Awlet
Qayın atası Bolatnı Qazaq yaxşı tanımay, bet görmege gelgende tügül yoluqmağan, şo zamanda da, qolun alsa tügül, söylemegen, olturup laqır etmegen. Bolatnı tanıyğanlar bir yağadan barısı da ol qattı gişi, osal zatnı özü de etmey, özgeden de geçmey dey. Şo sayalı hali Botayurtğa yuwuqlaşğan sayın Qazaqnı qayın atası neçik qarşılar eken, ne dep aytar eken degen oyu güçlene bara. Ayıp etmese, dağı zatdan onça awarası yoq. Ursun, öltürsün, tek ayıp etmesin.
Bolat qabaq aldında ereturup tabuldu. Kültüs çepkenini üstünden qısıp baylanğan beli, arşın yarım xınjalı, qını da sırımtı tügül, maqar qabuq tutulğan bazıq taypası. Çal saqallı biyiksuw gişi. Altmışına çığa baradır.
– Geldigizmi? – dep, Bolat qapulanı açdı.
– WoLlah, geldik. Canbikeni de käntı köp bolağan edi, yat yurtda süymeymen dep. Şulay gelip qaldıq, – dedi Qazaq.
Arba abzarğa girgende, Bolat dağı söylemey qapulanı yabıp, papiros çırmama girişdi. Qızına bir kälima sama aytarmı? Atasını adatın bilegen Canbike de, awur qarqarası bulan görünmege uyalıp, ari-beri qaramay, üyge girip getdi.
Qayın anası Ajaw bütünley başğa xasiyatlı adam eken, qızından, üstden qarağanda ondan da bek giyewünden süyündü. «Allah razi bolsun, qulum, sağa bizin de oylaşğan, birgine-bir qızıbıznı yağıbızğa alıp gelgen», – dep Qazaqğa da, şossahat sünkü aldı.
Samat şo günoq üyüne qaytmağa süyse de, «Ekinniden soñ yol çığıw bolmas», – dep, Bolat söznü qısğa etip qoydu. Ariw, küyü bulan qonaq da bolup, Samat artındağı gün erten getdi.
Qaynatam bulan neçik söz başlayım dep oylaşıp, ep tabıp bolmay turağan Qazaqğa özü Bolat yol açıp qoydu. Üçünçü günmü, dörtünçü günmü axşam aşğa olturğanda, atın tutmay giyewüne:
– Dögeregen taşğa ot bitmes degen aytıwnu eşitgenmisen? – dep soradı.
– Eşitgenmen, bizin yaqda da şolay aytıla, – dedi Qazaq.
– Eşitgen busañ, endi dağı ari-beri terbeniw bolmas. Süyseñ özüñnü ata yurtuña barıp oltur, süyseñ qatınıñnı ata yurtunda, muna bizin Botayurtda. İş onda tügül. Qayda busa da taş bağanaday begip toqtamağa tarıqlı bola.
– Canbike de, men de Botayurtnu tañlap gelgenbiz. Endi neçik bola dağı işibiz, qarayıq.
– Qaramaqdan payda yoq. Tatawul tüpde taşlanğan cabar bar. Men barıp da qarağanman. Üyleri buzulup, kürçüleri qalğan. Üstünden işlep qoysa da bola. Kürçülerin yañırtmasa da yaray. Taşlanğan degen bulan o yessisiz yer tügül. Yessi bulan da söylegenmen, satıw da etgenmen. Bir yılnı içinde tölejek şart bulan yigirma manatğa qoydu.
– Bir yıldan tölemege bolurbuzmu eken dağı?
– Cımırlanıp yibersegiz bolursuz.
– WoLlah, başğa ayıp da etme, qoş etip tursam da qayırmayman, özümnü ençilli yerim bolsa.
– Qoş etip girsegiz, dağı da yaxşı bolur: iş canawarlı yürülür, – dedi Bolat.
Qazaq qatınına süyünçü aytmağa alğasadı.
– Awur gişi busa da, bek rahmulu xari meni atam, – dep, Canbike zalim şat boldu.
– Tañala abzarıbızğa barıp, geben çaqı qoş da etip giremen, işleme de başlayman, – dedi Qazaq.
