Алтынчы сапар

Танг къатгъанда гьаммал Синдибад, намазын да къылып, Денгиз Сидибадлагъа барды. Хошгелди бердилер. Олтур деп ер гёрсетди. Олтуруп бираздан, баягъы адамлар да гелип, ашап-ичип битген сонг, Синдибад сёз башлап айта:

– Бешинчи сапарымдан къайтып, арив рагьат яшап тура эдим. Бир гюн сапаргъа чыкъмакълыкъ, онда болагъан пайдалар эсиме тюшюп, нафсымны токътатып болмай, тарыкъ болгъан затланы да алып, Басратгъа бардым. Денгиз ягъагъа баргъанман, гьазир болуп турагъан бир геме, кёп савдюгерчилер къаршы болуп, олар булан къошулуп гемеге минип юрюдюк. Бир ерден бир ерге, бир шагьардан бир шагьаргъа барып, сатыв – алыв этип юрюй эдик. Гемечи бир гюн оьрге минип денгизге къарап тура эди. Яман тавушу булан къычырып, йылап, бёркюн ерге уруп, бетин-башын тёбелеп, сакъалын юлкъуп, бизге багъып гелди. Биз де, не болгъан, не хабар, деп сорадыкъ.

Гемечи:

– Не болсун, биз адашып, башгъа мен танымайгъан денгизге гиргенбиз. Мундан аман къутулурбуз деп эсиме гелмей, – деди. Биз де къоркъуп Аллагьгъа ял барып, гьар ким билген дуасын-затын охуп, гемечи де гемени елкенлерин чечмеге уьстге минип турагъанда, бир къатты ел чыгъып гемени буруп, къурукъларын сындырып, элтип бир атавгъа уруп, гемени пара-пара этип йиберди. Биз де жанларыбыздан умут уьзюп, бирлерибиз тахталагъа-затлагъа ябышып, тармашып атавгъа чыкъдыкъ. Бирлерибиз батып гетди. Мен де атавгъа чыкъгъанлар булан эдим. Къарайбыз, биз чыкъгъан ер бир къол йимик ер экен, дёгерегин бир уллу тав къуршап алгъан. Адам тюгюл, къуш да башына минип болмажакъ: бир яны денгиз. Атавну ягъасында бизин геме йимик бузулгъан гемелер, ичиндеги малларын сув теберип ягъагъа чыгъаргъан. Онда болмагъан тюрлю мал ёкъ. Туруп шо атавну ичин къыдырып къарасакъ – къатты агъып барагъан суву булан татавул бар. Сувну ичинде ташны гьисабында жавгьар, якъут, инжи топ-толу. Гёрюп гьайран болдукъ. Дагъы да шо атавда анбарны булагъы бар, гюн тийгенде сув йимик агъып тура. Атавну ичинде арив ийисден адам юрюп болмай. Ол атавдагъы жавгьарланы, анбарны гёрюп тамашалыкъ этип, оьзюбюзню ишибизге де гьайран болуп, энди не этейик атавгъа минип болмажакъ, я мунда геме гелип болмажакъ деп, дагъы этме амал тапмай, гемелерден чыкъгъан азыкъланы гелтирип, аш этип, гюнде, эки гюнде бир керен, ашдан оьлмесге ашап, шулай тура эдик.

Ёлдашларымдан авруп оьлгенлери бар эди. Оьлген оьлгенни, гемеден чыкъгъан къумач кёп, гёмюп тура эдик. Нечик де къурсакъ аврув кёп болуп, денгиз сувдан буса ярай эди, гюнде дёрт-беш гиши оьлюп, ёлдашларымдан бирев де къалмай, яп-янгыз оьзюм къалдым. Бек пашман болуп, не бола эди мен алдын оьлген бусам, ёлдашларым гебинлеп гёмежек эди деп, этме амал тапмай, азыкъ да аз болгъан, шондан эки гюнде бир, ашдан оьлмесге ашап, оьзюме бир къабур да къазып оьлегенде шуну ичине гирип ятып оьлюрмен, ел боратып уьстюме топракъны тотурур деп, оьз-оьзюме де айып этип: бу не къуллукъ эди магъа, мени малым мен оьлгюнче парахат ашап турма болажакъ эди, бир тюгюл, беш керен сапаргъа чыгъып, барында да шулай къыйынлыкъ гёрюп къайтгъан эдим. Энди эсен-аман къалсам чы дагъы сапаргъа чыкъмас эдим деп ойлап, бир хыйлы турдум. Бир гюн эсиме гелди: шу татавул шунча къатты агъа, бир ерден чыкъмаса амал ёкъ. Мен бир къайыкъ да этип, шо татавулгъа тюшюп агъайым, мени бир ерге элтер деп ойлап, туруп бузулгъан гемелени тахталарындан бир йимик тенглерин алып байлап бегетип, бир къайыкъ этдим. Баягъы анбардан, жавгьарлардан къайыкъны ичин толтурдум. Къайыкъны сувгъа салып, Аллагьгъа таваккал этип, оьзюм де минип гетдим.

