Birinçi gerünüş
Salimni kabineti. Üynü eşik-terezesi tar. Perde açılğanda Salim telefon söylep bite tura.
<[Salim]>. (qarsalap). Yaxşı, yaxşı yoldaş, añladım. Ha? Ya aytıp turaman çı: yaxşı yoldaş. (Trubkanı sala). Har gün bir yañı zat, es tabup işleme qoymay.
<[Eldar]>. (eşikni qağıp, yartı aça). Yaraymı? (Gire.) Assalam alaykum.
<[Salim]>. Wa alaykum assalam, zdrasti, xoş geldiñ. Oltur.
<[Eldar]>. (oltura). Sağa ne bolğan, Salim? Talçıqlı görünesen.
<[Salim]>. İşleygen gişi talçıqmay da bolamı?
<[Eldar]>. Gerti. İş tüzelmese yürek awrup tura.
<[Salim]>. Seni awruwuñ da meni awruwum sama tügülmü?
<[Eldar]>. Qaysı?
<[Salim]>. Artı bitmeygen alışınıwlar.
<[Eldar]>. Lap özü.
<[Salim]>. Sen anawun aytğınça men manawun añladım tügülmü?
<[Eldar]>. Awruwubuz bir bolğan soñ, bir-biribizni tınç añlama çı gerekbiz.
<[Salim]>. (keplenip). Ha hali! Gişi yoq yerde känt etip qanıp qalayıq.
<[Eldar]>. Ne känt? Meniki känt tügül — sizin kolxozğa da bizin kolxozğa da ortaq masʼalänı haqında bir taklif bar.
<[Salim]>. (bir yaqğa bağıp oʼz-özüne). Munu awruwu başğağa oşay (Eldarğa). Ayt hali, ne taklifdir.
<[Eldar]>. (turup terezesini yağına bara). Sizin de, bizin de ayırağan birgine-bir zat — Yamansuwnu yarları. «Yañı Yaşaw» bulan «Yarıq Yol» kolxozlanı arasındağı şo purşawluqnu taydırmasaq yaramay.
<[Salim]>. (sesgenip tura). Nete, kolxozlanı birleşdireyik dep aytma sama da süymeymisen?
<[Eldar]>. Birleşdireyik deymen.
<[Salim]>. (dağıdan dağı sesgenip). Birleşdireyik? Neçik xari?
<[Eldar]>. Köpür salıp.
<[Salim]>. (paraxat bolup). Ha — a…Men çi bir-birine qoşup dep aytadır, dep turadım.
<[Eldar]>. (masxara yolda). E — e — e — e, seni predsedatelligiñni de men alma süye dep qorqup getdiñ buğay.
<[Salim]>. İy, olay degen ne? Suqlanağan gişige pojalısta beremen.
<[Eldar]>. (ari-bsri qarap). Were, sen şulay aytağannı eşitse, kolxozçular dağı yıl seni saylamay qoyarlar.
<[Salim]>. Çayqap qarayğan waqtiñ buğay. Meni ornuma kandidatıñ sama yoqmı?
<[Eldar]>. Yoq xari. (terezeden qaray). Muna şundan Yamansuwğa köpür salayıq. Şonu boyu bulan bırğılar da yürüteyik.
<[Salim]>. Bırğılar? O da nege?
<[Eldar]>. Bizge şeflik etegen nap razwedçikler buraw urup bizge suw çığarğan — tek o suw içme tügül yetişmey. Suğaruw uçun biz suwnu kölden alabız, amma oğar ağağan suw az. (terezeden görsetip). Şo kölnü biz elektrik stansiya uçun da işlegenbiz. Suw azğa elektrostansiya haran tınış ala. Sizde, bu yaqda busa saban suw köplükden bir paydasız Yamansuwğa tögüle. Yamansuwğa tögülgen soñ — o suwdan birewge de payda bolmay. Nege deseñ, göresen eki yanı teren yarlar, suw tüpge, cahannemge tüşüp qala. Yamansuw gertidende yaman. Şoğar göre men bir tübek urup üç qabannı öltüreyik deymen, üç de tügül, hatta dört qabannı. Köpür — bir, suğaruw wa elektrostansiya uçun sizden bizge saban suw — eki, bizden sizge içme bulaq suw — üç, wa bizden sizge elektrik güç — bu dört.