– Yap-yañız neçik işler ekensen? Göresen çi meni sama kömek etip bolmayğanımnı.
– Sen etegenden ullu kömek bolamı?
– Ne kömek?
– Gel şulay söyleşeyik: men bir qoldan üyler işlep beremen, sen mağa ulan tabıp beresen. Yaxşımı? – dep, Qazaq qatınını uzun sarğılt çaçlarından astaraq sıypadı.
Artındağı gün barıp, Qazaq esgi üyleni taş kürçülerin açdı: üç üynü ornu bilindi. Ortadağısı giççi: canah bolmağa gerek. Qırıyıñda suw, qazsañ, abzarda saz palçıq. Bir çali quwuq da satıp alıp, Qazaq kerpiç gesmege girişdi.
Bolat bir sama gelip qaramasmı, axşamlar giyewü qaytğanda iş neçikdir dep soramasmı! Qazaq añlap bolmay qıynala. Har gün axşam özü qaytğan soñ, qaynatası giyewünü işine barıp qarayğannı, hatta bir-birde ol etgen kerpiçleni sanayğannı, onu işine razi bolup, mıyıq tübünden irjayağannı Qazaq ya görmey, ya bilmey.
Bir neçe gün Qazaq ertenler açqarın çıqğan küyde getip, axşamlar bolğunça işlep qaytdı. Birew de es etmey qoyğan eken. Şonu bilgende Bolatnı açuwlanğanı! Qatının da, oğar qoşup qızın da toqalay turup az qaldı. Artındağı gün qarasa, Canbike tüş aş alıp gele.
– Bu nedir? – dedi Qazaq.
– Üydegileni qırıp bitdire qaldı çı, paqır, Abiyim, sen ertenden axşam bolğunça aşamay qalağannı bilip. Bizge aytmağanın qoydumu! Meni de, özüñ bilesen, küysüz bolup, heç zatdan awaram yoq edi. Sen kisenge salıp aş alıp gete dep Abam da turğan.
Erine qarap, Canbikeni yazığı çıqdı: bir-eki günnü içinde alay azğan. Şoğardır dağı, awzunu eki yağı bulan mıyıqlarına tiye-tiymey getegen bürüşmeler şaylı oyulğan.
Üstündegi aq bez gölegi sap-sari: abzardağı saz palçıqnı da, şonu da biri-birinden ayırıp bolmasday. Sırtı busa aq: ayawsuzdan çığağan terni tuzu qatıp qalğan. Şo uwaq tuz bürtükler günnü yallawunda güzgü gesekleni yimik yırtıllay.
– Köp qıynalma xari, Qazaq. Geçe ayazda çı qalmağanbız. Allahğa şükür, ömürübüzde tursaq da, baş suqma yeribiz bar, – dedi Canbike.
Qazaq irjaydı, şonu es etgen Canbike:
– Bir ters zat çıqğandır endi awzumdan, şoğar irjayağanıñdır, dürmü? – dep soradı.
– Men neger irjayğannı sebebin halige birewge de aytmağa yaramay, – dedi Qazaq.
– Nete, mağa da yaramaymı dağı?
– Halige sağa da yaramay.
– Sen özüñ bilemisen şonu?
– Mah! Ozoqda, bilemen. Bilmey busam, irjayamı edim dağı, – dep küledi Qazaq.
– Sen bilgen soñ, mağa bilmege nege yaramay?
– Ayta turaman çı, halige yaramay, soñ aytajaqman.
Xatiri qalıp, Canbike tüpdegi ernin onça da bek qısdı çı, boya-boy aq beldew bilindi. «Yaş deme yaş da tügül, ullu deme ullu da. Bir miliön bahası yoqmu şo xatircan gözleri!..» – dep oylaşıp, Qazaq:
– Biy ölegen accal! Allahaqçun tamaşa zatsan. Aytmayğanım, başğa, senden yaşırıp tügül çü. Özüm seni birden süyündürme süye edim. Ondan soñ da, gişi eşitse, ayıp eter yimik zat da dür. Xatiriñ qala busa, aytayım: bizin awletibiz ulan bolsa da, qız bolsa da özünü atasını ojağında tuwğannı süyemen. Bir üynü sama işlep biteyim dep, bek qast etip aylanağanım muna şo sayalı. Bir üy oñarılsa, qalğanların özüm oñayıma astaraq ete tursam da qayırmayman, – dedi.
