Molla Nasrudinni xabarları
Bu haligi zamanda bizin qumuqlanı arasında kitaplar yazıp, yada tarcuma etip, basdırıp yaymaq adat yimik bolup tura.
Busa da başğa xalqlarda köp ör darajalağa yetgen bu iş bizin qumuqlanı arasında bek astalıq bulan yürüp, bir yazğan adam dağı yazmağa yürek barmay göñülsüzlenegen bir-bir sebepler bar.
Neçik desek ilmuğa, axlaqğa✻ xalqnı gözün açmaqğa sebep bolğan risalalar✻ yazağanlarıbız bek az bolmaq bulan birçe, yazağan risalaları da bir-eki yüzden (ol da bir-eki yıldan) artıq satılmay. Alıp oxuyğanlar da köbüsü – o ne zatdır? Ne uçun yazılğan? Andan✻ ne maʼna çığa? – bir zat da añlamaylar.
Ekinçi bir tabun, imlasız✻ kitabatsız, harakatların taydırğanda bir oxuwğa da oşamayğan küyde – ? yañız özü bir günde yigirma miñ adamnı qırdı, mingen atı da munça adamnı öltürdü, yada bir adam şu duanı oxusa, yetmiş miñ haj qılğan yimik bolur, birew bu duanı oxusa: deñizde yürüp, yada hawada uçup bolur dep, şulay neçe paydası yoq, alay xalqnı ters oylağa salağan başğa Misir, İstanbul, Qazan yimik yerlerde haligi zamanda basmağa qoymayğan, qalğan, taşlanğan burunğu xurufatlanı✻ yazıp basdırıp satağanlarıbız bar. Olar bir de, eki de, üç de basdırıp satılağanına toqtaw da bolmay. Alıp oxuğan, eşitgen cahil xalq da: anasız, ne yaxşı zatlar dep birleri oxup, birleri tıñlap, yılap bek asarlanalar✻ yazağanlarıbıznı birleri alay zatlanı paydasın-zaralın bilmese de, birleri ziyanlı ekenin bile turup özleni paydası uçun ne bolsa da qayırmas, aqça bolsun dep yazalar. Bular yazğan uçun da bulay zatlanı matbaağa✻ basma yaramay edi. Olar da öz paydası bolğan soñ, ne başğa dep esine gele busa yaray.
Alay zatlanı basmağan uçun da matbaağa iş tabulajağı belgili. Amma şulay zatlar köp bolğan çaqı, xalq töbenlense tügül, gözün açma qaramajağı har kim de bilmege gerek. Ne bola eken bizin yazağanlarıbız ? haligi zamanğa gelişmejek Qanqala, Safar yoldaş, Dahr-Zuhra, Bozyigit, Kaşfu karamat yimik zatlağa fikrusun zaya etmey, paydalı zatlanı yazıp xalqnı fikrusun, gözün açmağa sebep bolsalar. Daim özleni kisesini qayğısında bolmay, endi sama xaqnı tergep, onu ösdürmekni yolunda biraz qıynalsalar yaramasmı eken.
Kitap yazmaq üç türlüdür:
Biri dinge tarıq zatlanı yazmaq.
Ekinçisi – ilmuğa, axlaqğa, xalqın gözün açmağa, adabiyatğa tarıqlı zatlanı yazmaq.
Üçünçüsü de – xalq özünden payda da alıp xalqnı göñün açmaq uçun kületegen zatlanı yazmaq.
Meni bu haligi yazağan risalam da üçünçü qısımdan bolup xalqğa atı belgili bolğan Molla Nasrudinni hikayalarıdır.
Salaw ALİYEW:
Kitapnı baş igitini atın onu awtoru yazağan küyde Molla Nasrudin dep saqlana. Bu kitapnı Nuhay Batırmurzayew 1914-nçü yılda yazıp oñarsa da, o yıl ayrı kitap bolup basılmay, aradan 15 yıllar ötüp Anciqalada 1929-nçu yılda basmadan çıqğan.
MOLLA NASRUDİNNİ XABARLARI
Bir gün Molla Nasrudin tirmenge buday tartma barğan edi. Tirmençi özün görmey dep esine gelip, Molla Nasrudin gişini qaplarından buday urlap, özünü qabına quyup turağanın tirmençi es etip:
– Ne etesen? – dep soradı.
Molla:
– Haygewmen, – dedi.
– Tirmençi:
– Haygew busañ, özüñnü budayıñdan alıp, xalqnıkine nege qoşmaysan? – dedi.
Molla:
– Hali bir haygewmen, sen aytağannı etsem, eki haygew bolur edim, – dedi.
Bir gün Molla Nasrudin eşegine minip getip barağanda, eşek barağan yolundan çığıp, ters yolğa tüşüp barağanın yoldaşı görüp:
– Sen qayda barasan? – dedi.
Molla:
– Eşekden sora, – dedi.
Molla Nasrudin bir gün bazarğa satmağa bir yırtıq şarşaw eltgen. Xalq görüp:
– Şarşawuñ yırtıq, munu kim alsın? – degen.
Molla:
– Yalğan aytasız, buğar anam mamuq salğan edi, yırtıq busa, tögülmesmedi, – degen.
Bir gün yaş gişiler cıyılıp güçden-quwatdan laqır etip tura edi. Molla Nasrudin:
– Men hali qart da bolğanman, busa da güçüm bir de taymağan, – dedi.
– Neden bilesen? – dediler.
Molla Nasrudin:
– Bizin abzarda bir ullu taş bar. Ulan zamanımda da, ne etip de, yerinden terbetip bolmay edim. Hali de, ne etsem de, xozğap bolmayman, – dedi.
Bir gün Molla Nasrudinni qatını şorpa etgen edi. Çığarıp, tuzu-zatı barmıken dep alıp, qaşıq bulan içip yibergen edi. Qaynar bolğan eken, awzun bişirip, gözyaşları çıqdı.
Molla Nasrudin:
– Nege yılaysan? – dedi.
Qatını:
– Anam paqır şorpanı süye edi, şo esime tüşüp yılayman, – dedi.
Molla da inanıp, alıp qaşıq bulan şorpanı içgen. Awzu bişip, gözyaşları çıqdı.
Qatını:
– Sen nege yılaysan? – dedi.
– Anañ ölüp, sen qalğanğa yılayman, – dedi.
Bir gün Molla Nasrudiñe qatını şu yaşnı tutup tur çu, dep qoluna berdi. Molla yaşnı göterip, oynatıp turağanda, yaş üstüne siydi. Molla yaşnı yerge salıp üstewüne siyip yiberdi. Qatını görüp: «Şu zatnı gişi etmes», – dep açuwlandı.
Molla Nasrudin: «Men özübüznü yaşıbız ekenge siyip qoydum, gişiniki bolğan busa, çıçar edim», – degen.
Molla Nasrudinni qatını yaş tapğan edi. Qatınlar yaşnı gindigin sen ges, seni qoluñ yaxşıdır dep, Molla Nasrudiñe berdiler. Molla gesemen dep, gindigin tübünden suwurup aldı. Qatınlar: «Huya-haray, yaşnı öltüresen» – dep qıçırdılar. Molla Nasrudin: «Qıçırmağız, ölmey qalsa, teşigin şu yerden qoyarbız. Poğu göndelen gelse, mundan çığar, – dedi.
Bir gün Molla Nasrudin tatawul yağada olturup namaz cuwunup tura edi. Kaloşu suwğa tüşüp ağıp barağannı görüp, tatawulnu xırına minip, qattı tawuş bulan yel çığarıp: «Al namazıñnı, ber kaloşumnu», – degen.
Molla Nasrudin bazardan bir zatlar alıp, bir hammalğa götertip barağanda, hammal adamlanı tığıs yerinden qaçıp, molladan yaşınıp, alğan zatların urlap qaçğan edi.
Bir-neçe günden soñ, molla Nasrudin bayağı hammalnı görüp, qaçıp bir tükenge girip qala.
– Nege qaçasan? – dep soradılar.
Molla Nasrudin: «Bayağı urlanğan zatlanı götergen hağın bermegen edim» – dedi.
10.
Bir tabun yaşgişiler Molla Nasrudinni aldatma süyüp, oylaşıp hamamğa barayıq dep alıp getdiler. Çeçinip hamamğa girgende aytdılar: «Har kim tawuq yimik qozlamasa, hamamnı aqçasın şo berir» – dep. Harisi bir müyüşge barıp qozlayğan tawuqlar yimik, ari-beri etip, özler alıp barğan yımırtğaların çığarıp alıp geldiler. Molla Nasrudin bulanı görüp, tez taqtalanı üstüne minip ku-ka-re-ku dep xoraz yimik qıçırıp yiberdi.
– Sen ne etesen, – d yep sorağanda, molla: «Munça tawuqnu bir xorazı bolmasmı», – dedi.
11.