<[Salim]>. Yoq, Eldar, olar bizin kolxoz uçun aslu masʼalälar tügül. Bizin kolxoznu aldında toqtağan bek wajnıy ahamiyatlı masʼalälar bar. Ondan soñ biz özübüz ayrı elektrik stansiya qurabız. Seni bu kabinetge qarap biz bek yarlı dep esiñe gelmesin. Bizin skladlar aşlıqğa tolğan. Bu mülkler busa, zamanlıqğa işlegen zatlar, zamanlıqğa! (terezeden görsete.) Hona, bizin yañı mülkleribizni kürçüleri görüne. Bizin özübüznü öz elektrostansiyabız da bolajaq, yañı kontorlarıbız da, hamamıbız da! Bayağanoq da bolajaq edi, osnownoy, aslu kürçü masʼalälar qoymay. Soñ da har yıl etmege bir yañı zat çıqmay busa da ne bar edi. Muna hali, yaşıl ağaçlıq sızaqların boldurmağa gerekbiz.
<[Eldar]>. Yaxşı! Sizin elektrik stansiya ne bulan aylanajaq?
<[Salim]>. Nap bulan.
<[Eldar]>. Nege? O napnı paççalıqğa da qoyup, hawayın suw bulan aylanağan stansiyadan paydalansağız?
<[Salim]>. Ya xari şo sen aytağan aslu masʼalälar tügül.
<[Eldar]>. (salimni sözün bölüp). Nege bolmay, paççalıqğa napnı ekonom etmek, hawayın energiyanı — suwnu güçün paydalandırmaq aslusuz, kürçüsüz masʼalälarmı?
<[Salim]>. (pauzadan [ara berip — m.a.] soñ, külemsirep). Seni köp alğa çabağan xasiyatıñ bar, Eldar.
<[Eldar]>. Dağı, bizin aldıbızda kommunizm quruw toqtağan çı…
<[Salim]>. (onu sözün bölüp). Toqtağanğa tügülmü aytağanım. Ustanowkağa [maqsatğa, buyruqğa — m.a.] göre sosializmden kommunizmge bağıp asta bulan barma gerek.
<[Eldar]>. Kim ayta? Neçik asta? Gämiş arbağa mnipmi? Wolla yaxşı! Sosializmge dew abatlar bulan, ari yağına öz xoşuña — dürmü?
<[Cañişi]>. (gire, ikram ete). Xoş geldiñ, Eldar. Ekkigiz de birçe ne ariw yoluqduğuz. Bizin traktor brigada sizin ekki de kolxozğa ortaq bir masʼalänı göterme süye.
<[Salim]>. Ekki de kolxozğa bir ortaq masʼalä? (oʼz-oʼzüne.) Ne köp bolup bara, şu ortaq masʼalälar! (Terezege burluğa). Qara, gör Eldar, bizin yurtlu qısır da, sizin napçı da.
<[Eldar]>. (qaray). Giççibekni de Zazaynı da aytamısan? (Qaray.) Bulanı işi bir hawağa oşay.
<[Cañişi]>. Giççibek Zazaynı başlap görgende, «oh heyler, bulay suwlu harmutnu görmegenmen» dep aytğan. «Zazay — suwlu harmut». (küley.)
Eşik açıla.
<[Zazaynı awazı]>. Gir Giççibek, gir gir!
<[Giççibekni awazı]>. Yoq, yoq, bir aldın sen! Qatın gişige hürmet!
<[Zazaynı awazı]>. Yoq, qonaqğa hürmet! Gir, girip yiber, Giççibek!
<[Giççibek]>. (gire). Salim, Eldar, sen munda netesen?
<[Eldar]>. Sen?
<[Giççibek]>. Göresen, «Yañı Yaşaw» kolxoznu cahilleri meni özleni dramkrujoguna yazğanlar. Meni alıp gelmekni de yoldaş Zazayğa tapşurğanlar.
<[Zazay]>. (arqasında aqçalığı bulan giremen dep, eşikge qısdırılıp qala, güçenip söyley). Oh seni etgenlege ne aytayım?
<[Cañişi]>. Etgenge nedeysen, etdirgenge ayt. Nazatdır şonu, Giççibek, nazatdırıp dabaytdır.
<[Giççibek]>. (añlamay). Neçik nazatdır, dabaytdır.
<[Cañişi]>. (Giççibekni qolu Zazaynı artğa ge- bere). Muna nazatdırdıñ çı. (Eşikni birewü yağın aça.) Hali alğa dabaytdır. (Zazaynı alğa tarta).
<[Zazay]>. (gire). Kontorlar dep şulanı etmes xari gişi.
<[Eldar]>. Kontor tügül, zamanlıq mülkler.
<[Zazay]>. (Salim dep esine gelip). Seni bar işiñ zamanlıq bola bir de hamanlıq işiñ yoq seni, Salim. (Eldarnı görgende.) Huya Eldar! Geç! Men çi sağa Salimdir dep söyley edim. Men şo sizge Giççibek çığarğan bulaq suwnu Salimge içirme gelgen edim. (Stoldağı stakanğa suw quyup.) Qara dağı, Cañişi, şu suwğa, turnanı gözü yimik tügülmü? Hali munu qoyup başğa suwlanı neçik içeyik? Yoldaş Eldar! Giççibekge tileyik, bizge de şulay suw çığarsın. Aqçalıq bulan sizge çaba turmas edik.
