Молла Насрудинни хабарлары
Бу гьалиги заманда бизин къумукъланы арасында китаплар язып, яда таржума этип, басдырып яймакъ адат йимик болуп тура.
Буса да башгъа халкъларда кёп оьр даражалагъа етген бу иш бизин къумукъланы арасында бек асталыкъ булан юрюп, бир язгъан адам дагъы язмагъа юрек бармай гёнгюлсюзленеген бир-бир себеплер бар.
Нечик десек илмугъа, ахлакъгъа✻ халкъны гёзюн ачмакъгъа себеп болгъан рисалалар✻ язагъанларыбыз бек аз болмакъ булан бирче, язагъан рисалалары да бир-эки юзден (ол да бир-эки йылдан) артыкъ сатылмай. Алып охуйгъанлар да кёбюсю – о не затдыр? Не учун язылгъан? Андан✻ не маъна чыгъа? – бир зат да англамайлар.
Экинчи бир табун, имласыз✻ китабатсыз, гьаракатларын тайдыргъанда бир охувгъа да ошамайгъан кюйде – ? янгыз оьзю бир гюнде йигирма минг адамны къырды, минген аты да мунча адамны оьлтюрдю, яда бир адам шу дуаны охуса, етмиш минг гьаж къылгъан йимик болур, бирев бу дуаны охуса: денгизде юрюп, яда гьавада учуп болур деп, шулай нече пайдасы ёкъ, алай халкъны терс ойлагъа салагъан башгъа Мисир, Истанбул, Къазан йимик ерлерде гьалиги заманда басмагъа къоймайгъан, къалгъан, ташлангъан бурунгъу хуруфатланы✻ язып басдырып сатагъанларыбыз бар. Олар бир де, эки де, уьч де басдырып сатылагъанына токътав да болмай. Алып охугъан, эшитген жагьил халкъ да: анасыз, не яхшы затлар деп бирлери охуп, бирлери тынглап, йылап бек асарланалар✻ язагъанларыбызны бирлери алай затланы пайдасын-заралын билмесе де, бирлери зиянлы экенин биле туруп оьзлени пайдасы учун не болса да къайырмас, акъча болсун деп язалар. Булар язгъан учун да булай затланы матбаагъа✻ басма ярамай эди. Олар да оьз пайдасы болгъан сонг, не башгъа деп эсине геле буса ярай.
Алай затланы басмагъан учун да матбаагъа иш табулажагъы белгили. Амма шулай затлар кёп болгъан чакъы, халкъ тёбенленсе тюгюл, гёзюн ачма къарамажагъы гьар ким де билмеге герек. Не бола экен бизин язагъанларыбыз ? гьалиги замангъа гелишмежек Къанкъала, Сафар ёлдаш, Дагьр-Зугьра, Бозйигит, Кашфу карамат йимик затлагъа фикрусун зая этмей, пайдалы затланы язып халкъны фикрусун, гёзюн ачмагъа себеп болсалар. Даим оьзлени кисесини къайгъысында болмай, энди сама хакъны тергеп, ону оьсдюрмекни ёлунда бираз къыйналсалар ярамасмы экен.
Китап язмакъ уьч тюрлюдюр:
Бири динге тарыкъ затланы язмакъ.
Экинчиси – илмугъа, ахлакъгъа, халкъын гёзюн ачмагъа, адабиятгъа тарыкълы затланы язмакъ.
Уьчюнчюсю де – халкъ оьзюнден пайда да алып халкъны гёнгюн ачмакъ учун кюлетеген затланы язмакъ.
Мени бу гьалиги язагъан рисалам да уьчюнчю къысымдан болуп халкъгъа аты белгили болгъан Молла Насрудинни гьикаяларыдыр.
Салав АЛИЕВ:
Китапны баш игитини атын ону автору язагъан кюйде Молла Насрудин деп сакълана. Бу китапны Нугьай Батырмурзаев 1914-нчю йылда язып онгарса да, о йыл айры китап болуп басылмай, арадан 15 йыллар оьтюп Анжикъалада 1929-нчу йылда басмадан чыкъгъан.
МОЛЛА НАСРУДИННИ ХАБАРЛАРЫ
Бир гюн Молла Насрудин тирменге будай тартма баргъан эди. Тирменчи оьзюн гёрмей деп эсине гелип, Молла Насрудин гишини къапларындан будай урлап, оьзюню къабына къуюп турагъанын тирменчи эс этип:
– Не этесен? – деп сорады.
Молла:
– Гьайгевмен, – деди.
– Тирменчи:
– Гьайгев бусанг, оьзюнгню будайынгдан алып, халкъныкине неге къошмайсан? – деди.
Молла:
– Гьали бир гьайгевмен, сен айтагъанны этсем, эки гьайгев болур эдим, – деди.
Бир гюн Молла Насрудин эшегине минип гетип барагъанда, эшек барагъан ёлундан чыгъып, терс ёлгъа тюшюп барагъанын ёлдашы гёрюп:
– Сен къайда барасан? – деди.
Молла:
– Эшекден сора, – деди.
Молла Насрудин бир гюн базаргъа сатмагъа бир йыртыкъ шаршав элтген. Халкъ гёрюп:
– Шаршавунг йыртыкъ, муну ким алсын? – деген.
Молла:
– Ялгъан айтасыз, бугъар анам мамукъ салгъан эди, йыртыкъ буса, тёгюлмесмеди, – деген.
Бир гюн яш гишилер жыйылып гючден-къуватдан лакъыр этип тура эди. Молла Насрудин:
– Мен гьали къарт да болгъанман, буса да гючюм бир де таймагъан, – деди.
– Неден билесен? – дедилер.
Молла Насрудин:
– Бизин абзарда бир уллу таш бар. Улан заманымда да, не этип де, еринден тербетип болмай эдим. Гьали де, не этсем де, хозгъап болмайман, – деди.
Бир гюн Молла Насрудинни къатыны шорпа этген эди. Чыгъарып, тузу-заты бармыкен деп алып, къашыкъ булан ичип йиберген эди. Къайнар болгъан экен, авзун биширип, гёзъяшлары чыкъды.
Молла Насрудин:
– Неге йылайсан? – деди.
Къатыны:
– Анам пакъыр шорпаны сюе эди, шо эсиме тюшюп йылайман, – деди.
Молла да инанып, алып къашыкъ булан шорпаны ичген. Авзу бишип, гёзьяшлары чыкъды.
Къатыны:
– Сен неге йылайсан? – деди.
– Ананг оьлюп, сен къалгъангъа йылайман, – деди.
Бир гюн Молла Насрудинге къатыны шу яшны тутуп тур чу, деп къолуна берди. Молла яшны гётерип, ойнатып турагъанда, яш уьстюне сийди. Молла яшны ерге салып уьстевюне сийип йиберди. Къатыны гёрюп: «Шу затны гиши этмес», – деп ачувланды.
Молла Насрудин: «Мен оьзюбюзню яшыбыз экенге сийип къойдум, гишиники болгъан буса, чычар эдим», – деген.
Молла Насрудинни къатыны яш тапгъан эди. Къатынлар яшны гиндигин сен гес, сени къолунг яхшыдыр деп, Молла Насрудинге бердилер. Молла гесемен деп, гиндигин тюбюнден сувуруп алды. Къатынлар: «Гьуя-гьарай, яшны оьлтюресен» – деп къычырдылар. Молла Насрудин: «Къычырмагъыз, оьлмей къалса, тешигин шу ерден къоярбыз. Погъу гёнделен гелсе, мундан чыгъар, – деди.
Бир гюн Молла Насрудин татавул ягъада олтуруп намаз жувунуп тура эди. Калошу сувгъа тюшюп агъып барагъанны гёрюп, татавулну хырына минип, къатты тавуш булан ел чыгъарып: «Ал намазынгны, бер калошумну», – деген.
Молла Насрудин базардан бир затлар алып, бир гьаммалгъа гётертип барагъанда, гьаммал адамланы тыгъыс еринден къачып, молладан яшынып, алгъан затларын урлап къачгъан эди.
Бир-нече гюнден сонг, молла Насрудин баягъы гьаммалны гёрюп, къачып бир тюкенге гирип къала.
– Неге къачасан? – деп сорадылар.
Молла Насрудин: «Баягъы урлангъан затланы гётерген гьагъын бермеген эдим» – деди.
10.
Бир табун яшгишилер Молла Насрудинни алдатма сююп, ойлашып гьамамгъа барайыкъ деп алып гетдилер. Чечинип гьамамгъа гиргенде айтдылар: «Гьар ким тавукъ йимик къозламаса, гьамамны акъчасын шо берир» – деп. Гьариси бир мююшге барып къозлайгъан тавукълар йимик, ари-бери этип, оьзлер алып баргъан йымыртгъаларын чыгъарып алып гелдилер. Молла Насрудин буланы гёрюп, тез такъталаны уьстюне минип ку-ка-ре-ку деп хораз йимик къычырып йиберди.
– Сен не этесен, – д еп сорагъанда, молла: «Мунча тавукъну бир хоразы болмасмы», – деди.
11.