Molla Nasrudin qolunda qumanı bulan suw deñizden alaman dep turağanda, qumanı suwğa tüşüp getdi. Molla Nasrudin paşman bolup, deñiz yağada olturup turağannı bir tanışı görüp:
– Ne etesen, – dep soradı. Şişip-göbüp quman suwnu üstüne çıqmasmı eken dep turaman, – dedi molla.
12.
Bir gün Molla Nasrudin bir şaharğa barğanda, biyik yerge de minip: «Ay, xalq, sizin şaharnı hawası da bizin şaharnı hawası da bir yimik eken», – dedi.
Xalq: «Neden bilesen?» – dep soradılar.
– Bizin şahardağı yulduzlar bu şaharda da bar, şonu uçun bilemen», – dedi.
13.
Bir gün Molla Nasrudin üyüne girip qarasa atasını qarawaşı yuxlap turağanın görüp, oğar yuwuq bolmağa süyüp, yanına barğanda, qarawaş uyanıp, qıçırıp:
– Sen kimsen? – dedi. Molla:
– Qıçırma, toqta, atamman, – dedi.
14.
Bir gün Molla Nasrudin qoluna bir qap da alıp, bawğa girip yemişler urlap turağanda, yessisi:
– Sen kimsen? Munda ne etesen? – dedi. Molla:
– Bir qattı yel çığıp, meni şunda taşlağan edi, – dey. Bawnu yessisi:
– O qoluñdağılar ne zatlardır? – dedi. Molla:
– Yelni güçünden şunda tüşegende yulqunup, qoluma gelgen busa yaray, – dedi. Yessisi:
– Qapdağılanı kim salğan dağı? – dedi. Molla:
– Men de şolanı oylap tura edim, – dedi.
15.
Molla Nasrudin bir geçe üyünde yatıp, yuxlap turadı. Qırda qapusunu aldında bir qawğa eşitip getdi. Molla giyinme alğasap, yuwurğanğa çırmalıp, qırğa çıqğan edi. Bir gişi görüp, munu yuwurğanın alıp qaçdı. Molla suwuq da bolup, üyüne girgende, qatını:
– Ne qawğa edi? – dep soradı. Molla:
– Bizin yuwurğanğa çıqğan qawğa bolğan, yuwurğan getdi – qawğa bitdi, – dedi.
16.
Molla Nasrudin bir oraza ayda men xalqğa sorap nege oraza tutaman. Meni özümnü hisabım bolmağa gerek dep, bir qazannı içine har gün bir taş salıp tura edi. Atası qazanğa taş salağannı görüp qızyaş uwuçu bulan taş geltirip qazanğa tökgen edi. Molla anı bilmey edi.
Bir gün xalq aynı üstünden birleri munça, birleri ança gün bola dep, erişip turağannı Molla görüp:
– Siz erişigiz, men hali barıp gertisin bilip geleyim, – dep, alğasap üyüne barıp, qazannı aldına alıp, taşlanı sanadı. Qarasa, yüz yigirma taş bar. Molla: «Men munu barın da aytsam, xalq mağa haygew dep aytar», – dep esine gelip, barıp xalqğa:
– Bugün Ramazannı qırq beşi, – dedi. O gün altı günü bolğan eken. Xalq:
– Olay degen nedir, ay çı otuz günden artıq bolmay, – dediler. Molla:
– Men çi sizge bir az edep bulan aytdım. Qazannı hisabına qarasa çı, yüz yigirma günü, – dedi.
17.
Molla Nasrudin yımırtğanı toğuzawun bir şayığa alıp, özü onawun bir şayığa satadı. Birew:
– Sen nege bulay etesen? – degende Molla:
– Yuwuqlarım Mollalar da sawdüger etegen dep aytsınlar dep etemen, – dedi.
18.
Bir gün Molla Nasrudin bir tatawulnu yağasında turadı. On soqur gişi gelip, özleni tatawuldan çığarsa adamdan bir şayı berejekge Molla bulan söz etdiler. Molla da bulanı birerlep suwdan çığarıp, birisi qalğan edi. Ağar gezik gelgende Molla da arıp, göterip barağan soqurnu suwğa salıp yiberdi. Soqurlar:
– Bu sen etegen nedir? Yoldaşıbıznı suwğa yiberip öltüremisen? – dediler. Molla:
– Qayırmas, mağa toğuz şayı berip qoyarsız, qıçırmağız, – dedi.
19.
Bir gün Molla Nasrudin bir yerden bek suwsap bolup gelegende, birewnü abzarına girip, böçkeden suw içeyim dep, böçkeni çümegin alğan. Suw betine qattı urup, üstün suw etgen. Molla tez açuwlanıp, çümekni yerine saldı da:
– Şulay haygew ekeñedir, götüñe ağaç uwlağanı, – dedi.
20.
Bir gün Molla Nasrudin bir qızğanç gişige:
– Sen meni nege qonaq etmeysen? – dedi. Ol gişi:
– Sen çalt aşaysan. Bir gesekni çaynap bitgençe, birdağı gesekni qoluñda hazir etip turasan, – dedi. Molla:
– Alay busa, har gesekni xabağanda arasında eki rakat namaz qılğannı süyemisen, – dedi.
21.
Bir gün Molla Nasrudiñe:
– Aynı neçesidir? – dep soradılar. Molla:
– Men aynı alıp, satıp yürümeymen, ne bileyim, – dedi.
22.
Bir gün Molla Nasrudin bir adam bulan hajğa barmağa dep yoldaş bolup çıqdılar. Yolda bir yurtğa yetişip süt de, dügü de alıp, çilaw etip, bir xadirağa çığarıp aşama aldına salğanda, yoldaşı xadiranı içindegi çilawnu qaşıq bulan eki ayırıp:
– Men özümnü payımnı şeker salıp, yañız aşayman, – dedi. Molla:
– Etme, şeker qoşa busañ barına da qoş, – dep, neçaqı qanıqsa da, yoldaşı tıñlamay, özünü payına şeker saldı. Molla açuwlanıp, tez turup, iştamawun çeçip aylandı. Yoldaşı:
– Hey, sen netesen? – dep soradı. Molla:
– Men özümnü payıma siyemen, – dedi.
Yoldaşı etme dep tilep, Molla Nasrudinni aşına da şeker salıp aşadılar.
23.
Bir gün Molla Nasrudin bir batğıç da alıp, birewnü bawuna barıp, yemiş urlap turağanda, bawnu yessisi gelegenni görüp, tez batğıçını yanına bardı. Bawnu yessisi munu yanına gelip:
– Munda netesen? – dep soradı. Molla:
– Batğıç sataman, – dedi.
Bawnu yessi:
– Bawlarda batğıç satılamı? – dedi. Molla:
– Ay, ahmaq, satıw ne yerde de yaray, – dedi.
24.
Molla Nasrudin bir keren awruğanda adamlarına:
– Men ölgende meni bir esgi qaburğa gömügüz, – dep, wasiyat etdi. Xalq:
– Bulay nege? – dep soradılar.
Molla:
– Munkarnakir sual alma gelgende men burun ölgen gişimen, qaburumnu görmeymisiz dep qutularman, – dedi.
25.
Molla Nasrudinni bir semiz qozusu bar edi. Bir tabun yaşlar Mollanı aldatıp qozusun soyup aşayıqlar dep oylaşıp, gelip Mollağa:
– Tañala qıyamatgün bolajaq, netesen bu qozunu, soyup aşayıq, – dedi. Molla:
– Yaxşı bolur, aşayıq, – dep, razi bolup, qozunu da, qazan zat da alıp, qırğa çığıp bir tatawulnu yağasına barıp ot da yağıp, qozunu da soyup, sıdırıp, Molla bulağa:
– Men sizge aldın baş-käkiçni bişirip bereyim, – dep, olanı çirkitip aylana edi. Yaşlar busa et bişgençe kirinip geleyik dep, opuraqların çeçip Mollanı yanında da qoyup getdiler. Molla busa bular getgendoq qozunu etin üyüne yiberdi de, özü ot yağıp, baş-käkiçni bişirip aylandı. Ağaçı bitip, ari-beri qarap, yaqmağa ağaç tapmay, yaşlanı opuraqların birerletip otğa salıp qazan qaynatıp turadı. Axırda yaşlar arıp-talıp, aç da, suwuq da bolup qaytıp geldiler. Qarasa, opuraqları yanıp, külge aylanıp turağannı görüp, Mollağa bulay nege etgenin soradılar. Molla:
– Tañala qıyamatgün eken bir geçe uçun opuraq neger tarıq dep, otğa yaqğan edim, – dedi.
26.
