Sostawnoye glagolnoye skazuyemoye
Sostawnoye glagolnoye skazuyemoye sostoit iz dwux komponentow. Perwıy iz nix wırajayet xarakteristiku deystwiya (w modalnom i aspektualno-wremennom aspektax), a wtoroy nazıwayet samo deystwiye.
Sostawnoye glagolnoye skazuyemoye, wırajayet razliçnıye aspektualno-wremennıye znaçenya.
W kumıkskom yazıke glagolı putem nasloyenya obrazuyut swäzannıye gruppı, sostoyaşiye iz dwux i boleye samostoyatelnıx i wspomogatelnıx glagolow. Naprimer: Raşit gazetler oxuma girişdi (M.Xangişiew) «Raşit prinälsä çitat gazetı». Şonçaqı ariw suratlanı yırtıp toqtadıñ (Z.Atayewa). Takiye krasiwıye kartinki tı wzäl da porwal». Tawuşlar astaraq uzaqlaşa bara (Atqay) «Golosa postepenno udaläütsä».
Sostawnıye skazuyemıye sostoyat iz dwux, trex, çetırex i iz päti glagolow, swäzannıx mejdu soboy deyepriçastnımi affiksami. Nositelem weşestwennogo znaçenya u takix sostawnıx skazuyemıx wsegda yawläyetsä perwıy iz glagolow, obıçno imeüşiy deyepriçastnuyu formu. Ostalnıye wspomogatelnıye glagolı wıpolnäüt razliçnıye grammatiçeskiye funksii, priçem kajdıy wspomogatelnıy glagol pri odnom osnownom glagole pridayet predıduşim glagolam (i glagolnım gruppam) kakoy-nibud ottenok. Barı da bizin haqıbızdan söyley ediler (A.Qurbanow) «Wse goworili o nas». Yaşlar özenge ne taşlasa, Barbos şolanı şossahat alıp gele bolğan (M.Abukow) «Wse, çto deti brosali w reçku, Barbos tut ce wse eto prinosil». Küyge qarağanda, olar Xayrutdinni qarawullap, toyğa gelmey turğan bolma gerek edi (M.Xangişiew) «Widimo, ona znala, çto Kämil pridet i zaçem pridet».
W kumıkskom yazıke izmenäyemaya çast skazuyemıx, wırajennıx slojnımi glagolnımi formami, wırajayet ne tolko razliçnıye grammatiçeskiye znaçenya, no i soderjit w sebe xarakteristiku deystwiya w razliçnıx aspektax: w otnoşenii wremennıx sposobow protekanya (naçalo, kones) deystwiya, w otnoşenii xaraktera yego protekanya (neprerıwnost, dlitelnost i t. d.). Poetomu osnownıye znaçenya takix skazuyemıx swodätsä k wırajeniü stepeni sowerşenya deystwiya s ukazaniyem razliçnıx etapow i tempow dwijenya wo wremeni.
Sostawnoye glagolnoye skazuyemoye mojet sostoyat iz infinitiva i wspomogatelnogo glagola: Ol menden yalğan berip gerti alma süydü «On zaxotel menä obmanut».
Sostawnoye glagolnoye skazuyemoye wırajayetsä soçetaniyem glagolow w sprägayemoy i nesprägayemoy formax, modalnıx slow i çastis. Skazuyemoye zdes wırajayet wnutrennüyü i wneşnüyü dinamiku deystwiya, prosessa, yawlenya i sobıtya: Güzge meni armiyağa alma gerek edi (K.Abukow) «K oseni menä doljnı bıli prizwat w armiü». Men şkolağa barmağa tarıq edim (Z.Atayewa) «Ya doljen bıl poyti w şkolu».