X
Geçe quwun bolup, polk göterildi wa Rogaçewnu günbatışındağı rayonğa yiberildi. KP-ni blindajı Drud özenni arqa betinde edi. Duşmannı oboronasın yırmağa belgilengen yerni polknu komandiri şondan turup tergey edi.
Özenge yetişegen boyda kilometr [çaqırım — m.a.] uzunluqda tutaşğan batmaqlıq bar, onu aylanası da bölek ara batıwlu yerler.
Razwedka toqtawsuz yürüle. Ofiserler wa haydawçu tankistler yerni qurusun-suwun, bölegin-talasın tergey. Geçeler sapörlar batmaqlı yerni tüpgüçlü boylarından yol belgilep, üstün tındırıqlı küyde yaşırıp qaytalar, faşistler busa mundağı bu batmaqlıqdan tanklar bir de ötüp bolmajaq dep hisap ete. Olar özleni beklik boyları mundan yırılajaq dep bir de turmay. Dawğa terbengençe wzwod toqtağan yerge mayor Kalaşnikow geldi. Zampolitni başğalardan alda Karasöw görüp, tanknı üstünde özünü yağında turağan Elmurzağa tirsegi bulan türtdü. Elmurza atılıp yerge tüşüp, kombinzonun tüzlep, özüne inanılğan wzwodnu tankistleri netip turağannı haqında raport bermege turağanda, Kolaşnikow qolun göterip:
— Wolno…Wolno…İşigizni görügüz, — dep qoydu.
Zampolit tankğa yuwuq gelip, Elmurza da bulan birçe tanklanı atışıw komplektlerin tergegen soñ:
— Maşalla, yaşlar! Har yaqdan ğazirsiz! — dedi. Soñ tankistleni harisini familyasın aytıp, küyün-halın sawluğun-göñülün, üydegiler ne yazağannı sorama başladı.
Laqırda kazennıylik [rasmilik — m.a.] taydı. Soldatlar açıldı-çeçildiler, yüzleri irjaydı, yağındağı ullu komandir ekenni de unutup, özleni soldat işlerin wa oyların aytmağa girişdiler. Yürekde barı aytılıp laqır başlandı.
Zampolitni tergeygen Elmurza soldatlanı yüregine girmege onu bajarğan küyüne suqlandı.
Semirmege, çaçına aq girmege başlağan Kalaşnikow adamlar bulan ajayıp tez hallaşma ustalığı bar gişi edi. Dawdan alda ol asger qulluqda tügül edi. Woronej oblastda [yaqda — m.a.] partiyanı bir raykomunu sekretarı bolup işley edi. Yaşawnu yaxşı sınağanı, geng küyde bilegeni sayalı ol soldatlar bulan da, ofiserler bulan da süygen temada söylemege wa aytağan sözüne olanı inandırmağa çuwul [çuğul edi, tilçilik yürütme hazir edi — m.a.] edi. Mayornu köp görmege yüregine tamağan haqıllı wa añlaşılağan pikrularına tıñlay turmağa özünde hajatlıq barnı Elmurza neçe keren de es etgen. Göresen zampolit wzwodnu yağına gelgen bu ne zamandır. Çapqınnı [çapğınnı — m.a.] aldında başğa gişi tügül — Kalaşnikow özleii yağına gelmeklik Elmurzanı süyündürdü.
Zampolit bu gezik wzwodda uzaq toqtamadı. Soldatlar bulanğı laqırın ariw böldü de, Elmurzanı bir yaqğa çaqırıp:
— Ne busa da bilip paraxat bolduñmu, yoldaş Cumagulow? Demek Karasöw Bawyurtdağı halnı razwedkasın tolu küyde yürütgen?.. Köp yaxşı…Seni anaña qayın anañ dep esine gelip söylegen sözlerini sayaq getgeni qujurlu.
— Barı da bulğawur meni atımnı türlü-türlü aytılmaqlığından tuwulunğan, — dedi Elmurza.