Türkestanlı Aqsaq Temir özünü hisapsız askerleri bulan dünyanı qıdırıp neçe xanlıqlanı buzup, neçelerin öltürüp, yesir etip yürüy edi. Har barğan xalqnı cıyıp, men güçlümenmi, güçsüzmenmi dep sorap, güçlüsen degenleni de, güçsüzsen degenleni de öltüre edi. Şulaylıqda Turkiyağa barıp, Aqşaharğa yetişdi. Bu gelgende buğar cawap bermege xalq Molla Nasrudinni saylap, oğar tilediler. Molla Nasrudin de: «Köp yaxşı bolar, mağa elli arşın böz alıp gelirsiz», – dedi. Tez geltirip berdiler. Şo böznü çalma etip çalıp, qatınğa: «paçağa sawğatğa alma elteyimi, incir elteyimi?» – dep, oylaşıp qatını incir yaxşı bolur dep, incir de alıp, bir ögüzü bar edi, şoğar yer de salıp, minip, çalmasını eki yanından ekew de turup Aqsaq Temirni diwanına bardı. Timur munu görüp: «Sen ögüzge de minip, neçik gelgensen?» – dep soradı. Molla Nasrudin:
– Aqtuxannı zamanında atlar mindik aqtalap, Aqsaq Temirni zamanında ögüz mindik noqtalap, sen Aqsaqğa men toqsaq betleşmege gelgenmen. Sen Timirge men kömür qaynaşmağa gelgenmen, – dep, yırladı. Timir qarap, tamaşa bolup buğar da:
– Men güçlümenmi, güçsüzmenmi? – dedi. Molla Nasrudin:
– Güçlü de, güçsüz de tügülsen, Allah salğan balahsan, – dedi. Temir külep, Molla geltirgen incirden birin aşap, birin Mollanı çalmasına urup: «Bir de mundan haqıllı gişini görmegenmen» – dedi. Molla Nasrudin:
– Men haqıllı tügülmen, meni qatınım haqıllı. Men sağa sawğatğa alma geltirejek edim, qatınım qoymadı. Eger alma geltirgen busam, başım yarılar edi, – dedi.
27.
Bir gün Molla Nasrudin Aqsaq Temirge sawğatğa bir qaz bişirip alıp barağanda, aç bolup qaznı bir butun suwurup aşağan edi. Temirge qaznı eltip aldına salğanda qaznı bir butu yoqnu görüp, özü aqsaq ekenge mısğıllap geltirgen dep oylaşıp: – Bir ayağı qayda? – dep soradı. Molla:
– Bizdegi qazlanı birden artıq ayağı bolmay, – dep, abzardağı qazlanı görsetdi. Qazlar suwuqdan bir ayağın göterip, bir ayaqnı üstünde bolğan. Temir munu görüp qulluqçusuna:
– Şo qazlanı quwala çı, – dedi. O da bir ullu tayaq da alıp, qazlağa urğan edi. Qazlar eki ayaq bulan qaçdılar. Temir:
– Göremisen, nege eki ayağı bar, – dedi. Molla:
– Eger şu tayaq sağa tiygen edi busa, sen dört ayaqlı bolur ediñ, – dedi.
28.
Bir gün Molla Nasrudin eşegin tas etip, qıdırıp yürüygende bir adam qarşı bolup, oğar eşegin görmediñmi dep soradı. Ol gişi: «Gördüm, palan yurtda qadi bolup tura», – dedi. Molla:
– Gerti aytasan, men özüm de şo eşek qadi busa yaray dep esime gele edi. Meni mutalimim Hamatğa dars beregende, eşek qulaqların da tigilip tura edi, – dedi.
29.
Molla Nasrudin bir geçe tüşünde birew toğuz manat berip, Molla on manat bermeseñ almayman dep erişip turağanda uyanıp, tüş ekenin bilip, tez gözlerin yumup:
– Qayırmas, toğuz manat busa da berip qoy, – dedi.
30.
Bir gün Molla Nasrudin gölegin cuwup qatını abzardağı terekge ilgen edi. Geçe unutup qalğan eken. Geçe Molla qırğa çıqğanda qarasa, abzarda bir adam qolların göterip turağannı görüp, tez üyge girip, oq cayasın alıp, qarap arqasına urup, üyge girgen.
Erten turup qarasa, özünü gölegi ekenni görüp:
– Qatın, Allahğa şükür, gölegimni içinde özüm bolmağanıma, burun oq tiyip ölgen bolur edim, – dedi.
31.
Bir gün Molla Nasrudinni abzarına bir ögüz girgen edi. Molla ari-beri sorap, yessin tapmay, «Allah özü süyüp bergen maldır» dep, soyup qaqlap qoyğan edi. Bir gün ögüznü yessi izlep yürüygenni Molla görüp, saw ögüzüñ, bizde – dedi. Yessi inanmay:
– Qoy, qaydağı masxaranı, – dep, inanmay getdi. Molla üyüne gelip, qatınına:
– Şo ögüznü gönün ber çi, eltip görsetip, yessisini betin qara eteyim, – dedi.
32.
Bir gün Molla Nasrudin bir adamnı görüp, qolun alıp, esenligin-amanlığın soraşdı. Bu gişini Molla tanımay bolğan eken.
Molla buğar:
– Sorağan ayıp tügül, kimsen? – dep sorağan. O gişi:
– Tanımay ekensen ne uçun soraşdıñ? – dedi. Molla:
– Opurağıñ opurağıma, boyuñ boyuma oşatıp, seni özüm dep xıyal etip soraşğan edim, – dedi.
33.
Molla Nasrudinni biraz aqçası bar edi. Bir bek yaşırıp saqlay edi. Bir gün aqça tarıqlı bolup, bayağı aqçanı alayım dep qarasa, – aqça urlanğanın görüp bek qıyğıra.
– Ay Allahım, şunça ne tarığıñ bar edi, meni biraz aqçama qarap turamı ediñ? – dep, majigitge bardı, – Şu meni aqçamnı bermeseñ, men şundan taymayman, – dep, majigitde geçe qaldı.
Şo geçe geme bulan barağan bir tabun sawdügerçiler bir ullu qırğınğa yoluğup, bek qorqup, «şu balahdan esen-aman qutulsaq, Molla Nasrudiñe şunçaqı aqça bererbiz» dep söz etgenler.
Yel toqtap esen-aman deñizden çığıp, Aqşaharğa gelip Mollanı majigitden tabıp, bayağı aqçanı Mollağa berdiler.
Molla aqçanı alıp:
– Göremisen, qoymajaqnı bilip aqçanı neçik geltirip berdi, – dedi.
34.
Bir gün Molla Nasrudin bir qaburlanı arasında qıdırıp yürüy bolğan.
Qarasa, bir qaburnu arasında adam sıyarday teşik barnı görüp Molla Munkarnakirni soraw qabur ahlüleni halı neçik bola eken dep şu qaburnu teşigine girip yatdı. Birazdan qulağına bir ullu tawuşlar eşitilip:
– Munkarnakir gele buğay, – dep, tez teşikden çığıp qaçma qarağan edi. Bu tawuş tüyelege, qaçırlağa mal yüklep gelegen kerwannı tawuşu bolğan.
Mollanı görüp tüyeler, qaçırlar ürküp, yaq-yaqğa qaçdılar. Kerwan ahlü qaburlanı arasında Mollanı görüp:
– Sen kimsen? – dep soradılar. Molla:
– Men qabur ahlülerdenmen, – dedi. – Özüm seyirlik etmege çıqğan edim, – dedi. Kerwan ahlü:
– Busa qayda, biz hali sağa yaxşı seyirlik etdireyik, – dep, harisi har yandan töbelep yiberdiler. Mollanı başı yarılıp, beti sıdırılıp üyüne qaytdı. Qatını görüp:
– Sen qaydadıñ? – dep soradı. Molla:
– Men ölgen edim, qaburlarda edim, – dedi. Qatını:
– O dünyada ne bar? – dep soradı. Molla:
– Kerwannı haywanların ürkütmeseñ, bir zat da yoq, – dedi.
35.
Bir gün Molla Nasrudin üyünde: «Ay aman, mağa miñ altın beregen adam bolğay edi, miñden biri kem bolsa da, almas edim, – dep turağannı xonşusundağı bir cuwut eşitip, Mollanı sınap qarayım dep, toğuz yüz toqsan toğuz altınnı bir yawluqğa da tüyüp, Mollanı terezesinden üyge taşladı. Molla altınlanı görüp, duam qabul etildi dep, altınlanı sanap aldı. Qarasa, miñden bir kem. Munu bergen adam bir altınnı da berir dep, altınlanı sandığına salıp begetdi.
Bayağı cuwut neter eken dep, terezeden qarap turadı. Molla altınlanı sandıqğa salğannı görüp, yüregi yarılıp, tez gelip eşikni qaqdı. Molla eşikni açğan edi wa bir zat da bilmeygen bolup:
– Ne altınlar? – dep soradı. Cuwut:
– Sen tileygeninni eşitip, seni sınamaq uçun birni kem etip salğan edim, tez bol, ber altınlanı, – dedi. Molla:
– Boş söyleysen, men senden bir de altın tilemedim, men seni görme de görmedim, – dedi. Cuwut:
– Qadige barayıq, sen beregenge oşamaysan, – dedi.
