Авлет

Къайын атасы Болатны Къазакъ яхшы танымай, бет гёрмеге гелгенде тюгюл ёлукъмагъан, шо заманда да, къолун алса тюгюл, сёйлемеген, олтуруп лакъыр этмеген. Болатны таныйгъанлар бир ягъадан барысы да ол къатты гиши, осал затны оьзю де этмей, оьзгеден де гечмей дей. Шо саялы гьали Ботаюртгъа ювукълашгъан сайын Къазакъны къайын атасы нечик къаршылар экен, не деп айтар экен деген ою гючлене бара. Айып этмесе, дагъы затдан онча аварасы ёкъ. Урсун, оьлтюрсюн, тек айып этмесин.

Болат къабакъ алдында эретуруп табулду. Кюлтюс чепкенини уьстюнден къысып байлангъан бели, аршын ярым хынжалы, къыны да сырымты тюгюл, макъар къабукъ тутулгъан базыкъ тайпасы. Чал сакъаллы бийиксув гиши. Алтмышына чыгъа барадыр.

– Гелдигизми? – деп, Болат къапуланы ачды.

– ВоЛлагь, гелдик. Жанбикени де канты кёп болагъан эди, ят юртда сюймеймен деп. Шулай гелип къалдыкъ, – деди Къазакъ.

Арба абзаргъа гиргенде, Болат дагъы сёйлемей къапуланы ябып, папирос чырмама гиришди. Къызына бир калима сама айтармы? Атасыны адатын билеген Жанбике де, авур къаркъарасы булан гёрюнмеге уялып, ари-бери къарамай, уьйге гирип гетди.

Къайын анасы Ажав бютюнлей башгъа хасиятлы адам экен, къызындан, уьстден къарагъанда ондан да бек гиевюнден сююндю. «Аллагь рази болсун, къулум, сагъа бизин де ойлашгъан, биргине-бир къызыбызны ягъыбызгъа алып гелген», – деп Къазакъгъа да, шоссагьат сюнкю алды.

Самат шо гюнокъ уьюне къайтмагъа сюйсе де, «Экинниден сонг ёл чыгъыв болмас», – деп, Болат сёзню къысгъа этип къойду. Арив, кюю булан къонакъ да болуп, Самат артындагъы гюн эртен гетди.

Къайнатам булан нечик сёз башлайым деп ойлашып, эп табып болмай турагъан Къазакъгъа оьзю Болат ёл ачып къойду. Уьчюнчю гюнмю, дёртюнчю гюнмю ахшам ашгъа олтургъанда, атын тутмай гиевюне:

– Дёгереген ташгъа от битмес деген айтывну эшитгенмисен? – деп сорады.

– Эшитгенмен, бизин якъда да шолай айтыла, – деди Къазакъ.

– Эшитген бусанг, энди дагъы ари-бери тербенив болмас. Сюйсенг оьзюнгню ата юртунга барып олтур, сюйсенг къатынынгны ата юртунда, муна бизин Ботаюртда. Иш онда тюгюл. Къайда буса да таш багъанадай бегип токътамагъа тарыкълы бола.

– Жанбике де, мен де Ботаюртну танглап гелгенбиз. Энди нечик бола дагъы ишибиз, къарайыкъ.

– Къарамакъдан пайда ёкъ. Татавул тюпде ташлангъан жабар бар. Мен барып да къарагъанман. Уьйлери бузулуп, кюрчюлери къалгъан. Уьстюнден ишлеп къойса да бола. Кюрчюлерин янгыртмаса да ярай. Ташлангъан деген булан о ессисиз ер тюгюл. Есси булан да сёйлегенмен, сатыв да этгенмен. Бир йылны ичинде тёлежек шарт булан йигирма манатгъа къойду.

– Бир йылдан тёлемеге болурбузму экен дагъы?

– Жымырланып йиберсегиз болурсуз.

– ВоЛлагь, башгъа айып да этме, къош этип турсам да къайырмайман, оьзюмню энчилли ерим болса.

– Къош этип гирсегиз, дагъы да яхшы болур: иш жанаварлы юрюлюр, – деди Болат.

Къазакъ къатынына сююнчю айтмагъа алгъасады.

– Авур гиши буса да, бек рагьмулу хари мени атам, – деп, Жанбике залим шат болду.