— Mükürlük eteyim: seni gerti atıñ Mixail bolmay Elmurza ekenni men de bilmey edim. Mixail degen at sağa onça da begelgen, köbüsü dokumentleriñe de atıñ şolay dep yazılğan. Men onu seni liçnıy delañ [gişinamañ — m.a.] bulan tanış bolğanda bildim.
Kalaşnikow bilek sahatına qarağan soñ sözüne qoşdu.
— Yarım sahatdan Karasöw da bulan ştabğa partsobranyağa gel. Seni partiyağa qabul etejekbiz.
Mayornu sözleri Elmurzanı bir yaqdan süyündürdü, birewü yaqdan quwunlu oyğa saldı: «Qabul etermiken?.. Baliki men cawap berip bolmayğan sorawlanı bererler?» Cıyınlarda komsomolğa qabul etegende ustawnı, dünya hallanı haqında çaldırış sorawlar bermege ol özüde köp süye bolğan. «Şolay incitegenler kommunistleni arasında da bardır çı», dep oyladı ol. — «Ozoq da, eger: partiyağa nege giresen dep sorasa…«Aldınğı oktäbrönok, pioner, komsomol hali partiyağa da girmey dağı qayda girsin?» dep men de sorarman».
Elmurza öz-özüne bergen sorawlağa şo sahat cawaplar da ala edi: «Busahat dawğa tüşegen yoluñda nege giresen? Partiyalı bolmasa erkek küyde qattı yabuşma bajarılmaymı dağı» dese?.. Aytarman: «Giççi zamanımda yaşlar bulan oynama barağanda özümnü papaxımnı giyedim. Amma ullular meni bir cawaplı tapşırıwnu kütmege yibere busa, başıma atamnı papaxın giydirediler, şo zaman men özümnü esli wa qoççaq yimik his ete edim. Şonu yimik, eger meni yüregimni yağında partbilet bolsa şo zaman men menligimni güçümnü, qattılığımnı his etejekmen».
Soñ Elmurza yaşağan yılların gözden geçire turup, yürüşünde, işinde etgen tüzsüzlükleni, yañılışlıqlanı esine geltirme qast etdi. Özünü betin yerge urar yimik bir zatnı da tapmadı. Anasını, atasını, oljasını, ullu anası Daraynı aldında yimik Partiyanı, Wa- tannı, Xalqnı aldında da özünü namusu taza.
Cıyında Elmurzağa köp sorawlar berdiler. Sorawlanı arasında cawabın aldanoq özü hazirlegeni de bar edi, tek nedendir, cıyında cawapnı özü başğaçalay berip qoydu. «Partiyağa nege giresen?» dep oğar sorağanda onu birden-eki bergen cawabı bulay çıqdı: «faşistler iñ de süymeygen adam bolmağa süyemen. Faşistler kommunistleni görüp yaramay, nege tügül olanı canın alağan azrail — kommunistler. Şoğar göre faşistleni cinkmek degen sıylı borçnu kommunist bolup kütme süyemen».
Dawdan alda kadrlanı naçalnigi bolup işlegen bir kapitan, özünü saqlığın görsetmege toqtaşıp, xaparsızdan Elmurzağa:
— Yoldaş Cumagulow, yaray busa tileymen, aytığız çı, nege biz sizin Mixail dep tanıybız, sizin gerti atığız busa Elmurza eken? Ne uçun, ne murat bulan atığıznı alışdırğansız?
