Къумукъ Тил

частица разг. ма; на, возьми ма, ал.

предлог 1. с вин. п. (при обозначении направленности действия и т. п.) ‐гъа (‐ге), уьстюне; ‐гъа (‐ге) багъып; ягъасына; ‐да (‐де); взобраться на дерево терекге минмек; идти на работу ишге бармакъ; он шёл прямо на него ол тувра ону уьстюне юрюдю; ответить на вопрос суалгъа жавап бермек; двигаться на юг къыблагъа багъып юрюмек; выйти на опушку леса агъачлыкъны ягъасына чыкъмакъ; свалить вину на кого-л. айыпны башгъа биревню уьстюне салмакъ; сесть на стул шанжалда олтурмакъ; дверь на улицу орамгъа бакъгъан эшик; 1. с вин. п. (при обозначении срока, времени действия) ‐гъа (‐ге); доклад назначен на восемь часов доклад сагьат сегизге белгиленген; опоздать на пять минут беш минутгъа гечикмек; с часу на час сагьатдан сагьатгъа; 1. с вин. п. (при указании цели, назначения) ‐гъа (‐ге), учун; лес на постройку къурулуш учун агъач; право на труд загьматгъа ихтияр; брать на поруки юкге алмакъ; на что это нужно? бу не учун тарыкъдыр?; негер тарыкъдыр?; 1. с вин. п. (при обозначении количественного признака предмета) ‐льгкъ (‐лик, ‐лукъ, ‐люк), учун; обед на пять человек беш гишилик обед, беш адам учун обед; 1. с вин. п. (при обозначении предмета, являющегося орудием действия) булан; запереть на замок кирит булан бегитмек; застегнуть на все пуговицы бары да пентлерин салмакъ; 1. с вин. п. (при указании на характер действия, образ действия, условий, обстановки, при которых совершается действие) ‐гъа (‐ге), булан, кюйде; на новый лад янгы кюйде; говорить на память эсинде бар кюйде сёйлемек; на свежую голову ачыкъ баш булан; на голодный желудок ач къурсакъгъа; верить на слово сёзге инанмакъ; 1. с вин. п. (при словах, выражающих эмоциональную оценку действия) ‐гъа (‐ге); на его счастье ону насибине; на его беду ону насипсизлигине; на страх врагам душманлагъа къоркъувгъа; 1. с вин. п. (при обозначении предмета, лица и т. п., в котором наблюдается сходство с кем-чем-л.) ‐гъа (‐ге); он похож на отца ол атасына ошай; 1. с вин. п. (при указании на меру, количественные изменения) ‐гъа (‐ге), булан; купить тетрадей на пять рублей беш манатгъа тетрадлар алмакъ; разделить шесть на два алтыны экиге пайламакъ; разбить на участки участкалагъа айырмакъ; умножить три на два уьчню эки булан артдырмакъ; 1. с вин. п. (при обозначении предмета, заменяемого чем-л.) ‐гъа (‐ге); обменять фрукты на хлеб емишни ашлыкъгъа алышдырмакъ; 1. с предл. п. (при указании на место совершения действия) ‐да (‐де); выступать на съезде съездде чыгъып сёйлемек; учиться на курсах курсларда охумакъ; сейчас он на работе буссагьат ол ишде; находиться на его иждивении ону сакълавунда болмакъ; 1. с предл. п. (при указании на местонахождение на поверхности чего-л.) уьстюнде; ‐да (‐де); на столе столну уьстюнде; на полке такъчада; на земле ерде, топуракъны уьстюнде; 1. с предл. п. (при обозначении отрезка времени, срока совершения действия) ‐да (‐де); на днях шу гюнлерде; приеду на той неделе гелеген жума гелермен; 1. с предл. п. (при обозначении орудия, средства действия) булан, ‐гъа (‐ге), ‐да (‐де); он приехал на коне ол ат булан гелди; ехать на пароходе пароход булан бармакъ; жарить на масле майгъа къызартмакъ, май булан къызартмакъ, майда къызартмакъ; играть на гитаре гитара сокъмакъ; 1. с предл. п. (в устойчивых словосочетаниях) ‐да (‐де); кююнде, ‐гъанда (‐генде); на лету учуп барагъан кююнде, учувунда; на ходу юрюп барагъан кююнде, юрюп барагъанда.

нареч. горн. уьстге; выдать уголь на-гора ташкёмюрню шахтадан уьстге чыгъармакъ.

сов. что артдырмакъ, къошмакъ.

ж. 1. (действие) къошув, артдырыв; 1. (то, что набавлено) къошум (бир затгъа къошулуп артдырылгъан пайы).

несов. см. набавить.

м. таякъны башы (таякъны къол тутагъан ери, этилип салынгъан башы); набалдашник из слоновой кости таякъны магьи башы.

м. къувун, къонгурав къагъып къувун салыв (адамланы жыймакъ учун); ◊ бить в набат, бить набат къувун салмакъ.

м. чапгъын, басгъын этив; бир ерни талав.

несов. 1. см. набежать; 1. (совершать набег) чапгъын этмек, басгъын этмек; бир ерни та-ламакъ.

сов. разг. чаба туруп арымакъ, чаба-чаба къанмакъ.

сов. 1. (наскочить с разбега на кого-что-л.) чабып урунмакъ, чабып ябурулмакъ; 1. (покрыть, закрыть собой) къапламакъ, басмакъ, япмакъ; на луну набежали тучи айгьа булутлар ябылгъан; набежала волна толкъун урунду; 1. (о слезах) агьылмакъ, чыкъмакъ (гёзьяшлары); 1. (о ветре) урмакъ, эшмек (ел); 1. разг. (сбежаться) чабып бир ерге жыйылмакъ, чабып бир ерге топланмакъ; со всех сторон набежал народ дёрт де якъдан чабып гелип халкъ жыйылды; 1. перен. (накопиться) къошула туруп жыйылмакъ; у него набежало рублей пятьдесят къошула туруп огъар элли манат акъча жыйылды.

нареч. разг. хырындан салынгъан, хырындан гийилген; хырындан салып; в шапке набекрень хырындан гийилген бёркю булан.

сов. что акъ якъмакъ, акъ сюртмек, акъ этмек; набелить лицо бетине акъ якъмакъ.

нареч. таза этип; тазагъа, акъгъа; переписать набело таза этип гёчюрюп язмакъ.

ж. 1. (укреплённый берег) сув ягъа (таш яда агъач ишлеп бек этилген); гранитная набережная гранит ишленген сув ягъа; 1. (улица вдоль берега) сув ягъадагъы орам.

несов. см. набить.