– Başından aytsañ dağı bulay. netesen meni tarıqsız talçıqdırıp, – dep irjaydı Canbike.
Abzarnı qapportasında ullu köl. Başlap o palçıq çığarılğan kür edi. Tatawul qaytıp-qurup qalsa, yada, suwnu da yessi bar, alma qoymasa, kim bile, dep, Qazaq şonu suwdan tolturup qoyğan. Talğanda şo kölnü yağasında olturup, yaşnı yimik, butların da suwğa suğup, papiros tarta. Nege talmasın dağı, barı zatnı özü ete, kerpiçni yañız gese. Kömek etmege yañı göçüp turağan gişini qurdaşları-yuwuqları da yoq, qaynatası da, giyewün sınama süyegen de yimik pısıp toqtağan. Heç gişige çul bermen dep, Qazaq da yamanoq qatıp aylana. Har üyge bir miñ hisap bulan oğar üç miñ kerpiç gesmege tarıq. Abzarğa busa ayaq basma yerin qoymağanda da, dört yüz kerpiç tügül girmey. Şo sayalı Qazaq yartı kepgendoq alıp, kerpiçleni soñ quruy turar dep, eşekge salıp qoya. Şolay da bajarılmay, boş zamanı qala busa, qol arba bulan Solaq suwnu yağasına qamuşğa yürüy. Qamuşnu bişip quruğan waqtisi tügül, hayasız boy sala barağan günleri. Şo sayalı onu da, gesip geltirip, taş kürçülege yayıp soruqdurma tüşe.
Bu zatlar barı da heç. Kerpiçge de, qamuşğa da, başğa aqça çıqmay. Xarj çığağan zatlar alda: iraxı, arqalıq-bağana tarıq. Eşik-terezeni çi Qazaq oylaşma da oylaşmay: bu yallawlu yayda şolar tarıq da tügül.
Botayurtnu Solaqğa tartğan boyu ullu ağaçlıq. Yerinden gesip alsa, uçuz toqtay dep, ağaç ala-ğojanı Qazaq şondan satıp aldı, taşıp arçıp, qurutmağa kerpiç eşeklege süyedi.
– Bismillahi rahmanil rahim! Güç ber qudratlanı yessi! – dep, Qazaq ayawsuzdan labzi salıp, birinçi kerpiçni yerleşdirdi… Üç de üynü çırların beş-altı aylandırğanda, soñ işlejeklerine baylawlar qoya turup, bir üynükilerin uzatdı.
Bara-bara Qazaq axşamlar üyge qaytmay, qoşda yatıp qalağan boldu: tez turup işleme oñaylı bola. Canbike de endi aldın yimik tüşde tügül, erten de, axşam da aş alıp gele.
Bir gün axşam Canbike gelmey qaldı. Antsuqal etip birini otuna birisin qabuzdurup papiros tarta turup, Qazaq yaxşı qarañı bolğunça yolğa telmirip turdu. Aşdan bir awarası da yoq, yüregi qatınında: ne boldu eken, awrup sama qalmadımı eken dep talçığa. Üyge çapmalı bolsa da indemey yatıp qaldı.
Yatğan bulan yuxu yoq. Göz yumup bolmay, güçden yumsa da, qayğısı qat-qat bolup üstünden basıp toqtayğan da yimik görüne.
Çalt turup yürüdü.
Qarsalap üyge girgen giyewün görgende, Bolat da, Ajaw da bir de tamaşalıq etmedi. Küyge qarağanda, olar hatta Qazaqnı qaçan gelir eken dep gözlep bolğanğa oşay. Ajaw şossahat aldına aş saldı.
– Aşdan awaram yoq. Canbike gelmegenge talçığıp yürügen zamanım. Qaydadır? – dedi Qazaq.
