Мишикни ёмагъы

Бир болгъан, бир болмагъан, элде-юртда бир тирменчи болгъан. Муну да уьч яшы болгъан. Шо тирменчи кёп къарт болуп, оьле.

Тирменчини уландарына атасындан уьч зат къала: биринчиси – тирмен, экинчиси – бир эшек, уьчюнчюсю – бир мишик.

Уланлар бу уьч де къалгъан затланы оьзлени арасында бёлме башлайлар: уллусуна тирмен тие, ортанчысына эшек тие, лап гиччисине мишик тие. Уллусу булан ортанчысы онгуп-оьсюп къалалар, баягъы гиччиси мишикни де алып, мен нечик яшарман деп тура.

Гюнлерден бир гюн мишик къарай, гёре — оьзюню есси ачдан оьлме тура. Сонг бу мишик бугъар айта: – Не кепингни бузасан! Бер магъа оьзюнгню этиклерингни де, бир дорба да, – деп.

Бу улан мишикге чыгъарып этиклерин де, бир дорба да бере.

Баягъы мишик гьавгъа чыгъа. Юрюй, юрюй, юрюй туруп, мишик бир ерде токътай. Токътап, дорбаны авузун да ачып, тузакъ этип, оьзю де барып бир ерде яшынып тура.

Бирден къараса, дорбаны янына бир къоян геле. Къоян дорбаны дёгерегинде ийислеп айланып, ичине гире. Мишик чабып барып, дорбаны авузун беклеп, аркъасына да салып, тувра ханны уьюне бара. Хангъа хабар етдире, пелен хандан гелгенмен деп. Хан муну къонакъ ала. Мишиклени ханындан савгъат деп, мишик дорбаны бере. Хан арив гёрюп, ала.

Баягъы мишик бирдагъы да гьавгъа чыгъып, оьзю этикни ичине де гирип, кёлню ортасына барып токътай. Бу заман учуп гелеген бабишни де тутуп, мишиклени ханындан сагъа савгъат деп, дагъы да хангъа элте. Хан бу савгъатны да ала.

Мишик, нечик алай да, гьар заман хангъа савгъатлар элте тура.

Бир гюн мишик ханны ягъына баргъанда, хан бугъар: — Тангала мен къызымны да алып, кёлню ягъасына чыгъажакъман, шонда сени ханынг да болса, яхшы болар эди, – дей.

Мишик муну сёзюне къарап: — Воллагь, яхшы, мен айтарман мени ханыма, - дей.

Булайлыкъ булан мишик чыгъып гете, уьйге гелип, оьзюню ессине айта: — Сен тангала чечинип зырдай болуп, шо бизин ягъыбыздагъы кёлге тюшерсен. Бир адамлар геле турагъанны мен сагъа билдирермен. Мен билдиргендокъ, сен: «Вай! Вай!», — деп, акъырарсан, — дей. Бу улан да рази бола.

Экинчи гюн уланны да алып, мишик кёлню ягъына бара. Барып, уланны уьстюнден нас кетен опуракъларын да чечип, улангъа: – Же, тюш, – дей.

Улан тюше. Бираз замандан сонг мишик: «Мияв! Мияв!» деп къычырма башлай. Бу заман кёлню ичиндеги улан: «Вай! Вай!» – деп акъырма башлай. Баягъы оьзюню къызы, вазирлери булан чыкъгъан хан муну эшитип, бу «вайвайгъа» ювукъ геле. Гелсе гелсин, баягъы мишик ханны ягъына да барып, хангъа айта, «шулай, шулай, биз сен геле» деп «мунда чыгъып, чомулуп, дагъы аза болайыкъ» деп «тура эдик, мишиклени ханыны опуракъларын бир адам алып къачды», дей.

Хан бу ишге къарап, тез бир вазирини yьстюнден опуракъларын чечип, мишикге узата.

Мишик опуракълагъа къарап: — Воллагь, мени ханым булай опуракъланы гиймей эди, болмагъан заманда булар да ярар, — деп, ала. Баягъы мишикни есси сувдан чыгъып, гийинип, чанкадай бола.

Ханны къызы бу яхшы исбайы уланны гёрюп, огъар гьашыкъ болуп къала. Шулайлыкъ булан булар кёп заман кёлню ягъаларында къыдырып, къайталар.

Ханны къызы буса сюювню артмагъындан аза, авруй. Хан къызына не болгъанны гьеч билмей. Баягъы мишик гьар гюн гелип, ханны къызыны кепин сорай болгъан. Артда да бир гюн мишик гелгенде хан мишикге айта: — Яхари, мени къызыма не аврув тийген экен? Сен сама да билип болмаймысан? – деп.

Мишик бугъар тамаша болуп: — Бий, олай деген не затдир! Сен атасы да болуп, къызынга не аврув тийгенни билмеймисен? – дей.

Хан къызын нечакъы акъ сакъаллы моллалагъа къаратса да, гьеч бир пайда да болмай болгъан.

Бир гюн мишик хангъа айта: — Шунча кёп неге акъча чыгъарасан – сени къызынгны аврувун мен билемен, — деп.

Хан да бугъар кёп тамаша болуп: — Де, айт, биле бусанг! – дей.

Мишик кюлемсиреп, айта: – Сени къызынг бизин ханны гёргендокъ сююп къалгъан, сююв къызынга ончакъы оьтген чи, гюнден-гюн аза, гюнден-гюн битип бара, – деп.

Хан бугъар тамаша бола, бир якъдан буса сююне.

Гюнлерден бир гюн мишик уландан гелечи болуп бара. Хан къызын берме рази бола. Ханны уьюнде накъыра-зурнай да чалынып, той да болуп, къызны алып, ёлгъа чыгъалар.

Мишик лап да алда юрюй болгъан, ёлда ёлукъгъан-ёлукъгъан адамлагъа айта болгъан: — Шо гелеген аскерни гёремисен? Эгер сен бу ерлер мишиклени ханыныки деп айтмасанг, сени башынгны геcежеклер! – деп. Баягъы адамлар да хан сорагъан-сорагъаны мишик айтгъан кюйде эте.

Артда мишик къарай – бир уллу къалалар гёрюне. Къапусун да ачып, мишик къалаланы ичине гире. Гирсе – ичинде бир къарт къатын. Бу къатын дуллу-дюньяда белгили ичи ачувдан толгъан къатын болгъан, оьзю де не кепге де гирип бола болгъан. Мишик уьйге гиргендокъ, бу къатын арсланкъаплан болуп къала.

Мишик, къоркъуп, тахтамекни тюбюне гире. Сонг бу къатын адам кебине гире. Мишик чыгъып айта: – Сен не зат да болуп болагъангъа ошайсан! – деп.

Къатын: – Боламан! – дей.

Мишик бугъар къарап: — Бола бусанг, къайда, чычкъан бол чу! – дей.

Баягъы къатын чычкъан бола. Мишик артындан чабып тутуп, ашап къоя.

Ханны къызы накъырасы-зурнайы булангъы тойну да алып, абзаргъа гире. Мишик чыгъып, булагъа ёл гёрсетип, уьйге элтип, буланы гьюрметлеп тура болгъан.

Сонг ханны адамлары уьйлю-yьюне гетелер. Мишик ишни болгъан кююн оьзюню ессине айта. Шулайлыкъ булан онгуп-оьсюп бу улан къала, алданып хан къала.