bir gün, qarasaq, bir ullu qalalar göründü. Yürüp barsaq, aylanıp etgen biyik barusu, qapusu da açılıp tura. Qapudan girdik – köp ullu üyler. Bir üyge girdik: törde bir ullu karawat, töben yaqda bir ullu oçaq, otbaş, ilinip turağan uzun şişler, yerge taşlanıp turağan süyekler. Ari-beri qaradıq – heç can yoq. Tamaşalıq etip yatıp uxladıq. Arığanlıqdan axşam bolğunça uyanmay uxlağanbız. Bir zamanda yer terbengen yimik tawuş boldu. Biz de qorqup, ne zat eken dep tura edik – qalqıdan bir zat tüşüp geldi. Özü adamğa oşay, tüsü qara, xurma terek yimik uzun, eki gözü ot yimik yana, doñuznu tişleri yimik tişleri, quyu yimik awzu, yawrun qalaqlarına tüşgen qulaqları, börünü tırnaqları yimik tırnaqları, qarap munu görgen edik – qorqup esden tayıp, ölgen gişiler yimik bolduq. Bu zat gelip, biz bar üyge girip, bayağı karawatnı üstünde biraz olturdu, soñ turup bizin yanıbızğa gelip, qağıp meni qolumdan tutup göterip bir cımçıqnı qarayğan yimik aylandırıp, arqama-qaburğama qolun basıp qaradı. Meni arıq gördü dep esime gele. Arıq da arıq edim, köp qıyınlar görüp çarxımda et qalmağan busa yaray edi. Meni taşladı. Yoldaşlarımdan birisin tutup qaradı, anı da taşlap, şolay barın da qarap, gemeçini tutdu. Onu qabul etgen busa yaray – köp semiz mazallı gişi edi. Tutup yığıp, ayağı bulan basıp, gemeçi paqırnı başın üzüp taşladı. Bir uzun şiş alıp, tamağından suğup, artından çığarıp, yanıp turağan ot bar edi, geltirip saldı. Ari-beri aylandırıp, yaxşı qızara bişirip, aldına salıp, adam tawuqnu buzağanda yimik buzup aşadı. Bir zatın da qaldırmay bitdirip, süyeklerin taşladı. Biraz olturup turdu da bayağı karawatda yatıp uxladı. Soyulğan tuwar yimik xorullap, tañ qatğança uyanmay, tañda turup çığıp getdi. Bu getgen soñ, bizge gelgen qıyınlıqnı bir-biribizge aytıp «ne bola edi deñizge tüşüp yada maymunlar aşap ölgen bolğay edik. Bu ne balahdır, sawlay adamnı bişirip aşap! Mundan yaman ölüm bolurmu», – dep yılap, etme amal tapmay, turup üyden çığıp qaçmağa, yaşınmağa yer qaradıq. Heç bir zat bajarıp bolmay axşam boldu. Qorqup üyge geldik. Birazdan bayağı zat da gelip, dağı da bizin gezik bulan tutup qarap, biribizni uşatıp, gemeçige etgenni buğar da etip, yatıp uxladı. Erten tañ qatğanda çığıp getdi. Biz de bir yerge cıyılıp: «Ne eteyik? Bu balahdan neçik qutulayıq?» – dep oylaşdıq. Birew aytdı:
– Men bir zat oylayman: munu ne amal etip de öltüreyik, özübüz de şu balahdan qutulayıq, xalqnı da qutğarayıq, – dedi. Men aytdım:
– Olay busa bir geme yimik zat eteyik: kim bile qaçmağa tarıqlı busaq – hazir tursun, soñ öltüreyik, – dedim. Olar da ariw görüp, şu üydegi taxtalardan qırğa çığarıp, deñiz yağağa eltip, bir geme etip, tarıq bolajaq azıqnı-zatnı içine salıp, suwğa tüşürüp, baylap hazir etip qoyduq. Axşam boldu, üyge qaytdıq. Bayağı qara gelip bizin tutup-tutup qarap, birewnü qabul etip bişirip aşap yatıp uxladı. Biz de turup eki tiş alıp, otğa qızdırıp, cıjım yimik bolğanda, geltirip bayağını eki de gözüne güç etip basdıq. Gözler qazan yimik qaynap, çığıp bir yaman tawuş bulan qıçırıp, bizge çapdı. Biz de mundan qorqup yaşınıp, ari-beri etip tura edik, qıçırıp qırğa çığıp getdi. Biz de, tez bayağı gemeni yağına barıp qaradıq – özüne oşayğan birdağını da alıp gele. Qatını busa yaray dep esibizge gelip, tez gemeni yibin çeçip, minip yürüdük. Bular da yetişip geldiler. Qollarında ullu taşları bar, bizge atıp yiberdiler. Atğan-atğanı boş getmey bizge tiyip, köbübüznü öltürdü, tek üç gişi qaldıq: men de, dağı eki gişi de. Bizin de gemebiz eltip bir atawğa urdu. Qırğa çığıp yürüdük axşam bolğunça. Geç boldu. Bir yerde yatıp uxladıq. Birazdan uyanıp qaradıq, bir ullu yılan gelip bizin qurşap tura. Biz de qorqup, buzulup tura edik, yılan qağıp bir yoldaşımnı tutup yutdu. Yoldaşımnı qaburğaları sınağanın da eşitdim. Yılan da getdi, biz de, yoldaşıbızğa qayğırıp tañ qatğınça uxlamadıq. Heyler, bulay balah bolurmu? Birinden