Qarañılıqdan qaçıp, yarıqğa qarap yürüdüm…✻
1900 yılda yaynı orta waqtileri iyül aynı içidi. Gün de bek issi (bürkew) bolup, üyde turup da bolmay, hamanğı adatıma göre, deñiz yağağa barğan edim. Barsam ne göreyim – deñiz hamanğı deñiz tügül. Dünyadağı har türlü maxlüqdan✻ deñizde bolmağan geme yoq. Kimi✻ yelkenin götergen, kimi direglerin✻ baylap aylana. Har ne barını da✻ muradı – bir-birinden alğa çığıp özü matahın xam xalqlağa✻ satmaq, özlege şolaylıq bulan bir yañı bazarlar izlemek. Bolsa da, neçaqı yelken turğuzsa da, yelni sesi yoq bolmaq sebepli, yerinden terbetip bolmaylar.
Yañız birleri tügül, barı da şol qast bulan aylanalar. Heç biri de muradına yetişegen tügül.
Şol arada bir uzun boylu arıq gişi, kapitan turağan yerge minip, qıçıra: «Ay insanlar! Ay insanlar! Ay aç gözlü insanlar! Yetmedimu sizge? Neçe milyon✻ paqır-miskinleni öz paydağız uçun qurban etgenigiz! Yetmedimu sizge? Neçe milyonlar bulan qatunlanı tul etgenigiz! Yetmedimu sizge? Oramlarda tögülüp qalğan olanı yaşları! Sizin zulmuçu ayaqlarığıznı tübünde ezilip, yoq bolup getgenligi! Ay zulmuçu insapsızlar! Bir uyalığız! Bir Allahdan qorquğuz! Taman etgen zulmularığız! Endi sama da paqır-miskinleni tawuqlar yimik soyup, qoylar yimik sıdırmağız. Endi sama o yazıqlar da bilsinler! Özler ne uçun dünyağa gelgenligin. Bir baş götersinler! Dünyanı görsünler!» – dep, dağı da artında bir xıylı sözler söyledi.
Men bir az yaxşı añlap bolmadım. Şo arada gemede qulluq etegenler barı da munu başına cıyılıp, munu dögeregindegi gemelege de tolup: «Yaşasın! Yaşasın!» – dep qıçıradiler.
Şo gün işçi xalqda bek ullu şatlıq bar edi…
Şo zamanda, bir sahat çaqı da getmey, köp uzaqdan bir geme gelegeni göründü. Gemeni artında yuwuq bir qara bulut da bar edi.
Munu görgen zamanda, bir qart kapitan xalqğa şulay dep qıçırdı: «Ay xalq, mundan qutulup bolsağız, qutulmaqnı qayğısın etigiz! Qutulurbuz dep çi esime gelmey. Bu dawul✻ – bu yel – neçe yüz yıllarda bir keren bola dep ayta. Men görmegenmen. Eger men eşitgen küyde busa, munu aldına qarşı bolğan ya geme, ya şahar, ya ağaçlıq, hatta tawlanı da köp yerlerin buzğan yerleri bar dep aytalar. Endi netesiz…» – dep xalqğa qarağınçağa, bayağı ullu geme de, qara bulut da yetişip geldi, gemeleni üstüne.
Men dağı çıdap bolmadım, iqğa bağıp qaçdım. Adamlanı bek qorqunçlu yılaw tawuşları eşitile edi. Men qaçuwda daimlik etdim✻. Dünya qarañı, heç bir yer görünmey. Üç abat erkin yürümege qoymay, haman urup yığa.
Bek köp qaçdım, geçeni-günnü bilmeymen, daim qarañılıq. Haldan-güçden taydım, amalsız bolup yerde yığıldım. Har bir gişi gerti amalsız bolğanda yalbarağan şo ullu Allahğa yalbardım: «Allahım! Meni şu qarañı çölde yessiz halak bolğan✻ yimik halak etermukensen✻? Yoq busa✻ dağı yarıq dünyanı görürmükenmen?» – dep, yaxşı söylep de bitmegen edim, qulağıma men aldıyerli eşitgen tawuşdan bir-eki sözler eşitildi: «Ay paqır mazlüm✻! Sen haqlıqdasan, sen zaya bolmassan. Tek harakat etip muna şo yarıqğa qarap yürü! Qıynalsañ da, gözüñnü yarıqdan ayırma!»
Soñ mağa da bir az can girdi✻. Turup yürüdüm, hali de yürüymen…
(«Tañçolpan» jurnal, № 10. Temirxanşura, 1918 y.,7-8-nçi bet).
N. Batırmurzayewni maqaläların acamçadan kiril yazıwğa transliterasya etgen wa metinlege bayanlıqlar yazıp hazirlegen – Hasan Orazayew