Молла Насрудин къолунда къуманы булан сув денгизден аламан деп турагъанда, къуманы сувгъа тюшюп гетди. Молла Насрудин пашман болуп, денгиз ягъада олтуруп турагъанны бир танышы гёрюп:
– Не этесен, – деп сорады. Шишип-гёбюп къуман сувну уьстюне чыкъмасмы экен деп тураман, – деди молла.
12.
Бир гюн Молла Насрудин бир шагьаргъа баргъанда, бийик ерге де минип: «Ай, халкъ, сизин шагьарны гьавасы да бизин шагьарны гьавасы да бир йимик экен», – деди.
Халкъ: «Неден билесен?» – деп сорадылар.
– Бизин шагьардагъы юлдузлар бу шагьарда да бар, шону учун билемен», – деди.
13.
Бир гюн Молла Насрудин уьюне гирип къараса атасыны къаравашы юхлап турагъанын гёрюп, огъар ювукъ болмагъа сююп, янына баргъанда, къараваш уянып, къычырып:
– Сен кимсен? – деди. Молла:
– Къычырма, токъта, атамман, – деди.
14.
Бир гюн Молла Насрудин къолуна бир къап да алып, бавгъа гирип емишлер урлап турагъанда, ессиси:
– Сен кимсен? Мунда не этесен? – деди. Молла:
– Бир къатты ел чыгъып, мени шунда ташлагъан эди, – дей. Бавну ессиси:
– О къолунгдагъылар не затлардыр? – деди. Молла:
– Елни гючюнден шунда тюшегенде юлкъунуп, къолума гелген буса ярай, – деди. Ессиси:
– Къапдагъыланы ким салгъан дагъы? – деди. Молла:
– Мен де шоланы ойлап тура эдим, – деди.
15.
Молла Насрудин бир гече уьюнде ятып, юхлап турады. Къырда къапусуну алдында бир къавгъа эшитип гетди. Молла гийинме алгъасап, ювургъангъа чырмалып, къыргъа чыкъгъан эди. Бир гиши гёрюп, муну ювургъанын алып къачды. Молла сувукъ да болуп, уьюне гиргенде, къатыны:
– Не къавгъа эди? – деп сорады. Молла:
– Бизин ювургъангъа чыкъгъан къавгъа болгъан, ювургъан гетди – къавгъа битди, – деди.
16.
Молла Насрудин бир ораза айда мен халкъгъа сорап неге ораза тутаман. Мени оьзюмню гьисабым болмагъа герек деп, бир къазанны ичине гьар гюн бир таш салып тура эди. Атасы къазангъа таш салагъанны гёрюп къызъяш увучу булан таш гелтирип къазангъа тёкген эди. Молла аны билмей эди.
Бир гюн халкъ айны уьстюнден бирлери мунча, бирлери анча гюн бола деп, эришип турагъанны Молла гёрюп:
– Сиз эришигиз, мен гьали барып гертисин билип гелейим, – деп, алгъасап уьюне барып, къазанны алдына алып, ташланы санады. Къараса, юз йигирма таш бар. Молла: «Мен муну барын да айтсам, халкъ магъа гьайгев деп айтар», – деп эсине гелип, барып халкъгъа:
– Бугюн Рамазанны къыркъ беши, – деди. О гюн алты гюню болгъан экен. Халкъ:
– Олай деген недир, ай чы отуз гюнден артыкъ болмай, – дедилер. Молла:
– Мен чи сизге бир аз эдеп булан айтдым. Къазанны гьисабына къараса чы, юз йигирма гюню, – деди.
17.
Молла Насрудин йымыртгъаны тогъузавун бир шайыгъа алып, оьзю онавун бир шайыгъа сатады. Бирев:
– Сен неге булай этесен? – дегенде Молла:
– Ювукъларым Моллалар да савдюгер этеген деп айтсынлар деп этемен, – деди.
18.
Бир гюн Молла Насрудин бир татавулну ягъасында турады. Он сокъур гиши гелип, оьзлени татавулдан чыгъарса адамдан бир шайы бережекге Молла булан сёз этдилер. Молла да буланы бирерлеп сувдан чыгъарып, бириси къалгъан эди. Агъар гезик гелгенде Молла да арып, гётерип барагъан сокъурну сувгъа салып йиберди. Сокъурлар:
– Бу сен этеген недир? Ёлдашыбызны сувгъа йиберип оьлтюремисен? – дедилер. Молла:
– Къайырмас, магъа тогъуз шайы берип къоярсыз, къычырмагъыз, – деди.
19.
Бир гюн Молла Насрудин бир ерден бек сувсап болуп гелегенде, биревню абзарына гирип, бёчкеден сув ичейим деп, бёчкени чюмегин алгъан. Сув бетине къатты уруп, уьстюн сув этген. Молла тез ачувланып, чюмекни ерине салды да:
– Шулай гьайгев экенгедир, гётюнге агъач увлагъаны, – деди.
20.
Бир гюн Молла Насрудин бир къызгъанч гишиге:
– Сен мени неге къонакъ этмейсен? – деди. Ол гиши:
– Сен чалт ашайсан. Бир гесекни чайнап битгенче, бирдагъы гесекни къолунгда гьазир этип турасан, – деди. Молла:
– Алай буса, гьар гесекни хабагъанда арасында эки ракат намаз къылгъанны сюемисен, – деди.
21.
Бир гюн Молла Насрудинге:
– Айны нечесидир? – деп сорадылар. Молла:
– Мен айны алып, сатып юрюмеймен, не билейим, – деди.
22.
Бир гюн Молла Насрудин бир адам булан гьажгъа бармагъа деп ёлдаш болуп чыкъдылар. Ёлда бир юртгъа етишип сют де, дюгю де алып, чилав этип, бир хадирагъа чыгъарып ашама алдына салгъанда, ёлдашы хадираны ичиндеги чилавну къашыкъ булан эки айырып:
– Мен оьзюмню пайымны шекер салып, янгыз ашайман, – деди. Молла:
– Этме, шекер къоша бусанг барына да къош, – деп, нечакъы къаныкъса да, ёлдашы тынгламай, оьзюню пайына шекер салды. Молла ачувланып, тез туруп, иштамавун чечип айланды. Ёлдашы:
– Гьей, сен нетесен? – деп сорады. Молла:
– Мен оьзюмню пайыма сиемен, – деди.
Ёлдашы этме деп тилеп, Молла Насрудинни ашына да шекер салып ашадылар.
23.
Бир гюн Молла Насрудин бир батгъыч да алып, биревню бавуна барып, емиш урлап турагъанда, бавну ессиси гелегенни гёрюп, тез батгъычыны янына барды. Бавну ессиси муну янына гелип:
– Мунда нетесен? – деп сорады. Молла:
– Батгъыч сатаман, – деди.
Бавну есси:
– Бавларда батгъыч сатыламы? – деди. Молла:
– Ай, агьмакъ, сатыв не ерде де ярай, – деди.
24.
Молла Насрудин бир керен авругъанда адамларына:
– Мен оьлгенде мени бир эсги къабургъа гёмюгюз, – деп, васият этди. Халкъ:
– Булай неге? – деп сорадылар.
Молла:
– Мункарнакир суал алма гелгенде мен бурун оьлген гишимен, къабурумну гёрмеймисиз деп къутуларман, – деди.
25.
Молла Насрудинни бир семиз къозусу бар эди. Бир табун яшлар Молланы алдатып къозусун союп ашайыкълар деп ойлашып, гелип Моллагъа:
– Тангала къыяматгюн болажакъ, нетесен бу къозуну, союп ашайыкъ, – деди. Молла:
– Яхшы болур, ашайыкъ, – деп, рази болуп, къозуну да, къазан зат да алып, къыргъа чыгъып бир татавулну ягъасына барып от да ягъып, къозуну да союп, сыдырып, Молла булагъа:
– Мен сизге алдын баш-какични биширип берейим, – деп, оланы чиркитип айлана эди. Яшлар буса эт бишгенче киринип гелейик деп, опуракъларын чечип Молланы янында да къоюп гетдилер. Молла буса булар гетгендокъ къозуну этин уьюне йиберди де, оьзю от ягъып, баш-какични биширип айланды. Агъачы битип, ари-бери къарап, якъмагъа агъач тапмай, яшланы опуракъларын бирерлетип отгъа салып къазан къайнатып турады. Ахырда яшлар арып-талып, ач да, сувукъ да болуп къайтып гелдилер. Къараса, опуракълары янып, кюлге айланып турагъанны гёрюп, Моллагъа булай неге этгенин сорадылар. Молла:
– Тангала къыяматгюн экен бир гече учун опуракъ негер тарыкъ деп, отгъа якъгъан эдим, – деди.
26.
