Ичделик
Latin Ночь День
  • Басма китапны гьакъында
  • Санлы китапны гьакъында
  • О печатном издании
  • Об электронном издании
  • Халкъыбызны къудратлы ёл гёрсетивчюсю Нугьайны оьз халкъына аманат этген яшав дарслары
  • Поэзия асарлары
    • Къакъ къарынчы гьажиге
    • Кавказны ва гьам Россияны гьалы
    • Тамурлангъан терекмен
    • Минглибай эфендиге жавап
    • Мавлет[^1]
      • Мавлетге башлагъынча дюньяны гьалындан бир-эки сёз
      • Расулну алайгьиссалам дюньягъа гелмеги
      • Расулну алайгьиссалам миъражгъа[^34] баргъаны
      • Расулгъа алайгьиссалам Макка агьлю къаст этмеги
      • Расулну алайгьиссалам Маккадан Мадинагъа гёчмеги
      • Расулну алайгьиссалам къазаватлары
      • Расулну алайгьиссалам муъжизатлары
      • Расулну алайгьиссалам дюньядан гетмеги
    • Язгъан пакъырны мюнажаты[^83]
  • Хабар китаплары
    • Языкъ Гьабибат
    • Давут булан Лайла
    • Гьарун булан Зубайдат яда насипсиз Жанбийке
    • Жаншагь
    • Денгиз Синдибад
      • Аввалгъы сапар
      • Экинчи сапар
      • Уьчюнчю сапар
      • Дёртюнчю сапар
      • Бешинчи сапар
      • Алтынчы сапар
      • Еттинчи сапар
    • Молла Насрудинни хабарлары
  • Макъалалары
    • Адабият язагъанлагъа
    • Нугьай Батырмурзаевни асарларындан
    • Геч болса да, хайырлы болсун
    • Гюнден-гюн авурлукъ арта
    • Гьали болуп турагъан гьаллар
    • Бизин гьаллар
    • Бирлик герек
    • Къарангылыкъдан къачып, ярыкъгъа къарап юрюдюм…[^198]
    • Янгы тарбия
      • Бир-эки[^213] сёз
      • Мажлисни ва ашав-ичивню эдеплери[^220]
      • Уьйге, залгъа гиривню эдеплери
      • Орамны эдеплери
      • Кагъыз язмакъны эдеплери
      • Халкъ булангъы эдеплер
      • Къатынланы гьакъында бираз эдеплер
      • Опуракъ гиймекдеги эдеплер
      • Мутааллимликни[^311] эдеплери
  • Нугьай Батырмурзаевни гьакъында
    • Зайнулабидни атасына кагъызы
    • Яхсайлы Нугьай Батырмурзаны таржума гьалы
      • Ибтидаи[^328] къысмы[^329]
      • Рушдия[^346] къысмы
      • Моллалыкъ гьакъында къараву
      • Касби къысмы[^359]
      • Мутаржимден[^383] бир эки сёз
      • Матбаадан[^392] чыкъгъан китаплары
      • Умуми гьурриятгъа гёз салувы[^421] ва балшавик[^422] деп айтылувы
      • Мутаржимден бир-эки сёз
    • Къоччакъай Жамалдин
      • Маргьум батыр
    • Аткъай Гьажамат
      • Мен оьктеммен
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
        • ⁂
    • Батырмурзаевланы тухуму
  • Баянлар

Мажлисни ва ашав-ичивню эдеплери✻

Мажлисге чакъырылгъанда бек геч къалмагъыз. Бу, чакъыргъан гишиге тергевсюзлюкге тюз этедир. Ашны бек алгъасап ашамай, сабурлукъ-гьайбатлыкъ булан ашагъыз. Шорпа ичегенде авузугъузну шапырлатмагъыз. Бошгъабыгъызда къалгъан шорпаны къайтарып хумагъа (савутгъа) бошатмагъыз. Шорпа ичегенде терлесегиз, теригизни тастымал✻, яда къаптал-чепкенни енги булан сибирмегиз. Бурнугъуз юмшаса✻, ичине багъып тартмагъыз, къолъявлукъ булан тавушсуз-затсыз ишни битдиригиз.

Бошгъапдан, хадирадан ашайгъанда бурнугъузну тыгъардай болуп бек иелип ашамагъыз. Этмекни✻ хабып ашамагъыз, сындырып ашагъыз. Авузугъузну бек толтуруп хапмагъыз. Чайнайгъанда авузугъузну шапырлатмагъыз.

Авзугъузда аш бар заманда гиши булан сёйлешмегиз✻. Ашайгъанда кекирмекден вере✻ бек сакъланыгъыз, башгъа халкъланы арасында бек айыпдыр.

