Акъ гёгюрчюн
Аткъай Ажамат
Яхшылыкъгъа — яхшылыкъ, яманлыкъгъа — къаршылыкъ.
Муна, гьали–гьалиде, Бизден хыйлы ариде, Бир сувчу къатын болгъан Ярлы уью яшдан толгъан, Ол яшлардан къувана, Ону аты да – Нана.
Хоншуда кёп сёйлейген, Тек яшланы сюймейген, Бирдагъы къатын болгъан, Ону аты да – Жогъан.
Сёзню мунда бёлейик, Гёгюрчюнге гелейик.
Буту сынгъан гёгюрчюн, Тас этип бары гючюн, Гелип сув ёлгъа къона, Языкъны гёре Нана. Бары ишин унута, Уьркютмей ону тута. Тез уьйге гелип, таза Бир чюпюрекни яза.
Байлай бутну, киришлей, Яра йибере ишлеп. Яшлар чабып гелелер, Гёгюрчюнню гёрелер, Сув ичирип, аш берип, Бетин–башын оьбелер, Сююнмекден гьариси, Айрокъда бир тириси, Тавуш эте гьар янгъа, Ёлукъгъан – ёлукъгъангьа.
Жогъан эшитип биле, Алгъасай, чабып геле, Тилеп айта Нанагъа, «Гёгюрчюнню сат магьа, Муну этине оьлемен, Айтгъан багьанг беремен».
Яшлар огъар терс къарай, Нана да айта булай: «Бу чу сют акъ гёгюрчюн Аявлу яшлар учун. Мендей бу да анадыр, Балалары боладыр. Муну сойма къоймасман, Нас байлыгъынг сагъадыр!» Жогъан хуйланып гете, Оьз–оьзюне кант эте.
Гече гетип, геле гюн, Къушну буту сав — сююн, Гёгюрчюн къанат къагъа, Балаларына багъа, Оланы сав тапгъанда Къуванчлыкъ артгъа онда, Яшларын сыйпай башлай, Къулагъына шыбышлай, Авузуна оланы Сала сютлю отланы. Сонг ол хавада ойнай, Оьзю де булай ойлай: «Эпсиз эдим, эпли этген, Кепсиз эдим кепли этген Анагъа не этейим? Къоймасман ону тегин!»
Бир заманда, бир чакъда, Учуп гелип бир якъдан, Гёгюрчюнюм герюне, Ону аривлюгюне: Гюн шавлагъа къувлуй акъ, Авзунда урлукъ ялпакъ, Ташлап ону гёгюрчюн Айта: «Ана, сени учун!»
Ал урлукъ тюшге ерге Ана абзаргъа – тёрге. Чачып савгъат урлукъну, Этме башлай къуллукъну. Урлукъдан япыракъ бола, Ол оьсюп чарлакъ бола, Хытан яя бек гёкчек. Ол ачса да кёп чечек, Ондан бола бир харбуз.
Бир буса да – пир харбуз! Акъчалыкъ чакъы бола. Ол бишген огъар маза, Итти бичакъ бек таза. Салып ону чарагъа, Яшлар ала арагъа.
Жогъан геле, ол биле, Ана харбузун тиле: Ийиси солакъ, тюсю нар, Урлугъу да кёп аз бар. Вагь, гьайран эки къатын: Урлукълар бир–бир алтын!
Олар, бу ишге къара, Гьариси бир зат бола: Бири уьйге уьй матагь, (Уьйню лап йыртыллата), Бири – гюзгю – тизив зат, Бири – дёгерчикли ат. Бири – кёкде оракъ ай, Ондан къарай бёрюакъай, Бири – жаны бар къучакъ, Кёп китап, кёп оюнчакъ. Бири – чечекли тала Бири юлдузлу къала Къала башда гиччинев Гюмюш гёгюрчюн бала.
Къаладагьы сагьат да Булай дей гьар сагьатда: «Яшасын яшлар, бавлар, Яшамасын баавлар!»
Яшлар къарап къалалар, Сонг къаланы алалар, Гёгюрчюню де булан Бийик ерге салалар.
Жогъанны гёзю къыза, Шо гюнден тутуп аза.