Тюркестанлы Акъсакъ Темир оьзюню гьисапсыз аскерлери булан дюньяны къыдырып нече ханлыкъланы бузуп, нечелерин оьлтюрюп, есир этип юрюй эди. Гьар баргъан халкъны жыйып, мен гючлюменми, гючсюзменми деп сорап, гючлюсен дегенлени де, гючсюзсен дегенлени де оьлтюре эди. Шулайлыкъда Туркиягъа барып, Акъшагьаргъа етишди. Бу гелгенде бугъар жавап бермеге халкъ Молла Насрудинни сайлап, огъар тиледилер. Молла Насрудин де: «Кёп яхшы болар, магъа элли аршын бёз алып гелирсиз», – деди. Тез гелтирип бердилер. Шо бёзню чалма этип чалып, къатынгъа: «пачагъа савгъатгъа алма элтейими, инжир элтейими?» – деп, ойлашып къатыны инжир яхшы болур деп, инжир де алып, бир оьгюзю бар эди, шогъар ер де салып, минип, чалмасыны эки янындан экев де туруп Акъсакъ Темирни диванына барды. Тимур муну гёрюп: «Сен оьгюзге де минип, нечик гелгенсен?» – деп сорады. Молла Насрудин:
– Акътуханны заманында атлар миндик акъталап, Акъсакъ Темирни заманында оьгюз миндик нокъталап, сен Акъсакъгъа мен токъсакъ бетлешмеге гелгенмен. Сен Тимирге мен кёмюр къайнашмагъа гелгенмен, – деп, йырлады. Тимир къарап, тамаша болуп бугъар да:
– Мен гючлюменми, гючсюзменми? – деди. Молла Насрудин:
– Гючлю де, гючсюз де тюгюлсен, Аллагь салгъан балагьсан, – деди. Темир кюлеп, Молла гелтирген инжирден бирин ашап, бирин Молланы чалмасына уруп: «Бир де мундан гьакъыллы гишини гёрмегенмен» – деди. Молла Насрудин:
– Мен гьакъыллы тюгюлмен, мени къатыным гьакъыллы. Мен сагъа савгъатгъа алма гелтирежек эдим, къатыным къоймады. Эгер алма гелтирген бусам, башым ярылар эди, – деди.
27.
Бир гюн Молла Насрудин Акъсакъ Темирге савгъатгъа бир къаз биширип алып барагъанда, ач болуп къазны бир бутун сувуруп ашагъан эди. Темирге къазны элтип алдына салгъанда къазны бир буту ёкъну гёрюп, оьзю акъсакъ экенге мысгъыллап гелтирген деп ойлашып: – Бир аягъы къайда? – деп сорады. Молла:
– Биздеги къазланы бирден артыкъ аягъы болмай, – деп, абзардагъы къазланы гёрсетди. Къазлар сувукъдан бир аягъын гётерип, бир аякъны уьстюнде болгъан. Темир муну гёрюп къуллукъчусуна:
– Шо къазланы къувала чы, – деди. О да бир уллу таякъ да алып, къазлагъа ургъан эди. Къазлар эки аякъ булан къачдылар. Темир:
– Гёремисен, неге эки аягъы бар, – деди. Молла:
– Эгер шу таякъ сагъа тийген эди буса, сен дёрт аякълы болур эдинг, – деди.
28.
Бир гюн Молла Насрудин эшегин тас этип, къыдырып юрюйгенде бир адам къаршы болуп, огъар эшегин гёрмедингми деп сорады. Ол гиши: «Гёрдюм, палан юртда къади болуп тура», – деди. Молла:
– Герти айтасан, мен оьзюм де шо эшек къади буса ярай деп эсиме геле эди. Мени муталимим Гьаматгъа дарс берегенде, эшек къулакъларын да тигилип тура эди, – деди.
29.
Молла Насрудин бир гече тюшюнде бирев тогъуз манат берип, Молла он манат бермесенг алмайман деп эришип турагъанда уянып, тюш экенин билип, тез гёзлерин юмуп:
– Къайырмас, тогъуз манат буса да берип къой, – деди.
30.
Бир гюн Молла Насрудин гёлегин жувуп къатыны абзардагъы терекге илген эди. Гече унутуп къалгъан экен. Гече Молла къыргъа чыкъгъанда къараса, абзарда бир адам къолларын гётерип турагъанны гёрюп, тез уьйге гирип, окъ жаясын алып, къарап аркъасына уруп, уьйге гирген.
Эртен туруп къараса, оьзюню гёлеги экенни гёрюп:
– Къатын, Аллагьгъа шюкюр, гёлегимни ичинде оьзюм болмагъаныма, бурун окъ тийип оьлген болур эдим, – деди.
31.
Бир гюн Молла Насрудинни абзарына бир оьгюз гирген эди. Молла ари-бери сорап, ессин тапмай, «Аллагь оьзю сююп берген малдыр» деп, союп къакълап къойгъан эди. Бир гюн оьгюзню есси излеп юрюйгенни Молла гёрюп, сав оьгюзюнг, бизде – деди. Есси инанмай:
– Къой, къайдагъы масхараны, – деп, инанмай гетди. Молла уьюне гелип, къатынына:
– Шо оьгюзню гёнюн бер чи, элтип гёрсетип, ессисини бетин къара этейим, – деди.
32.
Бир гюн Молла Насрудин бир адамны гёрюп, къолун алып, эсенлигин-аманлыгъын сорашды. Бу гишини Молла танымай болгъан экен.
Молла бугъар:
– Сорагъан айып тюгюл, кимсен? – деп сорагъан. О гиши:
– Танымай экенсен не учун сорашдынг? – деди. Молла:
– Опурагъынг опурагъыма, боюнг боюма ошатып, сени оьзюм деп хыял этип сорашгъан эдим, – деди.
33.
Молла Насрудинни бираз акъчасы бар эди. Бир бек яшырып сакълай эди. Бир гюн акъча тарыкълы болуп, баягъы акъчаны алайым деп къараса, – акъча урлангъанын гёрюп бек къыйгъыра.
– Ай Аллагьым, шунча не тарыгъынг бар эди, мени бираз акъчама къарап турамы эдинг? – деп, мажигитге барды, – Шу мени акъчамны бермесенг, мен шундан таймайман, – деп, мажигитде гече къалды.
Шо гече геме булан барагъан бир табун савдюгерчилер бир уллу къыргъынгъа ёлугъуп, бек къоркъуп, «шу балагьдан эсен-аман къутулсакъ, Молла Насрудинге шунчакъы акъча берербиз» деп сёз этгенлер.
Ел токътап эсен-аман денгизден чыгъып, Акъшагьаргъа гелип Молланы мажигитден табып, баягъы акъчаны Моллагъа бердилер.
Молла акъчаны алып:
– Гёремисен, къоймажакъны билип акъчаны нечик гелтирип берди, – деди.
34.
Бир гюн Молла Насрудин бир къабурланы арасында къыдырып юрюй болгъан.
Къараса, бир къабурну арасында адам сыярдай тешик барны гёрюп Молла Мункарнакирни сорав къабур агьлюлени гьалы нечик бола экен деп шу къабурну тешигине гирип ятды. Бираздан къулагъына бир уллу тавушлар эшитилип:
– Мункарнакир геле бугъай, – деп, тез тешикден чыгъып къачма къарагъан эди. Бу тавуш тюелеге, къачырлагъа мал юклеп гелеген керванны тавушу болгъан.
Молланы гёрюп тюелер, къачырлар уьркюп, якъ-якъгъа къачдылар. Керван агьлю къабурланы арасында Молланы гёрюп:
– Сен кимсен? – деп сорадылар. Молла:
– Мен къабур агьлюлерденмен, – деди. – Оьзюм сейирлик этмеге чыкъгъан эдим, – деди. Керван агьлю:
– Буса къайда, биз гьали сагъа яхшы сейирлик этдирейик, – деп, гьариси гьар яндан тёбелеп йибердилер. Молланы башы ярылып, бети сыдырылып уьюне къайтды. Къатыны гёрюп:
– Сен къайдадынг? – деп сорады. Молла:
– Мен оьлген эдим, къабурларда эдим, – деди. Къатыны:
– О дюньяда не бар? – деп сорады. Молла:
– Керванны гьайванларын уьркютмесенг, бир зат да ёкъ, – деди.
35.
Бир гюн Молла Насрудин уьюнде: «Ай аман, магъа минг алтын береген адам болгъай эди, мингден бири кем болса да, алмас эдим, – деп турагъанны хоншусундагъы бир жувут эшитип, Молланы сынап къарайым деп, тогъуз юз токъсан тогъуз алтынны бир явлукъгъа да тююп, Молланы терезесинден уьйге ташлады. Молла алтынланы гёрюп, дуам къабул этилди деп, алтынланы санап алды. Къараса, мингден бир кем. Муну берген адам бир алтынны да берир деп, алтынланы сандыгъына салып бегетди.
Баягъы жувут нетер экен деп, терезеден къарап турады. Молла алтынланы сандыкъгъа салгъанны гёрюп, юреги ярылып, тез гелип эшикни къакъды. Молла эшикни ачгъан эди ва бир зат да билмейген болуп:
– Не алтынлар? – деп сорады. Жувут:
– Сен тилейгенинни эшитип, сени сынамакъ учун бирни кем этип салгъан эдим, тез бол, бер алтынланы, – деди. Молла:
– Бош сёйлейсен, мен сенден бир де алтын тилемедим, мен сени гёрме де гёрмедим, – деди. Жувут:
– Къадиге барайыкъ, сен берегенге ошамайсан, – деди.
