Üyge, zalğa giriwnü edepleri
Üstügüzde ton, palto, şinel bar küyünde zalğa girmegiz. Alanı aldağı üyde çeçip, qoluğuzda tayaq, günlük yimik zatlar bolsa, alanı✻ da qoyup girigiz.
Siz zalğa girgende gişiler bolsa, har birisi bulan soraşaman dep qoluğuznu uzatıp yürümegiz. Barine de✻ birden bir salam bulan tamanlıq etigiz. Eger üynü [yesi] yada qatını sizin bulan görüşmege süyüp qolların berseler, siz de alağa✻ qarşılıq etigiz✻. Gerek✻ bir qatınğa, yada özügüzden yaşı, darajası ullu bir erkek gişige qoluğuznu uzatmağız. Zalğa girgende, çink de törge, yaxşı yerge çığıp olturmağız.
Zalğa girip olturğanda, bek suwuq görünüp, yüzügüznü sıtıp da olturmağız, bek köp söylep adamlanı da incitmegiz. Neçaqı da haybat bulan özügüznü tutup, orta küyde turmağa, söylemege qast etigiz.
Zaldağı adamlağa yada zatlağa bek tiklep✻, hayran bolup qaramağız. Olturğan şanjalığıznı silkip yada ayaqlarığıznı terbetip oynamağız. Gişini aldında qaşınmaq, burnun tartmaq, qulağın çoqumaq✻ yimik zatlardan saqlanığız. Özügüzden, üy içigizden (yaʼni öz işlerigizden) köp laqır etmegiz.
«Muna bu palança» dep heç qatınnı erkekge, qart gişini yaşğa tanıtmağa qaramağız. Tek erni qatınğa, yaşnı da qartğa tanışdırığız.
Sözügüznü tıñlatır uçun gişini çabıwundan✻ yada eteginden tutup [özügüz]ge bağıp tartmağız. Yıraqdağı bir gişige eşitdirmek uçun maclisni içinde qıçırmağız. Maclisde gişini qulağına yaşırtğın söz söylemegiz. Awruwuğuzdan, başığızğa gelgen balah-qazaʼdan✻ yada maclisdegi adamlağa belgisiz işlerden köp laqır etmegiz. Heç bir gişini mısğıllamağız. Maclisni tatıwun taydırağan, tapşurmalı, işaralı sözler söylemegiz. Dağı da maclisde bar gişileni ayıplarından, taqsirlerinden✻ açıq suratda yada qapqaçlap✻ heç bir türlü laqır etmegiz.
Awuzuğuzdan içkini yada tamakünü iyisi-zatı gele busa, qatınlar bulan laqır etmegiz. İçki içmegiz, eger maclisde sizge «iç!» de qanıqsalar, «ayıp etmegiz, men içip üyrenmegenmen» dep, geri qaytarmaqdan uyalmağız – bu bir de ayıp tügüldür.
Bir maclisde yötgürüwden, tükürüwden ep bolğan çaqı saqlanmağa qast etigiz. Har halda yanığızda qolyawluq yürütüp, yerge qaqırıwdan-tükürüwden saqlanığız.
Oramda boldu, maclisde, üyde boldu, – sızğırmağız. Qıçırıp, qattı yada mısğıllap külemegiz.
Xalqnı aldında esnemegiz. Maclisden toyğan yimik bolup çırayığıznı görsetmegiz. Çaç, mıyıq, saqalığız bulan oynamağız.
Tamakü tartmaqdan saqlanığız: şariat yağından da, haqıl yağından da, darmanlıq yağından da zararlıdır. Ayroqda oramda, yürüp barağan zamanda tartmağız.
Bir gişini istolnu üstündegi kağızların aqtarmağız, yazıwları bolsa, oxumağız, – bek ayıpdır. Oxup yada yazıp turağan gişini artından, inbaşından qarap turmağız.
Söyleygende gözügüz, qaşığız, qoluğuz, başığız bulan köp işara etmegiz. Söyleginçe aldın külemegiz. Bir camyatda✻ ya asta, yada qıçırıp, öz başığızğa yırlap, sızğırıp turmağız. Müzik✻ soğağanda, qoluğuz bulan istolğa, ayağığız bulan çabarğa✻ baraban soğup turmağız.
Artdırıp✻ söylewden, yalğandan bek saqlanığıız. Gişini sözün gesip, özügüz söz başlamağız. Gişini sözüne qarşı söylep, hazir daw-erişiw çığarmağız. Eger bir gişi siz bilegenge tutaş qarşı söylese: «[Bizin] añlawubuzğa qarağanda, bulay bolmağa tiyişli edi, biz yañılış busaq da yaray» dep söz başlap, ariwlük, tarbiya yol bulan, özügüznü bilgenigizni ortalıqğa salmağa tiyişli.
Bir zat söylemege başlasağız, açıp aytaman dep köp uwaq sözleni söylep, başğalanı tıñlatıp qıynamağız. Har-bir gişige belgili bolğan xabarlanı, masallanı, öz yanığızdan çığarağan bolup, ballandırıp söylemege girişmegiz. Bir gişini haqında ne oyda ekenigizni sorasalar, birden alğasap cawap berip qoymağız. Har gişini özüne yaraşıwlu, añlap bilejek küyde söz söylegiz. «Palan gişi şariatğa qarşı söyley iken»✻ dep, oylaşmay, gişini «käpir» etmege alğasamağız. Gişi bir zat söyleygende, tergewsüzlük etmey, alğasamay, saburluq bulan anı sözüne tıñlağız.
Sizin haqığızda biraz kemçilik etseler, kepigiz getip, hazir yüzügüzge [çığıp] bilinmesin. Bir qonaqlıqda süymeygen bir adamığız bolsa, bir de süymeygenigizni şegin bildirmegiz.
Gişige özügüznü qatınlarığıznı üstünden✻ laqır etmegiz.
Bir kitapnı kağızların qotarağanda, barmağığıznı awuzuğuzğa eltip tükürük etmegiz. Bir gişi oxuyğanda, siz tıñlap turuğuz; birew kitapdan xabar ayta busa, siz uxlap✻ getmegiz.
Qart adamlağa, awruwlağa har daim yazıqsınıp, rahmulu boluğuz.
Bu musliman, bu xiristiyan, yada majusi✻ palan dep, har yerde din ayırmağa qast etmegiz. Har-birisine insan göz bulan qarap, payda geltirmege qarağız. Bari de✻ – Allahnı qulu, dinleri uçun axıratda özü cawap berir.
Bir qatın bulan bir yerge girgende-çıqğanda, awwal anı yürütügüz.
Bek amalsız bolmasağız, eki qatın almağız. Şariatda munu şartları köpdür. Kim bile, günahlı bolursuz. Bir qatınığıznı da yaxşı saqlap, yaşlarığızğa ilmu, maʼrifat✻, taʼlim✻, tarbiya bermege qast e[tigiz], adam bolsunlar, özler rahatlıq görür, sizge de dua eterler.
Bir maclisde turağan zamanığızda yada özügüzge gişi gelgende, tez-tez sahatığızğa qaramağız. Alğasaw işigiz bolsa, tup-tuwra aytığız, – bu bir de ayıp tügüldür.
Bir gişige barsağız, bek uzaq olturup, gişini toydurmağız✻. İstolnu üstündegi kitap, kağız yimik zatlanı büklep, oynap turmağız, – gişini içinbuşdurağan zatdır.