«Не билейим, юз дынкъы бар ханланы…».

Герменчиклер алды терен къолмукен, Кючлюлеге геч деп бармакъ солмукен? Гючлюлеге геч деп биздей баргъан сонг, Гюренлеге байлап салмакъ ёлмукен? Алесгендер, арслан бийим, хан бийим, Алыслардан алмас гелсе ялына, Асырамай бермек душман къолуна – Атолугъа алтын, инжи – шолмукен? Тусари тавлар йимик толкъунлум, Толкъунлу денгизлердей гьакъыллым, Дувансыз, палан сёзге тынгламакъ, Шавхал бийим, сагъа ошагъан олмукен? Биз хариплер сизге тегин тюгюл деп, Сёйлегенлер оьзденмукен, къулмукен? Бутларыбыз бугъав булан къантарлап, Къолларыбыз шынжыр булан бегитип, Гёзетгенинг гесекмукен, молмукен? Гёк атлар гелир гюнлюк ёлмукен? Гьисабы ёкъ биз юрюген ёлланы, Башыбыздан гетген къыйын гьалланы. Тюз авлакъны къынгыр этип гёрсетген, Не билейим, юз дынкъы бар ханланы. Къарагъай-макъарланы ичинден Къайырлангъан шавхал бийим гючюнден. Къыдыртгъаны къакъамукен, къолмукен, Тутгъаны денгизмикен, долмукен, Гёк денгиз йимик терен долмукен? Аристангъа азап берген ёл экен. Азаплар чекдик, сув гечдик. Агъулар чайнап, ув да ичдик. Агъулар аччы, ув гючлю, Артылып гюнлер гетди гьёкюнчлю, Агъаргъан бетлер гелмей – ич бушлу. Агъалагъа шавла берип артылгъан, Асхар тавдай ай тувмайму бизге оьчлю? Асхар тавгъа, асиллеге етмейми – Асиллени эсги дерти гетмейми? Асил ханлар айдай бетип балкъытып, Гюнлер йимик кюлеп сёзюн айтмаймы? Кёкюрген кёклер йимик тавушлум, Гюренленген гёк атлардай юрюшлюм Эжелде бир айтгъан сёзден къайтмаймы? Ай, Асхар тав, бир сени учун къылайыкъ, Ай – мунг, гюн – тун: шавла бермей, йылайыкъ. Къарангыда тунчукъдуруп оьлтюрмей, Къайтар бизин къайгъы енген Шавагъа. Азатлама, азиз къулунг болайыкъ, Азатлама сенден чыкъгъан къул ёкъму? Алыслардан бизге къайтма ёл ёкъму? Алысланы алды буса акъ булут, Акъ булутда будаякъ къушдай къош салып, Къарагъай такъталагъа баш салып, Къазакълагъа къопгъан ятыв бу не экен? Гечелердей шавласы ёкъ гюн экен. Гечелер туман бизге, гюнлер чарс, Гечеликде гюнлер гетди, къопду яс. Жан тарлыкъда, жан агъалар, чарх сыкъда, Гюн туманлы, ай шавласыз бу якъда. Кюлеген кюр ай артылмыш, гюн башмыш, Намус булан ягь йыгъылып, эр ятмыш. Ягьгъа ярым, вайт уланлар, намусгъа аз Ясавуллар ичде мен дер эрмикен? Ичкилер ичмей ичлер толтургъан Чагъырлармыкен, хужу, чермикен? Чагъырлардай ичибизни къайнатгъан, Къайгъылармыкен, къоз-къоз зермикен? Тавукълар чакъырышып, танг къатса, Туман булан шавла бермей гюн батса, Анадашлар гьарай четде, биз дертде, Ашналарын излеп йылай дермикен? Кюстюнгенде ала гёзден къан геле, Агь! – дегенде аркъа сюек иеле. Аркъалы беллер сынгъан, гюн тунгъан, Агь! – деген булан энни не геле? Агь! – деген булан зар-зигерли гюнюбюз, Яратгъаным, бизге рагьму себеле. Яратгъаным, сенден болсун шабагьат, Сен гюч берсенг, ёлда къоймас арап ат. Арап атдай къулларынга гюч берип, Гьашыкълагъа сен етдиргин саламат! Гьашыкъларынг кимдир деюп сорасанг, Терсейген гюн таяв болгъан анадаш. Анадашдыр энни бизге дос-къардаш, Къылыкълары – хаса, хуйсуз жан ёлдаш. Къылыкълары къыйра болуп ятмагъан, Атгъан сёзю бир-бирине батмагъан. Аш ёлдашдан кёп къолайдыр къызардаш. Гьей, уланлар, къыйыныбыз кёп, къуванч ёкъ, Кёкюреклер толгъан дертден, йыбанч ёкъ. Кёкюреклер толгъан кёмюр дертни алгъан Гезмели гёзел гюнлер гетди, эливаш. Гёзел гюнлер елдей болуп гетген сонг, Гёреси ишлер башыбызгъа етген сонг, Иш аллагьдан, себеп болду къараваш. Къарангылар къопгъан бизге, шавла ёкъ, Къазакълар къувзап ятгъан бав да ёкъ, Къазакълар булан бирге Къазакъгъа Къантарланып биз тюшгенбиз тузакъгъа. Тегинлейин эгер тапгъан ав да ёкъ, Минскиден бираз арии оьтгенде, Маскевлеге минг чакъырым етгинче… Къазакълар пуч: оьлген де ёкъ, сав да ёкъ.