– Яяв нечик барайым, къадини уьюне узакъ ёл, – деди. Жувут:
– Мени къачырыма мин, – деп бир яхшы къачыр гелтирди. Молла:
– Мени опуракъларым эсги, къадини алдына шулай онгсуз бармагъа уяламан, – деди. Жувут бир яхшы аба да гелтирип, экевю де къачыргъа да минип, къадиге барды, жувут оьзюню арзын айтды.
Къади Моллагъа:
– Сен не айтасан? – деп сорады. Молла:
– Бу жувут ялгъан айта. Кёп яман зат. Гьали мени алтынларымны алгъан дей. Сонг мени опурагъым да меники, къачырым да меники деп дав этме ярай, – деди.
Жувут:
– Олар да меники! – деп къычырды. Къади ачувланып:
– Тез гет, яман, ялгъанчы адам! – деп къувалап йиберди. Молла къачыргъа да минип, абаны да гийип, кюлеп-ойнап уьюне къайтып гелди.
36.
Бир вакътиде халкъда бек ачлыкъ бар эди. Молла Насрудин бир къуллугъу болуп башгъа шагьаргъа баргъан эди. Бу баргъан заман байрам гюнге къаршы болуп, Молланы уьйден-уьйге чакъырып сыйлай эдилер. Молла тамаша болуп, халкъгъа:
– Бу не яхшы токъ шагьар экен, бизин Акъшагьардагъы адамлар ачындан оьлме туралар, – деп сорады. Халкъ:
– Бугюн байрам гюн, гьар ким къолундан гелегенни къызгъанмай байрам этелер, – деди. Молла:
– Не бола экен гьар гюн де байрам буса, ярамаймыкен? – деди.
37.
Бир гюн Молла Насрудин эшегине минип, бир ерге барагъанда намаз вакъти болуп, бир сувну ягъасында тюшюп, уьстюндеги абасын чечип, эшегини уьстюне де салып, оьзю намаз жувунуп тура эди. Бир уручу гелип, абасын алып гетди. Молла жувунуп битип, абасын гиейим деп къараса, абасы ёкъну гёрюп, тез эшекни аркъасындан ерин алып, оьзюню аркъасына байлап, эшекге бир къамучу да уруп:
– Гелтир абамны, ал ерингни, – деди.
38.
Бир гюн Молла Насрудин гьамамгъа баргъан эди. Гьамамны янгыз гёрюп назмулар-затлар охугъан эди. Гьамам янгырып, тавушу янгы гёрюнюп гетди. Гьамамдан чыкъгъанда тез мажигитге барып, минарагъа минип, салагь салып, шиърулар охуп йиберди. Оьтюп барагъан бир адам:
– Бу кимдир бу замансыз заманда къолайсыз тавушу булан къычырып, халкъны бездиреген? – деди.
Молла:
– Ай, агьмакъ, бу тавушну гьамамда эшитген болгъай эдинг. О сёзню айтмас эдинг. Не бола бу минараны ишлетген адам башында гьамам ишлеген буса, – деди.
39.
Бир гюн Молла Насрудин базарда юрюйгенде бир адам къаршы болду. Къараса, абасы, чалмасы Молланы абасына, чалмасына ошай эди. Молла аны юрегине шек гелип: барыбыз Молла Насрудинбизмикен, деп ойлап ол гишини ягъына барып, сыпатына къараса, сакъалы бираз гиччи гёрюнюп:
– Гьей гиши, мен оьзюм десем сакъалынг гиччи. Тюгюл десем, гийиминг ошай. Мен чи айырып болмайман, ахшам бизин уьйге барайыкъ, уланны анасы къайсыбызны сюйсе де айырып алып къояр, – деди.
40.
Бир гюн Молла Насрудин Къуния шагьаргъа барып, базарда къыдырып юрюйгенде бир гьалива тюкенге гирип «бисмилла» деп гьаливадан ашап тура эди. Ессиси гёрюп, къой, таман дегенде де токътамай ашап тура эди. Ессисини ачуву чыгъап, таякъ булан урду. Молла:
– Не яхшы шагьар болгъан экен бу шагьар. Адамланы тёбелеп гьалива ашата, – деди.
41.
Бир гюн бир гиши Молла Насрудинге:
– Ай янгы болгъанда эсгисин не эте? – деп сорады.
– Ай агьмакъ, шону да билмеймеймисен, туврап юлдузлар эте, – деди Молла.
42.
Бир гюн Молла Насрудинге къатыны хасапдан какичлер алып гелсенг деп йиберди. Молла чыгъып хасапгъа барып бир аздан уьюне къайтып къатынына:
– Хасапчы бек узун аба гийген, нечакъы да къарадым, какичи барын-ёгъун англап билмедим, – деди.
43.
Бир гюн Молла Насрудинни къатыны алдагъы оьлген эрин макътап къайгъырып лакъыр этди. Молла:
– Алдынгы эринг оьлгенге сенден бек мен къайгъыраман, – деди.
– Нечик? – деп сорады къатыны. Молла:
– Ол пакъыр замансыз оьлмеген буса, мен сени алып, къайгъыгъа тюшмес эдим, – деди.
44.
Бир гюн Молла Насрудинни къатыны ятгъан сонг оьлген эрин макътап йиберди. Молла да басып оьзюню эсги къатынын макътады. Артда да Молланы ачуву чыгъып, караватдан теберип йиберип йыгъып, къатыныны бутун авуртду.
Къатыны эртен къадиге арз этип, Молланы чакъырып, къатыныны бутун неге авуртгъанын сорады.
Молла Насрудин:
– Мен ону йыкъмадым, оьзю йыгъылды. Бир караватда дёрт гиши бар эдик: ону оьлген эри, мени оьлген къатыным ва биз экев. Караватгъа сыймадыкъ, бу ягъада ятгъан эди, дёнгереп тюшдю, – деди.
45.
Бир гюн Молла Насрудинни уланы адам не затдан яралгъаннын сорады.
Молла:
– Балчыкъдан яралгъан, – деди.
– О балчыгъа сув къошгъанмы экен?
– Озокъда, сув къошмаса балчыкъ ийленеми.
– Къувукъ къошулгъанмы экен?
– Къувукъ къошулгъан зат яралмай. Къувукъ къошулгъан буса анангны чархында сени яратгъан ери болмас эди, – деди.
46.
Бир гюн Молла Насрудин мажигитге къысгъа опуракълар гийип баргъан эди. Имамны артында намаз къылып энкейгенде артындагъы гиши оюн этип Молланы авратын тутду. Молла Насрудин де тез къагъып имамны авратын тутуп къысды. Имам бурлугъуп:
– Нетесен ? – деди.
Молла Насрудин:
– Артымдагъылагъа сора, – деди.
47.
Бир гюн Молла Насрудинни бирев шагьатгъа алып баргъан эди. Давчу Молланы гёрюп къадиге айтды: «Эфендим, Молла шагьатгъа тиеми? Оьзюню малы бар туруп, гьали болгъанча гьаж къылмагъан», – деди.
Молла:
– Бу гиши ялгъан айта, мен гьаж къылгъанман, – деди.
– Сен гьажгъа баргъан бусанг, зем-зем къую не ердедир? – деди.
Молла:
– Мен гьажгъа баргъан заманда зем-зем къую къазылмагъан эди, – деди.
48.
Бир гюн Молла Насрудин авруп, къатыны ягъында йылап олтура эди. Молла къатынына:
– Сен сандыкъдагъы арив опуракъларынгны алып, гийип мени яныма гелип олтур, – деди.
Къатыны:
– Олай деген недир, сен авруйгъанда мен безенип туражакъманмы? – деди.
Молла:
– Ким биле, мени жанымны алма гелгенде сагъа гёзю къалып, мени къоюп, сени алып гетмесми экен, – деди.
49.
Бир гюн Молла Насрудин киринежек болуп бир терен къуюгъа гирген эди. Юзюп болмайгъангъа гёре, сувгъа батып баргъанын ягъадагъы адамлар гёрюп, бек къыйналып чыгъардылар. Молла:
– Эндиден сонг юзюп уьйренмей туруп сувгъа гирмен, – деди.
50.
Бир гюн Молла Насрудинни сабанлыгъына бир хоншусуну оьгюзю гирип таптап турагъанны гёрюп, ачувланып къолуна бир таякъ алып оьгюзню тёбележек болуп юрюген эди. Оьгюз къачып, Молла артындан етип болмай къалгъан эди.
Бир-нече гюнден сонг хоншусу шо баягъы оьгюзню бир арбагъа егип барагъанны эс этип, Молла къолуна бир таякъ алып, барып оьгюзню тёбелеп йиберди.
Ессиси:
– Молла, нетесен, гюнагьсыз гьайванны неге токъалайсан? – деди.
Молла:
– Сен иннемей тур. О яман оьгюз оьзюню гюнагьын билип тюгюлмю иннемей турагъаны, – деди.
51.