ж. 1. (действие) ичин толтурув, толтурув; набивка матрацев тёшеклени толтурув; 1. (материал) бир затны ичине салынагъан материал, толтурмакъ учун зат; волосяная набивка для матрацев тешеклени толтурмакъ учун тюклю зат-ябагъы.

несов. см. набрать(ся).

прил. (полный) тыгъылып толгъан; ◊ набитый дурак разг. зыр гьайгев.

сов. 1. что (наполнить чем-л.) толтурмакъ, тыгъып толтурмакъ; 1. что (приколотить к чему-л., наколотить на что-л.) (уруп) къагъып салмакъ, къагъып гийирмек; набить обруч на бочку бочкеге къыршавну къагъып салмакъ; 1. что, чего (вколотить) къагъып гийирмек; къагъып толтурмакъ (мас. мых); 1. что, разг. (причинить боль) уруп томалтмакъ, авуртмакъ; набить шишку на лбу уруп мангалайын томалтмакъ; 1. что, кого-чего (настрелять) савут атып хыйлысын оьлтюрмек; кёп урмакъ; набить дичи кёп къуш урмакъ (авда); 1. что, чего (разбить) уватмакъ, сындырмакъ; набить много посуды кёп савут-сабаны уватмакъ; ◊ набить карман бай болмакъ; набить руку уста болмакъ (бир ишге); набить цену багьасын артдырмакъ, багьасын гётермек.

м. тергевчю, къаравчу, гёз къаратывчу.

ж. тергевчюлюк.

прил. 1. (внимательный) тергевлю, тергевчю; 1. (для наблюдения) тергев…; тергев этмек учун, тергев юрюлеген; наблюдательный пункт тергев пункту.

несов. кого-что, за кем-чем тергемек, тергев юрютмек, къарамакъ, гьызарламакъ, гёзлеп турмакъ; тергеп ахтармакъ изучать); наблюдать восход солнца гюнню чыгъышын тергемек; наблюдать за порядком низамгъа къарамакъ.

с. 1. (действие) тергев, къарав, гёз къаратыв; 1. (результат) тергеп, ахтарып табылгъан зат.

прил. динчи.

ж. 1. (на ткани) накъыш, зарбу (къумачгъа этилген басма); 1. (на обуви) набойка (аякъ гийимни табаныны тюп къаты).

нареч. къынгырына, хырындан; шапка съехала набок бёрк къынгырына йылышгъан.

прил. 1. авругъан; наболевшее место авругъан ер; 1. перен. (давно назревший) кёпден къыйнап турагъан, о саялы, кёпден къаралма тийишли, бек агьамиятлы; наболевший вопрос бек агьамиятлы масъала.

сов. 1. (стать крайне болезненным) бек аврумакъ; 1. безл., перен. (стать крайне мучительным) артыкъ къыйын болмакъ, бек къыйналмакъ, бек аврумакъ, бек авур болмакъ; у него на душе наболело ону жаны бек къыйналгъан.

м. 1. (приём) алыв, жыйыв; набор на курсы курслагъа алыв; 1. (комплект) комплект, жыйым (бир затгъа тарыкъ затланы бары да); 1. полигр. набор (гьарп жыйыв); набор книги китапны набору; ◊ набор слов маъна чыкъмайгъан сёзлени жыйымы.

прил. набор этеген; наборный цех набор этеген цех.

м. наборщик (басмаханада гьарп жыягъан гиши).

несов. см. набросить.

несов. см. набросать.

несов. см. наброситься.

сов. 1. кого-что, чего (взять, собрать, принять) алмакъ, жыймакъ, топламакъ; чёплемек (ягоды, грибы и т. п.); я набрал большой букет разных цветов мен гьар тюрлю чечеклер жыйып уллу байлам этдим; паровоз набрал воды паровоз сув алды; набрать рабочих ишчилени алмакъ; набрать на курсы курслагъа жыймакъ; 1. что, полигр. набор этмек, гьарп жыймакъ; ◊ набрать скорость бек чалт болмакъ; набрать высоту бек оьрге чыкъмакъ.

сов. (скопиться, собраться, составиться) жыйылмакъ, топланмакъ; набралось много народу кёп халкъ жыйылды; ◊ набраться сил гюч жыймакъ; набраться храбрости игитленмек.

несов., набрести сов. на кого-что уьстюне бармакъ; бирден гёрюп къоймакъ, ёлугъуп къалмакъ.

сов. 1. что, чего атмакъ, ташламакъ, атып толтурмакъ, ташлап толтурмакъ (кёп затны же бир нече керен); набросать камней ташлар атмакъ; 1. что (составить в общих чертах) общий гьалда белгилемек, алгъасав гьалда суратламакъ (тындырыкълы кюйде этмей); набросать план лекции лекцияны планын суратламакъ.

сов. что на кого-что (уьстюне) артмакъ, салмакъ, ташламакъ, атмакъ, япмакъ; набросить платок на плечи инбашларына явлукъну атмакъ.

сов. 1. на кого-что (напасть) уьстюне чапмакъ, уьстюне атылмакъ, къарышмакъ, къарышып къалмакъ; 1. на что, разг. (с жадностью, со страстью) уьстюне тюшмек, уьстюне тюшюп къалмакъ, къарышмакъ, къарышып къалмакъ; наброситься на еду ашгъа къарышмакъ; 1. на кого-что, перен. разг. (бранить, упрекать) екирмек, гизирикленмек, къаныкъмакъ, уьстюне тюшмек; а что ты на него набросился? сен огъар не саялы гизириклендинг?; наброситься с упрёками оьпке-айыплар булан къаныкъмакъ.

м. набросок (бир затны общий гьалда белгиленген проекти, планы).

сов. что, чего, чем и без доп. чачыратмакъ, бюркмек, чачыратып нас этмек.

несов., набухнуть сов. гёпмек, шишмек, бёртмек.

ж. навага (балыкъланы бир журасы).

несов. см. навалить(ся).

сов. 1. что, чего на кого-что, разг. (наложить. поверх чего-л.) юклемек, тёшемек; 1. что, чего, разг. (сложить в беспорядке) салып тёбе этип къоймакъ, пакарсыз юклемек; 1. безл. прост. (собраться в большом количестве) кёп гелмек, кёп жыйылмакъ, кёп топланмакъ; навалило много народу кёп халкъ жыйылгъан; 1. безл. разг. (нагнать, нанести) кёп салмакъ; навалило много снегу кёп къар явгъан, кёп къар салгъан.

сов. (налечь, придавить) уьстюне ятмакъ, авмакъ; басылмакъ, басмакъ; бар гючюн салмакъ; навалиться грудью на стол тёшю булан столгъа басылмакъ; навалиться на вёсла кюсменлеге бар гючюн салмакъ.

