VI
Elmurzanı bağılıwu yaxşı boldu. Yarası çalt işledi. Uzaq qalmay onu qolayğa qaytğanlanı batalyonuna qoşup Xarkowğa yiberdiler.
Frontdan gelegen xabarlar yaxşı tügül edi. Bizin asgerler qamala turup yürülegen dawlarda duşmannı haldan taydıra turup şaharlanı, yurtlanı qoyup geri tartıla gele. Gitlerçiler Maskewge yetişmege alğasay.
Doxturlanı aytğanın buzmay tez bağılmağa qast etegen Murzanı muradı yamonoq çalt özünü polkuna yetişip, tank da alıp, öjetli duşmannı cinkmek [yançmaq, ezmek — m.a.] edi. Tek onu umutu boş çıqdı. Saw bolup çıqmaq bulan ol Çuguyew şaharda yañıdan boldurulağan başğa tank polkğa yiberildi. Az da getmey polk mundan Saratowğa çığarıldı.
Xabarlağa qarağanda, ülkeni içindegi rayonlardan göçürülgen zawodlar [karxanalar, fabrikler — m.a.] Uraldamı, Sibirdemi işleme başlamağa, bek çaltlıq, tezlik bulan yañı güçlü daw texnikanı çığarmağa gerek edi. Şo xabarlar gerti bolup da çıqdı. Elmurzalanı polkuna da bir neçe yañı tank geldi.
Şoğar ruhlanğan Elmurza frontğa yetişme hasiretliginden öle, raportlar yaza, olardan heç maʼna çıqmay. Onu tilewü üç ay getgen soñ ne busa da qabul etildi. Ol Saratowdağı formirowoçnıy [quruluş — m.a.] punktğa [nuqtağa — m.a.] yiberildi. Ondan adam almağa har cura asger bölükden de wakiller gele edi. Tek ne amal: tankistler az sorala. Uzaq qalmay tankistleni yayaw, top asgerge alağan boldu.
Elmurza yüz türlü xıyalğa gelip gerti adaşdı: «ya xari bizde tanklardan tankistler köp tügüldür. Baliki birewler meni osal tankistge sanaydır, şoğar göre de maşinni mağa bermege qorqadır. Sayki dawğa tüşgendoq tankımnı yallatğanman — şonu bahana tutadır…»
— Enni barı da boş boldu. «Tank alarman öz polkuma qaytarman» degen xıyallarım meni qoyduğuz, — dep söylendi Elmurza.
Ekinçi gün ol marşewıy [marşlı — m.a.] yayaw batalonnu sostawında [tiziminde — m.a.] Leniñrad frontnu bir uçastkasına [arasına — m.a.] terbendi. Yayaw asgerni komandirlerini kursuna salınğan Elmurza: «eh, dağı tankist bolajaqğa oşamayman!» dep bek göñülsüz boldu. Özüne dağıda qaytıp tankist bolmağa «lezginka» biyiwü kömek etejekni ol hali de bilmey edi.
1942-nçi yılnı Birinçi mayı yetişdi. Klubğa cıyıldılar, dokladdan [bildirnamadan — m.a.] soñ konsert başlandı. Birew bek bajarıwsuz küyde «lezginka» biyidi. Elmurzağa şo yaman tiydi. Ol Dağıstanda «lezginkanı» neçik biyiygenni görsetme hasiretlik bulan yandı. Ol sahnaha yuwuq barıp, bayan soğağan ulanğa dağı da lezginka soqmaqnı tiledi. Bayanist buğar baha berip qarağan soñ, süysünmey soqdu.
Elmurzanı qarqarası oynap getdi. Yaradan soñ butunu begip bitmegenin de unutup, ol atılıp sahnağa çığıp, ayaqların qattı oynatıp başlağandoq maqar dandirek yimik üüdu. Klubnu qalqısın göterme az qalıp xars qızışdı. Bayanist Elmurzağa biyimege kömek etegenni ornunda Elmurza bayanistni qızdırıp soqmağa ruhlandırdı, anı sayın özü de biyiwüne biyiw qoşdu. Saw zal awzun açğan küyde xars uruwun güçlendirdi. «Hay aman hali munda Maryam bolasan!» dep oylaşdı Elmurza. Gertiley de özünü aldı bulan qolların qulaç yayıp Maryam çığıp aq boynun götergen küyde sahnanı tolturup turağanday görüp getdi. Sayki özü onu yandawuru bulan biyip bara. Muna hali atılıp onu aldına çığıp çır-çırından aylanğan sayın ayaqların alışdırıp tobuq ura, soñ yorğalap biyip onu artından yetişme alğasay, qaraquşnu qanatıday yayılğan oñ bilegini tübünde Maryam barda yimik özü qaydakenin unuta…
Kurslanı naçalnigi Kawkazda köp zaman turup lezginkanı lezzetin bilegen podpolkownik [yarbiy — m.a.] edi. Ol zalda alda olturğan. Elmurzanı biyiwü «lezginka» haqında birew yazğan şiʼrunu onu esine saldı. Yağındağı özünden ullu komandirlege burluğup ol deklamasya etip yiberdi.
