Günden-gün awurluq arta
Dünyanı qanğa boyağan bu ullu dawnu✻ dörtünçü qışın neçik busa da ötgerip, Allahğa şükür, yazğa ayaq basdıq. Yaz – dünyanı cenneti, Allahu taalä özünü qullarına bergen ullu niʼmatı ekeni har kimge de belgili. Qışnı alatolpan-boranlarında başın suqmağa adamşawlu makänsız, tegiş üstün yabağan opraqsız, qarnı toyar çaqı aşsız-suwsuz paqır xalqlar da yazğa çıqmaqlığına – cahannamdan cennetge çıqğan yimik süyünegenine heç şek yoqdur.
Ozoqda, süyünmes yimik de tügül. İnsanğa tarıqlı bolağan har bir niʼmat yaz gününde yetişe. Aşlıq wa başğa türlü zatlar yazda bolmasa bolmay. Aşlıqsız, azıqsız da dünyada adam yaşamağa amal yoq. Anı✻ bilip, dünyada yaşayğan insanlar yaznı uzağında çalışıp, özleni yaşamaqlığı uçun azıqnı qayğısında bolalar. Bolmağa da gerek.
Bu yıl Kawkaznı bir xıylı yerlerinde, ayroqda aşlıqnı köp erkin bolağan yerlerinde, masala, Teriski, Qobanıski, Doniski oblastlarda köp ullu qalmağarlar barı belgili. İstawropoliski gubernede de✻ alay✻ paraxatlıq yoq. Bu Dağıstan oblast✻ yimik qırdan gelmese özünü aşlığı özüne üç ayğa da bütünlük etmeygen bir xalq, munu qayğısına, munu çarasına qaraymı eken?
Bugün biz yaznı awwalğı ayında busaq da, günden-gün bahalıq, awurluq artsa tügül, heç kemimey. Gelejegibiz de bek qarañı görüne. Alyaqda esgerilgen oblastlarda bizge tamanlıq eter çaqı aşlıq gelir dep umut etmege de qıyın. Olar busahatda da ol qalamalıqda tura turup, olardan umut etip turmağa yaramay. Haligi zamannı barışına qarasa, gişiden kömek izlep turağan zaman tügül…
Bulay degende busa, «ne etmege gerek?» degen bir sual esge gele. Ozoqda, bizin yimik qısğa oylu gişilege alay oylaşmay alğasap cawap berip qoymağa tınç sual tügül. Busa da, har çetim görüngen işni bir çarası tabılağanda yimik, munu da çarasına qarap çalışsa, ebi tabılır edi dep esime gele.
Qaçan da Dağıstannı xalqı – köbüsü sabançı xalq. Yazlıq aşlıqnı da çaçağan zamanları gele tura. Zamanı ozğan soñ, aşlıq çaçsa da bolmay. Oğar göre, har bir dağıstanlı hali bolğunça çaçağan aşlığı çaqı eki-üç qabat çaçmaqnı qastında bolmağa gerek. Hali bolğunça sürülmey, çaçılmay qalğan yerler bosa da✻, yada başğa erkin yerleni arendağa✻, yada yasaq bulan bolup da alıp, qast etip, yazlıq aşlıqnı köp çaçmağa gerek.
Aşlıqnı yazlıq, güzlük dep tergeygen zaman tügül. «Yutmağa tapğan yutamas» dep, qaysı aşlıq busa da köp çaçmaqnı qastında bolmağa gerek.
Hali günden-gün aşlıqnı bahası göterile. Allah saqlasın, bara-bara tabılmay qalmağa da yaray. İrandan, başğa yerlerden gelegen xabarlağa qarağanda, açlıqdan günde on-on beşlep adamlar ölegen yerler barın belgili ete.
İnsan har bir qıyınlıqnı göterip bolur, amma açlıqnı göterip bolmas. Ol da, dünya şulay tursa, bizge ozap✻ görünmey. Onu oylap, har kimde bolğunçağa, aldın gesip, geri urmaqnı qastında bolmağa gerek. İş ozğandan soñ, qıyın bolur…
(«Musawat» gazet, № 48. Temirxanşura, 22 mart 1918 yıl, 1-nçi bet).