VI
Элмурзаны багъылыву яхшы болду. Ярасы чалт ишледи. Узакъ къалмай ону къолайгъа къайтгъанланы баталйонуна къошуп Харьковгъа йибердилер.
Фронтдан гелеген хабарлар яхшы тюгюл эди. Бизин асгерлер къамала туруп юрюлеген давларда душманны гьалдан тайдыра туруп шагьарланы, юртланы къоюп гери тартыла геле. Гитлерчилер Маскевге етишмеге алгъасай.
Дохтурланы айтгъанын бузмай тез багъылмагъа къаст этеген Мурзаны мурады ямонокъ чалт оьзюню полкуна етишип, танк да алып, оьжетли душманны жинкмек [янчмакъ, эзмек — м.а.] эди. Тек ону умуту бош чыкъды. Сав болуп чыкъмакъ булан ол Чугуев шагьарда янгыдан болдурулагъан башгъа танк полкгъа йиберилди. Аз да гетмей полк мундан Саратовгъа чыгъарылды.
Хабарлагъа къарагъанда, уьлкени ичиндеги районлардан гёчюрюлген заводлар [карханалар, фабриклер — м.а.] Уралдамы, Сибирдеми ишлеме башламагъа, бек чалтлыкъ, тезлик булан янгы гючлю дав техниканы чыгъармагъа герек эди. Шо хабарлар герти болуп да чыкъды. Элмурзаланы полкуна да бир нече янгы танк гелди.
Шогъар ругьлангъан Элмурза фронтгъа етишме гьасиретлигинден оьле, рапортлар яза, олардан гьеч маъна чыкъмай. Ону тилевю уьч ай гетген сонг не буса да къабул этилди. Ол Саратовдагъы формировочный [къурулуш — м.а.] пунктгъа [нукътагъа — м.а.] йиберилди. Ондан адам алмагъа гьар жура асгер бёлюкден де вакиллер геле эди. Тек не амал: танкистлер аз сорала. Узакъ къалмай танкистлени яяв, топ асгерге алагъан болду.
Элмурза юз тюрлю хыялгъа гелип герти адашды: «я хари бизде танклардан танкистлер кёп тюгюлдюр. Балики биревлер мени осал танкистге санайдыр, шогъар гёре де машинни магъа бермеге къоркъадыр. Сайки давгъа тюшгендокъ танкымны яллатгъанман — шону багьана тутадыр…»
— Энни бары да бош болду. «Танк аларман оьз полкума къайтарман» деген хыялларым мени къойдугъуз, — деп сёйленди Элмурза.
Экинчи гюн ол маршевый [маршлы — м.а.] яяв батальонну составында [тизиминде — м.а.] Ленинград фронтну бир участкасына [арасына — м.а.] тербенди. Яяв асгерни командирлерини курсуна салынгъан Элмурза: «эгь, дагъы танкист болажакъгъа ошамайман!» деп бек гёнгюлсюз болду. Оьзюне дагъыда къайтып танкист болмагъа «лезгинка» бийивю кёмек этежекни ол гьали де билмей эди.
1942-нчи йылны Биринчи майы етишди. Клубгъа жыйылдылар, докладдан [билдирнамадан — м.а.] сонг концерт башланды. Бирев бек бажарывсуз кюйде «лезгинка» бийиди. Элмурзагъа шо яман тийди. Ол Дагъыстанда «лезгинканы» нечик бийийгенни гёрсетме гьасиретлик булан янды. Ол сагьнагьа ювукъ барып, баян согъагъан улангъа дагъы да лезгинка сокъмакъны тиледи. Баянист бугъар багьа берип къарагъан сонг, сюйсюнмей сокъду.
Элмурзаны къаркъарасы ойнап гетди. Ярадан сонг бутуну бегип битмегенин де унутуп, ол атылып сагьнагъа чыгъып, аякъларын къатты ойнатып башлагъандокъ макъар дандирек йимик уьюду. Клубну къалкъысын гётерме аз къалып харс къызышды. Баянист Элмурзагъа бийимеге кёмек этегенни орнунда Элмурза баянистни къыздырып сокъмагъа ругьландырды, аны сайын оьзю де бийивюне бийив къошду. Сав зал авзун ачгъан кюйде харс урувун гючлендирди. «Гьай аман гьали мунда Мариям боласан!» деп ойлашды Элмурза. Гертилей де оьзюню алды булан къолларын къулач яйып Мариям чыгъып акъ бойнун гётерген кюйде сагьнаны толтуруп турагъандай гёрюп гетди. Сайки оьзю ону яндавуру булан бийип бара. Муна гьали атылып ону алдына чыгъып чыр-чырындан айлангъан сайын аякъларын алышдырып тобукъ ура, сонг ёргъалап бийип ону артындан етишме алгъасай, къаракъушну къанатыдай яйылгъан онг билегини тюбюнде Маръям барда йимик оьзю къайдакенин унута…
Курсланы начальниги Кавказда кёп заман туруп лезгинканы леззетин билеген подполковник [ярбий — м.а.] эди. Ол залда алда олтургъан. Элмурзаны бийивю «лезгинка» гьакъында бирев язгъан шиъруну ону эсине салды. Ягъындагъы оьзюнден уллу командирлеге бурлугъуп ол декламация этип йиберди.