– Arigi üyde yatıp tura. Tulğaqları gelgen buğay, – dep şıbışladı Ajaw.
– Bah! İş şo yerge yetişgenmi dağı? – dep Qazaq haleklenip ereturdu.
Bolat uşatmay yötkürüp, qırğa çıqdı.
– Yaşmısan şonu da es etmey, tulğaq tutmaymı, çağı yetişgen busa? – dedi Ajaw.
– Hı, olaymı! – dep biraz sabur bolup, Qazaq qatınını üstüne girdi.
– Bile edim sen gelegenni. Qarap qalğansandır, aç bolğansandır, paqır, – dep, yuburğandan çığarıp, qolun uzatdı Canbike.
– Hay aman, bir cumağa çıdasañ. Dağı da az etip aytayım, beş günge çıdasañ. Sözüm sözdür, beş günden bir üynü bitdirip girebiz, – dep talçıqdı Qazaq.
– Men çi eki cumağa da çıdar edim. Mağa ne deysen, ulanıña ayt, – dep irjaydı Canbike.
– Sen de, ol da, qarayman, birsiz, aytma tarıq busa, sen özüñ ayt, – dep Qazaq da irjaydı.
– Birzalim gişini de yaş xasiyatları bola eken, tuwağanı da tuwğanda, meni eki yaşım bolajaq.
– Tiligiz bir buğay, biraz aldın Abañ da mağa «yaşmısan» – degen edi, – dep, Qazaq sözün uzatdı: – Meni tilewüm sen özüñ özüñnü saqlap turmaq. Wöre-wöre, zalim saq bol. Yaş yiberseñ, şu yerde turaman, bir mühletge çabıp gelirmen.
– Men de bolayım saq, sen de saq aylan. Qarawsuz da qalıp, qaruwsuz bolduñ çu.
– Yaxşı, söyleşdik, – dep, Qazaq birisi üyge çıqdı, qaynanası aşa dep neçaqı qarışsa da, olturmadı. Artından qıçırıp, tañalasında aşarsan dep yartı miçeri de, bişlaq gesek de bermegen busa, Qazaq şonu da unutup bara tura edi.
Qazaq alğasap yürüy. Endiden soñ geçeler yuxlama da amal yoq. Bir cumanı, yoq, beş günnü içinde üy oñarılmağa gerek. Barı zatı hazir, qalqısın yapsa bola. Tek için sama sılatma gerek çi. Kim sılajaq? Qazaq özü sılasa tügül, kim sılasın! Göz yarıqda şonu etme bajarılmay: gişi görejek, ayıp etejek. Alaysa geçeler qala.
Nasipge, ariw ay yarıq geçeler. Bu geçe de ay yarıq. Barıw-barıwunda ol üynü sılama da, tübüne cabar salma da palçıq etme girişdi.
Hallaşıp bitmegen bulan Qazaqnı neçe de yaxşı xonşuları bar eken, üyünü üstün yapmağa onu yañız aylanağanın görüp, gelip kömek etdiler. Qalqığa palçıq taşlayğanda çı axşam oçar tolğan cahiller gelip, bir sahatnı içinde bitdirip getdiler. Qazaqğa sılama qoydumu! Awul-xonşudağı beş-altı qatın etek çalıp, yeñ çüyürüp tüşüp yibergen edi, ertenden tüşge üynü sılap çenkdey etdi.
Üy hazir deme yaray, tek tamları da, cabarı da soruqsa tügül, qurumağan. Üyden aylanmağa bola: ayaq batılmay, oyuwlar qalmay. Amma Qazaqnı yüregi tınışmay. Samatlarda özler turğan üynü ekew boya-boy yatıp bolağan alay ariw taxı bar edi. Hali Qazaqnı muradı – muna şolay tax etmek. Ondağısından da ullusun, üç gişi yatıp bolağanın etmege süye: Yaxsayda ekew edi, Botayurtda üçew. Giççi busa da, ulanına da yer tarıq çı! Tek taxta yoq, özüñ ağaçnı çabıp etmege tarıqsan.
Canbikeni yağına Qazaq har gün axşam bara, har barğanda da Bolat:
– İş yürüymü? Ne zamanıdır üyleni? – dep soray.
