Beşinçi sapar
Erten boldu. Tañ qatdı. Sindibad hammal alğasap erten namazın da qılıp deñiz Sindibadlağa bardı. Sindibad da yañı turup tura eken, xoşgeldi berip olturdu. Birazdan başğa adamlar da gelip, aş-zat aşap bitgen soñ Sindibad ayta:
– Dörtünçü saparımdan şo qıyınlıqlanı görüp qaytıp, endi çi rahat yaşarman dep, bir xıylı zaman paraxat yaşap turdum. Bir gün dağı da saparğa çıqmağa, türlü adamlanı görüp, türlü şaharlağa qıdırmağa esime tüşüp, saparğa tarıq bolağan zatlanı da alıp Basratğa geldim. Deñiz yağağa barğanman, bir yaxşı yañı ullu geme bar. Şonu uşatıp, söylep satıp aldım. Gemeçiler, qulluq etegen adamlar da tutup, zatlarımnı da gemege salıp, dağı da köp sawdügerçiler de gelip, olanı da mindirip, yüklerin de salıp yürüdük. Yel de oñ bolup türlü şaharlağa, türlü atawlağa barıp, satıw-alıw etip, yaxşı paydalar da görüp yürüy edik. Bir gün bir atawğa çıqdıq. Bir can da yoq, boş ataw eken. Sawdügerçiler qırğa çığıp getgen edi. Bir aq zat görgenler. Barıp qarasa, bayağı Rax degen quşnu yımırtğası eken. Men de, bir qulluqğa aylanıp, gemeni içinde edim. Sawdügerçiler taşlar bulan urup yımırtğanı sındırğanlar. İçinde balası bolğan eken, çığarıp soyup köp et alğanlar. Birew mağa:
– O yımırtğağa qaramaymısan? – dedi. Yanına barıp qarağanman – har kim gesip-gesip etler alıp turalar.
– Etmegiz hali! Ol quş gelip, bizin halek eter! Gemebizni buzar! – dedim. Tıñlamadılar. Şulay turağanda günnü gözün bulut qaplağan yimik boldu. Göterilip qarasaq – bayağı Rax degen quş eken. Gelip, yımırtğası buzulğanın görüp, bizge bağıp yaman tawuş bulan qıçırıp yürüdü. Men xalqğa:
– Harakat etip gemege minigiz halek bolğunça! – dep qıçırdım. Olar da yetişip minip, harakat etip gemeni de çeçip yürüdük. Quş bizin gemege mingenibizni görüp, geri qaytıp, birazdan qaraybız, eki quş bolup, ayaqlarına köp ullu taşlar da göterip gelip, bizin tuwrabızğa yetgende birisi taşnı bizin üstübüzge salıp yiberdi. Gemeçi gemeni burup, neçik de taş tiymey qaldı. Yoldaşı tuwra üstübüzge gelip, ayağındağı taşın salıp yibergen edi, gemeni artına tiyip, gemeni buzup para-para etip yiberdi. Geme de batdı, men de yüzüp-qalqıp yürüy edim. Gemeni taxtalarından birisi qarşı bolup, can ayawlu, şonu üstüne mindim. Yanımda bir ataw bolğan eken, neçik de ari-beri etip, ölmege az qalıp, şo atawğa çıqdım. Esden tayıp yığılıp qalğanman. Birazdan esim cıyıp, atawnu için qıdırıp qaradım, cennet yimik bir ataw eken: terekler, yemişler. Şolardan aşap toyup, Allahğa maqtaw etdim. Geçe boldu. Yatıp uxladım. Erten turup qıdırıp qarayman: köp ariw ağıp barağan suwu bulan bir tatawul bar. Boyu bulan yürüp baraman. Bir geçiw yimik yerde bir qart gişi olturup tura. Bir buzulğan gemeden çığıp qalğan adam busa yaray dep esime gelip, yürüp üstüne barıp salam berdim. İşara bulan salamımnı aldı, söylemedi. Özü yalanğaç, awratına terekni yapraqların yapğan.