– Тангала абзарыбызгъа барып, гебен чакъы къош да этип гиремен, ишлеме де башлайман, – деди Къазакъ.

– Яп-янгыз нечик ишлер экенсен? Гёресен чи мени сама кёмек этип болмайгъанымны.

– Сен этегенден уллу кёмек боламы?

– Не кёмек?

– Гел шулай сёйлешейик: мен бир къолдан уьйлер ишлеп беремен, сен магъа улан табып бересен. Яхшымы? – деп, Къазакъ къатыныны узун саргъылт чачларындан астаракъ сыйпады.

Артындагъы гюн барып, Къазакъ эсги уьйлени таш кюрчюлерин ачды: уьч уьйню орну билинди. Ортадагъысы гиччи: жанагь болмагъа герек. Къырыйынгда сув, къазсанг, абзарда саз палчыкъ. Бир чали къувукъ да сатып алып, Къазакъ керпич гесмеге гиришди.

Болат бир сама гелип къарамасмы, ахшамлар гиевю къайтгъанда иш нечикдир деп сорамасмы! Къазакъ англап болмай къыйнала. Гьар гюн ахшам оьзю къайтгъан сонг, къайнатасы гиевюню ишине барып къарайгъанны, гьатта бир-бирде ол этген керпичлени санайгъанны, ону ишине рази болуп, мыйыкъ тюбюнден иржаягъанны Къазакъ я гёрмей, я билмей.

Бир нече гюн Къазакъ эртенлер ачкъарын чыкъгъан кюйде гетип, ахшамлар болгъунча ишлеп къайтды. Бирев де эс этмей къойгъан экен. Шону билгенде Болатны ачувлангъаны! Къатынын да, огъар къошуп къызын да токъалай туруп аз къалды. Артындагъы гюн къараса, Жанбике тюш аш алып геле.

– Бу недир? – деди Къазакъ.

– Уьйдегилени къырып битдире къалды чы, пакъыр, Абийим, сен эртенден ахшам болгъунча ашамай къалагъанны билип. Бизге айтмагъанын къойдуму! Мени де, оьзюнг билесен, кюйсюз болуп, гьеч затдан аварам ёкъ эди. Сен кисенге салып аш алып гете деп Абам да тургъан.

Эрине къарап, Жанбикени языгъы чыкъды: бир-эки гюнню ичинде алай азгъан. Шогъардыр дагъы, авзуну эки ягъы булан мыйыкъларына тие-тиймей гетеген бюрюшмелер шайлы оюлгъан.

Уьстюндеги акъ без гёлеги сап-сари: абзардагъы саз палчыкъны да, шону да бири-биринден айырып болмасдай. Сырты буса акъ: аявсуздан чыгъагъан терни тузу къатып къалгъан. Шо увакъ туз бюртюклер гюнню яллавунда гюзгю гесеклени йимик йыртыллай.

– Кёп къыйналма хари, Къазакъ. Гече аязда чы къалмагъанбыз. Аллагьгъа шюкюр, оьмюрюбюзде турсакъ да, баш сукъма ерибиз бар, – деди Жанбике.

Къазакъ иржайды, шону эс этген Жанбике:

– Бир терс зат чыкъгъандыр энди авзумдан, шогъар иржаягъанынгдыр, дюрмю? – деп сорады.

– Мен негер иржайгъанны себебин гьалиге биревге де айтмагъа ярамай, – деди Къазакъ.

– Нете, магъа да ярамаймы дагъы?

– Гьалиге сагъа да ярамай.

– Сен оьзюнг билемисен шону?

– Магь! Озокъда, билемен. Билмей бусам, иржаямы эдим дагъы, – деп кюледи Къазакъ.

– Сен билген сонг, магъа билмеге неге ярамай?

– Айта тураман чы, гьалиге ярамай, сонг айтажакъман.

Хатири къалып, Жанбике тюпдеги эрнин онча да бек къысды чы, боя-бой акъ белдев билинди. «Яш деме яш да тюгюл, уллу деме уллу да. Бир милиён багьасы ёкъму шо хатиржан гёзлери!..» – деп ойлашып, Къазакъ:

– Бий оьлеген ажжал! Аллагьакъчун тамаша затсан. Айтмайгъаным, башгъа, сенден яшырып тюгюл чю. Оьзюм сени бирден сююндюрме сюе эдим. Ондан сонг да, гиши эшитсе, айып этер йимик зат да дюр. Хатиринг къала буса, айтайым: бизин авлетибиз улан болса да, къыз болса да оьзюню атасыны ожагъында тувгъанны сюемен. Бир уьйню сама ишлеп битейим деп, бек къаст этип айланагъаным муна шо саялы. Бир уьй онгарылса, къалгъанларын оьзюм онгайыма астаракъ эте турсам да къайырмайман, – деди.