– Halige yaman barmay iş. Asta-asta yürüy, – dep, Qazaq da qısğaça cawap bere.
Canbike de yaman tügül, turup berigi üyge çığağan, hay, oğar-buğar aylanağan bolğan. Qazaq munça alğasamasa da yaray bolğan eken.
Bir gün axşam Bolat giyewü getme aylanağanda geldi, oğar hamanğı sorawun da bermedi. Berip de ne etsin dağı, ol hali Qazaq işlegen üynü içine de girip aylanıp qarap gele edi.
– Giyewüm meni burnuma suw tiydirdi. Yaxşı yarayğan bir üynü oñarıp bitgen. Eşik-terezesin salsa, bugün-bussahat girme de yaray. Hali men mükürmen giyewüme. Qızıbıznı da, inşaaLlah, tüzelgenidir, – dedi ol Qazaq getgende.
– Tamaşa yürekli adam barsan. Bola-bola turup, şoğar bir kömek etmediñ, – dep öpkeledi Ajaw.
– Kömeksiz özü yol alıp yaxşı. Ondan soñ da meni kömegim tarıq adam ol tügül eken.
Qızı eşitmesin dep, Bolat astaraq söylese de, arigi üyden qulaq salıp turağan Canbike añlap süyündü.
Bolat artındağı gün axşam da geçigip qaytdı. Onu üyge girgeni bulan qatını känt etme başladı:
– Qayda aylanasan? Zamanında üyge qaytma yaramaymı? – dep toğuşdu.
– Ma qaytdım. Ayt aytağanıñnı! – dedi Bolat.
– Men ne aytıp bolaman, aytağanın çı aytıp getdi giyewüñ!
– Bah! Ne dedi? – dep xoxaydı Bolat.
– Ne desin, ertenoq gelip, qatınımnı üyge eltemen dedi.
– Bah! Gerek çaqı yaxşı ete. Onu nesine talçığasan dağı? Süyün dağı da!
– Ya xarip, yaxşı ete degen nedir? Bugünmü-tañalamı dep turağan qatının eltip barıp eşiksiz-terezesiz üyge tığağan yerni sen qayda görgensen?
– Qızıñ özü ne dey?
– Ne desin, bussahat qoysaq da gete.
– Neçaqı bola busa da yaxşı ete. Erim-üyüm deygen tiştaypa şolay bolur. Ertenoq üyüne barıp oltursun.
– Özüñ aytağan zatnı özüñ sama añlaymısan, paqır? Bolatnı qızı eşik-terezesiz üyde yaş tapğan dep yurtğa-elge xabar tüşsünmü?
– Eşik-tereze bolur! – dep Bolat qolu bulan işara etip, söznü bitdirip qoydu.
Artındağı gün erten Qazaq qatının almağa barma dep aylana turağanda bir cahil yaş arba bulan geltirip eşik de, tereze de tüşürdü.
– Bu nedir, qulum? Kim yibergen? Men heç gişige aytmağanman çı, – dedi Qazaq.
– WoLlah, o yerin men bilmeymen. Mağa alıp barıp yetişdir palan yerge dedi, men de alıp geldim, – dep, o ulan alğasap getip qaldı.
Hazirine sorama bolmağan Qazaq, soñ-soñ es tabıp, artından:
– Kim aytdı sağa alıp bar dep aytıp?! – dep qıçırdı.
Ulan eşitmedimi yada eşitse de cawap bermege süymedimi, arbasın bek haydap yiberdi.
Aradan bir sahat da getmegendir, Qazaq barıp qatının da, qol arba bulan lap tarıq bolağan hapur-çupurun da alıp geldi. Qayda yatar ekenmen dep gelgen Canbike taxdan bek süyünüp:
– Munu da sen etdiñmi? – dep soradı.
– Şu üyde bir zatğa birewnü qolu da tiymegen menikinden qayrı, – dedi Qazaq.