– Munda ne etesen? – dep soradım. Başın çayqap, bek paşman küyde işara bulan meni şo tatawulnu ari yağına göterip çığar dep añlatdı. Men de şoğar yaxşılıq etermen, sawap bolur dep esime gelip, arqama göterip, suwnu arigi yağına çığarıp: «Endi tüş», – dedim. Tek bu qart yelkeme minip, eki de ayağın boynuma çırmadı. Qaradım, ayaqları gämişni terisi yimik, adam qorqağan tüsde. Boynumdan tüşürmege qaradım. Ayaqları bulan boynumnu qısğan edi – gözlerim qarañı bolup, esden tayıp yığıldım. Ayağı bulan arqama, yawrunuma urup – urup yiberdi. Atılıp turdum. Qolu bulan bulay yürü dep işara ete, yürüymen. Tereklerden ariw görgen yemişleni aşay. Nagäh aytğanın etmesem, ayağı bulan ura. Qamıçı bulan urğandan yaman awurta. Şolay özü süygen yerge eltip yürüy. Üstümde turağan küyde siye – çiça, geçe – gün boynumdan tüşmey. Uxlayğanda ayaqların boynuma çırmap biraz uxlay, tez turup ayağı bulan arqama ura. Amalım yoq, men de turup yürüymen. Öz özüme: men qutulmaymı edim, munu arqama mindirip, buğar yaxşılıq etmegen busam – dep ayıp etemen, dağı gişige yaxşılıq etmege halım qalmadı dep.
Şulaylıq bulan bir xıylı zaman yürüdüm. Bir gün qarayman, bir yerde köp qabaqlar bar. Şolardan bir ullu quruğan qabaqnı alıp, için boşatıp, içine yüzümnü sığıp tolturup, başın da begitip, günge salıp qoydum. Üç – dört günden soñ barıp, başın açıp, içip qarayman – köp yaxşı çağır bolğan. Biraz quwat berir dep, yaxşı göterip içdim. Esirip güçüm de artıq bolup, yırlap, biyip, biraz yüregim şat bolup yürüymen. Qart bu ne zatdır dep işara etdi. Men de: «Bulay yaxşı zat, adamnı quwatlı ete, şat ete» – dedim. Mağa da ber dep işara etdi. Qorqup bergenmen, göterip bir zat da qaldırmay içip bitdirdi. Birazdan bek esirdi. Bildim: çarxı boşap, ari – beri awma başladı. Tez ayaqların boynumdan çeçip, asta yerge saldım. Ayıqsa bir balah eter dep, terekleni arasından bir ullu taş tabıp gelip, urup başın uwatdım. Bir de Allah yazıqsınmasın oğar.
Soñ turup erkin bolup, deñiz yağağa barıp, geme görünmesmi eken dep qarap, aç busam gelip yemiş aşap, şulay yürüy edim. Endi de ahlümnü, dos qardaşımnı, tuwğan yerimni görürmü ekenmen dep esime gelip paşman bola edim. Bir gün, qarayman, bir geme gelip, men turğan atawğa yaqır salıp, gemeni toqtatıp çıqdılar. Men bulanı üstüne bardım. Bular da meni görüp üstüme cıyılıp: «Sen ne adamsan?» – dep soradılar. Men de özüm görgen zatlanı aytdım. Köp tamaşa bolup aytdılar:
– Ol seni arqaña mingen zat – deñizni qartı degen zatdır. Sen ondan qutulğanıñ – ullu nasip. Heç onu tübüne tüşüp qutulğan gişi yoqdur, – dep mağa aş geltirip berdiler. Aşadım, toydum. Bir opuraq berdiler, giydim, meni gemege de alıp yürüdüler. Bir neçe gün yürüp bir şaharğa yetişdik. Gemeni toqtatıp şaharğa çıqdılar. Men de şaharnı görme süyüp çığıp, ari – beri qıdırıp köp uzaq qalğan bolajaqman, qaytıp gelsem, geme getip qalğan, şaharğa çıqmağıma da hökünüp, paşman bolup olturup tura edim. Bir adam gelip: «Yat gişige oşaysan?» – dep soradı. Men:
– Yat gişimen. Bir geme bulan gelip, şaharnı görme dep çığıp qıdırıp getgenmen, geme getip qalğan, – dedim. Bu gişi busa:
– Gel, qayıqğa min, munda tursañ, seni maymunlar halek eter dep qayıqğa mindirdi. Bu şaharnı xalqı, geçe busa qayıqlağa minip, deñizni içine barıp uxlay eken. Negah yurtda gişi qalsa, maymunlar gelip öltüre eken. Gündüz maymunlar qırğa, terekleni, bawlanı arasına barıp yemiş – zat aşap, geçe şo şaharğa gelip tura eken.