Бир гюн Молла Насрудин гьаммал боламан деп барып гьаммалланы арасына гирген эди. Бир гиши гелип:
– Шу земгилни бизин уьйге алып гел, мен сагъа гьикматлы уьч сёз айтарман, – деди. Земгилни ичинде яланчыны савутлары бар эди. Молла:
– Яхшы болур, этейим, – деп, гётерип юрюдю. Бираз юрюгенде:
– Къайда гьикматлы сёзлеринг, айт, – деди.
Баягъы гиши айтды:
– Башлапгъы сёзюм: сагъа бирев ачлыкъдан токълукъ яман десе – инанма, – деди. Молла ичинден «бек маъналы сёз» деп юрюген сонг:
– Къайда, экинчи сёзюнгню айт, – деди.
Баягъы гиши:
– Эгер сагъа яяв юрювден атланып юрюв яхшы десе, вёре, инанма, – деди. Молла ичинден «бу да бек маъналы экен», деп, бираз юрюп баягъы гишини къапусуну алдына етишип:
– Къайда, уьчюнчю сёз? – деди. Баягъы гиши:
– Эгер сагъа сенден гьакъылсыз гьаммал бар десе – инанма, – деди.
Молла башындагъы зимбилни гётерип ерге урду да:
– Эгер сагъа шу земгилни ичиндеги затлардан бири уватылмай къалгъан десе – вёре, инанма, – деди.
52.
Бир гюн Молла Насрудинге гелип бир гиши эшегин тиледи. Молла:
– Токъта, эшекге сорап гелейим, – деп, уьйге гирди. Бираздан чыгъып:
– Эшек къабуллукъ этмей. Мен халкъгъа берсенг, аркъама авур юк юклейгени аз йимик ессимни башын да сёйлей деп айтды, – деди.
53.
Бир гюн Молла Насрудин тавдан эшегин агъач гесип, эшегине юклеп геле эди. Югю авур болуп, эшек юрюмейгенин гёрюп, бир гиши Моллагъа:
– Бир гесек нишатыр бармы шу затны тийдир, – деди. Молла алып тийдирген эди. Эшек токътамай юрюп йиберди. Молла тамаша болуп, бу нечик зат экен деп ойлашып, оьзюню артына да тийдирген эди. Чыдап болмай чабып, эшегинден де озуп уьюне етишди. Уьйде де токътап болмай къатынына:
– Къатын, мени артымдан етишме сюйсенг, артынга нишатыр тийдир, – деди.
54.
Бир гюн Молла Насрудин Аллагьгъа ялбарып:
– Я Аллагь, мени атама языкъ сын, – деп, тилейгенни бир гиши гёрюп:
– Ай эфенди, не учун атанга тилейсен, ананга дуа тилесенг, – деди.
Молла:
– Атам бек англавлу гьиллачы гиши эди. Нечик де бир гьилла этип къутулур эди. Анам пакъыр бир юваш къатын эди. Оьзю эп этип болажакъ зат тюгюл эди, – деди.
55.
Бир гюн Молла Насрудинге бирев эшегин тиледи. Молла:
– Эшек уьйде ёкъ, – деди. Шо арада эшек къычырып йиберди. Баягъы гиши:
– Сен эшек ёкъ дей эдинг, эшек уьйде экен, – деди.
Молла:
– Эшекге инанамысан, акъ сакъалым булан магъа инанамысан, – деди.
56.
Бир гюн Молла Насрудинге къыз алып той этген эди. Тойда халкълар ашап-ичип тургъанлар. Бирев де Моллагъа гелип аша деп де айтмай эди. Молла ачуву чыгъып, хуйланып чыгъап гетди. Тойдагъы адамлар да гетип, гиев салажакъ болуп Молланы излеп табып болмай, артда да табып:
– Сен къайдасан, сени излеп табып болмайбыз, къызны янына барма герексен, – деди.
Молла:
– Ашагъанлар-ичгенлер барсын къызны янына, – деди.
57.
Бир гюн Молла Насрудинге башгъа бир юртдагъы бир адам савгъатгъа бир къоян алып гелген эди. Молла кёп рази болуп, ол гишини сыйлап къонакъ этип йиберди. Бир-эки гюнден сонг эки-уьч гиши Моллагъа къонакъ болуп гелди. Молла булагъа ким экенин сорагъанда:
– Сагъа къоян гелтирген гишини хоншуларыбыз, – деди. Молла булагъа аш-зат берип, къонакъ этип йиберди. Бир жумадан сонг Моллагъы беш-алты адам къонакъ гелди. Молла булагъа да ким экенин сорагъанда:
– Сагъа къоян берген гишини хоншуларыбыз, – деди.
Молла:
– Кёп яхшы болур, – деп, буланы уьйге гийирип, алдына бир уллу хадира булан сув салып, – ашагъыз, – деди. Булар тамаша болуп:
– Бу недир? – деп сорадылар.
Молла:
– Бу къоянны шорпасыны шорпасы, – деди.
58.
Бир гюн Молла Насрудинге бирев:
– Йылынг не йылдыр, – деп сорады.
Молла:
– Йылым – аждагьа йыл, – деди. Ол гиши тамаша болуп:
– Йылланы ичинде йылан йыл бар, аждагьа йыл деп эшитмегенмен, – деди. Молла:
– Тюз айтасан, мен тувгъан йыл йылан йыл эди. Андан берли 50 йыл бола, гьали йылан аждагьа болгъандыр, – деди.
59.
Бир гюн Молла Насрудинни бузаву байлагъан еринден къутулуп къачды. Молла бузавну тутуп болмай, къолуна таякъ да алып, сыйырны токъалап йиберди. Къатыны:
– Ай, эфенди, сыйырны не гюнагьы бар, аны неге тёбелейсен, – деди.
Молла:
– Бары гюнагь яман сыйырда. Бу уьйретмеген буса гиччи бузав не билежек эди, – деди.
60.
Бир гюн Молла Насрудин эшегине минип бир ерге барма чыкъгъан эди. Эшек бир затдан уьркюп, Молланы уьстюнден ташлады. Чархы авуртгъан болажакъ, къуллукъчусуна:
– Бу яман гьайвангъа ем бермессен, – деп буюрду. Къуллукъчусу да ем бермей эди. Эшек бек арыкъ болгъан эди. Эфенди бир ерге баражакъ болуп, эшекге минген эди. Бек къыйналып юрюйгенни гёрюп, къуллукъчусуну къулагъына:
– Бугъар алда йимик ем бер, тек оьзю эшитмесин, – деди.
61.
Бир гюн Молла Насрудин къадини янында олтуруп турагъанда эки гиши даву болуп къадиге гелдилер. Буланы даву да экиси де бир-бирине урунгъан тюкенчилер болгъан. Эки де тюкенни ортасына бир ит нажжаслыкъ этген болгъан. Бири-бирисине сени тюкенинге ювукъ, сен тайдыр деп, биревюсю-биревюсюне сеникине ювукъ сен тайдыр деп, шону учун гелген болгъан экен. Къади де буланы къуллугъуна сен къара деп, эфендиге тапшургъан. Эфенди булагъа:
– Сизин тюкенлеригиз орамда тюгюлмю? – деп сорады.
– Дюр, – деди олар.
Эфенди:
– Орам да халкъ юрюйген ёл, халкъны уьстюнде буса къади болгъан сонг, сен де тайдырма, сен де тайдырма, къади тайдырсын, – деди.
62.
Молла Насрудинни заманында Акъшагьагъа уьч алим гиши гелген эди. Булар гьакимни ягъына барып:
– Бизин уьч соравубуз бар. Шогъар жавап берип болажакъ гиши бармы? – деди.
Гьаким де бар алимлерин жыйып, баягъы адамлар суалларын сорагъанда бирев де жавап берип болмай ажиз болуп: «Бу суаллагъа Молла Насрудин болмагъан адам жавап берип болмас, – деди. Гьаким тез акъча да берип, Молланы чакъырта, ол да эшегине де минип гьакимни янына гелди. Гьаким муну гьюрметлеп, тёрге олтуртуп айтды:
– Гёресен, бу уьч алим гелген. Буланы суалларына алимлер жавап берип болмадылар. Сен олагъа жавап бер, – деди. Молла бу адамлагъа къарап:
– Айтыгъыз суалларыгъызны, – деди.
Буланы бири туруп:
– Дюньяны ортасы не ердир? – деди. Молла туруп, къолундагъы таягъы булан эшегини онг аягъы тургъан ерге тюртюп: «Муна шу ер дюньяны ортасы», – деди.
Ол адам:
– Сен не билесен, болма кюй ёкъ, – деди. Молла:
– Инанмай бусанг оьлчеп къара, – деди.
Экинчи алим туруп:
– Ёлдашыны суалына жавап бердинг, мени суалыма да жавап бер. Кёкде юлдузлар нече бар? – деп сорады.
– Мени эшегимни уьстюнде нече тюк бар буса, кёкде шончакъы юлдуз бар, – деди Молла.
Уьчюнчю алим туруп, бир уллу сакъалы да бар эди:
– Шу мени сакъалымда нече тюк бар? – деп сорады.
