Кёк ургъан апай

Янгурну явагъанын радио эшитме къоймай эди. Он эки йыллыкъ Темирболат эки де аягъын бек басып къычырып сёйледи:

— Яшасын тыгъыс япракълы папах тереклер. Авлакъ ишдеги адамлар гьали оланы тюбюне гирип: «ай баркаман, яв баркаман! Берекетдир» дейгенни мен билемен. Гёресиз, бираз алдын бу яйны бюркевлюгю юрекни алгъасата эди. Аз да гетмей, гаризонтдан [уфукъдан — м.а.] таба къара булутлар хозгъалды. Салкъын ел ура башлады. Дюньяны янгур ийис алды. Бюртюк-бюртюк авур чыкълар тюшюп йиберди. Муна гьали шах-х-х деп ява. Тынглагъыз, ол нечик йырлай.

Клубну ичи толгъан халкъ шып болду. Бир нече улан-къыз олтургъан ерлеринден туруп терезеге барып янгургъа тынгладылар. Оланы арасына къысдырылып гирген Мытыкъ терезеге къапланды.

Янгурну явагъаны эшитиле эди. Темирболат дагъы да башлады.

— Мундан он онбеш гюн алдын Борагъан авуллу яшыртгъын молла Шамшют айта деп къартлар яшларына земире этдирген эди. О заман явмай, гьали ява.

Яман гюню ва айлананы янгыртагъан тавушу булан кёк кёкюреди. Орамдан оьтюп барагъан къарт Апай терезени тюбюнде токътап:

— Ашгьаду алла-а ила-агьа иллаЛлагь! — деп иман шагьадат салды. Терезеден къарайгъанлар бугъар кюледилер. Апай буланы эшитип:

— Не кюлейсиз! Кюлемегиз! Аллагьны ачувун чыгъарсагъыз сизге кёк урар, — деди.

Яшлагъа къошулуп терезени алдында токътагъан орта яшындан озгъан Мытыкъ тёш кисесине харманып тавшалгъан книжке [китапча — м.а.] чыгъарып, ону терезеге къагъып къычырып сёйледи:

— Аллагьны мен бар ерде иши болмас. Муна огъар шагьатым да.

— Гьувв дини ёкъ капирлер. Сизин ягъыгъыздан тез тайса яхшы, урмай буса да урар кёк, — деп тонкъайгъан гьалда абатланмакъда Апай да болду — уьйлени тербетеген бир тавуш чыгъып гетди. Радио тынды. Ажжалгъа талав йимик, Апай дёрт бюкленип там тюпге йыгъылды. Терезени бир-бир гёзлери уватылгъанда йимик зириллев эшитилгенде янгургъа къарайгъанлар къакълыкъдылар. Къолунда Аллагьсызланы союзуну [бирлигини — м.а.] эсги книжкасы булангъы Мытыкь чы ташланып гетип:

— Я Аллагь! — деп къычырды. Тек гиччи Темирболат хапар да этмей Мытыкъгъа кюлей туруп эшикге чапды ва артына бурлугъуп:

— Юрюгюз Апайны алайыкъ. Неге адагъансыз, юрюгюз, деймен! — деп къычырып къыргъа чыгъыбокъ да гетди. Мытыкъдан къайрысы бары да Апайны гётерип уьйге алып гелдилер. Темирболат доктор йимик ону билегин тутуп, къан тамуруну ишлейген кююне тынглады, сыпатына шеклик гелди. Бойнундагъы галустугуну [боюнбавуну — м.а.] къанаты къатынны къатгъан сыпатына йымышакъ болуп сыйпалды.

— Тезигиз, азбарны чайын-чуюн тёгюлеген изгъар ерин къазып къабур этигиз: сай буса да къайгъырмас, тек дымлыкъ болсун. Жегиз, ёгъесе Апайны тирилтип болмай къалажакъбыз, — деп ол сангъырав гишиге сёйлейгенде йимик къычырды. Олар да эшитмейген гишилер йимик иннемей къалдылар. Мытыкъ чы къулакъларын салландырып къалгъыйгъан эшек иимик гёзлерин манг этип токътагъан эди. Темирболат къарт гишиден де бек чыгъынланды.

— Сизге айтаман чы мен! Тезигиз, заман гетип бара! Шу тирилмесе мен сизден гёрежекмен.