Erten boldu. Tañ qatdı. Xalq da qaytıp şaharğa geldiler. Bayağı adam mağa:
– Sen etip bajarağan käsbuñ barmı? – dep soradı. Men:
– Başğa käsbum yoq. Men bir sawdügerçi edim. Geme tolğan malım bar edi. Deñizge batdı, – dep özümnü başıma gelgenni aytdım. Bu gişi mağa bir zemgil berip aytdı:
– Sen şunu için taşğa tolturup, şo barağan adamlağa qoşulup bar, – dep olağa da meni tapşurup – amanat etip yiberdi. Olanı da harisini qolunda bir zemgil bar. Zemgilleni taşğa da tolturup yürüdük. Köp terekleri bulan bir qolğa bardıq. Qarasaq, şo qolnu içi tolğan maymunlar bar. Bizin qarap görüp, maymunlar tereklege mindiler. Yoldaşlarım bulağa taşlar ata başladı. Mağa da: at, dediler. Men de qarap atdım. Maymunlar da şo tereklerdegi yemişlerden bizge qarap atdılar. Qarayman, atağan yemişleri hind qoz eken. Munu görgende men ullu terekdegi maymunlağa ata başladım. Maymunlar mağa, men de maymunlağa atıp, taşım da bitdi. Zemgilimni tolturup hind qoz alıp, yoldaşlarıma qoşulup qaytdıq. Bayağı meni qonağıma eltip görsetdim. Şonda salıp begit dep, bir yer görsetdi.
– Alıwçu busa sat. Har gün yoldaşlar bulan barıp geltirersen. Şulaylıq bulan yeriñe qaytma zat cıyarsan, – dedi.
Men de har gün bayağı adamlar bulan barıp, hind qoz geltirip, satğanım satıp, qalğanın üyde qoyup begitip, bir xıylı aqçanı, köp qoznu yesi de boldum.
Bir gün deñiz yağağa barğanman, bir geme gelip tura. Bayağı qonağıma barıp, geme gelgenin, yerime qaytma süyegenimni aytıp:
– Sen köp yaxşılıq etdiñ mağa, Allah zaya etmesin, – dedim. Qonağım da köp yaxşı görüp, bayağı hind qoznu da qaplağa tolturup geltirip, gemege de salıp yürüdük. Türlü deñizlege, türlü şaharlağa çığıp satıw etip, köp zat qazandım, neçe türlü tamaşalar görüp, bir gün bir yerge geldik. Bir tabun inci çığarağan adamlar qarşı bolup, olağa biraz hind qoz berip: meni nasibime çomuluğuz dedim. Çomulup köp inci çığardılar. Nasipli ekensen dep, geltirip berdiler. Şulaylıq bulan aman-esen Basratğa, ondan da Bağdadğa gelip, üyüme bardım. Ahlüm, qardaş-yuwuqlarım meni görüp süyündüler. Olağa da sawğatlar berdim. Köp sadağalar etip paqırlanı, yetimleni süyündürdüm. Bu yolumda da özüm alıp getgen mal çaqı dört mal qazanıp gelip, sandıqlağa salıp, aşap – içip köp rahat yaşap tura edim, – dep Sindibad sözün toqtatıp: tañala da gelirsiz, altınçı saparımnı aytarman, – dep aş – zat gelip, aşap – içip bitgen soñ, hammalğa yüz misqal altın de berip, yiberdi. Bular da tamaşa bolup qaytıp getdiler.