ж. къалкъып турагъан май (къайнайгъан ашны уьстюнде).

сов. 1. что, чего, (сварить) къайнатып гьазирлеп къоймакъ (кёп затны); 1. что чем, тех. къыздырып ялгъамакъ (маъдан затланы).

несов. см. навеять.

сов., наведываться несов. разг. гёрме бармакъ, гирип чыкъмакъ (гьалын билмек учун).

сов., кого-что, чего юклеп гелтирмек (бир къадар).

нареч. гьамангъа, даимге.

нареч. 1. уст. (несомненно) шексиз; 1. в знач. вводн. сл. (по всей вероятности) балики, гьеч буса, болма ярай, дюр буса ярай.

нареч. 1. (наверняка) шексиз; 1. см. наверно 2.

сов. что 1. (намотать) чырмамакъ; 1. (навинтить) буруп гийирмек.

сов. (появиться — о слезах) гёрюнмек (гёзьяш).

нареч. разг. 1. (несомненно) шексиз; 1. (безошибочно) янгылышмай, янгылмай; действовать наверняка янгылмай иш гёрмек.

сов. что орнун толтурмакъ, къайтара ерине етдирмек, болдурмакъ; наверстать упущенное къолдан чыкъгьан затны орнун толтурмакъ.

сов. 1. что (намотать) чырмамакъ; 1. что, чего (вертя наделать) буруп-буруп этмек (бир къадар).

нареч. уьстге, оьрге; положить наверх уьстге салмакъ; посмотреть наверх оьрге къарамакъ.

нареч. уьстде, оьрде.

несов. см. навертеть 2..

м. гётерме; навес над колодцем къуюну уьстюнде гётерме.

нареч. разг. кепли гьалда. (ички ичип, хумар болуп).

сов. что 1. илмек, такъмакъ (илгиклеге сугъуп, бирзатгъа бегетип такъмакъ); , 1. (надев на петли), салмакъ; навесить дверь эшик салмакъ.

сов. 1. кого-что, на что (привести к чему-л.) элтмек (ёл гёрсетип); 1. кого-что, на что, перен. (натолкнуть) бакъдырмакъ, салмакъ; тюзлемек, тюшюрмек; навести на мысль ойгъа салмакъ, пикирге бакъдырмакъ; навести разговор на… лакъырны ‐гъа (‐ге) бакъдырмакъ; 1. что на что (нацелить) гёзлемек, тюзлемек; бакъдырмакъ; навести орудие топну тюзлемек, топну гёзлемек; навести прожектор прожекторну бакъдырмакъ; 1. что, перен. разг. (привести в какое-л. состояние) салмакъ; навести порядок порядка салмакъ, низам салмакъ; ◊ навести мост кёпюр салмакъ.

сов. кого-что гёрме бармакъ, къонакълай бармакъ.

прил. елге бакъгъан; с наветренной стороны елге бакъгъан якъдан.

нареч. даимге, болжалсыз, гьамангъа.

сов., навешивать I несов. что, чего кёп илмек; навешать много картин на стену тамгъа кёп суратлар илмек.

несов. см. навесить.

несов. см. навестить.

сов. 1. что (о ветре и т. п.) эшмек; ел уруп бир затны гелтирмек; ветер навеял прохладу ел салкъынлыкъ гелтирди; 1. что, чего, с.-х. елпип, сувуруп тазаламакъ; 1. что, перен. гелтирмек, салмакъ, тарытмакъ; навеять грусть пашманлыкъ салмакъ.

нареч. чалкъасындан, кёкге багьып; упасть навзничь чалкъасындан йыгъылмакъ.

нареч.: плакать навзрыд оькюрюп йыламакъ.

несов. см. навить.

прил. навигация…; гемелер юрюйген; навигационный период навигация девюрю, гемелер юрюйген заман.

ж. гемелер юрюш, навигация. .

сов., навинчивать несов. что буруп-буруп гийирмек.

несов. нависнуть сов. 1. на что и без доп. салланмакъ, тюшмек; брови нависают на глаза къашларыны тюклери гёзлерине салланып тура; 1. над кем-чем (расположиться низко) алгъа чыгъып салланып токътамакъ, илинип турмакъ, салланып турмакъ (бир затны уьстюнде ювукъ); скалы нависают над морем ярлар денгизни уьстюнде салланып тура; 1. над кем-чем, перен. (грозить) къоркъунч тувмакъ; над ними нависла опасность олар учун къоркъунч тувду.

сов. что, чего 1. (намотать) чырмамакъ; 1. (изготовить витьём) эшмек, ийирмек..

несов., навлечь сов. что на кого-что тувдурмакъ (болмасын деген затны); я боялся навлечь на себя подозрение мен оьзюме шеклик тувдурмакъдан къоркъа эдим.

несов. см. навести.

ж. гёзлев, тюзлев; бакъдырыв; наводка орудия топну гёзлев.

с. 1. (затопление) сув алыв, ташгъын гелив; 1. (напр. рынка товарами) толтурув.

сов., наводнять несов. что кем-чем (переполнить) толтуруп къоймакъ, толтурмакъ; наводнить рынок товарами базарны малдан толтуруп къоймакъ.

м. воен. гёзлевчю, тюзлевчю.

прил. тюзлейген, ёлгъа салагъан; наводящий вопрос тюзлейген суал.

м. покълукъ (ер кюйлейген).

несов. см. навезти.

несов. что, с.-х. покълукъ булан кюйлемек, покълукъ тёгюп кюйлемек (топуракъ).

прил. покълукъ…; ◊ навозный жук покълукъонгузакъ.

ж. бойлукъ тыш, ястыкъ тыш.

сов. что, чего, разг. урламакъ, кёп зат урламакъ.

сов.: навострить уши разг. къулакъ салып тынгламакъ, тергев булан тынгламакъ.

сов. прост. (приобрести уменье, ловкость) бир затгъа уста болмакъ, белет болмакъ.

сов. разг. 1. что, чего и без доп. (солгать) ялгъан айтмакъ, ялгъан затланы сёйлемек; 1. на кого (наклеветать) яла япмакъ; 1. в чём (допустить ошибку) хата йибермек, янгылмакъ.

сов. кому-чему, разг. кёп зарал тийдирмек, зарал бермек, зарал этмек, зиян бермек, зиян этмек, бузукълукъ гелтирмек.

нареч. разг. болармы экен, четим, мекенли тюгюл, шекли.

нареч. даимге, гьамангъа.

