Ekinçi sapar
Erten boldu, tañ qatdı, günnü şawlası dünyağa yayıldı. Sindibad hammal bayağı deñiz Sindibadnı üyüne geldi. Qarasa, tünegün bar adamlar gelip olturup tura eken. Bu da barıp olturdu. Aşap-içip bitgen soñ Sindibad ayta:
– Awwalğı saparımdan qaytıp, köp rahat yaşap tura edim. Heç bir yağından qayğım yoq edi. Bir gün esime saparğa çıqmaqlıq, türlü şaharlanı görüp, türlü adamlar bulan laqır etmek, onda bolağan paydalar tüşüp, xıylı gerek-tarıq, satmağa tiyişli zatlar da alıp, Basratğa bardım. Qarasam, getme hazir bolup turağan bir geme, köp sawdügerçiler, köbüsü özüm tanıyğan adamlar, gemege minme hazir bolup turalar. Men de olağa qoşulup, gemege minip getdik. Saparıbız da ariw, yelibiz de oñ bolup, türlü deñizlege, türlü şaharlağa barıp, har yerde sawdügerçiler qarşı bolup, olar bulan satıw-alıw etip, köp paydalar görüp yürüy edik.
Bir gün bir atawğa qarşı bolduq. Cennet yimik, ariw terekler, yemişler, sarnayğan quşlar. Busa da heç yurt bolup, adam-can bolup bir zat görünmey. Gemeni yağağa urup, yelkenin tüşürüp toqtadı. Adamlar da tüşüp, yemişler aşap, terekleni arasında qıdırıp yürüy ediler. Men de qıdıra turup, bir ariw ağıp barağan suwnu yağasına barıp olturğan edim. Uxum gelip, yantayıp, uxlap getgenmen, bir zamandan uyanıp qarasam, geme de, bir can da yoq. Meni şo atawda uxlağanımnı bilmey qoyup getgenler. Ari-beri çapdım, payda yoq. Endi ne eteyim dep, özüm özüme açuwlanıp, mağa neger tarıq edi deñizge saparğa çıqma. Aldın çığıp da ne busa da ölmey qutulğan edim. Har daim amanlıq da bolmas. Bu ne qulluq edi mağa paraxat yaşap turağan yaşawumdan da ayrılıp dep, şaytanlı gişi yimik qayda barağanımnı da bilmey o yaqğa-bu yaqğa çapdım. Heç zat yoq. Bir biyik terekni başına minip qaradım. Kök de, suw da bolmağan dağı zat görünmey. Yaxşı dewerekge qarağanman: uzaqdan bir qaraldın göründü. Terekden tüşüp, şo qaraldınğa qarap yürüdüm. Axırı yetişdim. Qarasam, aq bir biyik qala yimik zat. Aylanıp qaradım. Ya qapusu ya eşigi-terezesi yoq. Dögeregin ölçep qaradım – elli abat bar. Ya rabbi, bu ne zat bolur eken dep, tamaşa bolup tura edim. Tüş waqti de bolğan edi, ariw issi gün edi. Gün bulutlanıp getdi. Göterilip qaradım: bir ullu quş, qanatların yayıp günnü nürün qaplap, mağa bağıp gele. Soñ şo zamanda özüm eşitgen bir xabar esime geldi: deñizleni atawlarında Rax degen bir quş bola. Balalarına pilleni göterip geltirip aşata dep eşitgen edim. Şo gelegen quş – Rax, men görgen aq zat da onu yımırqası ekenni bilip, Allahnı qudratına ajayıplıq etip tura edim. Bayağı quş tuwra şo yımırtqanı üstüne tüşüp, kuçağına alıp, yatıp uxladı. Şolaylıq bulan geçe boldu. Men tez turup, başımdağı çalmamnı alıp, bir üçün quşnu ayağına, bir üçün da özümnü belime bek begitip bayladım. Bu quş meni ne busa da bir adam bar yerge elter, şunda kimbildi bolup ölgenden qayda busa da bir yaqğa çıqğanım qolay dep esime gelip, tañ qatğınça uxlamay turdum. Tañ qatıp, gün çıqdı. Quş yımırtqasını üstünden göterilip, köp ullu tawuş bulan qıçırıp uçdu. Kökge yetişdimi eken dep esime geldi. Soñ töben tüşe başladı. Meni çi ayağına bir cibin qonğan çaqı da görmey busa yaray edi. Axırı yerge yuwuq boldu. Men de belimni çeçmege hazir boldum. Gelip bir yerge qondu. Harakat etip belimni çeçip, bir yaqğa tayışdım. Quş meni görmedi. Şondan bir zat alıp uçdu. Qaradım, bir ullu yılan. Göterip alıp getdi. Men özüm tüşgen yerni tergep qaradım: ullu teren qol, dögeregi adam başına minip bolmajaq biyik taw eken.