– Yayaw neçik barayım, qadini üyüne uzaq yol, – dedi. Cuwut:
– Meni qaçırıma min, – dep bir yaxşı qaçır geltirdi. Molla:
– Meni opuraqlarım esgi, qadini aldına şulay oñsuz barmağa uyalaman, – dedi. Cuwut bir yaxşı aba da geltirip, ekewü de qaçırğa da minip, qadige bardı, cuwut özünü arzın aytdı.
Qadi Mollağa:
– Sen ne aytasan? – dep soradı. Molla:
– Bu cuwut yalğan ayta. Köp yaman zat. Hali meni altınlarımnı alğan dey. Soñ meni opurağım da meniki, qaçırım da meniki dep daw etme yaray, – dedi.
Cuwut:
– Olar da meniki! – dep qıçırdı. Qadi açuwlanıp:
– Tez get, yaman, yalğançı adam! – dep quwalap yiberdi. Molla qaçırğa da minip, abanı da giyip, külep-oynap üyüne qaytıp geldi.
36.
Bir waqtide xalqda bek açlıq bar edi. Molla Nasrudin bir qulluğu bolup başğa şaharğa barğan edi. Bu barğan zaman bayram günge qarşı bolup, Mollanı üyden-üyge çaqırıp sıylay ediler. Molla tamaşa bolup, xalqğa:
– Bu ne yaxşı toq şahar eken, bizin Aqşahardağı adamlar açından ölme turalar, – dep soradı. Xalq:
– Bugün bayram gün, har kim qolundan gelegenni qızğanmay bayram eteler, – dedi. Molla:
– Ne bola eken har gün de bayram busa, yaramaymıken? – dedi.
37.
Bir gün Molla Nasrudin eşegine minip, bir yerge barağanda namaz waqti bolup, bir suwnu yağasında tüşüp, üstündegi abasın çeçip, eşegini üstüne de salıp, özü namaz cuwunup tura edi. Bir uruçu gelip, abasın alıp getdi. Molla cuwunup bitip, abasın giyeyim dep qarasa, abası yoqnu görüp, tez eşekni arqasından yerin alıp, özünü arqasına baylap, eşekge bir qamuçu da urup:
– Geltir abamnı, al yeriñni, – dedi.
38.
Bir gün Molla Nasrudin hamamğa barğan edi. Hamamnı yañız görüp nazmular-zatlar oxuğan edi. Hamam yañırıp, tawuşu yañı görünüp getdi. Hamamdan çıqğanda tez majigitge barıp, minarağa minip, salah salıp, şiʼrular oxup yiberdi. Ötüp barağan bir adam:
– Bu kimdir bu zamansız zamanda qolaysız tawuşu bulan qıçırıp, xalqnı bezdiregen? – dedi.
Molla:
– Ay, ahmaq, bu tawuşnu hamamda eşitgen bolğay ediñ. O söznü aytmas ediñ. Ne bola bu minaranı işletgen adam başında hamam işlegen busa, – dedi.
39.
Bir gün Molla Nasrudin bazarda yürüygende bir adam qarşı boldu. Qarasa, abası, çalması Mollanı abasına, çalmasına oşay edi. Molla anı yüregine şek gelip: barıbız Molla Nasrudinbizmiken, dep oylap ol gişini yağına barıp, sıpatına qarasa, saqalı biraz giççi görünüp:
– Hey gişi, men özüm desem saqalıñ giççi. Tügül desem, giyimiñ oşay. Men çi ayırıp bolmayman, axşam bizin üyge barayıq, ulannı anası qaysıbıznı süyse de ayırıp alıp qoyar, – dedi.
40.
Bir gün Molla Nasrudin Qunya şaharğa barıp, bazarda qıdırıp yürüygende bir haliwa tükenge girip «bismilla» dep haliwadan aşap tura edi. Yessisi görüp, qoy, taman degende de toqtamay aşap tura edi. Yessisini açuwu çığap, tayaq bulan urdu. Molla:
– Ne yaxşı şahar bolğan eken bu şahar. Adamlanı töbelep haliwa aşata, – dedi.
41.
Bir gün bir gişi Molla Nasrudiñe:
– Ay yañı bolğanda esgisin ne ete? – dep soradı.
– Ay ahmaq, şonu da bilmeymeymisen, tuwrap yulduzlar ete, – dedi Molla.
42.
Bir gün Molla Nasrudiñe qatını xasapdan käkiçler alıp gelseñ dep yiberdi. Molla çığıp xasapğa barıp bir azdan üyüne qaytıp qatınına:
– Xasapçı bek uzun aba giygen, neçaqı da qaradım, käkiçi barın-yoğun añlap bilmedim, – dedi.
43.
Bir gün Molla Nasrudinni qatını aldağı ölgen erin maqtap qayğırıp laqır etdi. Molla:
– Aldıñı eriñ ölgenge senden bek men qayğıraman, – dedi.
– Neçik? – dep soradı qatını. Molla:
– Ol paqır zamansız ölmegen busa, men seni alıp, qayğığa tüşmes edim, – dedi.
44.
Bir gün Molla Nasrudinni qatını yatğan soñ ölgen erin maqtap yiberdi. Molla da basıp özünü esgi qatının maqtadı. Artda da Mollanı açuwu çığıp, karawatdan teberip yiberip yığıp, qatınını butun awurtdu.
Qatını erten qadige arz etip, Mollanı çaqırıp, qatınını butun nege awurtğanın soradı.
Molla Nasrudin:
– Men onu yıqmadım, özü yığıldı. Bir karawatda dört gişi bar edik: onu ölgen eri, meni ölgen qatınım wa biz ekew. Karawatğa sıymadıq, bu yağada yatğan edi, döñerep tüşdü, – dedi.
45.
Bir gün Molla Nasrudinni ulanı adam ne zatdan yaralğannın soradı.
Molla:
– Balçıqdan yaralğan, – dedi.
– O balçığa suw qoşğanmı eken?
– Ozoqda, suw qoşmasa balçıq iylenemi.
– Quwuq qoşulğanmı eken?
– Quwuq qoşulğan zat yaralmay. Quwuq qoşulğan busa anañnı çarxında seni yaratğan yeri bolmas edi, – dedi.
46.
Bir gün Molla Nasrudin majigitge qısğa opuraqlar giyip barğan edi. İmamnı artında namaz qılıp enkeygende artındağı gişi oyun etip Mollanı awratın tutdu. Molla Nasrudin de tez qağıp imamnı awratın tutup qısdı. İmam burluğup:
– Netesen ? – dedi.
Molla Nasrudin:
– Artımdağılağa sora, – dedi.
47.
Bir gün Molla Nasrudinni birew şahatğa alıp barğan edi. Dawçu Mollanı görüp qadige aytdı: «Efendim, Molla şahatğa tiyemi? Özünü malı bar turup, hali bolğança haj qılmağan», – dedi.
Molla:
– Bu gişi yalğan ayta, men haj qılğanman, – dedi.
– Sen hajğa barğan busañ, zem-zem quyu ne yerdedir? – dedi.
Molla:
– Men hajğa barğan zamanda zem-zem quyu qazılmağan edi, – dedi.
48.
Bir gün Molla Nasrudin awrup, qatını yağında yılap oltura edi. Molla qatınına:
– Sen sandıqdağı ariw opuraqlarıñnı alıp, giyip meni yanıma gelip oltur, – dedi.
Qatını:
– Olay degen nedir, sen awruyğanda men bezenip turajaqmanmı? – dedi.
Molla:
– Kim bile, meni canımnı alma gelgende sağa gözü qalıp, meni qoyup, seni alıp getmesmi eken, – dedi.
49.
Bir gün Molla Nasrudin kirinejek bolup bir teren quyuğa girgen edi. Yüzüp bolmayğanğa göre, suwğa batıp barğanın yağadağı adamlar görüp, bek qıynalıp çığardılar. Molla:
– Endiden soñ yüzüp üyrenmey turup suwğa girmen, – dedi.
50.
Bir gün Molla Nasrudinni sabanlığına bir xonşusunu ögüzü girip taptap turağannı görüp, açuwlanıp qoluna bir tayaq alıp ögüznü töbelejek bolup yürügen edi. Ögüz qaçıp, Molla artından yetip bolmay qalğan edi.
Bir-neçe günden soñ xonşusu şo bayağı ögüznü bir arbağa yegip barağannı es etip, Molla qoluna bir tayaq alıp, barıp ögüznü töbelep yiberdi.
Yessisi:
– Molla, netesen, günahsız haywannı nege toqalaysan? – dedi.