нареч. къаршысына, алдына, багъып; он пошёл мне навстречу ол магъа багъып юрюдю; ◊ идти навстречу 1. чему (содействовать осуществлению) болушмакъ; 1. кому-чему (оказывать содействие) кёмек этмек.

нареч. прост. терсине, чюйресине.

м. уьйрениш, мердеш; трудовые навыки загьмат мердешлери; приобрести навык уьйренишмек.

нареч.: глаза навыкат атаран гёзлер, тарсайгъан гёзлер.

нареч. оьтгере, оьтюп чыгъып; ранение навылет оьтгере яра.

нареч. гесип къарап; купить арбуз навырез харбузну гесип къарап алмакъ.

нареч.: стоять навытяжку чирелип токътамакъ.

несов., навьючить сов. кого-что юклемек, юк салмакъ (гьайвангъа).

несов. см. навязнуть.

сов. 1. что на что (привязать) чырмап байламакъ; 1. что, чего (вязаные изделия) согъуп ишлемек; 1. кого-что кому, перен. (заставить принять) къабул этдирмек, этдирмек (гючден); навязать свою идею кому-л. оьзюню оюн биревге къабул этдирмек.

сов. разг. илинип къалмакъ, къарышып къалмакъ.

сов. ябушмакъ, жыйылмакъ (къысдырыла туруп); в сетях навязло много тины торгъа кёп бакъа йибек ябушгъан.

прил. 1. (о человеке) инжитеген, илинип къалагъан; 1. (о мысли) башдан чыкъмайгъан, айрылмайгъан; навязчивая идея башдан чыкъмайгъан ой.

несов. см. навязать I.

несов. см. навязаться.

сов. 1. разг. (о животных) гьажатын этмек, похламакъ; 1. кому-чему, прост. (навредить) зарал бермек, зарал этмек.

ж. къамучу, ёрме.

м. наган (тапанча).

м. янып къаравлангъан ери; нагар на свечке майчиракъны янып къаравлангъан мелтеси.

несов. см. нагнуть(-ся).

нареч. разг. къып-ялангач, шам-ялангач, яп-ялангач болуп.

несов. эдепсизленмек, эдепсиз болмакъ, уятсызланмакъ, уятсыз болмакъ, гьаясыз болмакъ.

м. уятсыз адам, гьаясыз адам, гьарсыз адам.

ж. уятсызлыкъ, гьаясызлыкъ, гьарсызлыкъ.

сов. чего кёп (затны) ютмакъ; ичине кёп зат гетмек; наглотаться пыли ичине кёп чанг гетмек.

нареч. 1. (плотно) япсар къоймай, бек, тыгъыс этип; закрой дверь наглухо эшикни бек яп; 1.: застегнуться наглухо бары да тюймелерин салмакъ.

прил. уятсыз, гьаясыз, гьарсыз.

сов. см. насмотреться.

нареч. ачыкъ этип, аян кюйде.

ж. ачыкълыкъ, аянлыкъ; для наглядности ачыкълыкъ учун; со всей наглядностью бютюн ачыкълыгъы булан.

прил. 1. (доступный, убедительный) ачыкъ, аян; наглядный пример ачыкъ мисал; 1. (основанный на показе, для показа) гёрсетилеген, аянлыкъ; наглядные пособия аянлыкъ пособиялар (охувда).

сов. 1. кого-что, прям., перен. (догнать) артындан етишмек, артындан етмек; нагнать поезд поездни артындан етишмек; нагнать товарищей по учёбе охув ёлдашларыны артындан етмек; 1. что (наверстать) къайтара ерине етдирмек, болдурмакъ; орнун толтурмакъ; нагнать упущенное къолдан чыкъгъан затны къайтара ерине етдирмек; 1. что, кого-чего (согнать в одно место) гьайдап бир ерге жыймакъ, топламакъ; гелтирмек; ветер нагнал туч ел булутланы гелтирген; нагнать народу халкъны жыймакъ; 1. что, чего, перен. разг. (навеять, внушить) гелтирмек, салмакъ, тарытмакъ; нагнать сон юху гелтирмек; нагнать страху къоркъув салмакъ; ◊ нагнать цену разг. багьасын гётермек.

сов. что сыкълашдырмакъ, сыкълашдырыв ёлу булан гийирмек; нагнести воздух гьава (сыкълашдырып) гийирмек; ◊ нагнести давление тех. сыгъывну артдырмакъ.

прил. гийиреген, толтурагъан, сыкълашдырагъан; нагнетательный насос тех. сыкълашдырагъан насос, гийиреген, толтурагъан насос (гьаваны, сувну).

несов. см. нагнести.

с. мед. иринленив

сов. иринленмек.

сов. что иелтмек, иймек, энкейтмек.

сов. иелмек, энкеймек.

несов. см. наговорить.

м. разг. (клевета) яла ябыв, яманлав, бугьтанлав.

сов. 1. что, чего (сказать много чего-л.) кёп затны сёйлеп къоймакъ, кёп затлар сёйлемек, кёп затлар айтмакъ; 1. на кого-что, разг. (наклеветать) яла япмакъ, яманламакъ, бугьтан этмек.

сов. разг. къангъынча сёйлемек.

прил. ялангач.

нареч. (вынув из ножен) сувуруп, сувурулгъан; с саблей наголо сувурулгъан къылыч булан.

нареч. (о стрижке) терисине етдирип тюбюнден; остричь наголо тюбюнден къыркъмакъ, терисине етдирип къыркъмакъ.

нареч.: разбить наголову дарбадагъын этмек, аппарыв этмек.

сов. разг. ачлыкъдан къарувсуз болмакъ, ачлыкъ гечирмек, кёп заман ач къалмакъ.

прил.: нагольный тулуп тышланмагъан тон, тышлавсуз тон.

м. разг. къатты айып; получить нагоняй къатты айып алмакъ.

несов. см. нагнать.

несов. см. нагородить.

несов., нагореть сов. 1. (дать нагар) янып къаравланмакъ (мас. мелтени башы); 1. безл. разг. (на какую-л. сумму — об электричестве и т. п.) яллап харж болмакъ; 1. безл. прост. (достаться за что-л.) тиймек, болмакъ (айып, жаза ва ш. б.); нагорит тебе за это шону учун сагъа болары болур (айып гележек, къапас тиежек).

прил. (возвышенный, гористый) тавлукъ, тёбечи…, гётеринки; тав…; нагорный берег сувну тёбечик къырыйы; нагорное селение тав юрт.

сов. что, чего, разг. 1. (настроить) къорумакъ, бир затны айланасын бегетеген эатлар салмакъ (мас. барулар-чаллар этмек); 1. (нагромоздить) низамсыз кюйде аракъ этип, тёбе этип къоймакъ; 1. перен. прост. (наговорить чего-л. вздорного) къайдагъы тарыкъсыз, маънасыз затланы сёйлемек (яда язмакъ).