Бирдагъы йыл яз бола, Бала ана къаз бола. Яшлар да бек бой сала, Охувлагьа ой сала. Сёзню мунда бёлейик, Гёгюрчюнге гелейик. Учуп геле гёгюрчюн Ерге къона ем учун Жогъанны гёзю къайнай Хатарлы къолу ойнай, Силлеп ура бир таякъ, Тийип сына къуш аякъ, Сонг тутуп, бутгъа къарай, Оьзю гьиллагъа къалып, Мишигин тюе салып. Мишик яман сыныгъып, Къайтмасгъа гете чыгъып.
Толмай туруп тюз бир ай, Къушну буту сав болмай. Шо айны гьар гюнюнде Жогьан булай деп ойлай: «Магъа да чачмакъ учун Урлукъ берсе гёгюрчюн Чачарман – харбуз болар, Нанадагъы байлыкъны Барын да магъа берер, Яшлар да ону гёрер.
Гьона, гьона о заман Нанадан мен озарман, «Яшасын яшлар», – дейген Сагьатны мен бузарман. Къурчакъны, оюнчакъны Гёз алдында тозарман…» Шо хыял булан Жогъан Гёгюрчюнню ёллагъан.
Гёгюрчюн къанат къагъа, Балаларына багъа, Кёп гёзлеген балалар Ачдан оьлюп къалалар. Языкъ янгыдан къозлай, Бала ята ва бозлай. «Эплиден эпсиз этген Кепликден кепсиз этген Жогъангъа не этейим? Ону да къойман тегин!»
Бир замандан, бир чакъдан, Учуп гелип бир якъдан, Гёгюрчюнюм гёрюне. О ну аривлюгюне Гюн шавлагъа къувлуй акъ, Авзунда урлукъ ялпакъ».
Ташлап ону, гёгюрчюн Айта: «Жогъан, сени учун!» Ал, урлукъ тюше ерге. Жогъан; «Абзаргъа – тёрге Чачылсын, – деп, шо урлукъ!» Ялчыгъа бере буйрукъ, Урлукъдан япыракъ бола, Ол оьсюп чарлакъ бола, Хытан яя бек гёкчек, Ачса да ол кёп чечек, Ондан бола бир харбуз, Бир буса да – пир харбуз.
Харбуз оьзю де ала, Акъчалыкъ чакъы бола. Ол бише, огъар маза, Итти бичакъ бек таза.
Ялчы харбузну уьзе, Харбуз къучакъда юзе.
Харбуз гюмюш паннузда, Бичакъ ала харбузда. Дюрмю экен ол нар йимик? Къайда, ол чу къар йимик. Тек алтынгъа ошамай.
Оьзю бишген, гёр къара: Урлугъу саргъылт къара! Жогъан къарай бошамай, Алышдыра ол кебин: Урлукълар – телижибин!
Жогъамны бети кепсиз: Телижибин кёп эпсиз, Кёпден де кёп, кёпден де Башындагъы тюкден де, Чумлукъдагъы чумдан да! Буса да сутур Жогъан Умут уьзмей токътагъан. «Чыгъар бир алтын самакъ», – Деп ойлашып ол томакъ, Харбузну хотгъап къарай, Жибин Жогъанны талай, Башлап бириси тиге, Бу къол силлеп елиге. Сонг бирден бары жибин Муну сыпатын тиге.
Жогъаным жибинлене Жибинлерим жинлене, Жогъан шашып адашып Уьйден тышгъа тербене. Жибин артындан уча, Жогъан къол силлеп къача, Къайда бакъгъанын билмей, Не оьлмей, не тирилмей Бизден хынлы ариде Шолай бара гьали де.
⁂
Гёгюрчюн ойнай оьрде, Яшлар да яйнай ерде. Олар булан мишик де, Гёзю чычкъан тешикде Къаладагъы сагьат да Булай дей гьар сагьатда «Кёп болсун яшлар, бавлар, Болмасын бир де давлар?» Ана яшай сююнюп, Жогъан къача тююнюп.
Шолай гёрсете гючюн Бизин сют акъ гёгюрчюн Яхшыгъа эте яхшылыкъ, Ямангъа эте къаршылыкъ.