Kök urğan apay
Yañurnu yawağanın radio eşitme qoymay edi. On eki yıllıq Temirbolat eki de ayağın bek basıp qıçırıp söyledi:
— Yaşasın tığıs yapraqlı papax terekler. Awlaq işdegi adamlar hali olanı tübüne girip: «ay barkäman, yaw barkäman! Bereketdir» deygenni men bilemen. Göresiz, biraz aldın bu yaynı bürkewlügü yürekni alğasata edi. Az da getmey, garizontdan [ufuqdan — m.a.] taba qara bulutlar xozğaldı. Salqın yel ura başladı. Dünyanı yañur iyis aldı. Bürtük-bürtük awur çıqlar tüşüp yiberdi. Muna hali şax-x-x dep yawa. Tıñlağız, ol neçik yırlay.
Klubnu içi tolğan xalq şıp boldu. Bir neçe ulan-qız olturğan yerlerinden turup terezege barıp yañurğa tıñladılar. Olanı arasına qısdırılıp girgen Mıtıq terezege qaplandı.
Yañurnu yawağanı eşitile edi. Temirbolat dağı da başladı.
— Mundan on onbeş gün aldın Borağan awullu yaşırtğın molla Şamşüt ayta dep qartlar yaşlarına zemire etdirgen edi. O zaman yawmay, hali yawa.
Yaman günü wa aylananı yañırtağan tawuşu bulan kök köküredi. Oramdan ötüp barağan qart Apay terezeni tübünde toqtap:
— Aşhadu alla-a ila-aha illaLlah! — dep iman şahadat saldı. Terezeden qarayğanlar buğar külediler. Apay bulanı eşitip:
— Ne küleysiz! Külemegiz! Allahnı açuwun çığarsağız sizge kök urar, — dedi.
Yaşlağa qoşulup terezeni aldında toqtağan orta yaşından ozğan Mıtıq töş kisesine xarmanıp tawşalğan knijke [kitapça — m.a.] çığarıp, onu terezege qağıp qıçırıp söyledi:
— Allahnı men bar yerde işi bolmas. Muna oğar şahatım da.
— Huww dini yoq käpirler. Sizin yağığızdan tez taysa yaxşı, urmay busa da urar kök, — dep tonqayğan halda abatlanmaqda Apay da boldu — üyleni terbetegen bir tawuş çığıp getdi. Radio tındı. Accalğa talaw yimik, Apay dört büklenip tam tüpge yığıldı. Terezeni bir-bir gözleri uwatılğanda yimik zirillew eşitilgende yañurğa qarayğanlar qaqlıqdılar. Qolunda Allahsızlanı soyuzunu [birligini — m.a.] esgi knijkası bulanğı Mıtık çı taşlanıp getip:
— Ya Allah! — dep qıçırdı. Tek giççi Temirbolat xapar da etmey Mıtıqğa küley turup eşikge çapdı wa artına burluğup:
— Yürügüz Apaynı alayıq. Nege adağansız, yürügüz, deymen! — dep qıçırıp qırğa çığıboq da getdi. Mıtıqdan qayrısı barı da Apaynı göterip üyge alıp geldiler. Temirbolat doktor yimik onu bilegin tutup, qan tamurunu işleygen küyüne tıñladı, sıpatına şeklik geldi. Boynundağı galustugunu [boyunbawunu — m.a.] qanatı qatınnı qatğan sıpatına yımışaq bolup sıypaldı.
— Tezigiz, azbarnı çayın-çuyun tögülegen izğar yerin qazıp qabur etigiz: say busa da qayğırmas, tek dımlıq bolsun. Cegiz, yoğese Apaynı tiriltip bolmay qalajaqbız, — dep ol sanğıraw gişige söyleygende yimik qıçırdı. Olar da eşitmeygen gişiler yimik innemey qaldılar. Mıtıq çı qulaqların sallandırıp qalğıyğan eşek iimik gözlerin mañ etip toqtağan edi. Temirbolat qart gişiden de bek çığınlandı.
— Sizge aytaman çı men! Tezigiz, zaman getip bara! Şu tirilmese men sizden görejekmen.