Molla:
– Sen innemey tur. O yaman ögüz özünü günahın bilip tügülmü innemey turağanı, – dedi.
51.
Bir gün Molla Nasrudin hammal bolaman dep barıp hammallanı arasına girgen edi. Bir gişi gelip:
– Şu zemgilni bizin üyge alıp gel, men sağa hikmatlı üç söz aytarman, – dedi. Zemgilni içinde yalançını sawutları bar edi. Molla:
– Yaxşı bolur, eteyim, – dep, göterip yürüdü. Biraz yürügende:
– Qayda hikmatlı sözleriñ, ayt, – dedi.
Bayağı gişi aytdı:
– Başlapğı sözüm: sağa birew açlıqdan toqluq yaman dese – inanma, – dedi. Molla içinden «bek maʼnalı söz» dep yürügen soñ:
– Qayda, ekinçi sözüñnü ayt, – dedi.
Bayağı gişi:
– Eger sağa yayaw yürüwden atlanıp yürüw yaxşı dese, wöre, inanma, – dedi. Molla içinden «bu da bek maʼnalı eken», dep, biraz yürüp bayağı gişini qapusunu aldına yetişip:
– Qayda, üçünçü söz? – dedi. Bayağı gişi:
– Eger sağa senden haqılsız hammal bar dese – inanma, – dedi.
Molla başındağı zimbilni göterip yerge urdu da:
– Eger sağa şu zemgilni içindegi zatlardan biri uwatılmay qalğan dese – wöre, inanma, – dedi.
52.
Bir gün Molla Nasrudiñe gelip bir gişi eşegin tiledi. Molla:
– Toqta, eşekge sorap geleyim, – dep, üyge girdi. Birazdan çığıp:
– Eşek qabulluq etmey. Men xalqğa berseñ, arqama awur yük yükleygeni az yimik yessimni başın da söyley dep aytdı, – dedi.
53.
Bir gün Molla Nasrudin tawdan eşegin ağaç gesip, eşegine yüklep gele edi. Yügü awur bolup, eşek yürümeygenin görüp, bir gişi Mollağa:
– Bir gesek nişatır barmı şu zatnı tiydir, – dedi. Molla alıp tiydirgen edi. Eşek toqtamay yürüp yiberdi. Molla tamaşa bolup, bu neçik zat eken dep oylaşıp, özünü artına da tiydirgen edi. Çıdap bolmay çabıp, eşeginden de ozup üyüne yetişdi. Üyde de toqtap bolmay qatınına:
– Qatın, meni artımdan yetişme süyseñ, artıña nişatır tiydir, – dedi.
54.
Bir gün Molla Nasrudin Allahğa yalbarıp:
– Ya Allah, meni atama yazıq sın, – dep, tileygenni bir gişi görüp:
– Ay efendi, ne uçun ataña tileysen, anaña dua tileseñ, – dedi.
Molla:
– Atam bek añlawlu hillaçı gişi edi. Neçik de bir hilla etip qutulur edi. Anam paqır bir yuwaş qatın edi. Özü ep etip bolajaq zat tügül edi, – dedi.
55.
Bir gün Molla Nasrudiñe birew eşegin tiledi. Molla:
– Eşek üyde yoq, – dedi. Şo arada eşek qıçırıp yiberdi. Bayağı gişi:
– Sen eşek yoq dey ediñ, eşek üyde eken, – dedi.
Molla:
– Eşekge inanamısan, aq saqalım bulan mağa inanamısan, – dedi.
56.
Bir gün Molla Nasrudiñe qız alıp toy etgen edi. Toyda xalqlar aşap-içip turğanlar. Birew de Mollağa gelip aşa dep de aytmay edi. Molla açuwu çığıp, xuylanıp çığap getdi. Toydağı adamlar da getip, giyew salajaq bolup Mollanı izlep tabıp bolmay, artda da tabıp:
– Sen qaydasan, seni izlep tabıp bolmaybız, qıznı yanına barma gereksen, – dedi.
Molla:
– Aşağanlar-içgenler barsın qıznı yanına, – dedi.
57.
Bir gün Molla Nasrudiñe başğa bir yurtdağı bir adam sawğatğa bir qoyan alıp gelgen edi. Molla köp razi bolup, ol gişini sıylap qonaq etip yiberdi. Bir-eki günden soñ eki-üç gişi Mollağa qonaq bolup geldi. Molla bulağa kim ekenin sorağanda:
– Sağa qoyan geltirgen gişini xonşularıbız, – dedi. Molla bulağa aş-zat berip, qonaq etip yiberdi. Bir cumadan soñ Mollağı beş-altı adam qonaq geldi. Molla bulağa da kim ekenin sorağanda:
– Sağa qoyan bergen gişini xonşularıbız, – dedi.
Molla:
– Köp yaxşı bolur, – dep, bulanı üyge giyirip, aldına bir ullu xadira bulan suw salıp, – aşağız, – dedi. Bular tamaşa bolup:
– Bu nedir? – dep soradılar.
Molla:
– Bu qoyannı şorpasını şorpası, – dedi.
58.
Bir gün Molla Nasrudiñe birew:
– Yılıñ ne yıldır, – dep soradı.
Molla:
– Yılım – ajdaha yıl, – dedi. Ol gişi tamaşa bolup:
– Yıllanı içinde yılan yıl bar, ajdaha yıl dep eşitmegenmen, – dedi. Molla:
– Tüz aytasan, men tuwğan yıl yılan yıl edi. Andan berli 50 yıl bola, hali yılan ajdaha bolğandır, – dedi.
59.
Bir gün Molla Nasrudinni buzawu baylağan yerinden qutulup qaçdı. Molla buzawnu tutup bolmay, qoluna tayaq da alıp, sıyırnı toqalap yiberdi. Qatını:
– Ay, efendi, sıyırnı ne günahı bar, anı nege töbeleysen, – dedi.
Molla:
– Barı günah yaman sıyırda. Bu üyretmegen busa giççi buzaw ne bilejek edi, – dedi.
60.
Bir gün Molla Nasrudin eşegine minip bir yerge barma çıqğan edi. Eşek bir zatdan ürküp, Mollanı üstünden taşladı. Çarxı awurtğan bolajaq, qulluqçusuna:
– Bu yaman haywanğa yem bermessen, – dep buyurdu. Qulluqçusu da yem bermey edi. Eşek bek arıq bolğan edi. Efendi bir yerge barajaq bolup, eşekge mingen edi. Bek qıynalıp yürüygenni görüp, qulluqçusunu qulağına:
– Buğar alda yimik yem ber, tek özü eşitmesin, – dedi.
61.
Bir gün Molla Nasrudin qadini yanında olturup turağanda eki gişi dawu bolup qadige geldiler. Bulanı dawu da ekisi de bir-birine urunğan tükençiler bolğan. Eki de tükenni ortasına bir it naccaslıq etgen bolğan. Biri-birisine seni tükeniñe yuwuq, sen taydır dep, birewüsü-birewüsüne senikine yuwuq sen taydır dep, şonu uçun gelgen bolğan eken. Qadi de bulanı qulluğuna sen qara dep, efendige tapşurğan. Efendi bulağa:
– Sizin tükenlerigiz oramda tügülmü? – dep soradı.
– Dür, – dedi olar.
Efendi:
– Oram da xalq yürüygen yol, xalqnı üstünde busa qadi bolğan soñ, sen de taydırma, sen de taydırma, qadi taydırsın, – dedi.
62.
Molla Nasrudinni zamanında Aqşahağa üç alim gişi gelgen edi. Bular hakimni yağına barıp:
– Bizin üç sorawubuz bar. Şoğar cawap berip bolajaq gişi barmı? – dedi.
Hakim de bar alimlerin cıyıp, bayağı adamlar sualların sorağanda birew de cawap berip bolmay aciz bolup: «Bu suallağa Molla Nasrudin bolmağan adam cawap berip bolmas, – dedi. Hakim tez aqça da berip, Mollanı çaqırta, ol da eşegine de minip hakimni yanına geldi. Hakim munu hürmetlep, törge olturtup aytdı:
– Göresen, bu üç alim gelgen. Bulanı suallarına alimler cawap berip bolmadılar. Sen olağa cawap ber, – dedi. Molla bu adamlağa qarap:
– Aytığız suallarığıznı, – dedi.
Bulanı biri turup:
– Dünyanı ortası ne yerdir? – dedi. Molla turup, qolundağı tayağı bulan eşegini oñ ayağı turğan yerge türtüp: «Muna şu yer dünyanı ortası», – dedi.
Ol adam:
– Sen ne bilesen, bolma küy yoq, – dedi. Molla:
– İnanmay busañ ölçep qara, – dedi.
Ekinçi alim turup:
– Yoldaşını sualına cawap berdiñ, meni sualıma da cawap ber. Kökde yulduzlar neçe bar? – dep soradı.