Молла эшегини къуйругъун тутуп:
– Шу мени эшегимни къуйругъунда нече тюк бар буса, сени сакъалынгда да шонча тюк бар, – деди. «Болмас!» – де алим санама къарагъан эди. Молла:
– Олай санама болмай: сени сакъалынгдан бир тюк юлкъабыз, эшекни къуйругъундан бир тюк юлкъабыз, – деди.
63.
Молла Насрудин бир гюн ? барагъан заманда бир къоянны гёрюп, бек асталыкъ булан аны тутуп, дорбаны ичине салып, узун йип булан байлап бегетген гьалда уьюне алып гелген ва къатынына:
– Бек тамаша бир жан тутуп гелтиргенмен. Дорбаны авзун ачмай турарсан, – деп, хоншуларын тамашагъа чакъырма гетген. Бу вакъти Молла Насрудинни къатыны ол тутуп гелтирген затны гёрме сююп, дорбаны авзун ачгъандокъ ичиндеги къоян къачып ёкъ болуп гетген. Къатыны бу ишге бек талчыгъып уьйде ари-бери къарап, сагьны гёргендокъ къоянны орнуна дорбаны ичине сагьны салып, авзун бек этип байлагъан. Бу вакътиде Молла Насрудин хоншу-авулдагъы бары да адамны да жыйып гелтирип оланы дёгерек айландырып абзарны майданлыгъында сыкъ кюйде тизип дорбаны башын да ачып, ичиндеги затны орталыкъгъа дёгеретип, сагь чыгъып гелгенде башгъа кепин бузмагъан гьалда:
– Шуну он экиси, бир сабу бола, – деди.
64.
Молла Насрудин бир гюн намаз къылып турагъан бир молланы гёргендокъ башын гесип, алып оьзлени абзарындагъы къуюгъа элтип ташлагъан. Къатыны муну гёрюп:
– Яхари, сен бизге бир къыйын гелтирме турасан. Муну билсе, бизин къоймаслар, – деп къарсалап, Молла уьйден чыкъгъандокъ къуюдагъы адамны башын алып, орнуна эчкини башын салып къойгъан. Молла Насрудин къырдан гетип барагъанда оьлген молланы башын излейген адамлагъа ёлугъуп:
– Сизин атагъызны башы бизин къуюда ташланып тура, – деп, артына да салып оланы абзарына алып геле. Олар къуюну дёгерек айланып Молла Насрудинни къуюну ичине тюшюрелер. Молла Насрудин къуюгъа тюшюп, эчкибашны мююзлери къолуна тийгендокъ, оьрге багъып:
– Сизин атагъызны мююзлери бармы эди? – деп сорады.
65.
Молла Насрудин бир гюн бирев булан даву болуп къадиге баргъанлар. Къади бирев гишини ишин онг этме турагъанны гёрюп, тез къадини гёзю гёреген ерге чыгъып, къолтугъуна къакъгъан. Молла Насрудин къолтугъуна къара билев салып баргъан экен. Къади оьзюне урушбат бередир деп эсине гелип Молла Насрудинни ишин онг этген. Молла Насрудин артда къалып, къолтугъундан къара билевню чыгъарып:
– Башынга гийдирер эдим, – деди.
66.
Молла Насрудин бир гюн юрт ягъада гьажатын этип битип турагъанда бир адам гелегенин гёрюп, нажжасны уьстюне бёркюн салып токътагъан. Бу адам:
– Молла Насрудин деген адамны танымаймысан. Шо адамланы алдата деп айталар. Шо мени алдатып болмажакъ, шону излей эдим, – деди. Молла Насрудин:
– Шо адам менмен, – деген.
– Къайда, мени алдат чы, – деген.
Молла Насрудин:
– Китабым уьйде къалгъан. Шунда шу бёркге къарап тур. Шуну тюбюнде бюлбюл къуш бар, вёре, сакъ бол, бёркню хотгъамассан, – деген.
О адам рази болуп мунда къарап къалгъан. Молла гетген, бу адам кёп геч болгъанча къарап, артда амалсыз болуп, артындан сама барайым, тек къушну да учурмай алып гетейим деп тюймелерин де чечип, яхшы ачып аста булан бёркню сыпгъырып къолтугъуна тыкъгъан. Чархына нас яйылып ону жувуп, узакъ да къалып къайтгъан.
67.
Бир гюн Молла Насрудин базардан гелегенде бир табун мутаалимлеге ёлугъуп:
– Юрюгюз, бизге барайыкъ, анабызны садагъасын ашап гетигиз, – деп уьюне алып гелди. Къабакъ алдына етгенде:
– Сиз бираз шунда токътап туругъуз, – деп, уьюне гирип, къатынына:
– Сен яхшы шорпа эт чи, мен мутаалимлени алып гелгенмен, – деди. Къатыны:
– Сен агьмакъ адамсан. Сакъалынг агъаргъан, оьзюнг гьакъыллы болмайсан. Уьйде эт ёкъ, этмек ёкъ, булагъа не ашатасан, – деди.
Эфенди бу сёзлени эшитгенде, тез бош къазанны алып мутаалимлени янына барып:
– Азизлер, мени сакъалым агъарып башымда гьакъылым бар буса да, уьйде эт ёкъ экен. Бар болгъан буса шу къазанны толтуруп шорпа этип сиз де, биз де ашар эдик, уьйде душманны сёгюшювюн де эшитмес эдик, – деди.
68.
Бир гюн Молла Насрудин уьстдеги уьйде олтуруп тура эди. Бир садагъачы гелип, эшикни къакъгъанда:
– Айт, оьрден не герек, – деди. Садагъачы:
– Тюпге тюш, айтагъаным бар, эфенди, – деди. Садагъачы:
– Бир Аллагь учун садагъа бер, – деди.
Молла:
– Сен мен уьстде турагъанда тилесенг ярамаймы эди? – деди.
69.
Бир гюн Молла Насрудин къатыны яш табажакъ болуп тайып болмай къыйналып турагъанда къатынлар:
– Эфенди, сен сама бир дуа билмеймисен, яш тюз дюньягъа гелир йимик? – деди. Эфенди: Огъар дуа тарыкъ тюгюл, ону дарманын мен билемен», – деп, тез туруп, базаргъа гетди. Базаргъа барып, къозлар, чертлевюклер алып гелип, ерге къуюп ари-бери хозгъап:
– Алгъасамагъыз, буланы гёрюп, гьали ойнамагъа чыгъар, – деди.
70.
Бир гюн Молла Насрудинни къатыны къатынланы мажлисине баргъан эди. Мажлисден къайтгъанда Молла Насрудин: «Мажлисде не эшитдинг?» – деп сорады.
– Кёп яхшы ваъзалар эшитдим, – деди, – Бир яхшы китап бар экен. Ондан хабар айтдылар, гьар оьзюню гьалал къатынына ювукъ болса, Аллагь огъар женнетден бир уьй берер деп язылгъан экен.
Эфенди:
– Яхшы китап экен. Гел биз де буса женнетден оьзюбюзге бир уьй этейик, – деди. Бираздан сонг къатыны:
– Сагъа чы женнетден бир уьй болду, магъа да бир уьй этейик, – деди.
Эфенди:
– Сагъа чы бир уьй этер эдик, тек сен сонг ананга да, атанга да, башгъа къардашларынга да уьйлер этейик деп айтарсан, устабашы ачувланыр деп къоркъаман, таман экибизге де бир уьй болур, – деди.
71.
Бир гюн эфенди бир ачгёз, къызгъанч гиши булан олтуруп табакъда хурма ашай эди. Ол чалт ашап, эфендини алдындагъыланы да къоймай гьаракат этди. Табакъны ичинде бир хурма къалып, эфенди аламан деп турагъанда, баягъы гиши алгъасап хурманы ерге тюшюрюп къойду. Ол гиши тез туруп, энкейип хурманы алды да: «Воллагь, шайтангъа къойман», – деп авзуна салды. Эфенди ачувланып:
– Воллагь, гелсе де къоймажакъсан, – деди.
72.
Бирев Молла Насрудинге:
– Хасапчыны докътур булан не башгъалыгъы бар? – деп сорагъан.
Эфенди:
– Не башгъалыгъы болсун, хасапчы гьайванны аввал оьлтюрюп, сонг терисин сыдыра. Докътурлар буса аввал терисин сыдырып, сонг оьлтюре, – деди.
73.
Бир гюн Молла Насрудинни уланы атасына:
– Атам, мен сени тувгъанынгны билемен, – деди.
Анасы эшитип:
– Гьайгев, сёйлеме! – деп, уланына урушагъанда эфенди къатынына:
– Урушма, бек гьакъыллы этди яш – ким билсе де ярай, – деди.
74.
Молла Насрудинни Гьамат деген къап-къара арап мутаалими бар эди. Бир гюн эфендини абасына къара шакъы тёгюлген эди. Гёргенлер:
– Эфенди, абанга тёгюлген недир? – деп сорадылар.
Эфенди:
– Белгили билмеймен, Гьамат терлеп, шону тери тёгюлген буса ярай, – деди.
75.