Олар адап токътагъанлар. Мытыкъ бирден:

— Мен барып билдирейим, — деп эшикге багъып юрюгенде Темирболат гьатдан озуп гьасси болду. Гьатта зувуллап йылап да йиберди. Ол Мытыкъны тартып токътатып, оьзю тышгъа чыкъды. Явагъан чакъны тюбюнде, тамгъа сюелген бел булан ерни къаза башлады.

Радиону токътатгъанын билип клубгъа чабып гелеген радист — Зулпукъар Апайгъа сюрюнмеге аз къалды. Къырдан Темирболатны:

— Шо тирилмесе мен сизин оьлтюрмесем, муна, къарарсыз! — деген авазын эшитип Зулпукъар эшикден чыкъма чапды.

— Чыгъыгъыз орамгъа! Темирболат этеген затны этигиз — деген Зулпукъарны бугъа тавушуна олар айыкъгъан йимик болдулар. Яшлар абзаргъа чыкъдылар, Темирболат буса клубгъа чапды. Олар къабур къаза башладылар. Темирболат Апайны чечиндирме сюйдю. Къырыйында бугъар къарап турагъан Мытыкъгъа къычырып, булар экиси де Апайны гётерип элтип дым чонкъгъа салдылар.

— Басдырыгъыз, бурнуну тешиклери къалгъынча — деп буюрду Темирболат.

Олар Апайны Темирболат айтгъан кюйде басдырып тамны игъына барып таяндылар. Бир хыйлы заман гетип, Апай ингъырланма [ингъырама, ингъыранма — м.а.] башлады. Булар ону кюрден чыгъарып уьйге гелтирип, уьйню узун тамына тийдирилип салынгъан гьазир орунлукъгъа ятдырдылар.

Бу иш бары да гиччи Темирболатны тамазалыгъы булан этилип битген сонг приёмникге [радиогъа, радио алывчугъа — м.а.] къарап турагъан Зулпукъаргъа Темирболат сорады:

— Не болгъан, топракъгъа тартагъан телигиз ёкъму? Лампочкаларынг [лампачыкъларынг — м.а.] яллагъандыр.

— Волла, тел чи бар эди, шону бирев ойнап тайдыргъан. Лампочкалар да озокъда яллагъандыр. Аллагьсызман деп оькюреген Мытыкъ авузун да ачып яш йимик тынглай эди.

Апай бек ингъырлана ва белгили тыныш ала башлады. Бу заман Темирболат Мытыкъгъа бурлугъуп ону сёзлерин мысгъыллады.

— Сен сёз булан Аллагьсызсан. Иш-ишге тюшгенде, айрокъ да къоркъгъанда «Аллагь» деп къычырасан, баягъы авам кююнгдесен. Оьзюнг къыркъгъа-эллийге чыкъгъансан.

Бу булай дегенде радиону къалкъы башдагъы къуруху йимик узун болуп токътагъан Зулпукъар къысгъа боюнлу Мытыкъгъа Темирболатны гёрсетип айтды:

— Гиччилер уллугъа уьлгю гёрсетеген гезиклер де бола. Аллагьсызланы бир замангъы эсги книжкасы булан макътанагъан хасиятынгны къоюп, табиатны яшыртгъын сырларын теренден уьйренмеге герексен. Шону кружогуна [дёгерегине — м.а.], къайда, къайсыгъыз языласыз — деп Зулпукъар уьйдегилеге бакъды. Онда биринчи дарс Темирболатники болажакъ. Дарсны аты да «Апай нечик оьлдю ва нетип тирилди»…

Апай орунда олтурду. Ари-бери къарады.

— Ух гьа-ай! Бу не ердир? Не уллу уьйдемен. Бу не уллу такътамекдир. Ухгьа-а-ай, гьеч англамайман. Кёк чю урду, — деди. Ол адагъан гёзлерин къоргъашынлар йимик авур ойнатды.

— Кёк урду, ер тирилтди! — деп темирни керти йимик этип айтгъан Темирболат башлап оьрге гётерилген билегин сонг ерге узатып токътады.

Аста-аста перде ябулуп, клуб тыгъылып толгъан халкъны харсы оькюрдю. «Тиятир битди» деп тавуш болмагъан буса халкъны гетмеге хыялы ёкъ эди.