– Башындан айтсанг дагъы булай. нетесен мени тарыкъсыз талчыкъдырып, – деп иржайды Жанбике.

Абзарны къаппортасында уллу кёл. Башлап о палчыкъ чыгъарылгъан кюр эди. Татавул къайтып-къуруп къалса, яда, сувну да есси бар, алма къоймаса, ким биле, деп, Къазакъ шону сувдан толтуруп къойгъан. Талгъанда шо кёлню ягъасында олтуруп, яшны йимик, бутларын да сувгъа сугъуп, папирос тарта. Неге талмасын дагъы, бары затны оьзю эте, керпични янгыз гесе. Кёмек этмеге янгы гёчюп турагъан гишини къурдашлары-ювукълары да ёкъ, къайнатасы да, гиевюн сынама сюеген де йимик пысып токътагъан. Гьеч гишиге чул бермен деп, Къазакъ да яманокъ къатып айлана. Гьар уьйге бир минг гьисап булан огъар уьч минг керпич гесмеге тарыкъ. Абзаргъа буса аякъ басма ерин къоймагъанда да, дёрт юз керпич тюгюл гирмей. Шо саялы Къазакъ ярты кепгендокъ алып, керпичлени сонг къуруй турар деп, эшекге салып къоя. Шолай да бажарылмай, бош заманы къала буса, къол арба булан Солакъ сувну ягъасына къамушгъа юрюй. Къамушну бишип къуругъан вакътиси тюгюл, гьаясыз бой сала барагъан гюнлери. Шо саялы ону да, гесип гелтирип, таш кюрчюлеге яйып сорукъдурма тюше.

Бу затлар бары да гьеч. Керпичге де, къамушгъа да, башгъа акъча чыкъмай. Харж чыгъагъан затлар алда: ирахы, аркъалыкъ-багъана тарыкъ. Эшик-терезени чи Къазакъ ойлашма да ойлашмай: бу яллавлу яйда шолар тарыкъ да тюгюл.

Ботаюртну Солакъгъа тартгъан бою уллу агъачлыкъ. Еринден гесип алса, учуз токътай деп, агъач ала-гъожаны Къазакъ шондан сатып алды, ташып арчып, къурутмагъа керпич эшеклеге сюеди.

– Бисмиллагьи рагьманил рагьим! Гюч бер къудратланы есси! – деп, Къазакъ аявсуздан лабзи салып, биринчи керпични ерлешдирди… Уьч де уьйню чырларын беш-алты айландыргъанда, сонг ишлежеклерине байлавлар къоя туруп, бир уьйнюкилерин узатды.

Бара-бара Къазакъ ахшамлар уьйге къайтмай, къошда ятып къалагъан болду: тез туруп ишлеме онгайлы бола. Жанбике де энди алдын йимик тюшде тюгюл, эртен де, ахшам да аш алып геле.

Бир гюн ахшам Жанбике гелмей къалды. Анцукъал этип бирини отуна бирисин къабуздуруп папирос тарта туруп, Къазакъ яхшы къарангы болгъунча ёлгъа телмирип турду. Ашдан бир аварасы да ёкъ, юреги къатынында: не болду экен, авруп сама къалмадымы экен деп талчыгъа. Уьйге чапмалы болса да индемей ятып къалды.

Ятгъан булан юху ёкъ. Гёз юмуп болмай, гючден юмса да, къайгъысы къат-къат болуп уьстюнден басып токътайгъан да йимик гёрюне.

Чалт туруп юрюдю.

Къарсалап уьйге гирген гиевюн гёргенде, Болат да, Ажав да бир де тамашалыкъ этмеди. Кюйге къарагъанда, олар гьатта Къазакъны къачан гелир экен деп гёзлеп болгъангъа ошай. Ажав шоссагьат алдына аш салды.