– Meni eşegimni üstünde neçe tük bar busa, kökde şonçaqı yulduz bar, – dedi Molla.
Üçünçü alim turup, bir ullu saqalı da bar edi:
– Şu meni saqalımda neçe tük bar? – dep soradı.
Molla eşegini quyruğun tutup:
– Şu meni eşegimni quyruğunda neçe tük bar busa, seni saqalıñda da şonça tük bar, – dedi. «Bolmas!» – de alim sanama qarağan edi. Molla:
– Olay sanama bolmay: seni saqalıñdan bir tük yulqabız, eşekni quyruğundan bir tük yulqabız, – dedi.
63.
Molla Nasrudin bir gün ? barağan zamanda bir qoyannı görüp, bek astalıq bulan anı tutup, dorbanı içine salıp, uzun yip bulan baylap begetgen halda üyüne alıp gelgen wa qatınına:
– Bek tamaşa bir can tutup geltirgenmen. Dorbanı awzun açmay turarsan, – dep, xonşuların tamaşağa çaqırma getgen. Bu waqti Molla Nasrudinni qatını ol tutup geltirgen zatnı görme süyüp, dorbanı awzun açğandoq içindegi qoyan qaçıp yoq bolup getgen. Qatını bu işge bek talçığıp üyde ari-beri qarap, sahnı görgendoq qoyannı ornuna dorbanı içine sahnı salıp, awzun bek etip baylağan. Bu waqtide Molla Nasrudin xonşu-awuldağı barı da adamnı da cıyıp geltirip olanı dögerek aylandırıp abzarnı maydanlığında sıq küyde tizip dorbanı başın da açıp, içindegi zatnı ortalıqğa dögeretip, sah çığıp gelgende başğa kepin buzmağan halda:
– Şunu on ekisi, bir sabu bola, – dedi.
64.
Molla Nasrudin bir gün namaz qılıp turağan bir mollanı görgendoq başın gesip, alıp özleni abzarındağı quyuğa eltip taşlağan. Qatını munu görüp:
– Yaxari, sen bizge bir qıyın geltirme turasan. Munu bilse, bizin qoymaslar, – dep qarsalap, Molla üyden çıqğandoq quyudağı adamnı başın alıp, ornuna eçkini başın salıp qoyğan. Molla Nasrudin qırdan getip barağanda ölgen mollanı başın izleygen adamlağa yoluğup:
– Sizin atağıznı başı bizin quyuda taşlanıp tura, – dep, artına da salıp olanı abzarına alıp gele. Olar quyunu dögerek aylanıp Molla Nasrudinni quyunu içine tüşüreler. Molla Nasrudin quyuğa tüşüp, eçkibaşnı müyüzleri qoluna tiygendoq, örge bağıp:
– Sizin atağıznı müyüzleri barmı edi? – dep soradı.
65.
Molla Nasrudin bir gün birew bulan dawu bolup qadige barğanlar. Qadi birew gişini işin oñ etme turağannı görüp, tez qadini gözü göregen yerge çığıp, qoltuğuna qaqğan. Molla Nasrudin qoltuğuna qara bilew salıp barğan eken. Qadi özüne uruşbat beredir dep esine gelip Molla Nasrudinni işin oñ etgen. Molla Nasrudin artda qalıp, qoltuğundan qara bilewnü çığarıp:
– Başıña giydirer edim, – dedi.
66.
Molla Nasrudin bir gün yurt yağada hajatın etip bitip turağanda bir adam gelegenin görüp, naccasnı üstüne börkün salıp toqtağan. Bu adam:
– Molla Nasrudin degen adamnı tanımaymısan. Şo adamlanı aldata dep aytalar. Şo meni aldatıp bolmajaq, şonu izley edim, – dedi. Molla Nasrudin:
– Şo adam menmen, – degen.
– Qayda, meni aldat çı, – degen.
Molla Nasrudin:
– Kitabım üyde qalğan. Şunda şu börkge qarap tur. Şunu tübünde bülbül quş bar, wöre, saq bol, börknü xotğamassan, – degen.
O adam razi bolup munda qarap qalğan. Molla getgen, bu adam köp geç bolğança qarap, artda amalsız bolup, artından sama barayım, tek quşnu da uçurmay alıp geteyim dep tüymelerin de çeçip, yaxşı açıp asta bulan börknü sıpğırıp qoltuğuna tıqğan. Çarxına nas yayılıp onu cuwup, uzaq da qalıp qaytğan.
67.
Bir gün Molla Nasrudin bazardan gelegende bir tabun mutaalimlege yoluğup:
– Yürügüz, bizge barayıq, anabıznı sadağasın aşap getigiz, – dep üyüne alıp geldi. Qabaq aldına yetgende:
– Siz biraz şunda toqtap turuğuz, – dep, üyüne girip, qatınına:
– Sen yaxşı şorpa et çi, men mutaalimleni alıp gelgenmen, – dedi. Qatını:
– Sen ahmaq adamsan. Saqalıñ ağarğan, özüñ haqıllı bolmaysan. Üyde et yoq, etmek yoq, bulağa ne aşatasan, – dedi.
Efendi bu sözleni eşitgende, tez boş qazannı alıp mutaalimleni yanına barıp:
– Azizler, meni saqalım ağarıp başımda haqılım bar busa da, üyde et yoq eken. Bar bolğan busa şu qazannı tolturup şorpa etip siz de, biz de aşar edik, üyde duşmannı sögüşüwün de eşitmes edik, – dedi.
68.
Bir gün Molla Nasrudin üstdegi üyde olturup tura edi. Bir sadağaçı gelip, eşikni qaqğanda:
– Ayt, örden ne gerek, – dedi. Sadağaçı:
– Tüpge tüş, aytağanım bar, efendi, – dedi. Sadağaçı:
– Bir Allah uçun sadağa ber, – dedi.
Molla:
– Sen men üstde turağanda tileseñ yaramaymı edi? – dedi.
69.
Bir gün Molla Nasrudin qatını yaş tabajaq bolup tayıp bolmay qıynalıp turağanda qatınlar:
– Efendi, sen sama bir dua bilmeymisen, yaş tüz dünyağa gelir yimik? – dedi. Efendi: Oğar dua tarıq tügül, onu darmanın men bilemen», – dep, tez turup, bazarğa getdi. Bazarğa barıp, qozlar, çertlewükler alıp gelip, yerge quyup ari-beri xozğap:
– Alğasamağız, bulanı görüp, hali oynamağa çığar, – dedi.
70.
Bir gün Molla Nasrudinni qatını qatınlanı maclisine barğan edi. Maclisden qaytğanda Molla Nasrudin: «Maclisde ne eşitdiñ?» – dep soradı.
– Köp yaxşı waʼzalar eşitdim, – dedi, – Bir yaxşı kitap bar eken. Ondan xabar aytdılar, har özünü halal qatınına yuwuq bolsa, Allah oğar cennetden bir üy berer dep yazılğan eken.
Efendi:
– Yaxşı kitap eken. Gel biz de busa cennetden özübüzge bir üy eteyik, – dedi. Birazdan soñ qatını:
– Sağa çı cennetden bir üy boldu, mağa da bir üy eteyik, – dedi.
Efendi:
– Sağa çı bir üy eter edik, tek sen soñ anaña da, ataña da, başğa qardaşlarıña da üyler eteyik dep aytarsan, ustabaşı açuwlanır dep qorqaman, taman ekibizge de bir üy bolur, – dedi.
71.
Bir gün efendi bir açgöz, qızğanç gişi bulan olturup tabaqda xurma aşay edi. Ol çalt aşap, efendini aldındağılanı da qoymay harakat etdi. Tabaqnı içinde bir xurma qalıp, efendi alaman dep turağanda, bayağı gişi alğasap xurmanı yerge tüşürüp qoydu. Ol gişi tez turup, enkeyip xurmanı aldı da: «Wollah, şaytanğa qoyman», – dep awzuna saldı. Efendi açuwlanıp:
– Wollah, gelse de qoymajaqsan, – dedi.
72.
Birew Molla Nasrudiñe:
– Xasapçını doqtur bulan ne başğalığı bar? – dep sorağan.
Efendi:
– Ne başğalığı bolsun, xasapçı haywannı awwal öltürüp, soñ terisin sıdıra. Doqturlar busa awwal terisin sıdırıp, soñ öltüre, – dedi.
73.
Bir gün Molla Nasrudinni ulanı atasına:
– Atam, men seni tuwğanıñnı bilemen, – dedi.
Anası eşitip:
– Haygew, söyleme! – dep, ulanına uruşağanda efendi qatınına:
– Uruşma, bek haqıllı etdi yaş – kim bilse de yaray, – dedi.
74.
Molla Nasrudinni Hamat degen qap-qara arap mutaalimi bar edi. Bir gün efendini abasına qara şaqı tögülgen edi. Görgenler:
– Efendi, abaña tögülgen nedir? – dep soradılar.
