Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын

Бир аюв, бир тюлкю, бир къабан, бир тавшан, бир чагъан, бир бёрю, бир хораз болгъан. Булар жыйылып, бирче ишлеп, бирче ашап яшаргъа сёйлешгенлер. Аюв буланы нарты бола, къабан къарты бола, бёрю гьавчусу бола, тавшан къойчусу бола, чагъан чавушу бола, хораз молласы бола. Янгыз бир тюлкюге иш тапшурулмай къала. Булар гьар ким оьз борчун кютюп, яшап туралар.

Бир гюн, ашама зат да тапмай, ач да болуп, тюлкю булагъа айта:

— Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын, Тюгю сайын — сув алтын!^✻ Къабан — бизин къартыбыз, Аюв — бизин нартыбыз, Чагъан бизин чавушдур, Бёрю — бизин гьавчубуз, Тавшан — бизин къойчубуз, Хораз бизин молладыр. Молла бизге не тарыкъ? Гелчигиз, шону ашайыкъ!

Булар хоразны ашап къоялар. Бир гюн булар ач бола. Тюлкю дагъы да:

— Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын, Тюгю сайын — сув алтын! Къабан — бизин къартыбыз, Аюв — бизин нартыбыз, Бёрю — бизин гьавчубуз, Чагъан да — чавушубуз, Тавшан — бизин къойчубуз. Къойчу бизге не тарыкъ? Гелигиз, шону ашайыкъ! Тавшанны да ашайлар.

Бир гюн булар дагъы да ач бола, тюлкю де баягъылай башлай:

— Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын, Тюгю сайын — сув алтын! Къабан — бизин къартыбыз, Аюв — бизин нартыбыз, Бёрю — бизин гьавчубуз, Чагъан да — чавушубуз. Чавуш бизге не тарыкъ? Гелигиз, шону ашайыкъ! Тутуп, шонда чагъанны да ашайлар.

Дагъы да ач болалар, тюлкю бу гезик де айта:

— Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын, Тюгю сайын — сув алтын! Бёрю — бизин гьавчубуз, Къабан — бизин къартыбыз, Аюв — бизин нартыбыз. Нарт бизге негер тарыкъ? Гелигиз, шону ашайыкъ!

Къабангъа чалдырып, аювну да ашайлар. Аювну эти де битип, булар дагъы да ач болалар. Тюлкю, бёрюге къарап:

— Тюлкю-тюлкю — тюгю алтын, Тюгю сайын — сув алтын! Бёрю — бизин гьавчубуз, Къабан — бизин къартыбыз. Къарт бизге негер тарыкъ? Гелигиз, шону ашайыкъ! — дей.

Бёрю ябушуп, къабанны оьлтюре. Муну этин де ашайлар. Къабанны эти де бите. Гьали тюлкю, не этсем бёрюден къутулурман оьзюмню ашатмай деп ойлай.

Гюнлерден биринде тюлкю оьзю янгыз къыдыра чыгъа. Сокъмакъ булан бара туруп, бу бир къуйрукъ таба. Тюлкю къуйрукъгъа тиймей, ойлаша: "Бир балагьы болмаса, ёлда къуйрукъ табулмас, мунда тузакъ болмагъа герек". Тувра бёрюню ягъына барып:

— Мен бир тизив къуйрукъ гёргенмен, сенсиз ашамагъа сюймедим, гел, барып шону ашайыкъ, — дей.

Эртен булар шо баягъы къуйрукъну ашама баралар. Къуйрукъ гёрюнеген ерге етишгенде тюлкю токътап, бёрюге къуйрукъну гёрсетип:

— Онагьана шо къуйрукъ, барып аша, — дей.

— Сен неге ашамайсан? — дей бёрю тюлкюге.

Тюлкю: — Мен бугюн оразаман, — дей.

Бёрю, инанып, онгача аш деп, къуйрукъгъа багъып чаба, чапмагъы булан тузакъгъа тюшюп къала. Бёрю тузакъгъа тюшюп, талаша туруп, тюлкю етише де, басып къуйрукъну ашама башлай. О заман бёрю бугъар:

— Сен чи оразаман дей эдинг, неге гьали ашайсан дагъы? — дей.

— Ай гёрдюм, ораза битген экен, — деп, жавап бере тюлкю.