Бираздан сонг къайыкъ барып, бир тавну тюбюне гирди. Татавул да баргъан сайын тар болуп, бек къарангы. Башым тавгъа тийип, юрегим ярылып, къоркъуп бёттёбен тюшюп, къайыкъны ичинде ятгъанман. Ухлап гетген экенмен, бир замандан уянып, гёзюмню ачып къарадым. Бир ярыкъ ерге чыкъгъанман, къайыгъым да бир ерге байлангъан. Бир табун адамлар айланамны алып, магъа къарап туралар. Буланы гёргенде турдум. Булар мени яныма гелип сёйледи, тилин билмедим. Арасындан бириси гелип магъа арапча сёйлеп:

– Сен не адамсан? Къайдан гелесен? Биз сабан сугъарма гелген эдик, сени гёрюп, къайыгъынгны тутуп байлап, сен уянсын деп къарап тура эдик, – деди. Мени айтдым:

– Магъа бираз ашама зат беригиз, кёп ачман, сёйлемеге къарувум ёкъ, – дедим.

Булар аш гелтирди, ашадым, тойдум, Аллагьгъа макътав этдим, булагъа къаршы болмагъыма сююндюм. Оьзюм гёрген затланы булагъа айтдым. Булар тамаша болуп айтдылар:

– Сени пачаны янына элтейик, оьзюнг гёрген затланы огъар да айт, – деп мени де алып, ичи толгъан малы булан къайыкъны да алып, пачасыны янына элтдилер. Пача, мени гёрюп, гьалымны сорады. Мен де оьзюм гёрген затланы айтдым. Кёп тамаша болуп:

– Насипли экенсен, шу къыйынлыкълардан аман къалгъансан, – деди.

Мени де баягъы къайыкъдагъы жавгьарлардан, анбардан пачагъа савгъат этип бердим. Кёп къабул этип алды. Бу шагьарны халкъы булан танышдым, пачаны янына оьзюм сюйген сайын гирип – чыгъып юрюйген болдум.

Бир гюн пача магъа Багъдадны, ондагъы халипаны сорады. Мен де Багъдадны гьалын, халипаны адиллигин оьзюм билген кюйде айтдым. Пача айтды:

– Халипа бек гьакъыллы, билимли адамгъа ошай. Сени сёзюнг булан бек юрегиме тюшдю. Огъар сен гетеген заманда бир савгъат йиберирмен, – деди.

Шулай, пачаны янында кёп абурум, сыйым да болуп тура эдим. Бир гюн бу шагьардан бир табун савдюгерчилер Басратгъа сапаргъа чыгъагъанын эшитдим, мен де булар булан гетме сююп, пачагъа барып, гетме сюегенимни айтдым. Пача да: «Яхшы болур, мунда яшама сюйсенг де биз кёп сюежекбиз», – деди. Мен айтдым:

– Уьюмден, агьлюмден айрылгъаным кёп заман бола. Энди къайтайым, – деп пачагъа савбол этдим. Пача магъа кёп савгъатлар берди. Дагъы да:

– Шуланы Гьарунурашидге элтерсен, – деп кёп багьалы савгъатлар берди. Мен де алып савдюгерчилер булан къошулуп гемеге минип юрюдюк. Сапарыбыз да арив болуп, бир хыйлы гюн юрюп, Басратгъа етишдик. Ондан да Багъдадгъа барып агьлюм, къардашларым булан гёрюшюп, олар да сююндюлер. Халипаны савгъатын да элтип бердим. Халипа:

– Ол не пачадыр? Шагьары не ердир? – деп сорады. Мен:

– Атын сорамадым. Не халкъ экенни де билмеймен. Шулай-шулай къаршы болгъан эдим, – деп оьзюм гёрген затланы айтдым. Бу да тамаша болуп, язывчуларына буюруп, мени хабарымны яздырып алды. Мен де къайтып, уьюмде садагъалар этип, парахат яшап, ашап-ичип, оьзюм гёрген къыйынлыкъланы да унутуп тура эдим, – деп Синдибад сёзюн гесип: тангала да гелирсиз, еттинчи сапарымны айтарман, ол буланы барындан да тамаша деп, ашатып-ичирип, гьаммалгъа юз мисгьал алтын да берип йиберди. Булар да къайтып гетдилер.