с. аркъа ер, тав, тавлукъ.

ж. ялангачлыкъ.

несов. см. наготовить.

нареч.. гьазир, гьазирликде; держать наготове гьазир сакъламакъ; быть наготове гьазир турмакъ.

сов. что, чего, разг. кёпню гьазирлемек.

сов. что, чего талап алмакъ (кёп затны).

ж. савгъат, савгъатлав; правительственная награда гьукумат савгъаты; в награду савгъатгъа, савгъатлавгъа; представить к награде савгъатлавгъа герсетмек.

сов., награждать несов. кого савгъатламакъ; наградить орденом Ленина Ленин ордени булан савгъатламакъ.

с. савгъатлав.

сов. что, чего гьызмакъ, гьыз тартмакъ.

несов. см. нагрести.

м. 1. (по гл. нагреть) иситив, къыздырыв, йылытыв; 1. (по гл. нагреться) исив, иситилив, къыздырылыв; 1. (степень раэогретости) исив даражасы.

с. см. нагрев 1, 2.

прил. къыздырагъан, иситеген; нагревательный прибор къыздырагъан прибор.

несов. см. нагреть(-ся).

сов. что, чего тырнай жыймакъ, кюреп жыймакъ, ишырып жыймакъ.

сов. кого-что къыздырмакъ, иситмек, исси этмек, йылытмакъ. .

сов. къызмакъ, къыздырылмакъ, исси болмакъ, исимек, иситилмек; йылы болмакъ; печь нагрелась печь къызды.

несов. см нагромоздить(ся).

сов. что, чего 1. тёбе-тёбе этмек, тёбе-тёбё жыймакъ, уьстю-уьстюне салмакъ, пакарсыз кюйде тёбё этип салмакъ; низамсыз кюйде аракъ этип къоймакъ; 1. перен. разг. тарыкъсыз толтуруп къоймакъ (китапны, статьяны).

сов. тёбе болмакъ, жыйылмакъ, пакарсыз кюйде тёбе болуп жыйылмакъ.

сов. разг. яман сёйлемек, аччы сёйлемек, зек сёйлемек, къолайсыз сёйлемек, хатирсиз сёйлемек, гьонкъа сёйлемек, илиякъсыз сёйлемек

ж.тёшлюк, алдырыкъ.

прил. тёшге тагъылагъан.

несов. см. нагрузить(ся).

сов. 1. кого-что, чем юклемек, юклеп толтурмакъ, югюн етишдирмек; 1. кого чем, перен. разг. (напр. работой) артыкъ иш бермек, уьстюне авур иш салмакъ.

сов. чем юкленмек, юкленип толмакъ, югю етишмек.

ж. 1. (действие) юклев; 1. (груз) юк; 1. (степень занятости) юк; иш; у него полная нагрузка ол иш булан таъмин болгъан; завод работает с полной нагрузкой кархана толу юк булан ишлей; 1. разг. (поручение, общественная работа) борчлар, тапшурув.

сов. хапарсыздан гелип къалмакъ, бирден гелип къалмакъ (неожиданно прийти); хапарсыздан чыгъып къалмакъ, хапарсыздан уьстюне чапмакъ (неожиданно напасть).

м. (у скота) пахана, семиривню даражасы, нечакъы эт къошулгъаны.

несов., нагулять сов. что, чего,с.-х. яхшы сакъланып семирмек; нагулять жиру яхшы ашап семирмек.

сов. разг. къангъынчагъа гезмек.

предлог с твор. п. в разн. знач. уьстюнде, уьстюнден; над городом летит самолёт шагьарны уьстюнден учакъ уча; над столом висит лампа столну уьстюнден лампа илинген; сидеть над задачей масъаланы уьстюнде чалышмакъ; смеяться над кем-л. биревге кюлемек; сжалиться над ним огъа языгъы чыкъмакъ.

сов. что, чего, разг. кёр. бермек, берип турмакъ; надавать денег акъча берип турмакъ;. надавать тумаков юмурукъламакъ, токъаламакъ.

сов. надавливать несов. 1. что, на что (нажать) басмакъ, уьстюне басмакъ; надавить на кнопку кнопканы уьстюне басмакъ; 1. что, чего, разг. (выжать) сыкъмакъ, къысмакъ.

несов. см. надоить.

сов. что, чего, разг. кёп савгъат бермек.

сов., надбавлять несов. чего-что,разг. уьстюне къошмакъ, артдырмакъ.

прил. анат. къашны уьстюндеги.

несов. см надвинуть(ся).

сов. что на-кого-что тебермек,; йылышдырмакъ, уьстюне басмакъ; он надвинул шапку на брови ол бёркюн гёзлерине басып гийген.

сов. 1. (сдвинуться) теберилмек, йылышмакъ, уьстюне басылмакъ; аста йылыша туруп ювукълашмакъ (приблизиться); 1. перен. (приблизиться во времени) ювукълашмакъ, етишмек, гелмек; надвинулась старость къартлыкъ етишген.

прил. сувну уьстюндеги; надводная часть корабля гемени сувну. уьстюндеги пайы.

нареч. экиге, эки бёлюкге, эки гесекге; расколоть надвое эки ярмакъ; ◊ это ещё бабушка надвое сказала погов. эки тюрлю англашылагъан кюйде айтылгъан, олай да булай да англама ярай.

сов., надвязывать несов. что 1. (довязать) согъуп тамам этмек (чорапны ва ш. б.); 1. (удлинить) ялгъамакъ, ялгъап узун этмек (йипни ва ш. б.).

м. анат. тыныш тамакъны къапкъачы, тыныш тамакъны башындагъы хыртхырт (гемик).

с. къабур таш, сын.

прил. къабурну уьстюндеги; къабур…; надгробный камень къабур таш; надгробное слово къабургъа салагъанда айтылгъан сёз.

несов., надгрызть сов. что уьстюн гемирип алмакъ, уьстюнде тиш гьызларын къоймакъ.

несов. см. надеть.

ж. умут; питать надежду умут этмек; возлагать надежды умут байламакъ; потерять надежду умут уьзмек.

м. 1. (действие) пай берив; уьлюш берив; 1. ист. (участок земли) топуракъ пай.

сов. что, чего 1. (сделать) этмек, кёпню этмек; наделать игрушек кёп оюнчакълар этмек; 1. разг. (доставить, причинить) этмек, салмакъ; наделать кому-л. хлопот биревню аварагъа салмакъ; наделать ошибок янгылышлыкълар этмек; наделать шума къавгъа салмакъ.