Исполняя этот танец, Как прекрасен дагестанец! Как он смел, горяч и строен В жизни — пахарь, в битвах — воин!
Элмурза бирден бийивюн токътатып залдагъылагъа икрам этди. Харс кёрюкдеги къурмач йимик чартлады. Сагьнаны артына чыкъгъан Элмурза «Браво! Бис, бис, бис!» деген къош — къош къычырыкъны эшитеген кюйде аягъына тынглап къарады: — чанчып сызлап яман авруй. «Нечакъы «бис!» десегиз де бийивге дагъы «бисмилла» этмеге бажарылмай!» деп ол залгъа бармагъа болушлукъ этмей токътады.
Къаравчулар харс булан къычырыкъны гьаман гючлендире. Концертни программасын билдиреген адам янгы номерни айтма сюйсе де, ондан зат чыкъмай. Сагьнаны артына клубну начальниги гелди. Дагъы да бийимекни полковникни атындан тиледи. Нетме герек, Элмурза дагъы да сагьнагъа чыкъды.
Концертден сонг подполковник оьзюню ягъынана Мурзаны чакъырды.
Къуллугъу болуп подполковникни уьстюне етишмек учун Мурзагъа ондан гиччи чындагъы беш дистанциядан [мезгилден — м.а.] оьтмеге герек эди. Амма гьали Мурза чакъырылып тувра подполковникни уьстюне бара тура.
Самайларына акъ тюшген, гюржю мыйыкълар къойгъан орус адам, оьзюню уьстюне Мурза етишгенче ягъасындагъы янаша эки шпаллагъа къагъып бармакъларын бийитип турду. Подполковник Мурзагъа къайдан гелегенин, къайсы ерлерде болгъанлыгъын, касбусун сорагъан сонг, «бийимеге къайсы ансанблде уьйренгенсиз?» деп де суал берди.
Мурза муну соравларына жавап берип турагъан кююнде; «Къой, мен бу моментден пайдаланайым» деп ойламакъ булан.
— Ёлдаш подполковник, сизге бир тилевюм бар, айтма изну беригиз.
— Айтыгъыз.
— Гьар ким оьзюню касбусун артыкъ гёрмек армияда да айып иш тюгюл деп эсиме геле. Дюр буса да гьатта шо айыпны бойнума алмагъа да къабулман. Амалдан геле буса, къайтып янгыдан рядовой бола бусам да танкист болмагъа сюе эдим. Тилеймен магъа бир кёмек!
«Къара чы сен, мен оьзюн чакъыражакъны алданокъ билип, яманокъ гьазирленип гелген йимик сёйлемедими? Бу бек уьттю улан болмагьа герек» деп подполковник ичинден кепленди. Амма тыш якъдан алдынгъы саламатлыгъын бузмагъан гьалда жавап берди:
— Ярай, ойлашып къарайым. Тилевюгюз къабул этилир деп эсиме геле.
— Гетме яраймы?
— Барыгъыз.
Элмурза табанлары булан енгил бурулуп, абатларын гесип-гесип ала туруп залдан чыкъды. Подполковник огъар кепленип къарагъан сонг, ягъында эре тургъан командирлеге:
— Гьайт я, танкистлер! Не сюемен дагъы сизин къурч къоччакъ, халкъсыз! — деди.
Биринчи май байрам Элмурзагъа бирдагъы шатлыкъ да гелтирди. Тюш ашны алдында ол къызардашы Зугьрадан бирдагъы кагъыз алды. Токъташмагъан хат, уллу гьарплар булан бир заман язылып, тас болуп къалгъан кагъызын ол гьали табулгъанда йиберген экен:
«Аявлу азиз амалыма салам кагъыз!
Аявлу амалым, мен гьали уьчюнчю классда охуйман. Онча яхшы охумасам да яман да охумайман.
Аявлу амалым, бизде Бавюртда чакълар ачыкъ эди, тек 20-нчы апрелде [яйсанда, майсанда — м.а.] гесек янгур болду.
Аявлу амалым, Акъбаживюм, сени Мариямынг чечек урлукъ гелтирген, шону чачмагъа къарап тура. Аявлу амалым, бизде къалавланы гёмюлтеген кюйде от бар. Яшикге мен чачгъан будай да салат чыгъаргъан.
Сав бол. Уьч къучакълап, уьч оьбемен сени Зугьра.
Фашистлени къырып битдирип тез къайт. Барыбыз да сени сагъынып оьлебиз.
Аявлу азиз амалым! Сагъа барысы да салам дей. Мариямынг да, Арсенибиз де, папам да, мамам да, анайым да къурдаш къызым Аминат да, менден де сагъа пионер привет».
Элмурзаны гёзлери сувланды.
— Мени аявлу, азиз ижашкам! «Онча яхшы охумасам да, яман да охумайман!». Огь, не сююндюрдюнг амалынгны сен! — деп ол кагъызны къайтып, къайтып охуду. Гёз алдындан Бавюртну язбашлары оьтдю…