Тешеккюр^✻

Аллагьу таъалагъа гьар макътав болсун, хыйлы йыллар оьзюне етишип болмай гьасиретлик чегип турагъан мурадыбызгъа бугюн етишдирди! Оьз тилибиз булан къумукъча газет^✻ чыгъып гёрмакъны гьар заман юрегибиз булан излесек де, гёзюбюз булан гёрюп болмай эдик.

Гьали буса бу ниъматгьа етишдик. Аллагьу таъалагъа кёп шюкюрлер болсун, бу ниъматны бизге бир аз гечикдирип берсе де, андан уллу бары халкъгъа бир йимик болагъан бирдагъы ниъматны къошуп, экисин де бирче берди. «Огъар къошгъан ниъматы недир?» десегиз, — алдынгъы зулмучу пачалыкъны уьстю тюп болуп, халкъ оьзлер ихтиярлы болмакъдыр^✻.

Бу эки ниъмат булан бугюн биз кёп уллу талайлылардан саналмагъа тийишлибиз. Бугюн бир гиши чыгъып, «кимдир талайлы?» деп тавуш этсе, бизден алдын «бизбиз!» деп башгъа гиши жавап бермеге тийишли тюгюл. Биз бугюнге ерли бизин къумукъча бир газет чыгъып гёрмеге болмагъаныбызны бир-нече себеплери бар буса да, инг уллу себеп — алдынгъы зулмучу па- чалыкъ эди. Зулмучу гьакимлер шол мурадыбызгъа тогъас бола эдилер. Гьали бизге берилген бу ихтиярлар, бу тенглик — алай уллу бир ниъмат чы, сюйген гиши сюйген кюйде газет чыгъармакъ — шол ниъматны минг пайдасындан бири. Бугюн сама халкъ булай ихтиярлы болмагъан буса, Орус пачалыкъны ичинде биз языкъ болажакъ эдик. Алдынгъы зулмучу пачалыкъ орус динден оьзге динге де, орус тилден оьзге тилге де эркинлик бермей эди. Амал болгъан чакъы аста-аста оланы къыса эди. «Бизин сиз къысасыз, бизин динибизге, тилибизге эркинлик бермейсиз!» — деп айтмагъа да ярамай эди. Пачалыкъгъа зарарлы гиши деп, жандармалар тутуп туснакъгъа сала эди. Яда Сибирге йибере эди.

Гьасилул калам, аста-аста къыса туруп, «бир-нече юз йылдан сама Орус пачалыкъда орусдан гъайры^✻ гиши къалмас, гъайры диндеги лер де бара-бара оруслашып къалыр, динлери де гетер, тиллери де битер» деп ойлай эдилер. Бугюн буса, Аллагьу таъалагъа кёп шюкюр, Орус пачалыкъ ол хыялны хаталыгъын англап, ол пикрудан къайтды. Алдынгъы хатасына тавба этди. Бугюнден сонг, гьар дин тенг! Гьар тил эркин! Пачалыкъны буса, гьар миллетни халкъындан, кёпден — кёп, аздан — аз болуп, вакил суратда барып Питрагърадда^✻ олтургъан дёрт юз-беш юз гиши бирче юрютежакълар.

Олай болгъан сонг, Орус пачалыкъ гьар миллетге ортакъ пачалыкъ бола. Гьали Орус пачалыкъ бизинки деп оруслар да айтмас. Бусурманлар да айтмас. Олай буса гьали Орус пачалыкъгъа орус динден гъайры диндегилер де алдынгъы гёз булан къарамагъа ярамас. Къардаш къардашгъа къарайгъан йимик къарамагъа герек.

Бугюн гьеч бир миллетни халкъы алдын йимик Орус пачалыкъны оьгей уланы тюгюл.

(«Мусават» деген газетден. Темирханшура, № 4, 4 май 1917 й., 4 б.)