сов., наделять несов. кого чем 1. (предоставить) пай бермек, уьлюш бермек; 1. (подарить) савгъатламакъ, савгъат бермек.

сов. разг. яман сейлемек, гьаясыз сёйлемек, эдепсиз сёйлемек.

сов. что 1. (одежду) гийдирмек; гиймек (на себя); надеть пальто пальтосун гиймек; 1. (приладить, укрепить) салмакъ, такъмакъ; надеть очки гёзелдириклерин салмакъ.

несов. 1. на что, с неопр. и с союзом «что» (возлагать надежду) умут этмек, умутлу болмакъ; надеяться на поддержку кёмекге умут этмек; я надеюсь, что он придёт ол гелер деп умут этемен; 1. на кого-что (полагаться) инанмакъ, аркъа таямакъ, аркъайын болмакъ; надеяться на товарища ёлдашына аркъа таямакъ.

прил. ерни уьстюндеги; надземные сооружения ерни уьстюндеги къурулушлар.

м. надзиратель (гёз къаратагъан гиши, тергевчю).

несов. гёз къаратмакъ, гёз бакъдырмакъ, тергемек.

м. гёз къаратыв, гёз бакъдырыв, гёз-къулакъ болуп турув, тергев; гёз къаравул; вести надзор за кем-л. биревню артындан тергев юрютмек; технический надзор техника якъдан тергев.

сов. чаще с отриц. къангъынча къарамакъ; сукъланып къарап къалмакъ; гьайран болуп тынгламакъ, тамаша болуп тынгламакъ.

несов. см. надрать.

прил. полит. классдан тыш, классдан тышдагъы.

ж. анат. сюекни уьст къатлаву; воспаление надкостницы сюекни уьст къатлавуну къызарып авруву.

мн. (ед. надкрылье с.) зоол. ал къанатлар (къонгузакъда).

сов., надкусывать несов. что уьстюн аз хапмакъ, хабып тишлени дамгъасын къалдырмакъ.

несов. см. надломить.

несов. безл., кому-чему с неопр. герекли, тарыкъ, тийишли, лайыкълы; вам надлежит завтра явиться сиз тангала гелме тарыкъсыз.

прил. герекли, тарыкълы, тийишли, лайыкълы; надлежащим образом тийишли кюйде.

ж. 1. (по гл. надломить 1) майырыв, чартлатыв; 1. (по гл. надломиться 1) майрылыв, чартлав; 1. (надломленное место) чартлагъан ер.

сов. что 1. майырмакъ, чартлатмакъ; 1. кого-что, перен. (подорвать) гьалдан салмакъ; гьавкъатын алмакъ; зайыплашдырмакъ.

сов. 1. майрылмакъ, иелип чартламакъ; 1. перен. (ослабнуть) зайыпланмакъ, осаллашмакъ.

ж. пешемейгенлик, сансымайгъанлыкъ, уллу юреклилик, оьктемлик, хохбашлыкъ.

прил. уллу юрекли, оьктем, хохбаш, хохайгъан; надменный взгляд оьктем къарав.

безл. в знач. сказ., кому-чему, с неопр., кого-что, чего тарыкъ, герек; ◊ что надо прост. (очень хороший) инг гереклиси, инг тарыкълысы; так и надо тийишлиси болгъан; шолай тийишли.

безл. в знач. сказ. уст. см. надо.

ж. гереклилик, гьажатлыкъ; по мере надобности гьажатлы болгъан сайын; в случае надобности гьажатлы болгъан гезикде.

несов. см. надоесть.

прил. инжитеген, бездиреген.

сов. инжитмек, бездирмек, беззер этмек; мне это надоело мен шондан инжигенмен.

сов. что, чего савмакъ, савуп сют алмакъ.

м. с.-х. савулгъан сютню къадары.

нареч. кёп замангъа, узакъ болжалгъа, узакъгъа, кёпге.

сов. что 1. аз йыртмакъ (уьстюн, къырыйын); надорвать конверт конвертни къырыйын йыртмакъ; 1. перен. (подорвать) бузмакъ, иш этип къаркъарасына зарал бермек, ичкъынмакъ; надорвать голос тавушун бузмакъ, тавушу къарылмакъ; надорвать здоровье савлугъун бузмакъ; надорвать силы гьалсызлашмакъ, къувватын тас этмек; ◊ надорвать животики от смеха прост. кюлеп къурсакъсыз болмакъ.

сов. 1. (разорваться) йыртылмакъ (бираз уьстюнден); 1. перен. разг. (повредить внутренние органы) ич санларына зарал этмек (мас. авур зат гётерип).

сов., надоумливать несов. кого, разг. башгъа салмакъ, ёлгъа салмакъ, тюшюндюрмек.

см. над‐.

несов., надпилить сов. что уьстюн бычгъы булан аз гесмек.

сов., надписывать несов. что уьстюне язмакъ; надписать адрес на конверте конвертни уьстюне адрес язмакъ.

ж. бир затны уьстюне язылгъан языв.

мн. (ед. надпочечник м.) анат. бюйреклени уьстюндеги эки де гиччи безлер.

сов. что, чего тырнамакъ, сыдырмакъ, сыдырып алмакъ, арчып алмакъ; ◊ надрать уши кому-л. прост. биревню къулакъларын бурмакъ.

м. 1.. (действие) уьстюнден бираз гесив, уьстден кертлев; 1. (надрезанное место) уьстю гесилген ер, керт.

сов., надрезать, надрезывать несов. что уьстюн бираз гесмек, уьстден кертлемек.

с. хорлав, сёгюшюв.

сов. над кем-чем хорламакъ, сёгюшмек.

м. 1. (надорванное место) йыртыкъ, йыртылгъан ер; 1. перен. (чрезмерное усилие, напряжение) гюченив, авур иш этип ич санларына зарал берив, ичкъыныв; кашлять с надрывом гюченивлю ёткюрмек; ◊ душевный надрыв бузукъ гьал, инжинген гьал.

несов. см. надорвать.

несов. 1. см. надорваться 1; 1. перен. (чрезмерно стараться) бек къаст къылып этмек; надрываться в работе ишде ичкъынмакъ, ишде гьатдан озуп къаст къылмакъ.

несов. над кем-чем, за кем-чем гёз къаратмакъ, гёзкъаравул этмек, тергев юрютмек.

м. гёз къаратыв, гёзкъаравул этив, тергев.

м. гёзкъаравул этивчю, тергевчю.

сов. что 1. (приставить для удлинения) ялгъамакъ, къошмакъ (узатмакъ учун); 1. (удлинить) ялгъап, къошуп узун этмек.