Герменчик – шо атлы юртлар кёп, къайсы Герменчик экен? (Мени гьисабымда, Мычыгъышдагъы Курчалойгъа барагъан ёлдагъы Герменчик юрт Къазакъны суратлавуна ювукъ геле. Бугъар М-Ш. Минатулла – Агъачавул бийлени гиччи беклиги деген англатыв бере. Гьалиги Богатыровканы къырыйындагъы ер – А-К. Абд.).

Гючлюлеге геч деп бармакъ солмукен? – бай-бийлеге геч деп тилеп бармакъ тийишсиз, гьабас экен, маънасыз экен.

Гюрен – дёгерек чал, чыр беклиги.

Алыслардан алмас гелсе ялына – йыракълардан албаслы (гючлю) гелсе ялына. (Сыйлы таш – А-К. Абд.).

Инжи – жемчуг.

Асырамай – аямай, къызгъанмай, языкъсынмай.

Атолу – аты уллу, белгили, абурлу (знать, знатный, благородный, почётный человек).

Тусари тавлар – бузлу тавлар. (Цунтари тавлар болма багъыйлы – А-К. Абд.).

Дувансыз палан сёзге тынгламакъ – ойлашмай, тергемей, тюзюн билмейли, айтды-къуйтду, бугьтан сёзге инанмакъ, тынгламакъ.

Хариплер – ажизлер, амалсызлар, касиплер, пакъырлар, языкълар.

Сизге тегин тюгюл деп – мунда сизге къаршы, оьч деп англама герек.

Оьзден – байдан-бийден азат оьзтёрече эркин адамлар.

Къул, къуллар – раб, рабы.

Къараваш, къаравашлар – рабыня, рабыни.

Бугъав булан къантарлап – чырмап, бек къысып, къысгъа байлап, матап (ноги заковав кандалами, оковами).

Шылбыр – мунда къылдан, ял чачдан эшилип этилген бек йип, аркъан деген маънада.

Гезетгенинг гесекмикен, молмукен? – гьайдайгъанынг, юрютегенинг аз болжалмы, не де узакъ болурмукен?

Гёк атлар гелир гюнлюк ёлмукен? – шаир бир гьавур бийке Райгьанат артындан атлылар йиберип къайтарар деген умут-хыял этип тургъан.

Гьисабы ёкъ ёллар – санавсуз узун, узакъ ёллар.

Юз дынкъы бар ханланы – юз тюрлю гьилла-макюрю, пышдырыкълары, намарт ойлары, ишлери бар ханланы.

Къарагъай терек – лиственница.

Макъар терек – берёза.

Къайырлангъан – къагьарлангъан, ачувлангъан, шамлангъан.

Къакъа – тав къысыкъ, учурум (ущелье).

Къол – узун авлакъ, оязлыкъ (лог, овраг, ложбина).

Дол – генг оьзен, уллу, кёп сувлу оьзен (широкая полноводная река).

Азаплар чекдик – акъуба, къыйынлыкълар гёрдюк (муки, мучения).

Ич бушлу – талчыкълы, къайгъылы.

Агъалагъа – мунда бай-бийлеге демекдир (ага, бек – богач, господин).