– Ашдан аварам ёкъ. Жанбике гелмегенге талчыгъып юрюген заманым. Къайдадыр? – деди Къазакъ.

– Ариги уьйде ятып тура. Тулгъакълары гелген бугъай, – деп шыбышлады Ажав.

– Багь! Иш шо ерге етишгенми дагъы? – деп Къазакъ гьалекленип эретурду.

Болат ушатмай ёткюрюп, къыргъа чыкъды.

– Яшмысан шону да эс этмей, тулгъакъ тутмаймы, чагъы етишген буса? – деди Ажав.

– Гьы, олаймы! – деп бираз сабур болуп, Къазакъ къатыныны уьстюне гирди.

– Биле эдим сен гелегенни. Къарап къалгъансандыр, ач болгъансандыр, пакъыр, – деп, юбургъандан чыгъарып, къолун узатды Жанбике.

– Гьай аман, бир жумагъа чыдасанг. Дагъы да аз этип айтайым, беш гюнге чыдасанг. Сёзюм сёздюр, беш гюнден бир уьйню битдирип гиребиз, – деп талчыкъды Къазакъ.

– Мен чи эки жумагъа да чыдар эдим. Магъа не дейсен, уланынга айт, – деп иржайды Жанбике.

– Сен де, ол да, къарайман, бирсиз, айтма тарыкъ буса, сен оьзюнг айт, – деп Къазакъ да иржайды.

– Бирзалим гишини де яш хасиятлары бола экен, тувагъаны да тувгъанда, мени эки яшым болажакъ.

– Тилигиз бир бугъай, бираз алдын Абанг да магъа «яшмысан» – деген эди, – деп, Къазакъ сёзюн узатды: – Мени тилевюм сен оьзюнг оьзюнгню сакълап турмакъ. Вёре-вёре, залим сакъ бол. Яш йиберсенг, шу ерде тураман, бир мюгьлетге чабып гелирмен.

– Мен де болайым сакъ, сен де сакъ айлан. Къаравсуз да къалып, къарувсуз болдунг чу.

– Яхшы, сёйлешдик, – деп, Къазакъ бириси уьйге чыкъды, къайнанасы аша деп нечакъы къарышса да, олтурмады. Артындан къычырып, тангаласында ашарсан деп ярты мичери де, бишлакъ гесек де бермеген буса, Къазакъ шону да унутуп бара тура эди.

Къазакъ алгъасап юрюй. Эндиден сонг гечелер юхлама да амал ёкъ. Бир жуманы, ёкъ, беш гюнню ичинде уьй онгарылмагъа герек. Бары заты гьазир, къалкъысын япса бола. Тек ичин сама сылатма герек чи. Ким сылажакъ? Къазакъ оьзю сыласа тюгюл, ким сыласын! Гёз ярыкъда шону этме бажарылмай: гиши гёрежек, айып этежек. Алайса гечелер къала.

Насипге, арив ай ярыкъ гечелер. Бу гече де ай ярыкъ. Барыв-барывунда ол уьйню сылама да, тюбюне жабар салма да палчыкъ этме гиришди.

Гьаллашып битмеген булан Къазакъны нече де яхшы хоншулары бар экен, уьюню уьстюн япмагъа ону янгыз айланагъанын гёрюп, гелип кёмек этдилер. Къалкъыгъа палчыкъ ташлайгъанда чы ахшам очар толгъан жагьиллер гелип, бир сагьатны ичинде битдирип гетдилер. Къазакъгъа сылама къойдуму! Авул-хоншудагъы беш-алты къатын этек чалып, енг чююрюп тюшюп йиберген эди, эртенден тюшге уьйню сылап ченкдей этди.

Уьй гьазир деме ярай, тек тамлары да, жабары да сорукъса тюгюл, къурумагъан. Уьйден айланмагъа бола: аякъ батылмай, оювлар къалмай. Амма Къазакъны юреги тынышмай. Саматларда оьзлер тургъан уьйню экев боя-бой ятып болагъан алай арив тахы бар эди. Гьали Къазакъны мурады – муна шолай тах этмек. Ондагъысындан да уллусун, уьч гиши ятып болагъанын этмеге сюе: Яхсайда экев эди, Ботаюртда уьчев. Гиччи буса да, уланына да ер тарыкъ чы! Тек тахта ёкъ, оьзюнг агъачны чабып этмеге тарыкъсан.