ж. 1. (действие) ялгъап, къошуп узун этив; 1. (надставленный кусок) ялгъангъан гесек.

несов. см. надставить.

несов., надстроить сов. что уьстюне къошмакъ, уьстюне бина ишлемек, къошуп тикмек, уьстюне къошуп къурмакъ; надстроить этаж бинаны уьстюне бир къат къошмакъ.

ж. 1. (действие) уьстюне къошуп къурув, къошуп ишлев, къошуп тигив;- 1. (надстроенная часть) бинаны уьстюне къошулуп этилген пайы;. 1. филос. надстройка (жамиятны политический, правовой, дин, художественный, философский къаравлары ва шолагъа къыйышывлу политический, правовой ва ш. б. учреждениялары).

прил. сатырны уьстюне салынгъан; надстрочный знак сатырны уьстюне салынгъан белги.

прил. 1. бираз чартлагъан, бираз чартлаву бар; 1. перен. (дребезжащий — о звуке) къартыллавукъ; надтреснутый голос къартыллавукъ тавуш.

с. разг. (обман) алдатывчулукъ, алдатыв;

несов. см. надуть (-ся).

прил. ичине гьава йиберилип толтурулагъан.

прил. ойлап чыгъарылгъан, табии тюгюл, искусственный; надуманный образ табии келпет тюгюл.

сов. с неопр., разг. сине тюшмек, оюна тюшмек; ойлашып бир къарар этмек, токъташмакъ; он надумал уехать ол гетмеге токъташды.

прил. разг. 1. (обиженный) хатири къалгъан, гёпген, къашларын тюйген; 1. (спесивый, высокомерный) къопайгъан, хохайгъан.

сов. 1. что (наполнить воздухом) гьава (яда газ) булан толтурмакъ; 1. что, чего (навеять) уьфюрмек; ел уруп гелтирмек; 1. безл., разг. (простудить) сувукъ тийдирмек; 1. кого, разг. (обмануть) алдатмакъ; ◊ надуть губы хуйланмакъ; хатири къалмакъ, ораймакъ.

сов. 1. (наполниться воздухом) гьава (яда газ) булан толмакъ; 1. перен. разг. (обидеться) хуйланмакъ; хатири къалмакъ, хатири къалып ораймакъ, ачувланмакъ, оьпкелемек; 1. перен. разг. (возгордиться) хохаймакъ.

сов. кого-что, разг. (духами) атир сепмек,. духи сепмек, ийис сув сепмек.

сов. чем, разг. (духами) оьзюне атир сепмек, оьзюне духи сепмек, оьзюне ийис сув сепмек.

см. над‐.

сов. тютемек, тютюн этмек, тютюнлендирмек.

сов. чем къангъынча тыныш алып къанмакъ; надышаться свежим воздухом таза гьава булан тыныш алып къанмакъ.

ж. инамлылыкъ, аминлик.

прил. инамлы, амин.

сов., надёргивать несов. что, чего 1. юлкъуп-юлкъуп алмакъ (бир затны); 1. перен. разг. (неумело набрать) ондан-мундан чёплеп жыймакъ (тюрлю китаплардан ва ш. б.).

сов. что чалт гийдирмек (мас. чехол ва ш. б.).

приставка 1. глаголланы алдына къошулуп: 1. уьстюне ялгъамакъ, къошмакъ, артдырмакъ деген маънаны бере, мас. надстроить уьстюне къурмакгь; надвязать ялгьамакъ; 1. уьстденсув, бираз этилген ишни гёрсете, мас. надрезать уьстден кертлемек; надкусить уьстден аз хапмакъ; 1. существительноелени ва прилагательноелени алдына къошулуп, уьстюндеги, уьстю деген маънаны бере, мас. надбровье къашланы уьстю; надводный сувну уьстюндеги.

несов. см. наесться.

нареч. бирге-бир, экев янгыз; янгыз ерде; поговорить наедине янгыз ерде сёйлешмек.

м. (кавалерийский набег) хапарсыз чапгъын этив (атлы асгерлер).

сов. 1. что (ездой укатать, уплотнить) ёл ёкъ ерден ёл салып гетмек; 1. кого (приучить к езде) ат уьйретмек; наездить рысака ёртув юрюшлю атны уьйретмек.

сов. разг. къангъынчагъа минип айланмакъ.

м. 1. (всадник) атлы, ат булан барагъан (адам); 1. (умеющий ездить верхом) ат минме муштарлы (уста); 2. (в цирке) ат ойнатагъан артист; 1. (тренирующий лошадей) ат уьйретивчю (ат карханаларда ва ат чапдырагъан ерлерде).

несов. см. наездить.

несов. 1. см. наехать; 1. разг. (приезжать на короткое время) аз замангъа бармакъ, ёл уьстде гелмек.

сов. чего, чем и без доп. ашап тоймакъ, тоймакъ.

сов. 1. на кого-что (встретить во время езды) барагъан ерде ёлугъуп къалмакъ, уьстюне барып къалмакъ (ат булан, машин булан ва, ш. б. барагъанда); 1. на кого-что (натолкнуться) урунмакъ (гьайдап барагъанда); 1. без доп., разг. (приехать в большом количестве) кёп гишилер гелмек (минип); наехало много гостей кёп къонакъ гелди (минип).

сов. на кого-что, разг. арз этмек, тил этмек; чакъмакъ (наябедничать).

несов., нажарить сов. что, чего (зажарить) къызартып биширмек, къувуруп биширмек.

сов. что, чего ормакъ; нажать сотню снопов юз кюлте ормакъ.

сов. 1. что, на что (надавить) басмакъ; .1. на кого-что и без доп., перен. прост. (оказать давление) къыстамакъ, таъсир этмек, гюч этмек, талап этмек, этдирмек, бир затны тез этмеге борчлу этмек; 1. что, чего (выжать) сыкъмакъ, къысмакъ; 1. на что, перен. прост. (энергично приняться за что-л.) артыкъ гьаракат булан гиришмек, гьаракат этип урунмакъ, къарышып этмек.

м. наждак (металл затланы, шишаны тегишлемек, тазаламакъ учун къолланагъан минерал порошок).

прил. наждаклы; наждак…; наждачная бумага елпивюр, наждак кагъыз.

ж. неодобр. тынч къазанч, тынч гелим.

несов. см. нажить (-ся).

сов. что (снабдить наживкой) ашалагъан зат салмакъ (къармакъгъа, тузакъгъа, къапгъунгъа).

ж. балыкъны, къыр гьайванны тутмакъ учун къармакъгъа, тузакъгъа салынагъан ашалагъан зат (хурт, къуйрукъ ва ш. б.).

несов. см. наживить.