Bulay sorawnu gözlemegen Elmurza eser-meser boldu, tili tutuldu, tez es tabıp kapitanğa taşlanağanda yimik etip aytdı:
— Ne murat bulan busa da plenge tüşmek murat bulan tügül. — Cıyındağılanı gözden geçirgen soñ ol cawapnı qalğan yağın sabur küyde berdi:
— O zatda meni günahım yoq, yoldaşlar. Men armiyaşʼa gelip başlapğı günden tutup orus qurdaşlarım maha şolay at tağıp qoydular. Har xalq yuwuğunu atın öz töreçe alışdırmağa süyegen xasiyat bar. Muna, Karasöw meni yurtumda bolup geldi, onda oğar birleri Arkadiy demey Alqadir dey bolğan. Meni ullu anam Daray busa Karasöw dep aytmağa bolmay Karas — Karasin dep ayta bolğan.
Cıyındağılar irjaydılar.
Şolay men de Murza da bolmay srazu [şossahat — m.a.] Mixail bolup qaldım — dep sözün uzatdı Elmurza. — Özlege üyrençikli tügül atnı şolay alışdırıp aytmağa orus yoldaşlağa tınç bolğan busa yaray. Şoğar göre de polkda mağa köpler Mişa deyler. Rus atlanı olay da bulay da alışdırmağa ayroq da tınç bola. Elmurzanı neçik alışdırarsan? Bilmeymen Murzilka dese.
— Murzik — dep ses bergen birew cıyınnı barısın da kületip qursaqsız etdi.
Elmurzağa axırınçı sorawnu tankistleni birisi, aldınğı qızıl gwardiyalı, paçanı Qış Qalasına [Petrograddağı Qış Sarayına demek — m.a.] bolğan çapqınnı ortaqçısı berdi.
— Ayt çı, yoldaş Cumağulow, partiyağa hali bolğança nege girmedigiz?
Elmurza oylaşdı.
— Neçik aytayım sizge…Gertisi men onu haqından köpden oylaşa edim. Tek bilmeymen, negerdir, bir başlap gerti tankist bolmağa süye edim. Dawnu başlapğı günlerinde men tankımdan quru qaldım. Bilmeymen bizde tankistler köp bolup maşinler azğamı, neçik de, mağa xıylı zaman işge girişme bajarılmay turdu, hatta mağa yañıdan yayaw asgerni komandiri bolma da tüşdü. Amma tanksız men özümnü onça olay sawutlanmağanğa osal asgerlige hisap ete edim. Mağa dağı da qaytıp tanknı bergende, şo zatnı men ör inamlıq görüp qabul da etdim wa özümnü iñ de nasiplige iñ de güçlüge hisap da etdim…iñ nasipli de iñ güçlü de bolğan soñ partiyağa girme mağa da zaman bolğan dep toqtaşdım…
Birisi Elmurzanı sözün bölüp taklif berdi:
— Qabul etmek!.. Tawuşğa sal, predsedatel!
— Partiyanı çlenine kandidat etip yoldaş Cumağulownu qabul etmege razi gişi qol götermekni tileymen.
Elmurza tartına turup cıyınnı tergedi, birdenden qollanı ağaçlığı turup qalğannı gördü. Birgine birew kadrlanı aldınğı naçalnigi qol göterme alğasamay edi.
Götermesmiken? «Bir tawuşdan!» degen zat bolmay qalarmıken dağı? dep Elmurzanı yayaqları yallap getdi. Asta bulan busa da kapitan da qol götergenni gördü. Cıyınnı predsedateli:
— Bir tawuşdan! — dedi. Şolay yazma da yazarbız: «Bir tawuşdan qabul etildi!»
Elmurzanı yağında olturğan Kalaşnikow da, Karasöw da oğar qol uzatıp: «qutlaybız» dep şıbışladılar. Elmurza mayornu da Karasöwnu da qolların yaxşı qısıp aldı. Olardan soñ uzatılğan qollanı barısın da geçikmey almağa ol haran yetişdi. Polknu kommunistleri yaxşı adamnı yaşawunda bolağan ahamiyatlı ahwalat bulan özün qutlayğan zamanda Elmurza olanı gözlerine qarap: «yaxşı adamlarsız…siz mağa inanasız, men de sizin inamlığığıznı bir zamanda da yer etmesmen» dep oylaşa edi.