İspolnäya etot tanes, Kak prekrasen dagestanes! Kak on smel, goräç i stroyen W cizni — paxar, w bitwax — woin!
Elmurza birden biyiwün toqtatıp zaldağılağa ikram etdi. Xars körükdegi qurmaç yimik çartladı. Sahnanı artına çıqğan Elmurza «Brawo! Bis, bis, bis!» degen qoş — qoş qıçırıqnı eşitegen küyde ayağına tıñlap qaradı: — çançıp sızlap yaman awruy. «Neçaqı «bis!» desegiz de biyiwge dağı «bismilla» etmege bajarılmay!» dep ol zalğa barmağa boluşluq etmey toqtadı.
Qarawçular xars bulan qıçırıqnı haman güçlendire. Konsertni programmasın bildiregen adam yañı nomerni aytma süyse de, ondan zat çıqmay. Sahnanı artına klubnu naçalnigi geldi. Dağı da biyimekni polkownikni atından tiledi. Netme gerek, Elmurza dağı da sahnağa çıqdı.
Konsertden soñ podpolkownik özünü yağınana Murzanı çaqırdı.
Qulluğu bolup podpolkownikni üstüne yetişmek uçun Murzağa ondan giççi çındağı beş distansiyadan [mezgilden — m.a.] ötmege gerek edi. Amma hali Murza çaqırılıp tuwra podpolkownikni üstüne bara tura.
Samaylarına aq tüşgen, gürjü mıyıqlar qoyğan orus adam, özünü üstüne Murza yetişgençe yağasındağı yanaşa eki şpallağa qağıp barmaqların biyitip turdu. Podpolkownik Murzağa qaydan gelegenin, qaysı yerlerde bolğanlığın, käsbusun sorağan soñ, «biyimege qaysı ansanblde üyrengensiz?» dep de sual berdi.
Murza munu sorawlarına cawap berip turağan küyünde; «Qoy, men bu momentden paydalanayım» dep oylamaq bulan.
— Yoldaş podpolkownik, sizge bir tilewüm bar, aytma iznu berigiz.
— Aytığız.
— Har kim özünü käsbusun artıq görmek armiyada da ayıp iş tügül dep esime gele. Dür busa da hatta şo ayıpnı boynuma almağa da qabulman. Amaldan gele busa, qaytıp yañıdan rädowoy bola busam da tankist bolmağa süye edim. Tileymen mağa bir kömek!
«Qara çı sen, men özün çaqırajaqnı aldanoq bilip, yamanoq hazirlenip gelgen yimik söylemedimi? Bu bek üttü ulan bolmaha gerek» dep podpolkownik içinden keplendi. Amma tış yaqdan aldınğı salamatlığın buzmağan halda cawap berdi:
— Yaray, oylaşıp qarayım. Tilewügüz qabul etilir dep esime gele.
— Getme yaraymı?
— Barığız.
Elmurza tabanları bulan yeñil burulup, abatların gesip-gesip ala turup zaldan çıqdı. Podpolkownik oğar keplenip qarağan soñ, yağında ere turğan komandirlege:
— Hayt ya, tankistler! Ne süyemen dağı sizin qurç qoççaq, xalqsız! — dedi.
Birinçi may bayram Elmurzağa birdağı şatlıq da geltirdi. Tüş aşnı aldında ol qızardaşı Zuhradan birdağı kağız aldı. Toqtaşmağan xat, ullu harplar bulan bir zaman yazılıp, tas bolup qalğan kağızın ol hali tabulğanda yibergen eken:
«Ayawlu aziz amalıma salam kağız!
Ayawlu amalım, men hali üçünçü klassda oxuyman. Onça yaxşı oxumasam da yaman da oxumayman.
Ayawlu amalım, bizde Bawyurtda çaqlar açıq edi, tek 20-nçı aprelde [yaysanda, maysanda — m.a.] gesek yañur boldu.
Ayawlu amalım, Aqbajiwüm, seni Maryamıñ çeçek urluq geltirgen, şonu çaçmağa qarap tura. Ayawlu amalım, bizde qalawlanı gömültegen küyde ot bar. Yaşikge men çaçğan buday da salat çığarğan.
Saw bol. Üç quçaqlap, üç öbemen seni Zuhra.
Faşistleni qırıp bitdirip tez qayt. Barıbız da seni sağınıp ölebiz.
Ayawlu aziz amalım! Sağa barısı da salam dey. Maryamıñ da, Arsenibiz de, papam da, mamam da, anayım da qurdaş qızım Aminat da, menden de sağa pioner priwet».
Elmurzanı gözleri suwlandı.
— Meni ayawlu, aziz ijaşkam! «Onça yaxşı oxumasam da, yaman da oxumayman!». Oh, ne süyündürdüñ amalıñnı sen! — dep ol kağıznı qaytıp, qaytıp oxudu. Göz aldından Bawyurtnu yazbaşları ötdü…