Efendi:
– Belgili bilmeymen, Hamat terlep, şonu teri tögülgen busa yaray, – dedi.
75.
Bir gün Molla Nasrudinni Baçça yarış etebiz atlanıp gelsin dep çaqırıp yibergen edi. Efendi tez turup, bayağı qart ögüznü yegip, Baççanı yanına bardı. Baçça:
– Efendim, men seni atlanıp gelsin dep yibergen edim. Sen ögüzge de minip gelgensen, – dedi.
Efendi:
– Yarışda murat çapmaq tügülmü. Men munu buzaw zamanında çabıp artından yetişip bolmay edim, – dedi.
76.
Bir gün Molla Nasrudinni eşegi bulan tawğa ağaçğa barıp, bir terekge minip, özü mingen butaqnı tüp yanın gesip turağanın bir gişi görüp:
– Efendi, alay etme, hali butaq sınıp, yığılarsan, – dedi.
Efendi tıñlamay gesip tura edi. Ol gişi biraz da yürümegen edi, butaq sınıp, efendi yığılıp yaman yerge tüşdü. Soñ tez turup, bayağı gişini artından yetişip, toqtatıp:
– Sen wali bolğan ekensen. Men yığılajağımnı bilgen, men qaçan ölejekni de bilmege gereksen, – dedi. Ol gişi:
– Men ne bileyim sen qaçan ölejegiñni, – dese de qoymay, bek qanıqdı. Ol gişi:
– Sen eşegiñe köp ağaç da yüklep, örge qarap haydarsan. Eşegiñ üç keren qıçırsa, şonda ölejeksen, – dedi. Efendi gelip, eşegine köp yük de salıp, haydap yibergen edi – eşegi üç keren osurdu.
Efendi, men hali öldüm dep, sozulup yatdı. Eşegi üyge barıp, toqtap. Eşek bulan efendi yoqnu görüp, xalq axır bir zat bolğan dep tawğa bağıp izlep çıqdı. Yatıp turağan yerinde tabıp, ölgen dep bir canaza yimik zat etip, göterip alıp gelgenler. Yolda tatawulğa yetişip, yağasında munu geçiwü ne yerde eken dep bir-birine söylep turağanda, efendi başın göterip:
– Men saw zamanda çı şu yerden öte edi, – dedi.
77.
Bir gün Molla Nasrudin bir tükenni yanından ötüp barağanda bu tükenni içinde bir qaptal da, bir aba da ilinip turağannı görüp, tez tükenge girip, tükençige:
– Şu qaptalnı ber çi, – dep alıp qarağan. Soñ abanı bahasın sorağan. Qaptalnı da, abanı da bahaları bir yimik ekenni görüp, tez ari-beri aylandırıp üstüne giyip molla çığıp getme qarağan. Tükençi tez atılıp, qapeseni ari yanına çığıp, Molla Nasrudinni tutup:
– Netesen? – dep sorağan.
Molla Nasrudin:
– Getemen, – degen.
– Abanı aqçasın berip getmeymisen?
– Abanı çı men senden qaptal berip aldım, – dedi Molla.
Tükençi:
– Qaptalnı aqçasın da sen bermegen ediñ, – dedi.
– Bermegenge göre qoyup getip baraman çı, – dedi.
78.
Bir gün Aqşahrnı qadisi bir yerge getgende efendi özünü ornunda qadi etip qoyup getgen edi. Eki adam erişiwü bolup, efendini yanına geldiler. Bir gişi:
– Hey, Efendi-qadi, bu gişi meni qulağımnı tartdı, bek qıynadı, – dedi.
Efendi:
– Siz bir az sabur etip olturup turuğuz, men üyge girip geleyim dep, yañız üyge girip, özünü qulağın tartıp qaradı. Tarta turup, qulağı qolundan qutulup, sırğalap yığılıp, başı tamğa tiyip yarıldı. Efendi qanın cuwup, başın baylap, adamlanı yanına gelip, özünü qulağın özü tartdı.
– Tartdı degen söz yalğan eken, özü tartğan busa, yığılıp, başı yarılar edi, – dedi.
79.
Bir gün efendini bir adam yalğan şahatğa qadige alıp barğan edi. Ol gişi qadige pulan adamda munçaqı budayım bar dep daw etedi. Qadi şahatın sorağanda, efendini görsetdi.
Efendi:
– Palança şu gişige munça arpa borçlu, – dep şahatlıq etdi. Ol gişi:
– Efendi, arpa tügül, buday, – dedi. Efendi:
– Ne başğa nehaqdan tüşegen zat, qayırmas arpa busa da, – dedi.
80.
Bir geçe efendi quyudan suw alaman dep aylana edi. Quyunu içinde aynı görüp, ay quyuğa tüşüp qalğan eken dep esine gelip: üyüne barıp bir uzun arqan da, bir temir qarmaq da geltirip baylap quyuğa qarmaqnı saldı. Ari-beri qarap tartğan edi. Qarmaq quyunu içinde bir zatğa ilinip qalğan eken. Bek qıynalıp tartıp yibergen edi. Arqan üzülüp getip, Efendi kökge bağıp yığılıp kökdegi aynı görüp:
– Bek qıynaldım busa da, aynı yerine geltirdim, – dedi.
81.
Molla Nasrudinni bir ullu müyüzleri bulanğı ögüzü bar edi. Şo ögüznü görgen sayın onu müyüzlerin arasında olturmağa kepi gele edi.
Bir gün ögüz yatıp yuxlap turağannı görüp, asta barıp, onu müyüzlerini arasında olturğan edi. Ögüz yatğan yerinden atılıp turup, efendini göterip yerge urğan edi.
Efendi esden tayıp yığılıp turağannı görüp qatını tez gelip, suw sebip esin geltirip:
– Sen ne etesen, haygewmisen? Ölmege az qaldıñ, – dedi.
Efendi:
– Endi ölsem de hökünçüm yoq, qıynalsam da, muradıma yetişdim, – dedi.
82.
Bir gün efendige bir adam gelip, arqan tiledi.
Efendi:
– Berer edim, arqanğa un quyğanman, – dedi.
Ol gişi:
– Olay degen nedir, arqanğa un quyulamı? – dedi.
Efendi:
– Berme süymese quyula, – dedi.
83.
Bir gün efendi bazarğa eşegin satma alıp bara edi. Yolda eşekni quyruğuna palçıq yabuşğannı görüp: alıwçu munu görse erşi görür, almas dep esine gelip, eşekni quyruğun gesip alıp, xurjununa saldı.
Bazarda bir gişi eşekni yanına gelip:
– Eşek çi yaxşı eşek edi, quyruğu bar busa men alar edim, – dedi.
Efendi:
– Quyruq sayalı satıwnu buzma, quyruğu yıraqda tügül, xurjunda tura, – dedi.
84.
Bir gün efendi xonşusundan bir qazan tilep, qulluğu bitgende içine birdağı giççi qazan da salıp bardı. Xonşusu giççi qazan nedir dep soradı.
Efendi:
– Qazanıñ buwaz bolğan eken, qozladı, şu da şonu balası, – dedi.
Birazdan Efendi şo bayağı qazannı birdağı da tiledi. Xonşusu:
– Qazannı çı bereyim, tek şo buwazğa oşay, qarap yürütügüz, – dedi. Efendi qazannı eltip, dağı bermey qoydu. Xonşusu bir gün barıp:
– Efendi, qazan tarıq edi, nege geltirmeysen? – dedi.
Efendi:
– Sen sawbol, qazanıñ buwaz bolğan eken, yaş tabağanda öldü, – dedi.
Xonşusu:
– Olay degen nedir, qazan ölemi? – dedi.
Efendi:
– Qozlağanda çı inanğan ediñ, ölgenge nege inanmaysan? – dedi.
85.
Bir gün efendi tawuqların cıyıp, çetenge salıp, bazarğa satmağa alıp bardı. Çetenni içinde tawuqlağa tığıslıq bolağannı görüp, yazığı çığıp biraz rahat bolsunlar dep qırğa çığarğan edi. Harisi bir yaqğa qaçdılar. Efendi ari-beri quwalap, qaytarıp bolmay, axırda xoraznı quwalap:
– Ay, eşek, qaranğı geçede tañnı bolğanın bilip, qıçırıp awul-xonşunu bezdiresen, çetenni yolun bilmeysen, – dedi.
87.
Bir gün Efendi özünü mutaalimleri bulan atlanıp, bir yerge barajaq bolup, atına ters mingenni mutaalimler :
– Ay, efendi, atğa ters mingensen, – dediler.
Efendi:
– Oñuna minsem, sizge artımnı berejekmen. Birew-birewnü betine qarap yürümek yaxşı, – dedi.
88.