Бёрю:

— Мен къачан гёремен айны? — деп сорай.

Тюлкю:

— Тузакъны есси гелгенде гёрерсен! — дей.

Тюлкю ашап къуйрукъну да, тоюп гете, бёрю буса къала тузакъда.

Бир замандан тузакъны есси гелип, бёрюню токъалай. Нечик де, шо тёбелевде талаша туруп, бёрю сыпкъырылып къача.

Тюлкю эшите бёрю оьлмей къутулгъанны. Бёрю оьзюн гёрсе, танымасын деп, тюлкю кюлге бёленип, тюсюн алмашдыра. Кёп ерлени айланма да къоркъуп, тюлкю бир эсги тирменде яшай болгъан. Бир гюн бёрю, къыдыра туруп, шо тирменге чыгъып къала. Тюлкю муну гёрюп, къоркъуна, тек билдирмей, тирменчимен деп олтура.

Бёрю буса муну танымай, сорай:

— Тирменчи, мунда не этип турасан, не ашап яшайсан? — деп.

Тюлкю:

— Воллагь, нечик яшайым, шу тирменни айландырып, шо айлангъанда, ташны тюбюне тилимни салып, шондан чыкъгъан унну ялап яшайман, — деп жавап бере. Бёрю бугъар тилей:

— Мен де ялайым дагъы шо унну, — деп.

— Яхшы, ялай бусанг, — деп, тюлкю муну онгарып, тирменташны ягъында да олтуртуп, тилин ташны тюбюне де салып, оьзю чыгъып, чоргъа башдан тирменге сув йибере. Тирмен айланып йиберип, бёрюню тилин юлкъуп ала. Тюлкю буса тирменден къачып гете. Бу дагъы да бёрю оьзюн излер деп ойлаша. Бара да бир хумлукъ ерге, авнап, дагъы да тюсюн алышдыра.

Бир гюн къышны къатты сувукъ заманында тюлкю сув ягъада бола. Бирден муну уьстюне баягъы бёрю чыгъып къала. Бёрю муну бу гезик де танымай, салам берип, сорай:

— Нечик яшайсан, не ашап яшайсан? — деп.

— Нечик яшайым: гьар гюн ахшам болгъанда шу сувгъа къуйругъумну сугъаман. Эртен болгъунча шолай къояман. Эртен тартып къуйругъумну сувдан алсам, шогъар илинип, чабакълар геле, шону ашап яшайман, — дей тюлкю. Сонг баягъы бёрю тилей:

— Не бола дагъы мени де бу гече шунда турма къойсанг — мен де, къуйругъумну сугъуп, чабакълар ашап, гьаз этер^✻ эдим! — деп.

— Къояйым, бу гече шу сувну ихтияры сагъадыр, — дей тюлкю.

Ахшам болгъанда бёрю къуйругъун сувгъа сугъуп токътай. Тюлкю де бугъар къарап тура. Заман-заманда тюлкю бёрюге:

— Тартып къара чы къуйругъунгну, авур боламы экен? — дей.

Бёрю къуйругъун тербетип:

— Воллагь, бираз авур болгъанда йимик гёрюне, — дей.

— Къой, яхшы авур болсун, тойма зат чыгъар йимик, — дей тюлкю. Гечеорта болгъанда, тюлкю дагъы да сорай:

— Авурму, къара чы? — деп. Бёрю къуйругъун тартып къарап:

— Яхшы авур болгъан, — дей.

— Къой, дагъы да шайлы авур болсун, — дей тюлкю.

Танг болма башлай, тюлкю дагъы да:

— Гьали энни нечикдир, къара чы, шайлы авур болгъанмы? — деп сорай. Бёрю къуйругъун тартма къарай — бек авур, алып да болмай. Тюлкю дагъы да айта:

— Яхшы бек тартып къара чы, кёп зат гелгендир? — деп.

Бёрю тарта, тек къуйрукъ тап тюбюне етгинче бузлагъан, тербетип де болмай.

Тюлкюню мурады битип, бёрю де не этегенин билмей, талаша турагъанда, буланы уьстюне сувгъа гелеген къатынлар етише, адамлар буланы аралай. Олар башлап тюлкюню, сонг бёрюню оьлтюрелер.