Асхар тав – къумукъ фолклорунда инг бийик, гьайбатлы тав (легендарная гора в кумыкском фольклоре - Эльбрус).

Оьчлю – оьрчлю, ачувлу, душманлы, къаршы.

Асиллер – хаслар, яхшылар, яхшы къылыкълылар.

Гюренленген гёк атлардай юрюшлюм – оьктем, оралып юрюшлюм.

Эжелде – алда, тезде.

Къайтар бизин къайгъы енген Шавагъа – къайтар бизин шат, сююнчлю гюнлерибиз оьтген, йыр ярышлар оьтгерген ерге, юртгъа, элге. Шава – шаир бир вакъти яшагъан Бабаюрт яндагъы, Терик бойдагъы юрт.

Азаплама, азиз къулунг болайыкъ – къыйнама, аявлу къулунг болайыкъ.

Алыслар – йыракъ ерлер (даль, дали).

Бийдаякъ къуш – кёк къушу, булутларда уя тигеген уйдурма къуш (сказочная жар-птица).

Къопгъан ятыв – яман тарыгъан, къатты ятыв.

Чарс гюнлер – бузукъ, боранлы, сувукъ гюнлер (непогода).

Жан тарлыкъда, чарх сыкъда – жан къысыкъда, къыйынлыкъда, сан тыгъыслыкъда (душа и тело в тесноте).

Ай артылмыш, гюн батмыш – ай артылгъан, гюн батгъан.

Намус булан ягь йыгъылып эр ятмыш – ягь-намусу сынып, сыныгъып эр ятгъан.

Ягьгъа ярым, намусгъа аз – ягь-намусун тас этген осаллар, яравсузлар, ярахсызлар.

Ясавуллар ичде мен дер эрмикен? – шолай осаллар ясавуллар арада мен эр, эркекмен деп макътанармыкен?

Ичкилер ичмей ичлер толтургъан чагъырмыкен, хужу, чермикен? – аврувмукен?

Хужу къоз-къоз зермикен? – къоздай сом алтынмыкен?

Ашналар гьарай четде – дос-къардашлар пуршавлукълу къыйынлыкъда, талчыкъда.

Дермикен – айтармыкен.

Кюстюнгенде – пашманлыкъда (вздыхая в печали, грусти, унынии).

Гюн тунгъан – гюн тунг болгъан, къаралангъан (померкло).

Зар-зигерли гюнюбюз – талчыкълы, къайгъылы-дертли, къыйынлы, арзлы гюнюбюз.

Яратгъаным, бизге рагьму себеле – я Аллагьым, бизин языкъсын, къызгъан, яхшылыгъынгны себеле (окажи своё милосердие, добро).

Шабагьат – шапагьат, савгъат, яхшылыкъ.

Саламат – сав-саламат (живым, здоровым).

Деюп – деп демек.

Терсейген гюн таяв болгъан анадаш – терс, яман, авур, къыйынлы, эришивлю гюн табулгъан, аркъа таяв болгъан.

Хаса къылыкъ – таза, яхшы, адам къылыкъ.

Хаса хуйсуз жан ёлдаш – хатирли, англавлу жан ёлдаш.

Къыйра къылыкъ – терс, къыйышывсуз, гьонкъа къылыкъ (норов).

Кёмюр дерт – кёмюрдей къара, къыйын, авур дерт,

Эливаш – мунда: не пайда, не хайыр, не этерсен демек.

Гезмели гёзел гюнлер гетди, эливаш – йыбанчлы, арив, шатлы гюнлер гетди, не хайыр.

Гёреси ишлер – гёрме буюргъан ишлер, гюнлер.

Къараваш – къул къатын (рабыня, служанка).

Къувзап ятгъан – къувнап, сююнюп ятгъан.

Къазакълар – мунда: оьзлердей тутулгъан, туснакълы оруслар.

Къантарланып – бугъавланып (закованные в кандалы, в цепи).

Тузакъ – къапгъын, туснакъ.

Тегинлейин – мунда: тынчлыкъда тапмагъан, тутмагъан деген маънада.

Эгер – гьавчу ит; ав – гьав (добыча).

Къазакълар пуч: оьлген де ёкъ, сав да ёкъ – къазакълар пасат, пуч, аврувлу, оьллю-санлы, гьаран жанлы гьалында.