Жанбикени ягъына Къазакъ гьар гюн ахшам бара, гьар баргъанда да Болат:

– Иш юрюймю? Не заманыдыр уьйлени? – деп сорай.

– Гьалиге яман бармай иш. Аста-аста юрюй, – деп, Къазакъ да къысгъача жавап бере.

Жанбике де яман тюгюл, туруп бериги уьйге чыгъагъан, гьай, огъар-бугъар айланагъан болгъан. Къазакъ мунча алгъасамаса да ярай болгъан экен.

Бир гюн ахшам Болат гиевю гетме айланагъанда гелди, огъар гьамангъы соравун да бермеди. Берип де не этсин дагъы, ол гьали Къазакъ ишлеген уьйню ичине де гирип айланып къарап геле эди.

– Гиевюм мени бурнума сув тийдирди. Яхшы ярайгъан бир уьйню онгарып битген. Эшик-терезесин салса, бугюн-буссагьат гирме де ярай. Гьали мен мюкюрмен гиевюме. Къызыбызны да, иншааЛлагь, тюзелгенидир, – деди ол Къазакъ гетгенде.

– Тамаша юрекли адам барсан. Бола-бола туруп, шогъар бир кёмек этмединг, – деп оьпкеледи Ажав.

– Кёмексиз оьзю ёл алып яхшы. Ондан сонг да мени кёмегим тарыкъ адам ол тюгюл экен.

Къызы эшитмесин деп, Болат астаракъ сёйлесе де, ариги уьйден къулакъ салып турагъан Жанбике англап сююндю.

Болат артындагъы гюн ахшам да гечигип къайтды. Ону уьйге гиргени булан къатыны кант этме башлады:

– Къайда айланасан? Заманында уьйге къайтма ярамаймы? – деп тогъушду.

– Ма къайтдым. Айт айтагъанынгны! – деди Болат.

– Мен не айтып боламан, айтагъанын чы айтып гетди гиевюнг!

– Багь! Не деди? – деп хохайды Болат.

– Не десин, эртенокъ гелип, къатынымны уьйге элтемен деди.

– Багь! Герек чакъы яхшы эте. Ону несине талчыгъасан дагъы? Сююн дагъы да!

– Я харип, яхшы эте деген недир? Бугюнмю-тангаламы деп турагъан къатынын элтип барып эшиксиз-терезесиз уьйге тыгъагъан ерни сен къайда гёргенсен?

– Къызынг оьзю не дей?

– Не десин, буссагьат къойсакъ да гете.

– Нечакъы бола буса да яхшы эте. Эрим-уьюм дейген тиштайпа шолай болур. Эртенокъ уьюне барып олтурсун.

– Оьзюнг айтагъан затны оьзюнг сама англаймысан, пакъыр? Болатны къызы эшик-терезесиз уьйде яш тапгъан деп юртгъа-элге хабар тюшсюнмю?

– Эшик-терезе болур! – деп Болат къолу булан ишара этип, сёзню битдирип къойду.

Артындагъы гюн эртен Къазакъ къатынын алмагъа барма деп айлана турагъанда бир жагьил яш арба булан гелтирип эшик де, терезе де тюшюрдю.

– Бу недир, къулум? Ким йиберген? Мен гьеч гишиге айтмагъанман чы, – деди Къазакъ.

– ВоЛлагь, о ерин мен билмеймен. Магъа алып барып етишдир палан ерге деди, мен де алып гелдим, – деп, о улан алгъасап гетип къалды.

Гьазирине сорама болмагъан Къазакъ, сонг-сонг эс табып, артындан:

– Ким айтды сагъа алып бар деп айтып?! – деп къычырды.

Улан эшитмедими яда эшитсе де жавап бермеге сюймедими, арбасын бек гьайдап йиберди.

Арадан бир сагьат да гетмегендир, Къазакъ барып къатынын да, къол арба булан лап тарыкъ болагъан гьапур-чупурун да алып гелди. Къайда ятар экенмен деп гелген Жанбике тахдан бек сююнюп:

– Муну да сен этдингми? – деп сорады.

– Шу уьйде бир затгъа биревню къолу да тиймеген меникинден къайры, – деди Къазакъ.