Olar adap toqtağanlar. Mıtıq birden:
— Men barıp bildireyim, — dep eşikge bağıp yürügende Temirbolat hatdan ozup hassi boldu. Hatta zuwullap yılap da yiberdi. Ol Mıtıqnı tartıp toqtatıp, özü tışğa çıqdı. Yawağan çaqnı tübünde, tamğa süyelgen bel bulan yerni qaza başladı.
Radionu toqtatğanın bilip klubğa çabıp gelegen radist — Zulpuqar Apayğa sürünmege az qaldı. Qırdan Temirbolatnı:
— Şo tirilmese men sizin öltürmesem, muna, qararsız! — degen awazın eşitip Zulpuqar eşikden çıqma çapdı.
— Çığığız oramğa! Temirbolat etegen zatnı etigiz — degen Zulpuqarnı buğa tawuşuna olar ayıqğan yimik boldular. Yaşlar abzarğa çıqdılar, Temirbolat busa klubğa çapdı. Olar qabur qaza başladılar. Temirbolat Apaynı çeçindirme süydü. Qırıyında buğar qarap turağan Mıtıqğa qıçırıp, bular ekisi de Apaynı göterip eltip dım çonqğa saldılar.
— Basdırığız, burnunu teşikleri qalğınça — dep buyurdu Temirbolat.
Olar Apaynı Temirbolat aytğan küyde basdırıp tamnı iğına barıp tayandılar. Bir xıylı zaman getip, Apay inğırlanma [inğırama, inğıranma — m.a.] başladı. Bular onu kürden çığarıp üyge geltirip, üynü uzun tamına tiydirilip salınğan hazir orunluqğa yatdırdılar.
Bu iş barı da giççi Temirbolatnı tamazalığı bulan etilip bitgen soñ priömnikge [radioğa, radio alıwçuğa — m.a.] qarap turağan Zulpuqarğa Temirbolat soradı:
— Ne bolğan, topraqğa tartağan teligiz yoqmu? Lampoçkalarıñ [lampaçıqlarıñ — m.a.] yallağandır.
— Wolla, tel çi bar edi, şonu birew oynap taydırğan. Lampoçkalar da ozoqda yallağandır. Allahsızman dep öküregen Mıtıq awuzun da açıp yaş yimik tıñlay edi.
Apay bek inğırlana wa belgili tınış ala başladı. Bu zaman Temirbolat Mıtıqğa burluğup onu sözlerin mısğılladı.
— Sen söz bulan Allahsızsan. İş-işge tüşgende, ayroq da qorqğanda «Allah» dep qıçırasan, bayağı awam küyüñdesen. Özüñ qırqğa-elliyge çıqğansan.
Bu bulay degende radionu qalqı başdağı quruxu yimik uzun bolup toqtağan Zulpuqar qısğa boyunlu Mıtıqğa Temirbolatnı görsetip aytdı:
— Giççiler ulluğa ülgü görsetegen gezikler de bola. Allahsızlanı bir zamanğı esgi knijkası bulan maqtanağan xasiyatıñnı qoyup, tabiatnı yaşırtğın sırların terenden üyrenmege gereksen. Şonu krujoguna [dögeregine — m.a.], qayda, qaysığız yazılasız — dep Zulpuqar üydegilege baqdı. Onda birinçi dars Temirbolatniki bolajaq. Darsnı atı da «Apay neçik öldü wa netip tirildi»…
Apay orunda olturdu. Ari-beri qaradı.
— Ux ha-ay! Bu ne yerdir? Ne ullu üydemen. Bu ne ullu taqtamekdir. Uxha-a-ay, heç añlamayman. Kök çü urdu, — dedi. Ol adağan gözlerin qorğaşınlar yimik awur oynatdı.
— Kök urdu, yer tiriltdi! — dep temirni kerti yimik etip aytğan Temirbolat başlap örge göterilgen bilegin soñ yerge uzatıp toqtadı.
Asta-asta perde yabulup, klub tığılıp tolğan xalqnı xarsı ökürdü. «Tyatir bitdi» dep tawuş bolmağan busa xalqnı getmege xıyalı yoq edi.