«Уцуму уллу Хасайбек».

Къарагъай булан тенг оьсген, Къабугъу майлы къарынлым, Татар атдай бел бувгъан, Тасмалы ел айынлым. Тенгли ханлар ичинде Гьюрмети артыкъ, сыйлы уллум. Бойлулагъа боюн чююртмес, Бугъалайын боюнлум. Уцуму уллу Хасайбек Орус пачагъа не этди: Эр-хан атын оьр этди, Генераллыкъгъа етди. Эки биче беш къырал Гезиги булан гетди. Тенглешген кюлпетидей Сырын-гёнгюн англатды, Сёйлетип сакъ тынглады. Хункерге ёл берсин деп, Масгевге хат чегилди Етти печет ичинден. Хункерибиз тынглады, Гючлю орус пачагъа. Хат йиберди гёрсюн деп, Хункерге гёчюп барма Оьзюне ёл берсин деп, Гелме ушатгъан бусурман Артымдан иерсин деп Къаст этди этермен деп, Душмандан оьтермен деп. Къудратлы худайым. Ёл берсе, гетермен деп. Истанбул тах шагьаргъа Тебинсем етермен деп. Бий Хасайны юреги Белгили шолай эди. Хасайны бир савлугъу Кёп халкъгъа къолай эди. Къувунлар десе къысылмай, Къувана къувгъан алп эди. Къачгъанланы артындан Къувуп етген чалт эди. Явгъа янгыз бир оьзю Ян тиркемес нарт эди. Бийкелер тапгъан асил бий Бырынгъыланы арты эди. Бырынгъы бий батырым, Арпынлангъан айгъырым, Акъ гюмюш сом алтынлым Ягь-намусгъа ёрта эди. Яшлар булан яш эди, Яшы уллу агъалагъа Гьакъыл берген баш эди. Хасайны душманлары Тюз этген сонг ишлерин Не дувансыз, не ёлсуз, Къайратлы Хасай бийге Батдырдылар тишлерин. Оьктем тургъан эр Хасай Энни гетмей турман деп, Пача берген кёп доллукъ – Хорлукъда ашаман деп, Осал эрлер оьр болгъан Бу элде яшаман деп, Тифлисде уллу сардаргъа Экинчи арза берди. Арзасыны жавабы Тез тюшдю булай гелди: Къынгыр учун, тюз учун, Биревлени сёзю учун, Гетмесин деп, къалсын деп, Хасайгъа тилеп язды Бизин булан болсун деп. Шо сёзлер ачув тийди, Хасай ичинден гюйдю, Османлы топуракъгъа Нечик де гетме сюйдю. Инараллар сардаргъа Иш этип кагъыз язды. Хан уллу Хасай учун Къайтарып кагъыз алды. Англасын деп, гёрсюн деп, Хасай хункерни къоюп, Пачагъа уьюрсюн деп. Айтгъанны англамаса, Буйрукъгъа тынгламаса, Воронеж орус шагьаргъа Токътатмай йиберсин деп. Хасайны йибердилер Воронеж деген элине. Дон таркъалып, къан акъгъыр Арасейни тёрюне. Болжаллы боз топуракъ Болжал тартгъан ерине. Барып бир ай битгинче, Экинчи айгъа етгинче, Ажжаллы аврув тапды. Арсланымны ачуву Аргъып юрекге чапды. Арсланымны артындан Ажжал оьлюм къувгъанда, Азирейил малайик Жанынг бер деп тувгъанда, Жаныдай къара халкъына Къара къайгъы явгъанда, Къайгъысы артды, дерт къопду, Таянгъан дин терекдей Хасай Гьажи авгъанда. Бугъар булай болгъан сонг, Ойлай бизин болур деп Уьч уландан бирисин Ойлап солдат алыр деп, Пайлап полкуна къошуп, Элтип давгъа салыр деп. Агь сени, агь сени я Арслан Хасай оьр алмай, Алысларда акъ чатырын къуралмай. Алпавутдай келпетлим, Аждагьадай юреклим, Бу кимдир деп сорамай. Минген аты къалгъынча, Бел авруп, чарх талгъынча, Бир жангъа бир жан алмай, Янгъа янгыз бир оьзю Тувра чабып сыналмай. Кимлер айтма бола эди Арасейде, ят элде Хасай бийим оьлюр деп. Тувгъанына гьасирет Тарланып жанын берир деп.

Къарагъайгъа тенг – вровен, высок ты как лиственница.

Тасма – эчки териден ярып, гесип этилеген сызакъ тар къайыш (тесьма).

Айын, айыл – ер бегетив, тутдурув, байлав къайыш (подпруга седла).

Боюн чююртмес – пай бермес деген маънада.

Бугъалайын – бугъадай (как у бугая телосложением).

Эки биче беш къырал – оьлчевлер?

Эр-хан атын оьр этди – макътатды (прославил).

Кюлпет – 1. уьягьлю – семья; 2. кюлпет – иш коллектив.

Хункер – хункар, шо вакътидеги тюрк пачасы.

Маскевге хат чегилди – Маскевге телеграмма язылды, йиберилди.

Артымдан иерсин – артым булан гелсин, юрюсюн.

Къудратлы худайым – Зор гючлю къудратны еси Аллагь (Всемогущий Аллах).

Къысылмай – къоркъмай, къоркъунмай, тартынмай.

Алп – нарт, игит (богатырь, великан, герой).

Къувуп етген – артындан елдей чалт етеген.

Ян тиркемес нарт – янсыз, янгыз оьзю бажарагъан нарт эди.

Бырынгъыланы арты эди – алдынгъыланы инамлы вариси эди.

Арпынлангъан айгъырым – алпыллап аргъып чапгъан айгъырым.

Къайратлы – гючлю, къуватлы.

Сом алтын – золото-самородок.

Дувансыз – тёресиз, судсуз.

Доллукъ – мунда: байлыкъ, девлет.

Хорлукъ – илыкъ, эсгиклик, биябурлукъ, шарайыплыкъ (позор, срам, унижение).

Сардар – наместник.

Османлы топуракъ – Туркия.

Пачагъа уьюрсюн деп – пачагъа бойсынсын, ий болсун, тынгласын, ян болсун деп.

Дон таркъалып – Дон оьзенни суву тартылып, кемип, ону орнунда къан агъыр дей.

Аресей – Русия.

Болжаллы боз топуракъ – болжал тартгъан къара топуракъ, артда да гёмюлежек ери.

Ачуву аргъып юрекге чапды – оьчлюгю тез, чалт юрекге чапды, бек авур, яман тийди.

Азирейил малайик – жан алагъан малайик.

Жаныдай къара халкъына – аявлу, азиз халкъына.

Дерт къопду – къайгъыгъа, дертге тарыды, батды.

Ойлай бизин болур деп – бизин учун ойлар деп.

Алысларда акъ чатырын къуралмай – йыракъларда (Туркияда) акъ чатырын къурма буюрмай.

Алпавутдай келпетли – девдей, нартдай уллу бойлу, санлы, юзлю.

Аждагьадай юрекли – как у дракона сердцем.

Чарх – сан, къаркъара.

Тувгъанына гьасирет – мунда тувгъан-оьсген маканына, элине, авлетлерине гьасирет демек.

Тарланып жан берер деп – талчыгъып, къыйналып, йыламсырап (в печали, огорчении умрёт).