Уьйге, залгъа гиривню эдеплери

Уьстюгюзде тон, пальто, шинель бар кююнде залгъа гирмегиз. Аланы алдагъы уьйде чечип, къолугъузда таякъ, гюнлюк йимик затлар болса, аланы^✻ да къоюп гиригиз.

Сиз залгъа гиргенде гишилер болса, гьар бириси булан сорашаман деп къолугъузну узатып юрюмегиз. Барине де^✻ бирден бир салам булан таманлыкъ этигиз. Эгер уьйню [еси] яда къатыны сизин булан гёрюшмеге сююп къолларын берселер, сиз де алагъа^✻ къаршылыкъ этигиз^✻. Герек^✻ бир къатынгъа, яда оьзюгюзден яшы, даражасы уллу бир эркек гишиге къолугъузну узатмагъыз. Залгъа гиргенде, чинк де тёрге, яхшы ерге чыгъып олтурмагъыз.

Залгъа гирип олтургъанда, бек сувукъ гёрюнюп, юзюгюзню сытып да олтурмагъыз, бек кёп сёйлеп адамланы да инжитмегиз. Нечакъы да гьайбат булан оьзюгюзню тутуп, орта кюйде турмагъа, сёйлемеге къаст этигиз.

Залдагъы адамлагъа яда затлагъа бек тиклеп^✻, гьайран болуп къарамагъыз. Олтургъан шанжалыгъызны силкип яда аякъларыгъызны тербетип ойнамагъыз. Гишини алдында къашынмакъ, бурнун тартмакъ, къулагъын чокъумакъ^✻ йимик затлардан сакъланыгъыз. Оьзюгюзден, уьй ичигизден (яъни оьз ишлеригизден) кёп лакъыр этмегиз.

«Муна бу паланча» деп гьеч къатынны эркекге, къарт гишини яшгъа танытмагъа къарамагъыз. Тек эрни къатынгъа, яшны да къартгъа танышдырыгъыз.

Сёзюгюзню тынглатыр учун гишини чабывундан^✻ яда этегинден тутуп [оьзюгюз]ге багъып тартмагъыз. Йыракъдагъы бир гишиге эшитдирмек учун мажлисни ичинде къычырмагъыз. Мажлисде гишини къулагъына яшыртгъын сёз сёйлемегиз. Аврувугъуздан, башыгъызгъа гелген балагь-къазаъдан^✻ яда мажлисдеги адамлагъа белгисиз ишлерден кёп лакъыр этмегиз. Гьеч бир гишини мысгъылламагъыз. Мажлисни татывун тайдырагъан, тапшурмалы, ишаралы сёзлер сёйлемегиз. Дагъы да мажлисде бар гишилени айыпларындан, такъсирлеринден^✻ ачыкъ суратда яда къапкъачлап^✻ гьеч бир тюрлю лакъыр этмегиз.

Авузугъуздан ичкини яда тамакюню ийиси-заты геле буса, къатынлар булан лакъыр этмегиз. Ички ичмегиз, эгер мажлисде сизге «ич!» де къаныкъсалар, «айып этмегиз, мен ичип уьйренмегенмен» деп, гери къайтармакъдан уялмагъыз – бу бир де айып тюгюлдюр.

Бир мажлисде ётгюрювден, тюкюрювден эп болгъан чакъы сакъланмагъа къаст этигиз. Гьар гьалда яныгъызда къолъявлукъ юрютюп, ерге къакъырывдан-тюкюрювден сакъланыгъыз.

Орамда болду, мажлисде, уьйде болду, – сызгъырмагъыз. Къычырып, къатты яда мысгъыллап кюлемегиз.

Халкъны алдында эснемегиз. Мажлисден тойгъан йимик болуп чырайыгъызны гёрсетмегиз. Чач, мыйыкъ, сакъалыгъыз булан ойнамагъыз.

Тамакю тартмакъдан сакъланыгъыз: шариат ягъындан да, гьакъыл ягъындан да, дарманлыкъ ягъындан да зарарлыдыр. Айрокъда орамда, юрюп барагъан заманда тартмагъыз.

Бир гишини истолну уьстюндеги кагъызларын акътармагъыз, язывлары болса, охумагъыз, – бек айыпдыр. Охуп яда язып турагъан гишини артындан, инбашындан къарап турмагъыз.