Оьзюню ожагъы! Къыйынлыгъы да, огь, не татли тиеген зат экен! Къаркъара чак йимик буса да, гьали тахда гененип ятгъанда, Къазакъны бары гёрген къыйыны унутулуп къалды. Ботаюртгъа гёчгенли парахат ятагъаны муна бу биринчи керен. Янгы уьйден де, къырыйындагъы къатынындан да, туважакъ авлетинден де юреги шат Къазакъны къаркъарасы хозгъалгъан, къысгъасы, юхугъа къайтмагъа къабул тюгюл. Шо саялы Къазакъ Жанбикени де лакъыргъа тартмагъа къаст эте, ол иштагьланыр йимик затлардан сёз чыгъара:

– Уьч гишиге бир уьй тар болажакъ, тюзю. Гьай аман сени я, – деп башын чайкъай.

– Гьалиге кёп де кёп, Яхсайда да эки-уьч ёкъ эди уьйлерибиз, – дей Жанбике.

– Бизден чи аварам да ёкъ, яшгъа чабып айланмагъа ер тар, шону ойлашаман.

– Ол юрюйгенге бир амал болур. Башгъа, дюньяны арты-алды тюгюл чю. Бу яз болмасакъ, гелеген яз бар.

– Не сёйлейсен сен? Гелеген яз деген недир? Гюзге мен жанагьны да онгарып битмеге тарыкъман. Бу да уьй-ожакъ болдуму, бир бутдан тургъан къазны йимик.

– Аллагь буюрса этербиз. Кёп ишлейгенден къайры кёп ойлаша да турма, – деди Жанбике.

– Юхлайыкъмы алайса. Юхунг бар бугъай.

– Гел юхлайыкъ.

Къатыныны тыныш алывуна Къазакъ пысып тынглай, онда бир рагьатлыкъны белгисин излесе де, табып болмай. Ону бир аламат, тегиш алынып турагъан тынышы бирден теренлешип гете. Шону гючюнден хах бола барагъан Жанбике оьзю де уяна. Гьар гезик Къазакъ да, «Не болду?» – деп, сесгенип гете. Юхлайыкъ деп, къатынын аяп айтса да, Къазакъ юхлап болмай, тек огъар пуршав этмес учун, пысып тура. Къатыны мекенли уянгъанны билгенде, арагъа янгы лакъыр чыгъара:

– Эшик-терезени ким йиберип гелгенни билдим чи, – деди ол бир гезик.

– Ким йиберген? – деп сорады Жанбике.

– Ким йибергендир деп эсинге геле?

– Вёв, мен сигьручуманмы, къаравун?

– Атанг йиберген. Мен билмес деп тура болгъандыр дагъы. Ажайып гиши мени къайнатам. Шунча авур хасият огъар къайдан гелген?

– Сен оьзюнг билмеймисен къайдан гелгенни? Аллагь берген. Мени эриме ялан яхшы хасият къайдан гелген? Шону да Аллагь берген. Юхла хари…

– Юхлайым, юхлайым, сени башынгны инжитдим лакъыр булан, – деп, Къазакъ гёзлерин юма, тек юху ёкъ, ону орнунда къуру ойлар… ойлар…

Гёзю юхугъа янгы къайтып турагъанда буса ол къатыныны «Вай оьлдюм!» «Вай оьлдюм!» – деп ичкъанып акъырагъан авазына топ ургъандай уянып гетди.

– Не болду?! – деп, ол тёшегинде бирден олтурду.

– Бир Аллагьучун, де бол, Абама чап! Оьлдюм-битдим! – деди Жанбике.

– Буссагьат! Бир мюгьлет! Вёре, чыдап тур! Къоркъма! – деп къатынына да, Къазакъ туруп чапды.

Ажав да къыргъа къулакъ салып болгъангъа ошай, шоссагьат туруп, энечи къатынны артындан гетди.

– Сен бармасанг да ярар энди онда. Къатын урлукъ оьзлени ишин оьзлер этер. Папирос чырма, – деп, Болат тамакю дорбасын гиевюню алдына теберди.

– ВоЛлагь, герти, – деп, Къазакъ бир залим папирос чырмап, терен соруп тартмагъа башлады.

Ол гьалек. Бармакъ арадагъы папиросуну оту оьрге-эниш атылып тура. Къайнатасы айтгъан затдан сонг гетмеге кюй де тапмай, олтуруп токътама да болмай. Шону эс этген Болат ушатмай ёткюрдю де:

– Агъач гесме, абзарны жыйма тюше буса, ким биле, – деди.