Bir gün efendini kürt xalqğa elçi etip yibergen ediler. Anda barğanda munu bek sıylap kürtleni ulluları cıyılıp majigitler etip tutğanda, efendiden bir qattı tawuşu bulan yel çığıp getdi. Efendini yoldaşı:
– Efendi, erşi iş etdiñ, ayıplı bolduñ, – dedi.
Efendi:
– Bular türkçe osuraqnı bilmes, – dedi.
89.
Efendi qatını bulan har cuma geçe suhbat etejek bolup, waʼda etgen edi.
Efendi:
– Men cuma geçe bolğannı neçik bilemen, – dedi. Qatını:
– Men har cuma geçe seni börküñ çalma çalıp qoyarman, – dedi. Efendi razi boldu. Andan soñ qatını özü har geçe nafsu süyüp, har gün çalma salıp qoya edi. Beş-altı günden soñ yalqağan busa yaray, efendi qoluna tayağın da alıp, qatınına:
– Şu üyde ya cuma geçe tursun, yada men turayım, – dedi.
90.
Bir gün efendi bir dellekçige çaçın aldıra edi. Dellek efendini başın yer-yerden gesip, gesgen yerlerine mamuq yabuşdurup qoya edi. Efendi başını yartısı yülünüp bitgende, dellekçige:
– Sen başımnı yartısına mamuq çaçdıñ. Qalğannın qoy, oğar men keten çaçajaqman, – dedi.
91.
Bir geçe efendi bawdan ötüp barağanda bir gişi esirip yığılğan, awratı da açılıp yatıp turağannı görüp qarasa: yurtnu qadisi ekenni tanıp, üstündegi abasın da, başındağı çalmasın da alıp gete. Bir azdan qadi ayığıp, abasın da, çalmasın da izlep tapmay, gişi görmesin dep tez üyüne qaytdı. Erten qulluqçularına:
– Meni abam da, çalmam da urlanğan. Şolanı kimni üyünde tapsağız, şo adamnı meni üstüme alıp geligiz, – dedi.
Qulluqçuları bazardan qıdırıp yürüygende efendini tutup qadige alıp geldiler. Qadi efendige:
– Bu abanı da, çalmanı da qaydan aldıñ? – dep soradı.
Efendi:
– Ozğan geçe mutaalim Hamat bulan bawğa qıdıra çıqğan edim. Bawnu pulan yerinde bir esirip yatğan adamnı gördük. Awratı açılğan edi. Hamat çı eki keren yaman iş de etdi. Men abasın da, çalmasın da alıp getdim. Seniki busa al, – dedi. Qadi bek uyalıp:
– Yoq, meniki tügül. Seni yañılış geltirgenler, bar get! – dedi.
92.
Bir gün Efendi qatını bulan suw yağağa opuraq cuwma barğan edi. Bular opuraq cuwup aylanağanda bir qarğa gelip, sapunun alıp getgen. Qatını görüp Efendige sapunnu alıp getgenni aytdı. Efendi:
– Qıçırma, qayırmas, qarğanı üstü bek kir edi. Cuwup bitgende alıp geler, – dedi.
93.
Bir gün Efendi qaburlağa ziyaratğa barğanda qaburlanı arasında bir it görüp, quwalajaq bolup qolundağı tayağın göterip, itge bağıp yürügen edi. İt haplap, efendini üstüne çapdı. Efendi tez toqtap:
– Ayıp etme, geç menden, seni bu ölüleni arasında yuwuğuñ-qardaşıñ barnı bilmey edim, – dedi.
94.
Bir gün efendi bazardan qıdırıp yürüygende bir tabun mutaalimlege qarşı bolup:
– Yürügüz bizge, sizin qonaq etme süyemen, – dep, üyüne alıp geldi. Qapusunu aldında yetgende:
– Siz şunda biraz toqtap turuğuz, men üyge girip çığayım, üyüne girip, qatınına:
– Efendi üyde yoq dep ayt, – dedi. Qatını qırğa çığıp: «Efendi üyde yoq», – dedi.
Mutaalimler:
– Alay degen nedir?! Efendi çi hali bizin bulan gelip, üyge girip getdi, – dep, ari-beri laqırlar etip tura ediler.
Efendi üstdegi üynü terezesinden başın çığarıp:
– Munçaqı neger qawğalaysız, kim bile, eki qapusu bolup birisinden girip, birisinden çığıp getgen busa yaray, – dedi.
95.
Bir gün efendi Hamat degen mutaalimi bulan börünü tutmağa getgen ediler. Awlaqda qıdıra turup, börünü uyasın tabıp efendi Hamatğa:
– Sen uyanı içine girip tur, men qırda yaşınıp turayım, – dedi.
Şo arada börü gelip, uyasına gire turağanın görüp, efendi onu quyruğundan tutup, tartdı. Börü munu qolundan qutulma süyüp ayaqları bulan tırnaşıp, uyanı içindegi Hamatnı gözleri xumdan toldu. Hamat tez-tez:
– Efendi, sen ne etdiñ, gözümnü xumğa tolturduñ çu, – dedi.
Efendi:
– Bu xum tügül, börünü quyruğu üzülse görersen xumnu, – dedi.
96.
Bir gün efendi bazarğa satmağa sıyır alıp barğan edi. Bazarğa bir köp zaman qaradı, sıyırğa alıwçu tüşmedi. Bir deli efendi sıyırın satıp bolmayğannı görüp:
– Efendi men satıp bereyim, – dep sıyırnı alıp: «Köp yaxşı sıyır, özü buwaz, içinde altı aylıq balası da bar. Buwaz bolmasa – mal meniki, – dep qıçırğan edi. Yaq-yaqdan alıwçular gelip, yaxşı baha berip sıyırnı aldılar. Efendi aqçanı kisesine salıp, üyüne qaytdı. Qarasa üyünde qızına geleçiler gelip tura. Efendini qatını aldına çığıp: «Qızıbızğa geleçiler gelip tura, sen biraz qırda tur, men qızıbıznı maqtawun yetişdireyim olağa», – dedi. Efendi: «Yoq, sen ariw maqtap bolmaysan. Men bir yañı maqtaw üyrengenmen. Özüm qatınlanı yanına girip maqtayım», – dep, üyge getdi. Gelgenlege xoşgeldi etip, olturup: «Qızıbız bek yaxşı qız, özü buwaz, içinde altı aylıq balası da bar. Eger buwaz çıqmasa – mal meniki», – dedi. Qatınlar biri-birine qarap, çığıp getdiler.
Efendini qatını: «Ne tarıqsız iş etdiñ, geleçileni qaçırdıñ», – dedi.
Efendi: «Sen qorqma, olar şaharnı aqtarıp izlese de men aytağan sıpatdağı qıznı tabıp bolmas, qaytıp gelirler. Sıyırnı şulay aytıp maqtap satmağan busa, birew de almay edi, – dedi.
97.
Bir mollanı özü oylap baqğan bir-neçe masʼaläları bar edi. Heç adam munu suallarına cawap berip bolmay edi. Bu Molla Nasrudinni xabarın eşitip, özünü suallarına efendi cawap berip bolar dep esine gelip, qoynuna narlar da salıp, Aqşaharğa getdi.
Barğanda Aqşaharnı yanında bir adam saban suwarıp turağannı görüp, efendini sorajaq bolup, yanına barıp, salam berdi. Bu adam efendi özü edi. Ol bu adamğa qaysılay barağanın soradı. Molla efendini yanına barağannı aytdı.
Efendi:
– Mağa sora, men de cawap berip bolarman, – dedi. Bu bir sual soradı. Efendi:
– Bu iş nazat bolmas, atañ-anañ da tegin bolmağandır, – dedi. Molla çığarıp bir nar berdi. Efendi sualına cawap berdi. Şulay har sualına cawap bere turup, narlar bitdi. Molla: «Endi bir sualım bar», – dedi. Efendi: Endi yoluña tüş, narlar da bitdi, cawaplar da bitdi», – dedi. Molla tamaşa bolup: «Aqşahardağı sabançılar da bulay bolğan, Molla Nasrudin çi ne de bolur dep, qaytıp getdi.
98.
Efendige:
– Aşnı ne zaman aşasa yaxşı? – dep soradılar.
Efendi:
– Bay busa – süygen zamanda, paqır busa — tapğan zamanda, – dedi.
99.
Bir gün efendi çaçağan budaynı aylanıp, yağasına quwuq sebip turağanın bir gişi görüp, efendige olay nege etegenin soradı.
Efendi:
– Budaylığıma haywanlar gire, şonu uçun or qazaman, – dedi.
Ol gişi:
– Mundan or bolamı, mundan haywanlar bulay abat alıp çıqmaymı? – dep, abat alğan edi. Efendi:
– Şulay çıqğan haywanğa, şulay urmaymı?, – dep, qolundağı tayağı bulan bayağı gişini ayağına urup yibere.
Acam alifbadan haligi alifbağa yazıp oñarğan Salaw Aliyew.