⁂
О, Яхсайгъа оьзюню отряды булан бары да юртлардан артда гелди; Бакъыл бойдагъы термели ногъай авулларынг бармы, Терик ягъадагъы къора чаллы къумукъ юртларынг бармы, Къойсув этекдеги тюз орамлы немис нёмюрлеринг бармы, Къарагъачны ичиндеги салам къалкъылы мужукъ кютюрлеринг бармы – гьарисине бир гирип, отрядын тёл тюшген сирив йимик артдыра туруп Хасавкъаланы дёгерегине геле. Гьали гюч булан огъар да гирип деникинчи «бусурманланы» табанларына да къоян майны сюртдюрмек къала. Чёбю оьсген гьабижай тарлавну этегинден тюшюп, каза ура туруп башгъа чыгъып гелеген гишини ишине ошай муну иши.
Гертисин айтмагъа герек. Ону сюймейгенлер башгъа юртлардан эсе оьзюню юртунда кёп эди. О саялы да ону сюегин оьзюню юртундагъы къабурлагъа гёммеге къоймады. Балики оьзюню юртундагъы яманланы ол бек таныйгъан болгъандыр. Яманлар да, ону дагъы да бек танымагъа сююп буса ярай эди, Зайнулабидни отряды Яхсайгъа гиргенде, базар майдангъа барындан да алда чыгъып, барысыны да алдында токътагъан болгъан. «Къарахалкъ» буса ата-бабалардан этиле гелген кюйде артда токътай. Халкъны кёбюнден юрт гёрюнмей. Зайнулабид атыны уьстюнде турагъан кюйде бу гьалгъа къарап къычыра:
– Кёрпе тонлар артгъа тайып, гёнчарыкълар алгъа чыгъыгъыз.
Кёрпе тонланы бириси сёйлемеге сюйгенде ону сёзюн де къыркъа:
– Сизге бугюн сёз ёкъ. Гьали болгъунча сёйлегенигиз де таман, – дей.
Ол дагъы да енгилмей, Зайнулабидни уялтмагъа сюе:
– А яш! – дей, – ата юртунгну сама оьз эркинине къойсанг, сени ким къоймай?
Зайнулабид сувукъ иржая. Акъсюеклеге къолун узатып:
– Эсигизге гелеми, сизин бу толкъун къоюп гетер деп? Сизин басып гетер, – дей.
Толкъун оьзлени басгъынча олар муну оьлтюрме чи оьлтюрдю, амма узакъгъа оьлтюрмеди…
Тангаласы ону эки де ал тишин гюлле сындырагъан гюн болгъан. Зайнулабидни къасты чы шо гюн Хасавкъаланы алмакъ. Шону гьакъындан ариги уьйде ону жыйыны бар эди. Ол бериги уьйге чыгъып гелди де:
– Ажай, бизин тез ёлгъа салагъан кюй эт чи, – деди.
Мен оьзюм де билмей кюстюнюп йибергенмен, ол эслеп оьзю уллу болуп, мени гиччи этип сёйледи:
– Бигь, ажай, шо чу сагъа ошамай.
– Булгъавур тюшлер гёрген эдим, сагъадыр деп къоркъаман дагъы.
– «Анам ёрагъан кюйде болмайым» деп шулайгъа айтгъандыр…
Мен олар бар уьйге тепси алып гиргенде, Зайнулабид къырыйындагъы биревге орусча сёйлеп тура эди. Ол бирев къамыш отряддан гелген болшевик эди. Оьзю де пулемёт атагъанланы командири эди. Мен оьзюню къырыйындагъыланы бир-бир этип тергеп турагъанда Зайнулабид айтды:
– Ажай, бир жынслы чечеклени байламы аривмю, тюрлю-тюрлю чечеклени байламы аривмю?
Мен айтдым:
– Ал булан яшыл арив ярашыр, гёкню де къошса, гёз къамашыр деп чи айта. Не билейим.
– Тюрлю-тюрлю чечеклерден бир гюл байлам гёрмеге сюермединг?
– Арив затланы гёрмеге сюежек, озокъда.
– Болса, къара бизге.
Муну отрядында ва мычыгъышлы да, ва ингушлу да, ва акъушалы да, ва къазикъумукълу да бар эди. Тек торкъалили пулемётчу уланланы тюгюл дагъысын танымай эдим.
– Герти айтасан, — дедим, — бу – гюнтувгъан чечек, бу – даци гюл, бу – иван мелевше, бу да – деп дагъысын айтып болмай токътадым.
Зайнулабид кепленип, ягъындагъы бирисини инбашына къычыртып уруп:
– Бу да, Ажай, салатавлу, – деди, – магьаммалардан. Оьзю де Буртунайдан чыкъгъан…
Мен ону сёзюн бёлюп оьзюмню булгъавур тюшюмню сёйлемеге сюйген эдим, ол да мени бёлдю. – Тынгла чы, Ажай бу йыргъа, – деди:
«Буртунайдан чыкъгъан елге тыныв ёкъ, Булгъанып акъгъан сувгъа токътав ёкъ, Къайтарып айтгъан сёзню дамы ёкъ».
– Айтмай къояйым дагъы буса, – деп чыкъдым. Булар атланып гетип барагъанда, шо Буртунайдан чыкъгъан Камалов Бадрутдин деген улан, атдан иелип мени къучакълап айтды:
– Эбел. Сени улан намуслу улан. Ол оьлген ерде мен де оьлежек. Сен бизге яхшы ёл эт! – деди.
Айтгъанлай да, Зайнулабидге гёзленген тюбекни алдына атылып барып, мангалайына гюлле тийип Зайнулабидни оьлюмю булан башлап шо оьлген эди. Гьай анасыз! Оьлюмден бек къоркъмайгъан улан болгъан дагъы о. Анасы берген сют гьалал болсун огъар.