Бир гюн Молла Насрудинни Бачча ярыш этебиз атланып гелсин деп чакъырып йиберген эди. Эфенди тез туруп, баягъы къарт оьгюзню егип, Баччаны янына барды. Бачча:
– Эфендим, мен сени атланып гелсин деп йиберген эдим. Сен оьгюзге де минип гелгенсен, – деди.
Эфенди:
– Ярышда мурат чапмакъ тюгюлмю. Мен муну бузав заманында чабып артындан етишип болмай эдим, – деди.
76.
Бир гюн Молла Насрудинни эшеги булан тавгъа агъачгъа барып, бир терекге минип, оьзю минген бутакъны тюп янын гесип турагъанын бир гиши гёрюп:
– Эфенди, алай этме, гьали бутакъ сынып, йыгъыларсан, – деди.
Эфенди тынгламай гесип тура эди. Ол гиши бираз да юрюмеген эди, бутакъ сынып, эфенди йыгъылып яман ерге тюшдю. Сонг тез туруп, баягъы гишини артындан етишип, токътатып:
– Сен вали болгъан экенсен. Мен йыгъылажагъымны билген, мен къачан оьлежекни де билмеге герексен, – деди. Ол гиши:
– Мен не билейим сен къачан оьлежегингни, – десе де къоймай, бек къаныкъды. Ол гиши:
– Сен эшегинге кёп агъач да юклеп, оьрге къарап гьайдарсан. Эшегинг уьч керен къычырса, шонда оьлежексен, – деди. Эфенди гелип, эшегине кёп юк де салып, гьайдап йиберген эди – эшеги уьч керен осурду.
Эфенди, мен гьали оьлдюм деп, созулуп ятды. Эшеги уьйге барып, токътап. Эшек булан эфенди ёкъну гёрюп, халкъ ахыр бир зат болгъан деп тавгъа багъып излеп чыкъды. Ятып турагъан еринде табып, оьлген деп бир жаназа йимик зат этип, гётерип алып гелгенлер. Ёлда татавулгъа етишип, ягъасында муну гечивю не ерде экен деп бир-бирине сёйлеп турагъанда, эфенди башын гётерип:
– Мен сав заманда чы шу ерден оьте эди, – деди.
77.
Бир гюн Молла Насрудин бир тюкенни янындан оьтюп барагъанда бу тюкенни ичинде бир къаптал да, бир аба да илинип турагъанны гёрюп, тез тюкенге гирип, тюкенчиге:
– Шу къапталны бер чи, – деп алып къарагъан. Сонг абаны багьасын сорагъан. Къапталны да, абаны да багьалары бир йимик экенни гёрюп, тез ари-бери айландырып уьстюне гийип молла чыгъып гетме къарагъан. Тюкенчи тез атылып, къапесени ари янына чыгъып, Молла Насрудинни тутуп:
– Нетесен? – деп сорагъан.
Молла Насрудин:
– Гетемен, – деген.
– Абаны акъчасын берип гетмеймисен?
– Абаны чы мен сенден къаптал берип алдым, – деди Молла.
Тюкенчи:
– Къапталны акъчасын да сен бермеген эдинг, – деди.
– Бермегенге гёре къоюп гетип бараман чы, – деди.
78.
Бир гюн Акъшагьрны къадиси бир ерге гетгенде эфенди оьзюню орнунда къади этип къоюп гетген эди. Эки адам эришивю болуп, эфендини янына гелдилер. Бир гиши:
– Гьей, Эфенди-къади, бу гиши мени къулагъымны тартды, бек къыйнады, – деди.
Эфенди:
– Сиз бир аз сабур этип олтуруп туругъуз, мен уьйге гирип гелейим деп, янгыз уьйге гирип, оьзюню къулагъын тартып къарады. Тарта туруп, къулагъы къолундан къутулуп, сыргъалап йыгъылып, башы тамгъа тийип ярылды. Эфенди къанын жувуп, башын байлап, адамланы янына гелип, оьзюню къулагъын оьзю тартды.
– Тартды деген сёз ялгъан экен, оьзю тартгъан буса, йыгъылып, башы ярылар эди, – деди.
79.
Бир гюн эфендини бир адам ялгъан шагьатгъа къадиге алып баргъан эди. Ол гиши къадиге пулан адамда мунчакъы будайым бар деп дав этеди. Къади шагьатын сорагъанда, эфендини гёрсетди.
Эфенди:
– Паланча шу гишиге мунча арпа борчлу, – деп шагьатлыкъ этди. Ол гиши:
– Эфенди, арпа тюгюл, будай, – деди. Эфенди:
– Не башгъа негьакъдан тюшеген зат, къайырмас арпа буса да, – деди.
80.
Бир гече эфенди къуюдан сув аламан деп айлана эди. Къуюну ичинде айны гёрюп, ай къуюгъа тюшюп къалгъан экен деп эсине гелип: уьюне барып бир узун аркъан да, бир темир къармакъ да гелтирип байлап къуюгъа къармакъны салды. Ари-бери къарап тартгъан эди. Къармакъ къуюну ичинде бир затгъа илинип къалгъан экен. Бек къыйналып тартып йиберген эди. Аркъан уьзюлюп гетип, Эфенди кёкге багъып йыгъылып кёкдеги айны гёрюп:
– Бек къыйналдым буса да, айны ерине гелтирдим, – деди.
81.
Молла Насрудинни бир уллу мююзлери булангъы оьгюзю бар эди. Шо оьгюзню гёрген сайын ону мююзлерин арасында олтурмагъа кепи геле эди.
Бир гюн оьгюз ятып юхлап турагъанны гёрюп, аста барып, ону мююзлерини арасында олтургъан эди. Оьгюз ятгъан еринден атылып туруп, эфендини гётерип ерге ургъан эди.
Эфенди эсден тайып йыгъылып турагъанны гёрюп къатыны тез гелип, сув себип эсин гелтирип:
– Сен не этесен, гьайгевмисен? Оьлмеге аз къалдынг, – деди.
Эфенди:
– Энди оьлсем де гьёкюнчюм ёкъ, къыйналсам да, мурадыма етишдим, – деди.
82.
Бир гюн эфендиге бир адам гелип, аркъан тиледи.
Эфенди:
– Берер эдим, аркъангъа ун къуйгъанман, – деди.
Ол гиши:
– Олай деген недир, аркъангъа ун къуюламы? – деди.
Эфенди:
– Берме сюймесе къуюла, – деди.
83.
Бир гюн эфенди базаргъа эшегин сатма алып бара эди. Ёлда эшекни къуйругъуна палчыкъ ябушгъанны гёрюп: алывчу муну гёрсе эрши гёрюр, алмас деп эсине гелип, эшекни къуйругъун гесип алып, хуржунуна салды.
Базарда бир гиши эшекни янына гелип:
– Эшек чи яхшы эшек эди, къуйругъу бар буса мен алар эдим, – деди.
Эфенди:
– Къуйрукъ саялы сатывну бузма, къуйругъу йыракъда тюгюл, хуржунда тура, – деди.
84.
Бир гюн эфенди хоншусундан бир къазан тилеп, къуллугъу битгенде ичине бирдагъы гиччи къазан да салып барды. Хоншусу гиччи къазан недир деп сорады.
Эфенди:
– Къазанынг буваз болгъан экен, къозлады, шу да шону баласы, – деди.
Бираздан Эфенди шо баягъы къазанны бирдагъы да тиледи. Хоншусу:
– Къазанны чы берейим, тек шо бувазгъа ошай, къарап юрютюгюз, – деди. Эфенди къазанны элтип, дагъы бермей къойду. Хоншусу бир гюн барып:
– Эфенди, къазан тарыкъ эди, неге гелтирмейсен? – деди.
Эфенди:
– Сен савбол, къазанынг буваз болгъан экен, яш табагъанда оьлдю, – деди.
Хоншусу:
– Олай деген недир, къазан оьлеми? – деди.
Эфенди:
– Къозлагъанда чы инангъан эдинг, оьлгенге неге инанмайсан? – деди.
85.
Бир гюн эфенди тавукъларын жыйып, четенге салып, базаргъа сатмагъа алып барды. Четенни ичинде тавукълагъа тыгъыслыкъ болагъанны гёрюп, языгъы чыгъып бираз рагьат болсунлар деп къыргъа чыгъаргъан эди. Гьариси бир якъгъа къачдылар. Эфенди ари-бери къувалап, къайтарып болмай, ахырда хоразны къувалап:
– Ай, эшек, къарангъы гечеде тангны болгъанын билип, къычырып авул-хоншуну бездиресен, четенни ёлун билмейсен, – деди.
87.
Бир гюн Эфенди оьзюню мутаалимлери булан атланып, бир ерге баражакъ болуп, атына терс мингенни мутаалимлер :
– Ай, эфенди, атгъа терс мингенсен, – дедилер.
Эфенди:
– Онгуна минсем, сизге артымны бережекмен. Бирев-биревню бетине къарап юрюмек яхшы, – деди.
88.
Бир гюн эфендини кюрт халкъгъа элчи этип йиберген эдилер. Анда баргъанда муну бек сыйлап кюртлени уллулары жыйылып мажигитлер этип тутгъанда, эфендиден бир къатты тавушу булан ел чыгъып гетди. Эфендини ёлдашы:
– Эфенди, эрши иш этдинг, айыплы болдунг, – деди.