Тастымалыгъызны (салпеткени) ягъагъызгъа къысдырып, бойнугъузгъа да салмагъыз, тюймегизге къысдырып, кёкрегигизге де салмагъыз. Тобукъларыгъызны уьстюне салмакъ таманлыкъ этер. (Гьар бирисини себеби бар. Мунда язсам, узун болажакъ). Алдыгъызгъа салгъан сют йимик ап-акъ тастымаллагъа (салпеткелеге) къолугъузну яда авузугъузну сюртмегиз. Авузугъузну-къолугъузну сюртмеге тарыкълы болмайгъан кюйде таза ашагъыз.

Аля-франкъа яъни✻ Яврупа адаты булан тартип✻ этилген мажлислерде болгъан заманда, уьйню еси чакъырмай туруп, къатынлар боса✻, алар✻ олтургъанчагъа аввал✻ мажлисде олтурмагъыз. Мажлисдеги къатын-къызланы бетлерине бек тергеп тувра къарамагъыз. Аш гелгенде башлап къатынлагъа алмагъа къоюгъуз. Къатынлар булан бир мажлисде болгъанда, авузун юмуп бир де сёйлешмей турмагъа гелишмей. Эгер олар къабул этежегин билсегиз, къатынланы кепи гелир йимик [бир] арив масхаралар этсе де зарар✻ ёкъ.

Бичакъ-шишни✻ къолланмакъгъа✻ да бек тергев этигиз. Бичакъны онг къолгъа, шишни сол къолгъа тутмагъа герек.

Балыкъ ашайгъанда, бичакъ булан ашамагъыз. Эт гесегенде, тирсегигизни чархыгъыздан айырмагъыз, хоншугъуздагъы гишиге онгайсызлыкъ этмесин. Ашны арасында бир зат ичгенде бурнугъузну савут(гъа) яда истакангъа тийдирмегиз.

Емиш-зат ашайгъанда къашыкъ къолланмагъыз. Бошгъабыгъыздагъы шорпаны арт тамычы битгинчеге ичмегиз. Алдыгъыздагъы экмекни сонггъу✻ гесеги битгинчеге ашамагъыз. Бошгъапны я авузу булан, я бармагъы булан яламакъ – башгъа халкъланы арасында бек айыпдыр.

Емиш✻ ашагъанда, сюегин✻ къашыкъ булан алып, бошгъапгъа яда ашъявлукъгъа салыгъыз. Авузугъуздан къолугъуз булан алмагъыз, яда авузугъуз булан атып йибермегиз, яныгъыздагъы гишини рагьатсыз э[тмек]ден сакъланыгъыз.

Бир зат алажакъ болуп гишини бошгъабыны уьстюнден созулмагъыз. Эп бола туруп, яныгъыздагъы гишиге къуллукъ буюрмагъыз… Бир гишиге сёйлейгенде экинчисине артынгны бермегиз.

Бармагъыгъыз булан гёрсетип бир затгъа ишара этмегиз. Ашъявлукъдагъы бир зат булан ойнамагъыз.

Уялагъан болуп, назланагъан-тартылагъан✻ болуп, адамлагъа кюлкю болмагъыз, ачыкъ-эркин гёрюнюгюз.

Ашайгъанда бичакъ, къашыкъ, шиш йимик затланы къолугъуздан къутултуп ерге тюшюрмегиз. Нагагь✻ билмей булай бир иш болса, аны✻ сюртюп тазалайман деп айланмагъыз. Башгъасын айтып алыгъыз.

Шанжалны артына ятып олтурмагъыз. Истолну уьстюне тирсеклеригиз булан таянып турмагъыз.

Бир мажлисге баражакъ заманыгъызда согъан, самурсакъ йимик яман ийисли затлар ашамагъыз. Ашатмакъ-ичирмек учун мусафир (къонакъ)ларыгъызны артыкъ къыстамагъыз. Къатынлардан алдын мажлисден къозгъалмагъыз✻.

Бир мажлисде миъдагъызны (ашкъазаныгъызны) бузукълугъундан, яда гелтирген ашны авур сингегенинден лакъыр этмегиз.

Аш ашайгъан уьйге олтурмагъа чыкъгъанда, къатынлагъа [онг] къолугъузну беригиз, олтуртагъанда да онг ягъыгъызда олтуртугъуз. Ашдан сонг, уьйню есине яда къатынына бек артыкъ разиликлер берип, яда ашларын макътап бек хамлыкъ гёрсетмегиз. Тек оьзлер булан гёрюшмеклик себепли бек шат болгъаныгъызны белгили этигиз. Къонакъда турагъан заманыгъызда, яда парахот✻, темир ёл, гъастиниса✻ йимик ерлерде чечинип гёлекчен✻ олтурмагъыз.

Ашайгъанда-ичегенде бек къычырып сёйлешмегиз. Яныгъызда гиши бар заманда, ашав-ичивню вакътисинде бир зат охумагъыз. Аш тамам болмай туруп гетмегиз.

Алдагъы бёлюкгеСонггъу бёлюкге