Özünü ojağı! Qıyınlığı da, oh, ne tatli tiyegen zat eken! Qarqara çak yimik busa da, hali taxda genenip yatğanda, Qazaqnı barı görgen qıyını unutulup qaldı. Botayurtğa göçgenli paraxat yatağanı muna bu birinçi keren. Yañı üyden de, qırıyındağı qatınından da, tuwajaq awletinden de yüregi şat Qazaqnı qarqarası xozğalğan, qısğası, yuxuğa qaytmağa qabul tügül. Şo sayalı Qazaq Canbikeni de laqırğa tartmağa qast ete, ol iştahlanır yimik zatlardan söz çığara:
– Üç gişige bir üy tar bolajaq, tüzü. Hay aman seni ya, – dep başın çayqay.
– Halige köp de köp, Yaxsayda da eki-üç yoq edi üyleribiz, – dey Canbike.
– Bizden çi awaram da yoq, yaşğa çabıp aylanmağa yer tar, şonu oylaşaman.
– Ol yürüygenge bir amal bolur. Başğa, dünyanı artı-aldı tügül çü. Bu yaz bolmasaq, gelegen yaz bar.
– Ne söyleysen sen? Gelegen yaz degen nedir? Güzge men canahnı da oñarıp bitmege tarıqman. Bu da üy-ojaq boldumu, bir butdan turğan qaznı yimik.
– Allah buyursa eterbiz. Köp işleygenden qayrı köp oylaşa da turma, – dedi Canbike.
– Yuxlayıqmı alaysa. Yuxuñ bar buğay.
– Gel yuxlayıq.
Qatınını tınış alıwuna Qazaq pısıp tıñlay, onda bir rahatlıqnı belgisin izlese de, tabıp bolmay. Onu bir alämat, tegiş alınıp turağan tınışı birden terenleşip gete. Şonu güçünden xax bola barağan Canbike özü de uyana. Har gezik Qazaq da, «Ne boldu?» – dep, sesgenip gete. Yuxlayıq dep, qatının ayap aytsa da, Qazaq yuxlap bolmay, tek oğar purşaw etmes uçun, pısıp tura. Qatını mekenli uyanğannı bilgende, arağa yañı laqır çığara:
– Eşik-terezeni kim yiberip gelgenni bildim çi, – dedi ol bir gezik.
– Kim yibergen? – dep soradı Canbike.
– Kim yibergendir dep esiñe gele?
– Wöw, men sihruçumanmı, qarawun?
– Atañ yibergen. Men bilmes dep tura bolğandır dağı. Ajayıp gişi meni qaynatam. Şunça awur xasiyat oğar qaydan gelgen?
– Sen özüñ bilmeymisen qaydan gelgenni? Allah bergen. Meni erime yalan yaxşı xasiyat qaydan gelgen? Şonu da Allah bergen. Yuxla xari…
– Yuxlayım, yuxlayım, seni başıñnı incitdim laqır bulan, – dep, Qazaq gözlerin yuma, tek yuxu yoq, onu ornunda quru oylar… oylar…
Gözü yuxuğa yañı qaytıp turağanda busa ol qatınını «Way öldüm!» «Way öldüm!» – dep içqanıp aqırağan awazına top urğanday uyanıp getdi.
– Ne boldu?! – dep, ol töşeginde birden olturdu.
– Bir Allahuçun, de bol, Abama çap! Öldüm-bitdim! – dedi Canbike.
– Bussahat! Bir mühlet! Wöre, çıdap tur! Qorqma! – dep qatınına da, Qazaq turup çapdı.
Ajaw da qırğa qulaq salıp bolğanğa oşay, şossahat turup, eneçi qatınnı artından getdi.
– Sen barmasañ da yarar endi onda. Qatın urluq özleni işin özler eter. Papiros çırma, – dep, Bolat tamakü dorbasın giyewünü aldına teberdi.
– WoLlah, gerti, – dep, Qazaq bir zalim papiros çırmap, teren sorup tartmağa başladı.
Ol halek. Barmaq aradağı papirosunu otu örge-eniş atılıp tura. Qaynatası aytğan zatdan soñ getmege küy de tapmay, olturup toqtama da bolmay. Şonu es etgen Bolat uşatmay yötkürdü de:
– Ağaç gesme, abzarnı cıyma tüşe busa, kim bile, – dedi.
