Денгиз Синдибад

таржума 1912

Гьарунуррашидни заманында Синдибад деген бир гиши бар эди. Кёп пакъырлыгъындан, этмеге башгъа гьюнер де билмейгенлигинден гьаммаллыкъ этип, гюн сайын халкъны югюн гётерип, шондан къазангъан акъча булан уьюн сакълап, кёп къыйын гьалда яшамакъда эди. Бу пакъырны булай яшамакълыгъына себеп – яш заманында охуп илму билмей яда башгъа гьюнерни еси болмай орамда бош юрюп, атасы-анасы да тарбия этмей, гьар затдан магьрюм къалмакълыгъындан эди.

Бир гюн бу пакъыр аркъасында кёп авур югю де булан бир исси вакъти таза арып-терлеп, иссилик де оьтюп гелегенде бир савдюгерчини къапусуну алдында бираз рагьатланайым деп, аркъасындан югюн тюшюрюп олтурду. Къараса, бир уллу къалалар, гирип-чыгъып юрюйген къул-къаравашлар. Абзарны ичинде женнет йимик емишлери бишип, аллы-яшыллы болуп турагъан бав, тюрлю тавушлар булан сарнайгъан къушлар. Паччаланы абзары болса тюгюл къайры гишиде болагъан зат тюгюл. Дагъы да арив ашланы ийислери де гелип, ондан да леззетленип: «Ай Аллагьым, сени гьикматынг шулай. Оьзюнг сюйген гишилеге гьисапсыз ризкъы бересен, сюйгенни бай, сюйгенни ярлы, сюйгенни сыйлы, сюйгенни эсгик этесен. Гьар затгъа гючюнг етишеген уллу Аллагьсан! Аллагьым, сагъа уллу болуп бармасын, сен булай неге этесен деп айтмайман, сени гючюнгню таныйман», – деп дагъы да шулай деп йырлады:

«Гюн исси, аркъамда юк, терлеп-гююп гелемен, Гирме салкъынлыкъ тапсам, уллу ниъмат гёремен. Гече-гюндюз токътав ёкъ, кёп къыйынлыкъ башымда, Оьзюм йимик адамлар рагьат яшай къаршымда. Жумла махлюкъатны да Аллагьу таала яратгъан, Бирин оьр бирин тёбен… бир-бирине къаратгъан. Адилликни ессисен, Аллагь, языкъсын магъа, Гюнагьлы болдум бугъай артыкъ сёз сёйлеп сагъа,

– деп, туруп югюн де гётерип, гетме турагъанда, абзардан бир яш чыгъып, бу гьаммалны къолундан тутуп: «Сени бийим чакъыра. Уьйге гир», – деди. Бу пакъыр гирмежек болуп, ари-бери деди. Къаныгъып къоймагъан сонг, амалсыз болуп, югюн де къапуну янында тюшюрюп, яш булан абзаргъа гирди. Къараса, гьеч оьмюрюнде гёрмеген кёп арив абзар, тюрлю чечеклени ийислери, тереклени салкъынлыгъында олтуруп мажлис этип, ашап-ичип турагъан кёп гьайбатлы адамлар.

Тёрде орта яшында арив сыпатлы, кёп гьайбатлы бир адам бар. Буланы гёрюп бузулуп, бу пакъырны эсине женнет деген шудур яда тюшюм буса ярай, ёкъ буса шулай иш болмас деп гелди. Нечик де эдеп булан гелип, буланы алдында ер оьбюп, салам берип, алдына къарап токътады. Саламын алып, хошгелди берип, баягъы тёрде олтургъан гиши оьзюню янында ер гёрсетип: олтур, – деди. Бу пакъыр уяла туруп олтурду. Бугъар арив сёйлеп, тюрлю арив ашлар да гелтирип алдына салып: уялмай аша, деди. Бу да ашап тоюп, Аллагьгъа макътав этип, къолун жувуп битген сонг, баягъы тёрдеги адам бу абзарны еси экен, бугъар: атынг кимдир? не касбуда боласан? – деп сорады. Гьаммал:

– Атым Синдибад, касбум – гьаммалчылыкъ, халкъны югюн ташып гюндюз къазангъаным булан уьюмню сакълап тураман, – деди.

Баягъы абзарны еси кюлемсиреп:

– Мени атым да Синдибад. Атларыбыз бир экен. Буса да бир зат тилеймен сагъа, шо къырда айтгъан йырларынгны бизге де эшитдирсенг яхшы болур эди, – деди.

Гьаммал бираз уялып:

– Айып этме, ярлылыкъ, къыйналмакълыкъ гишиге не де айтдыра, – деди. Абзарны еси дагъы да къаныгъып:

– Айт, уялма, биз эндиден сонг къардашбыздыр. Сен къырда йырлайгъанда кёп арив гёрген эдим, – деди. Бу да йырлады. Кёп арив гёрюп, баягъы абзарны еси айтды:

– Озокъда, дюнья шулайдыр. Бары халкъ бир кюйде яшамагъа амал ёкъ: биревлер бай, биревлер ярлы, бирев рагьат, бирев къыйынлыкъда яшай. Шу сен гёреген даражагъа, кёп уллу къыйынлыкъ гёрюп, етишгенмен. Етти керен сапаргъа, савдюгер этемен деп чыгъып, гьар чыкъгъан ёлумда гиши чыдап болмажакъ къыйынлыкълар гёрюп къайтгъанман. Озокъда, бары да Аллагьны къадары, Аллагь язгъан затдан гиши къачып къутулуп болмажакъ. Мен гёрген къыйынлыкъланы сизге айтайым, яхшы тынглагъыз – деди.