Гьали болуп турагъан гьаллар

Бу йыл фебрал^✻ айны ахырында халкъ пачаны да, министир-вазирлени де тайдырып, Думадагъы вакиллер деп сайланып, заман булан «Исполнительный Комитет»^✻ он уьч гиши белгиленген эди. Буланы арасында «кадет»^✻ деген «орта» табундан да адамлар бар эди. Буса да, кёбюсю – «сосйал-демокърат»^✻ соллардан эди. Аланы^✻ да бирлери – салдатланы вакиллери, бирлери де – ишлейген халкъны вакилллери эди.

Салдатлар да, ишлейген халкъ да – Русиягъа^✻ енгил шартлар булан давну токътатып маслигьат^✻ этмакъны^✻ яны эди. Кадетлер буса, Русия ёлдашлары – Ингилиз^✻, Пырансуз^✻, Италия ва къайрылары булан биригип, давну оьзлер уьст болгъунча юрютмакъны яны эди.

Гьар кимни оьзлер айтагъанны герти этмеге далиллери де бар эди. Гьасили, эки ай ярымдан берли, эки де табунну арасында бирикмакълыкъ ёкъ эди. Арада аз-маз тюртюшювлер болуп да алды. Ахыры, ишни авур яны салдат булан ишлейген халкъны къолунда болмакъгъа гёре, алар^✻ оьзлени айтгъанын даим къабул этмейген Думаны истолунда сёйлесе, «Русия давну ахырына етгенче юрютме герек; Русиягъа Истанбул^✻ да, богъазлар^✻ да болмаса ярамай!» деп [калам] айтагъан харижия министир^✻ Милюкофну^✻ да, гьурриятны^✻ алагъан заманда кёп гьаракат этип къуллукъ этген [асгер] министир Гьучкофну^✻ да иш башындан тайдырып, оьзлер ушатагъан янгы министирлер салдылар.

Салдылар. Гьали де алар айтагъан кюйде тезлик булан ярашывлукъ болурму, болмасму – аны заман гёрсетер. Буса да, газетлер айтагъан бу гюн де юрюлюп турагъан ишлеге къарагъан заманда, ишлер бир аз булгъанчыкъ йимик гёрюне: бир якъдан, давдагъы орус салдатлар андагъы^✻ немис асгерлер булан барып маслигьатны-затны гьакъындан лакъырлар этип юрюмакълыкълар бир аз эрши гёрюне. Айрокъда, пачалыкъны ичинде гьурриятны гьакъындан къаламалыкъны гючлю заманында, халкъ бек авурлукълагъа тюшюп, къыр якъдан къоркъунчлу душман темир юмругъун гётерип гьазирлик гёрюп, ичде де уллу зулмучу болгъан бир душмандан янгы къутулуп, гележакъгъа яхшы умут булан, «энди оьз ишибизге, оьз малыбызгъа оьзюбюз есси болурбуз» деп сююнюп турагъан заманда, уьч йылдан берли давну майданларында гючлю душмангъа кёкюрек герип, тартынмай дав этип турагъан бизин йигит^✻ асгерлер, къайгъырмаслыкъ этип, башсыз-бавсуз юрюсе, пачалыкъгъа уллу къыйынлыкъ гележагъы белгили…

Экинчи де, ишлейген халкълар Русияны тюрлю ерлеринде бир аз къолайсыз ишлер юрютелер. Масала, ессине сорамай, ер ессилени ерлерин сюрюп, агъачлыкъларын гесип, бир-бир ерлерде талавурлар этип, отлар салып мюлклерин яллатып юрюмакълыкълар – душманлагъа кёмек этсе тюгюл, этсе башгъа пайдасы болмажакъ затлар. Ишлейген халкълар да, асгерлер де алай тарыкъсыз ишлени къоюп, биригип, гючлю душманны енгмакъны къастында болма герек эди…

Дагъы да бизин Кафказда^✻ оруслар булан муслиманланы арасында питне салмагъа къаст этип айланагъанлар бар йимик гёрюне. Кафказны гьар еринде де, аз-кёп салдатлар муслиманлагъа терс гёзю булан къарап, савутуна-затына ябушуп юрюген ерлери болгъан, машин ёлларда чы хыйлы адамланы савутларын алып, оьзлени де авара этегенге ошай.

Гьали гьар ким рагьатлыкъгъа чыгъып, зулмуну авурлугъундан къутулуп, «Аллагьгъа шюкюр, энди белибиз язылды!» деп турагъан заманда, бир Ватанны халкъы – оруслар да, муслиманлар да – бир-бири булан бек татувлу болуп, биригип, пачалыкъны бу авурлукъдан къутгъармакъны къайгъысында болма герек эди. Буланы арасына булай питне салмагъа къаст этеген адамлар белгили: эсги пачалыкъны яны болуп, халкъны къоркъутуп, бирин-бирине салып, шолайлыкъ булан сама бир зат болмасмукен деп ойлайгъан адамлар болмагъа ярай.

Ин шаъ Ллагь, алар ойлагъан хыяллар бажарылмас, бош болур. Оруслар да, муслиманлар да ишни гьакъыкъатын билирлер, бир-бири булан къардашлар йимик яшарлар. Бир-бирлерде чи о питнечилени тутгъанлар да бар. Бизде де алай яман питне салмагъа сюеген адамланы къаст этип излеп, тутуп, гьакимлени къолуна берип, алагъа^✻ оьзлер этген наслыкъ-яманлыкъларыны жазасын гёрсетмеге герек.

Гьали бир гесек учгъундан от тюшюп гетмеге ярайгъан заман. Дагъы да къайтарып айтаман: кёп гьаракат этип о питнечи хыянатчыланы артындан тюшмеге герек. Бир заманда да, алай^✻ нас адамланы иши онгарылмагъан, гьали де онгарылмас.

(«Мусават» газет, № 8. Темирханшура, 31 май 1917 йыл, 4-нчю бет).