– WoLlah, gerti. Ağaç tarıq boladır. Barıp qarayım, – dep süyünüp qırğa çıqdı Qazaq.
Yurt yuxlay. Oramlar çuw. Boy bolup tizilgen birinden-biri alaşa üyleni aq tamları ay yarıqğa tunuq yırtıllayğanda yimik. Gent yağadağı kölde eki-üç baqa yaman aqıra: yılan sama yoluqmağanmı? Şo aradan ceñertki de cırıllay. Baş oram bulan çaba barağan Qazaq bulanı birine de tergew bermey. Özü yolda busa da, oyu üyünde, Canbike bulan. «Amalsız paqır, neçese günler aqıra qalajaq, ölü sanlı bolajaq. Etegeniñ yaxşılıq eken-beregeniñ awlet eken, hey Allah, munça qıynap berip netesen? Süyünçnü süyünç bulan nege bermeysen?» – dep oylaşa.
Axırı da yetişdi, soluwun basmağa sama toqtamay, eşikleni dırıllatıp açdı, tek tuwra posağada qarşı bolğan bir yat qatın:
– Sağa girme yaramay, qulum. Ulanıñ ömürlü bolsun! – dep, aldın alıp toqtadı.
– Yaxşı qatın, sen mağa aytamısan? – dep, Qazaq tamaşa boldu.
– Kimge aytayım dağı, ömürlü bolsun ulanıñ!
– Qutuldumu?
– Wöw, qutulmasa qutlaymı edim!
– Özünü küyü neçikdir?
– Kimni? Canbikeni? Yaxşı.
– Bir zat tileyim: terezebaşda tamakü torbam bar. Yaray busa, şonu çığar, – dedi Qazaq.
Üy işlenip bitgende de qoşnu buzmay qoyğanı ne yaxşı bolğan eken, endi o bir neçe geçege munu üyüdür. Onu aldında da olturup, Qazaq papirosnu birini artından birin tarta. Aradan xıylı getgen soñ ne waqti eken dep, kökge qaradı: ülkerleni toqtağan küyüne göre, geçe ortadan xıylı ötgen. Uzaq qalmay tañ qatajaq. «Tañ yaxşı bolsun, ulanım Ustarxan!» – dep oylaşıp, Qazaq irjaydı. Muna şo mühletde ülkerleni yoruğundan taba bir yulduz tuwra Qazaqnı üstüne bağıp lawullap uçdu. «Ya Allah, yaxşılıqğa bolsun», – dep, Qazaq dualar oxuma girişdi.
Yañı insannı yaşawu yañı üyde birinçi geçe başlandı. Qazaqğa qoşdan üyge qaytmağa ixtiyar bir cumadan, qatın tarapnı iñ de artğa qalğanı – qaynanası da getgende berildi.
Ulanını da mañalayından öbüp, qatınına da irjayıp, Qazaq şo geçe bir de qaramay yır yazma urundu. Yüregi xoş: yağında qatını, beşikde ulanı, özünü üyü-abzarı. Canbike tatli yuxlay. Qazaq oğar art berip, tirsegine tayanıp yatğan. Aldında haran-haran liw-liw etegen käntil, qalamı, kağız töbe. Har eki satırnı oylaşıp yaza. Zaman gete. Hali geçe ortamı, tañmı, bilmey. Sözler onça da ağıp gele çi, zaman axtarılmay. Bir-birde Qazaq qatının uyatmas yimik astaraq sırtından yatıp, purxağa qarap oylaşa, gezikli eki satır hazir bolğanda, bayağılay xırından yatıp, tirsegine tayanıp yaza. Oyu da, sözü de yah-namusnu, insanlıqnı haqında:
Ediller boyu narqamuş, Yelikgenler çığıp onda ot yağar. Analardan osal tuwğan ulannı Tüyelege minip çıqsa it xabar. Analardan batır ulan kim tuwsa – Ol yawlağa tuwra çabar, bet tabar. İçirgiler buzup oq tiyse, Qaptalları bilmes anı, at bilir. Analardan batır ulan kim tuwsa – Tuwdurğanlar bilmes anı, yat bilir.