Dağı da qayğığa tüşüp, endi ne etermen, ne bola edi şol atawda sama turğan busam, aşama yemiş sama tabulajaq edi. Ya tawğa minip bolmajaqman, yada aşama zat munda yoq. Bir balahdan qutuldum desem, ondan da ullusuna qarşı bolaman dep, özüm-özüme ayıp etip, turup ari-beri yürüdüm. Qarasam, men yürügen çeki yerde taşnı hisabında almas bar. Esime geldi: dünyadağı almasnı çığağan yeri şu busa yaray dep. Paşmanlıq etip yürüy edim. Qarayman: şo qolnu içi yaman ullu terekler yimik yılanlar, adam tüsüne qarama qorqağan. Olardan da qorqup, şo qolnu içi bulan yürüp bara edim, geç bolup qarañı boldu. Gündüz men görgen yılanlar çı zat da tügül eken, geçe adam yol alıp yürüp bilmeygen küyde yılanlar çıqdı. Olar bayağı Rax degen quşdan qorqup çıqmay eken. Men bek qorqup, geçe turmağa bir yılan yoq yer tabılmasmıken dep qıdırıp yürüy edim. Bir anaq qarşı bolup, süyünüp içine girdim. Bir ullu taş qarşı bolup, anaqnı awzuna salıp begitdim. Biraz paraxat bolup, endi qutuldum dep, anaqnı içine qarağanman: bir ullu yılan yımırtqalarını üstünde yatıp tura. Eki gözü ot yimik yana. Canım getdi, etme amalım yoq. Ne busa da Allahğa sıyınıp, qorqup, uxlamay tañğa çıqdım. Yarıq da boldu. Anaqnı awzundağı taşnı taydırıp, esirgen gişi yimik bolup qırğa çığıp yürüy edim, bir zamandan qarasam, aldıma gelip bir zat tüşdü. Tamaşa bolup barıp qaradım: Qoynu sıdırıp, sawlay çarxın taşlağan. Munu kim taşladı? – dep ari-beri qaradım. Heç adam görünmey. Tez esime geldi, eşitgen edim: sawdügerçiler almasnı dağı yol bulan alıp bolmay, şulay qoynu sıdırıp, çarxın taşlay, yerge tüşgende oğar almas yabuşa, taşlağan adamlar yaşınıp qarap turalar. Tüş zamanda qaraquşlar, itelgiler gelip, çarxnı göterip, tawnu başına çığaralar. Bayağı yaşınıp turağan adamlar quşlanı quwalap, çarxğa yabışğan almaslanı cıyıp alalar, – dep. Dağı küy bulan alma amal da yoq eken.
Soñ men de tez turup, şo almaslardan özüm göterip bilgen çaqını alıp, bayağı çarxlanı bir ullusunu tübüne girip, özümnü şo çarxğa baylap, bek begitip yatdım. Bir qaraquş gelip, çarx bulan meni göterip tawnu başına çığardı. Etni çoqup aşap turağanda bir ullu tawuş çığıp getdi, qaraquş da uçdu, men de çarxdan çeçilip, tübünden çıqdım. Tutaş üstüm qanğa batğan. Bayağı çarxnı taşlağan adam qarap meni görüp, qorqup mağa da söylemey gelip çarxnı aylandırıp qaradı. Bir zat da yabışmağanın görüp, köp buzulup paşman boldu. Men yürüp üstüne barıp, salam berdim. Bu mağa:
– Sen ne adamsan? Munda ne etip yürüysen? – dep biraz qorqup söyledi. Men aytdım:
– Sen qorqma. Men de şulay bir sawdügerçi adam edim, – dep özümnü xabarımnı aytıp: paşman bolma, seni süyündürejek çaqı zat mende bar, – dep mendegi almaslanı görsetip, – sağa tarıq çaqı beremen, – dedim. Bu da süyünüp, meni bulan laqır etip turağanda, yoldaşları da gelip, meni halımnı sorap, men de bulağa özüm görgen zatlanı aytıp, bayağı çarxnı yesine de köp almas berdim. Bu da köp süyündü. Aş geltirdiler, köp aç da bolğan edim, aşap, toyup Allahğa maqtaw etdim. Bular aytdılar: Allah sağa yañı ömür bergen, yoq busa bu yerge senden başğa adam gelip saw qalğanın eşitmegenbiz. Köp nasipli ekensen, – dediler.
Geç boldu. Bular bulan bir paraxat yerge barıp, aş-zat da aşap, yatıp uxladıq. Erten turup, tawnu üstü bulan yürüp barabız. Bayağı yılanlar qolnu içinde siriw bolup yürüyler. Tamaşa bolup şolardan aman qutulup, bu adamlağa qarşı bolmaqlığıma süyünüp, Allahğa maqtaw etip yürüp bir bawğa geldik. Ol bawda köp ullu kafur terekler bar, salqınlı yağında yüz gişi olturajaq. Kafurnu alağan küyü: bir uzun temir bulan terekni ör yanından teşe eken. Ol teşikden suw ağıp, yerge tüşgende uyup kafur bola eken. Terek de qurup qala eken.
Dağı da şol atawda qır gämişler, qır sıyırlar gördüm. Dağı da gargadan degen, tüyeden de ullu bir haywan gördüm, başını ortasında on qari gelegen bir müyüzü bar. Müyüzünde adamnı suratı bar. Ol adamlar aytdılar:
– Bu, gargadan degen haywan pilni müyüzüne göterip alıp, başında pil barın unutup, barın da bilmey otlap yürüy. Pil öle, pilni mayı gargadannı gözüne girip ağıp gözleri soqur bola. Şol Rax degen quş gelip, ekisin de göterip eltip, balalarına aşata, – dediler. Men de Allahnı qudratına ajayıplıq etip yürüy edim.
Şulaylıq bulan türlü yerlege, türlü şaharlağa qıdırıp, satıw-alıw etip, bu sawdügerçiler bulan Basratğa yetişdik, ondan da Bağdadğa geldim. Men gelgenni görüp, qardaş-yuwuqlarım gelip, görüşüp süyündüler. Men de geltirgen almas taşlarımdan olağa sawğat etip berdim, köp süyündüler.
Şulay paraxat aşap-içip, görgen qıyınlıqlarımnı unutma qarağan edim, – dep Sindibad sözün toqtatıp, – tañala da gelirsiz, üçünçü saparımda görgen qıyınlıqlarımnı sizge aytarman, – dep hammalğa yüz misğal altın da berip, aşatıp, içirip yiberdi. Bular da qaytıp getdiler.