<[Eldar]>. Bizdegi bulaq sizge de bolajaq. Tek köpür işlep bırğı tartıp geltirme gerek.
<[Cañişi]>. (suwnu içip). Qara sen bu Eldarğa! Napçılar bulan baylawluq tutğan. Bajarağanğa bu dünya — çudu.
<[Zazay]>. Dür wollah — dolma da. (Suwnu Salimge uzata.) İçip qara hali, Salim.
Pauza
<[Salim]>. Men çiy suwnu bir de içmeymen. Muna, yoldaş Giççibekge içir. (terezege qarap bir zatnı görgen bolup çığa).
<[Zazay]>. Çiy suwnu içmeymen! Dağı, görgenbizmi dağı sen suw içegenni. Yamansuwnu suwun yatıp içegen zamanıñ da bolğan! İç, Giççibek. (Giççibek Zazaynı qolundan stakannı alıp içe.) Siz şu zatğa tergew berçigiz. Şu suw sizde çıqğanı bir cumalar bola. Amma Salim hali de şu suwdan içmegen. Sebebi — yaman günçülük. Sayki oğar özünü kolxozundan bolmağan yarıq da, suw da yaramay. Şolay ullu yürekli gişi busahat, şu bussahat, qararda bar küyde, bizge yarıq da, suw da çığarsın, hamam da, yañı klub da işlesin. (Giççibek Zazayğa ğaylıq göz bulan qaray wa baş sillep o aytağannı gertiley.)
<[Maryam]>. (terezeden içge qaray). Qara, qara Giççibekge! Kişen tapğan tülküge oşamaymı?
<[Cañişi]>. Dağı — dağı! Giççibek Zazayğa tiklenegen küyde yımırtğağa tiklense sroçno bala çığardır edi. (küleyler.)
<[Eldar]>. Salim uzaq qaldı.
<[Maryam]>. Yoldaş, Eldar, sen bizin predsedatelge qaray busañ, onu artından adam yiberme gerek.
<[Eldar]>. O qaydadır?
<[Maryam]>. At bulan alğasap awlaqğa getdi.
<[Eldar]>. Olay degen ne? Üstüne gelgen gişileni de qoyup…Bolma yarayğan zat tügül.
<[Cañişi]>. Bar günah Zazayda. Başğa yurtnu bulaq suwundan iç dep aytmağan busa.
<[Eldar]>. (getme qarap). Busa men…
<[Cañişi]>. Meni sağa tilewüm bar, yoldaş Eldar. Sen de bilegen zat meni qonuşum munda «Yañı Yaşaw» kolxozda. Men turağan üy yar yağada, sizin elektrik stansiyanı qarşısında. Sizin yaqdan şunda yarıq tartma ixtiyar berseñ süyedim, sroçno [tez-tez, üzürü küyde].
<[Eldar]>. Nege sroçno?
<[Cañişi]>. Nege tügül sroçno boydaq yaşawumnu boyma toqtaşğanman.
<[Eldar]>. Boyama? Qaysı tüsge?
<[Cañişi]>. Bek ariw tüsge.
<[Eldar]>. «Yañı Yaşawdanmı?»
<[Cañişi]>. Yoq, «Yarıq Yoldan».
<[Eldar]>. Bizin kolxozdan? Kim eken?
<[Cañişi]>. O halige sekret [sır, xalbat — m.a.], Eldar.
Barısı da bir-birine qaraylar.
<[Eldar]>. Tüz etesen, Cañişi «Yarıq Yoldan» erge barağan qız elektrik yarıqsız yaşama bolmas. Yarıq bizge özübüzge yetişmey busa da — sen bizin obşiy [ortaq, umumi — m.a.] brigadirsen. Tañala men montörnu yiberermen. Yamansuwnu ortasına bir bağana da ornatıp bizin kolxozdan sağa yarıq çığarar.
<[Zazay]>. Yoq, o zatğa heç Salim razi bolar dep esime gelmey.
<[Cañişi]>. Nege bolmay?
<[Zazay]>. Öktemligi qoymas.
<[Cañişi]>. Olay degen ne?
<[Zazay]>. Süyseñ erişeyik.
<[Cañişi]>. Erişeyik.
<[Maryam]>. Bir şart bulan. Utdurğan gişi özü kimge haşıq bolğannı qıççırıp aytar, lap bizin yağadan ari yağağa «Yarıq Yolğa» eşitilegen küyde.
<[Zazay]>. Razimen, ber qoluñnu.
Cañişi de Zazay da qolalışa, Eldar küley turup olanı qolların ayıra.