Эфенди:
– Булар тюркче осуракъны билмес, – деди.
89.
Эфенди къатыны булан гьар жума гече сугьбат этежек болуп, ваъда этген эди.
Эфенди:
– Мен жума гече болгъанны нечик билемен, – деди. Къатыны:
– Мен гьар жума гече сени бёркюнг чалма чалып къоярман, – деди. Эфенди рази болду. Андан сонг къатыны оьзю гьар гече нафсу сююп, гьар гюн чалма салып къоя эди. Беш-алты гюнден сонг ялкъагъан буса ярай, эфенди къолуна таягъын да алып, къатынына:
– Шу уьйде я жума гече турсун, яда мен турайым, – деди.
90.
Бир гюн эфенди бир деллекчиге чачын алдыра эди. Деллек эфендини башын ер-ерден гесип, гесген ерлерине мамукъ ябушдуруп къоя эди. Эфенди башыны яртысы юлюнюп битгенде, деллекчиге:
– Сен башымны яртысына мамукъ чачдынг. Къалгъаннын къой, огъар мен кетен чачажакъман, – деди.
91.
Бир гече эфенди бавдан оьтюп барагъанда бир гиши эсирип йыгъылгъан, авраты да ачылып ятып турагъанны гёрюп къараса: юртну къадиси экенни танып, уьстюндеги абасын да, башындагъы чалмасын да алып гете. Бир аздан къади айыгъып, абасын да, чалмасын да излеп тапмай, гиши гёрмесин деп тез уьюне къайтды. Эртен къуллукъчуларына:
– Мени абам да, чалмам да урлангъан. Шоланы кимни уьюнде тапсагъыз, шо адамны мени уьстюме алып гелигиз, – деди.
Къуллукъчулары базардан къыдырып юрюйгенде эфендини тутуп къадиге алып гелдилер. Къади эфендиге:
– Бу абаны да, чалманы да къайдан алдынг? – деп сорады.
Эфенди:
– Озгъан гече мутаалим Гьамат булан бавгъа къыдыра чыкъгъан эдим. Бавну пулан еринде бир эсирип ятгъан адамны гёрдюк. Авраты ачылгъан эди. Гьамат чы эки керен яман иш де этди. Мен абасын да, чалмасын да алып гетдим. Сеники буса ал, – деди. Къади бек уялып:
– Ёкъ, меники тюгюл. Сени янгылыш гелтиргенлер, бар гет! – деди.
92.
Бир гюн Эфенди къатыны булан сув ягъагъа опуракъ жувма баргъан эди. Булар опуракъ жувуп айланагъанда бир къаргъа гелип, сапунун алып гетген. Къатыны гёрюп Эфендиге сапунну алып гетгенни айтды. Эфенди:
– Къычырма, къайырмас, къаргъаны уьстю бек кир эди. Жувуп битгенде алып гелер, – деди.
93.
Бир гюн Эфенди къабурлагъа зияратгъа баргъанда къабурланы арасында бир ит гёрюп, къувалажакъ болуп къолундагъы таягъын гётерип, итге багъып юрюген эди. Ит гьаплап, эфендини уьстюне чапды. Эфенди тез токътап:
– Айып этме, геч менден, сени бу оьлюлени арасында ювугъунг-къардашынг барны билмей эдим, – деди.
94.
Бир гюн эфенди базардан къыдырып юрюйгенде бир табун мутаалимлеге къаршы болуп:
– Юрюгюз бизге, сизин къонакъ этме сюемен, – деп, уьюне алып гелди. Къапусуну алдында етгенде:
– Сиз шунда бираз токътап туругъуз, мен уьйге гирип чыгъайым, уьюне гирип, къатынына:
– Эфенди уьйде ёкъ деп айт, – деди. Къатыны къыргъа чыгъып: «Эфенди уьйде ёкъ», – деди.
Мутаалимлер:
– Алай деген недир?! Эфенди чи гьали бизин булан гелип, уьйге гирип гетди, – деп, ари-бери лакъырлар этип тура эдилер.
Эфенди уьстдеги уьйню терезесинден башын чыгъарып:
– Мунчакъы негер къавгъалайсыз, ким биле, эки къапусу болуп бирисинден гирип, бирисинден чыгъып гетген буса ярай, – деди.
95.
Бир гюн эфенди Гьамат деген мутаалими булан бёрюню тутмагъа гетген эдилер. Авлакъда къыдыра туруп, бёрюню уясын табып эфенди Гьаматгъа:
– Сен уяны ичине гирип тур, мен къырда яшынып турайым, – деди.
Шо арада бёрю гелип, уясына гире турагъанын гёрюп, эфенди ону къуйругъундан тутуп, тартды. Бёрю муну къолундан къутулма сююп аякълары булан тырнашып, уяны ичиндеги Гьаматны гёзлери хумдан толду. Гьамат тез-тез:
– Эфенди, сен не этдинг, гёзюмню хумгъа толтурдунг чу, – деди.
Эфенди:
– Бу хум тюгюл, бёрюню къуйругъу уьзюлсе гёрерсен хумну, – деди.
96.
Бир гюн эфенди базаргъа сатмагъа сыйыр алып баргъан эди. Базаргъа бир кёп заман къарады, сыйыргъа алывчу тюшмеди. Бир дели эфенди сыйырын сатып болмайгъанны гёрюп:
– Эфенди мен сатып берейим, – деп сыйырны алып: «Кёп яхшы сыйыр, оьзю буваз, ичинде алты айлыкъ баласы да бар. Буваз болмаса – мал меники, – деп къычыргъан эди. Якъ-якъдан алывчулар гелип, яхшы багьа берип сыйырны алдылар. Эфенди акъчаны кисесине салып, уьюне къайтды. Къараса уьюнде къызына гелечилер гелип тура. Эфендини къатыны алдына чыгъып: «Къызыбызгъа гелечилер гелип тура, сен бираз къырда тур, мен къызыбызны макътавун етишдирейим олагъа», – деди. Эфенди: «Ёкъ, сен арив макътап болмайсан. Мен бир янгы макътав уьйренгенмен. Оьзюм къатынланы янына гирип макътайым», – деп, уьйге гетди. Гелгенлеге хошгелди этип, олтуруп: «Къызыбыз бек яхшы къыз, оьзю буваз, ичинде алты айлыкъ баласы да бар. Эгер буваз чыкъмаса – мал меники», – деди. Къатынлар бири-бирине къарап, чыгъып гетдилер.
Эфендини къатыны: «Не тарыкъсыз иш этдинг, гелечилени къачырдынг», – деди.
Эфенди: «Сен къоркъма, олар шагьарны акътарып излесе де мен айтагъан сыпатдагъы къызны табып болмас, къайтып гелирлер. Сыйырны шулай айтып макътап сатмагъан буса, бирев де алмай эди, – деди.
97.
Бир молланы оьзю ойлап бакъгъан бир-нече масъалалары бар эди. Гьеч адам муну суалларына жавап берип болмай эди. Бу Молла Насрудинни хабарын эшитип, оьзюню суалларына эфенди жавап берип болар деп эсине гелип, къойнуна нарлар да салып, Акъшагьаргъа гетди.
Баргъанда Акъшагьарны янында бир адам сабан суварып турагъанны гёрюп, эфендини соражакъ болуп, янына барып, салам берди. Бу адам эфенди оьзю эди. Ол бу адамгъа къайсылай барагъанын сорады. Молла эфендини янына барагъанны айтды.
Эфенди:
– Магъа сора, мен де жавап берип боларман, – деди. Бу бир суал сорады. Эфенди:
– Бу иш назат болмас, атанг-ананг да тегин болмагъандыр, – деди. Молла чыгъарып бир нар берди. Эфенди суалына жавап берди. Шулай гьар суалына жавап бере туруп, нарлар битди. Молла: «Энди бир суалым бар», – деди. Эфенди: Энди ёлунга тюш, нарлар да битди, жаваплар да битди», – деди. Молла тамаша болуп: «Акъшагьардагъы сабанчылар да булай болгъан, Молла Насрудин чи не де болур деп, къайтып гетди.
98.
Эфендиге:
– Ашны не заман ашаса яхшы? – деп сорадылар.
Эфенди:
– Бай буса – сюйген заманда, пакъыр буса — тапгъан заманда, – деди.
99.
Бир гюн эфенди чачагъан будайны айланып, ягъасына къувукъ себип турагъанын бир гиши гёрюп, эфендиге олай неге этегенин сорады.
Эфенди:
– Будайлыгъыма гьайванлар гире, шону учун ор къазаман, – деди.
Ол гиши:
– Мундан ор боламы, мундан гьайванлар булай абат алып чыкъмаймы? – деп, абат алгъан эди. Эфенди:
– Шулай чыкъгъан гьайвангъа, шулай урмаймы?, – деп, къолундагъы таягъы булан баягъы гишини аягъына уруп йибере.
Ажам алифбадан гьалиги алифбагъа язып онгаргъан Салав Алиев.