Гюнден-гюн авурлукъ арта

Дюньяны къангъа боягъан бу уллу давну^✻ дёртюнчю къышын нечик буса да оьтгерип, Аллагьгъа шюкюр, язгъа аякъ басдыкъ. Яз – дюньяны женнети, Аллагьу таала оьзюню къулларына берген уллу ниъматы экени гьар кимге де белгили. Къышны алатолпан-боранларында башын сукъмагъа адамшавлу макансыз, тегиш уьстюн ябагъан опракъсыз, къарны тояр чакъы ашсыз-сувсуз пакъыр халкълар да язгъа чыкъмакълыгъына – жагьаннамдан женнетге чыкъгъан йимик сююнегенине гьеч шек ёкъдур.

Озокъда, сююнмес йимик де тюгюл. Инсангъа тарыкълы болагъан гьар бир ниъмат яз гюнюнде етише. Ашлыкъ ва башгъа тюрлю затлар язда болмаса болмай. Ашлыкъсыз, азыкъсыз да дюньяда адам яшамагъа амал ёкъ. Аны^✻ билип, дюньяда яшайгъан инсанлар язны узагъында чалышып, оьзлени яшамакълыгъы учун азыкъны къайгъысында болалар. Болмагъа да герек.

Бу йыл Кавказны бир хыйлы ерлеринде, айрокъда ашлыкъны кёп эркин болагъан ерлеринде, масала, Териски, Къобаныски, Дониски областларда кёп уллу къалмагъарлар бары белгили. Иставрополиски губернеде де^✻ алай^✻ парахатлыкъ ёкъ. Бу Дагъыстан област^✻ йимик къырдан гелмесе оьзюню ашлыгъы оьзюне уьч айгъа да бютюнлюк этмейген бир халкъ, муну къайгъысына, муну чарасына къараймы экен?

Бугюн биз язны аввалгъы айында бусакъ да, гюнден-гюн багьалыкъ, авурлукъ артса тюгюл, гьеч кемимей. Гележегибиз де бек къарангы гёрюне. Алъякъда эсгерилген областларда бизге таманлыкъ этер чакъы ашлыкъ гелир деп умут этмеге де къыйын. Олар бусагьатда да ол къаламалыкъда тура туруп, олардан умут этип турмагъа ярамай. Гьалиги заманны барышына къараса, гишиден кёмек излеп турагъан заман тюгюл…

Булай дегенде буса, «не этмеге герек?» деген бир суал эсге геле. Озокъда, бизин йимик къысгъа ойлу гишилеге алай ойлашмай алгъасап жавап берип къоймагъа тынч суал тюгюл. Буса да, гьар четим гёрюнген ишни бир чарасы табылагъанда йимик, муну да чарасына къарап чалышса, эби табылыр эди деп эсиме геле.

Къачан да Дагъыстанны халкъы – кёбюсю сабанчы халкъ. Язлыкъ ашлыкъны да чачагъан заманлары геле тура. Заманы озгъан сонг, ашлыкъ чачса да болмай. Огъар гёре, гьар бир дагъыстанлы гьали болгъунча чачагъан ашлыгъы чакъы эки-уьч къабат чачмакъны къастында болмагъа герек. Гьали болгъунча сюрюлмей, чачылмай къалгъан ерлер боса да^✻, яда башгъа эркин ерлени арендагъа^✻, яда ясакъ булан болуп да алып, къаст этип, язлыкъ ашлыкъны кёп чачмагъа герек.

Ашлыкъны язлыкъ, гюзлюк деп тергейген заман тюгюл. «Ютмагъа тапгъан ютамас» деп, къайсы ашлыкъ буса да кёп чачмакъны къастында болмагъа герек.

Гьали гюнден-гюн ашлыкъны багьасы гётериле. Аллагь сакъласын, бара-бара табылмай къалмагъа да ярай. Ирандан, башгъа ерлерден гелеген хабарлагъа къарагъанда, ачлыкъдан гюнде он-он бешлеп адамлар оьлеген ерлер барын белгили эте.

Инсан гьар бир къыйынлыкъны гётерип болур, амма ачлыкъны гётерип болмас. Ол да, дюнья шулай турса, бизге озап^✻ гёрюнмей. Ону ойлап, гьар кимде болгъунчагъа, алдын гесип, гери урмакъны къастында болмагъа герек. Иш озгъандан сонг, къыйын болур…

(«Мусават» газет, № 48. Темирханшура, 22 март 1918 йыл, 1-нчи бет).