Сёйлейгенде гёзюгюз, къашыгъыз, къолугъуз, башыгъыз булан кёп ишара этмегиз. Сёйлегинче алдын кюлемегиз. Бир жамъиятда^✻ я аста, яда къычырып, оьз башыгъызгъа йырлап, сызгъырып турмагъыз. Мюзик^✻ согъагъанда, къолугъуз булан истолгъа, аягъыгъыз булан чабаргъа^✻ барабан согъуп турмагъыз.

Артдырып^✻ сёйлевден, ялгъандан бек сакъланыгъыыз. Гишини сёзюн гесип, оьзюгюз сёз башламагъыз. Гишини сёзюне къаршы сёйлеп, гьазир дав-эришив чыгъармагъыз. Эгер бир гиши сиз билегенге туташ къаршы сёйлесе: «[Бизин] англавубузгъа къарагъанда, булай болмагъа тийишли эди, биз янгылыш бусакъ да ярай» деп сёз башлап, аривлюк, тарбия ёл булан, оьзюгюзню билгенигизни орталыкъгъа салмагъа тийишли.

Бир зат сёйлемеге башласагъыз, ачып айтаман деп кёп увакъ сёзлени сёйлеп, башгъаланы тынглатып къыйнамагъыз. Гьар-бир гишиге белгили болгъан хабарланы, масалланы, оьз яныгъыздан чыгъарагъан болуп, балландырып сёйлемеге гиришмегиз. Бир гишини гьакъында не ойда экенигизни сорасалар, бирден алгъасап жавап берип къоймагъыз. Гьар гишини оьзюне ярашывлу, англап билежек кюйде сёз сёйлегиз. «Палан гиши шариатгъа къаршы сёйлей икен»^✻ деп, ойлашмай, гишини «капир» этмеге алгъасамагъыз. Гиши бир зат сёйлейгенде, тергевсюзлюк этмей, алгъасамай, сабурлукъ булан аны сёзюне тынглагъыз.

Сизин гьакъыгъызда бираз кемчилик этселер, кепигиз гетип, гьазир юзюгюзге [чыгъып] билинмесин. Бир къонакълыкъда сюймейген бир адамыгъыз болса, бир де сюймейгенигизни шегин билдирмегиз.

Гишиге оьзюгюзню къатынларыгъызны уьстюнден^✻ лакъыр этмегиз.

Бир китапны кагъызларын къотарагъанда, бармагъыгъызны авузугъузгъа элтип тюкюрюк этмегиз. Бир гиши охуйгъанда, сиз тынглап туругъуз; бирев китапдан хабар айта буса, сиз ухлап^✻ гетмегиз.

Къарт адамлагъа, аврувлагъа гьар даим языкъсынып, рагьмулу болугъуз.

Бу муслиман, бу хиристиян, яда мажуси^✻ палан деп, гьар ерде дин айырмагъа къаст этмегиз. Гьар-бирисине инсан гёз булан къарап, пайда гелтирмеге къарагъыз. Бари де^✻ – Аллагьны къулу, динлери учун ахыратда оьзю жавап берир.

Бир къатын булан бир ерге гиргенде-чыкъгъанда, аввал аны юрютюгюз.

Бек амалсыз болмасагъыз, эки къатын алмагъыз. Шариатда муну шартлары кёпдюр. Ким биле, гюнагьлы болурсуз. Бир къатыныгъызны да яхшы сакълап, яшларыгъызгъа илму, маърифат^✻, таълим^✻, тарбия бермеге къаст э[тигиз], адам болсунлар, оьзлер рагьатлыкъ гёрюр, сизге де дуа этерлер.

Бир мажлисде турагъан заманыгъызда яда оьзюгюзге гиши гелгенде, тез-тез сагьатыгъызгъа къарамагъыз. Алгъасав ишигиз болса, туп-тувра айтыгъыз, – бу бир де айып тюгюлдюр.

Бир гишиге барсагъыз, бек узакъ олтуруп, гишини тойдурмагъыз^✻. Истолну уьстюндеги китап, кагъыз йимик затланы бюклеп, ойнап турмагъыз, – гишини ичинбушдурагъан затдыр.