qutulduq desek, ondan ullusuna qarşı bolabız dep bir-biribizge känt etip, neçik de tañ qatdı. Turup tereklerdegi yemişlerden aşap toyup, ari-beri yürüp axşam boldu. Endi çi yerde yatmasbız dep, bir biyik terekni başına minip, uxladıq. Men üstdegi butaqlağa mingen edim, bir zamandan qarasam, bayağı yılan gelip, yoldaşımnı tutup aqırtıp tura. Özüm göre turup, onu da yutup yiberdi. Tañ qatğınça terekni başında turup, yarıq bolğanda tüşdüm. Özüm yañız, yoldaşlarıma bolğan işleni de oylap, suwğa sama tüşüp öleyim dep deñiz yağağa bardım. Busa da can ayawlu – ölüp bolmadım. Etmege dağı amal tapmay, şonda ağaçlar bar edi, şolanı alıp, birlerin tübüme, birlerin üstüme salıp, bek begitip bir-birine bayladım. Şolanı arasında uxlap turaman, bayağı yılan geldi. Ari etdi, beri etdi, mağa yetişip bolmay tañ qatğınça aylandı. Özüm de qarap turaman. Taza açuwu çığıp, gün çıqğan soñ yılan getdi. Birazdan soñ üstümden ağaçlanı taydırıp, hayda, yürüdüm, atawnu bitgen başına bardım. Qarasam, deñizni içinde bir geme görüne. Tez terekden bir butaq da alıp, işara etip qıçırdım. Olar da meni görüp, mağa bağıp yürüdü. Gelip meni de gemege alıp, üstümde opurağım yoq edi, bir giyme opuraq da berip, meni halımnı soradılar. Men de özüm görgen qıyınlıqlanı aytdım. Aş geltirdiler, aşadım, toydum. Umutsuz yerden qutulğanıma Allahğa şükürler etip, şulay yürüp bir şaharğa geldik, yaqır salıp, gemeni toqtatdılar. Sawdügerçiler satıw-alıw etmege şaharğa tüşdüler. Gemeni yesi mağa aytdı:
– Sen paqır adamsan, köp qıyınlıq da görgensen, sağa bir paydalı qulluq tabuşdurayım, bir az zat qazanıp üyünge yetişersen, – dedi. Men de:
– Köp yaxşı bolur. Sağa Allah razi bolsun, – dedim. Gemeni yesi aytdı:
– Bizin gemede bir adam bar edi, köp zaman bola bizden ayrılıp yoq bolğan edi. Sawmı, ölgenmi, bilmeybiz. Şonu malı bar. Şo şaharğa çığarıp sat, paydası sağa bolur, malını başın qardaş-ahlüsü busa, tabışdırarbız, – dedi. Men de köp yaxşı bolur dep, zatlanı tüşürdüler. Gemeni yazıwçusu: «Bu zatlanı kimniki dep yazayım?» – dep gemeçiden soradı. Gemeçi: «Bağdadlı Sindibad dep yaz. Köp zaman bola, bizin gemeden yoq bolğan edi. Biz de şondan berli qaytmağanbız. Zatlanı bu paqır satar, xayırı buğar bolur», – dedi.
Meni atımnı esgergen zamanda esime tüşdü: meni ekinçi saparımda bir atawğa çığıp, men uxlap, geme getip qalğan edi. Şo zatlar meni zatlarım busa yaray dep esime gelip gemeçige:
– O zatlanı yesin tanıymısan? – dedim. Gemeçi:
– Başğa tanışlığım yoq, busa da bağdadlı Sindibad degen gişi edi. Bir atawğa çıqğanda bizden ayrılıp yoq bolğan edi, – dedi. Soñ men aytdım:
– Wollah, Sindibad degen menmen. Şo atawğa çıqğanda men uxlap qalğanman, siz getgensiz. Uyanıp qarap, gemeni görmey, artda bir quşnu ayağına baylanıp, almas tawğa tüşdüm, – dep ekinçi saparımda görgen zatlanı aytıp, mal meniki, – dedim. Men almas taw dep esgergende, bir sawdügerçi çığıp gelip aytdı:
– Men bir qoy soyup, çarxın taşlağanda bir adam çarx bulan çığıp geldi degen sözüme inanmay edigiz. Muna şu adam edi, – dep şahatlıq etdi. Gemeçi de:
– Seni malıñ ne zat edi? – dep soradı. Men de bar zatımnı atlı atı bulan aytıp, gemeçi bulan meni aramda bolğan laqırlanı da esgerip, bular da meni taza tanıp, malımnı berdiler. Şaharğa çığarıp satıp, yaxşı paydalar etdim. Şulay neçe atawğa, şaharlağa barıp, satıw-alıw etip, deñizdegi tamaşalanı görüp, yürüy edik. Deñizde sıyırğa, eşekge oşayğan balıqlar gördük. Dağı da bir quş gördük – deñizni içinde yımırtqalap bala çığara, özü bir de quruğa çıqmay. Şolay neçe tamaşalanı görüp, köp rahatlıq bulan Basratğa geldik. Ondan da Bağdadğa, üyüme gelip, ahlüm, qardaşlarım da görüp süyündüler. Köp sadağalar etip, yetim-paqırlanı toydurup, ariw aşap-içip paraxat yaşap tura edim, malım da köp bolğan edi, – dep Sindibad sözün tamam etip, tañala da gelirsiz, dörtünçü saparımnı aytarman dep, hammalğa yüz misğal altın da berip, aşatıp-içirip yiberdi.