– ВоЛлагь, герти. Агъач тарыкъ боладыр. Барып къарайым, – деп сююнюп къыргъа чыкъды Къазакъ.

Юрт юхлай. Орамлар чув. Бой болуп тизилген биринден-бири алаша уьйлени акъ тамлары ай ярыкъгъа тунукъ йыртыллайгъанда йимик. Гент ягъадагъы кёлде эки-уьч бакъа яман акъыра: йылан сама ёлукъмагъанмы? Шо арадан женгертки де жырыллай. Баш орам булан чаба барагъан Къазакъ буланы бирине де тергев бермей. Оьзю ёлда буса да, ою уьюнде, Жанбике булан. «Амалсыз пакъыр, нечесе гюнлер акъыра къалажакъ, оьлю санлы болажакъ. Этегенинг яхшылыкъ экен-берегенинг авлет экен, гьей Аллагь, мунча къыйнап берип нетесен? Сююнчню сююнч булан неге бермейсен?» – деп ойлаша.

Ахыры да етишди, солувун басмагъа сама токътамай, эшиклени дырыллатып ачды, тек тувра посагъада къаршы болгъан бир ят къатын:

– Сагъа гирме ярамай, къулум. Уланынг оьмюрлю болсун! – деп, алдын алып токътады.

– Яхшы къатын, сен магъа айтамысан? – деп, Къазакъ тамаша болду.

– Кимге айтайым дагъы, оьмюрлю болсун уланынг!

– Къутулдуму?

– Вёв, къутулмаса къутлаймы эдим!

– Оьзюню кюю нечикдир?

– Кимни? Жанбикени? Яхшы.

– Бир зат тилейим: терезебашда тамакю торбам бар. Ярай буса, шону чыгъар, – деди Къазакъ.

Уьй ишленип битгенде де къошну бузмай къойгъаны не яхшы болгъан экен, энди о бир нече гечеге муну уьюдюр. Ону алдында да олтуруп, Къазакъ папиросну бирини артындан бирин тарта. Арадан хыйлы гетген сонг не вакъти экен деп, кёкге къарады: уьлкерлени токътагъан кююне гёре, гече ортадан хыйлы оьтген. Узакъ къалмай танг къатажакъ. «Танг яхшы болсун, уланым Устархан!» – деп ойлашып, Къазакъ иржайды. Муна шо мюгьлетде уьлкерлени ёругъундан таба бир юлдуз тувра Къазакъны уьстюне багъып лавуллап учду. «Я Аллагь, яхшылыкъгъа болсун», – деп, Къазакъ дуалар охума гиришди.

Янгы инсанны яшаву янгы уьйде биринчи гече башланды. Къазакъгъа къошдан уьйге къайтмагъа ихтияр бир жумадан, къатын тарапны инг де артгъа къалгъаны – къайнанасы да гетгенде берилди.

Уланыны да мангалайындан оьбюп, къатынына да иржайып, Къазакъ шо гече бир де къарамай йыр язма урунду. Юреги хош: ягъында къатыны, бешикде уланы, оьзюню уью-абзары. Жанбике татли юхлай. Къазакъ огъар арт берип, тирсегине таянып ятгъан. Алдында гьаран-гьаран лив-лив этеген кантил, къаламы, кагъыз тёбе. Гьар эки сатырны ойлашып яза. Заман гете. Гьали гече ортамы, тангмы, билмей. Сёзлер онча да агъып геле чи, заман ахтарылмай. Бир-бирде Къазакъ къатынын уятмас йимик астаракъ сыртындан ятып, пурхагъа къарап ойлаша, гезикли эки сатыр гьазир болгъанда, баягъылай хырындан ятып, тирсегине таянып яза. Ою да, сёзю де ягь-намусну, инсанлыкъны гьакъында:

Эдиллер бою наркъамуш, Еликгенлер чыгъып онда от ягъар. Аналардан осал тувгъан уланны Тюелеге минип чыкъса ит хабар. Аналардан батыр улан ким тувса – Ол явлагъа тувра чабар, бет табар. Ичиргилер бузуп окъ тийсе, Къапталлары билмес аны, ат билир. Аналардан батыр улан ким тувса – Тувдургъанлар билмес аны, ят билир.