прил. разг. (доступный для приобретения) къазанылма бажарылагъан (зат).

м. 1. (чего-л., на что-л.) басыв; 1. перен. прост. (воздействие) къыстав, таъсир этив, гюч этив, талап этив, этдирив, бир затны тез этмеге борчлу этив; 1. (при письме) язывну басылып язылгъан ери, базыкъ ери; писать с нажимом басып язмакъ.

несов. см. нажать I.

несов. см. нажать II.

сов. 1. что (приобрести) жыймакъ, къазанмакъ (мал-матагьны); 1. что (получить прибыль) къазанч гёрмек, пайда этмек; 1. кого-что, перен. (получить что-л. неприятное) къазанмакъ, тапмакъ, тарымакъ; нажить себе врагов оьзюне душманлар къазанмакъ; нажить болезнь аврув тапмакъ.

сов. (обогатиться) бай болмакъ, байлыкъгъа етишмек.

нареч. разг. тангаласында, тангаласы гюн, экинчи гюн.

нареч. 1. (в обратном направлении) артгъа, артына; оглянуться назад артгъа къарамакъ; 1. (обратно) къайтарып; отдать книгу назад китапны къайтарып бермек; 1. (раньше, прежде) алда, алъякъда, алдын; год тому назад бир йыл алдын.

нареч. разг. арт ягъында, артында, артда.

с. ат; название газеты газетни аты.

прил.: названый брат этилген къардаш; названый отец улан этип алгъан атасы.

сов. кого, разг. (пригласить многих) чакъырмакъ (кёп адамны).

сов. 1. кого-что кем-чем (дать имя) ат къоймакъ, ат бермек, ат такъмакъ; 1. кого-что (произнести имя) атын айтмакъ; назвать по именам атларын айтмакъ; 1. что (объявить) белгилемек, къоймакъ, айтмакъ; назовите вашу цену сизин багьаны айтыгъыз.

сов. разг. (напроситься) оьзю оьзлюгюнден бир затны этежек болмакъ; оьзю оьзюн таклиф этмек; назваться в помощники кёмекчиликге оьзюн таклиф этмек.

сов. кем-чем 1. (принять название, имя) оьзюне бир ат салмакъ, оьзюне бир ат къоймакъ; назваться инженером инженермен деп ат салмакъ; 1. (назвать себя) оьзюню атын айтып билдирмек; он назвался Борисом ол Борисмен деди.

прил. ерни уьстюндеги, ердеги; наземные войска ердеги асгерлер.

нареч. разг. ерге, жабаргъа, полгъа.

с. насигьат; сказать что-л. в назидание насигьат этип бир затны айтмакъ.

прил. насигьат береген, оьзюнден уьлгю алмагъа ярайгъан, дарс болмагъа ярайгъан.

нареч. ачувгъа, оьчге.

несов. см. назначить.

с. 1. (определение) белгилев, къоюв, салыв; чыгъарыв; назначение срока болжал белгилев; 1. (на должность и т. п.) белгилев, салыв; назначение на работу ишге салыв, ишге белгилев; 1. (документ) ишге белгилев документ, ишге йиберилгенликни гьакъында документ; 1. (целесообразное применение) тийишли ери; деньги идут по назначению акъча тийишли ерине харжлана; 1. (цель, задача) мурат; назначение книги китапдан мурат; 1. (предписание) талап, тапшурув; токъташдырыв, буюрув; по назначению врача докторну талабына гёре.

сов. 1. что (наметить, установить, определить) белгилемек, къоймакъ, салмакъ; чыгъармакъ; назначить сроки болжаллар белгилемек, болжаллар къоймакъ; заседание назначено на три часа жыйын сагьат уьчге белгиленген; назначить пенсию пенсия чыгъармакъ; 1. кого (на должность и т.п.) белгилемек, салмакъ (ишге, къуллукъгъа); 1. что кому, разг. (предписать) тапшурмакъ; токъташдырмакъ, буюрмакъ; назначить больному ванны аврувгъа ванналар буюрмакъ.

ж. бездирегенлик, инжитегенлик; къаныгьып къалагъанлыкъ.

прил. бездиреген; инжитеген, къаныгъып къалагъан, илинип къалагъан.

несов., назреть сов. 1. (стать спелым, налиться) бишмек, етишмек; 1. перен. (стать неизбежным) ювукълашмакъ, болмай къутулмамакъ, заманы етишмек.

нареч. разг. гёнгюнден, бек яхшы; выучить урок назубок дарсны гёнгюнден уьйренмек.

прил. ат къоюлгъан, айтылагъан, … деп аты бар.

несов. см. назвать I, II.

несов. (иметь название, имя) ат къоюлмакъ, ат айтылмакъ; как называется это село? шу юртну аты недир?

нареч. башгъалардан артыкъ, айрокъда, хасокъда, инг; наиболее удачный способ айрокъда онгайлы кюй; наиболее сильный инг гючлю.

прил. инг кёп, инг уллу; наибольшая выгода инг уллу пайда.

ж. яш гьакъыллылыкъ, акъпейиллик, бишмегенлик, сынавсузлукъ, затгъа инанып къалагъанлыкъ.

прил. яш гьакъыллы, акъпейил, бишмеген, сынавсуз, затгъа инанып къалагъан.

прил. инг оьрдеги, инг оьр; наивысшее достижение инг оьр уьстюнлюк.

прил. (искусственный, неискренний) герти юрекден болмагъан, гёземеликге этилген; гёземеликге; наигранная весёлость гёземеликге шатлыкъ.

сов. къангъынчагъа ойнамакъ; дети наигрались яшлар къангъынчагъа ойнадылар.

нареч. чюйре, чюйре этип, чюйресинден, терсине; надеть рубашку наизнанку гёлекни чюйре этип гиймек; вывернуть наизнанку чюйресине айландырмакъ.

нареч. гёнгюнден; выучить наизусть гёнгюнден уьйренмек.

прил. инг яхшысы, инг яхшы, чинг яхшы.

нареч. инг гиччиси, инг азы.

с. ат; наименование города шагьарны аты.

сов. кого-что ат бермек, ат къоймакъ, ат такъмакъ.

прил. инг гиччи, инг аз, инг кем; наименьшая затрата инг аз харж.

разг., наискось нареч. къыялап, къыячалап.

прил. инг яманы, инг яман.

м. табулгъан яш, табулду яш, табулду.

м. презр. (наёмник) ялчы, оьзюню пайдасы учун башгъасыны интереслерин якълайгьан (адам); наймиты империализма империализмни ялчылары.

сов. 1. на кого-что (натолкнуться) урунуп къалмакъ, ёлугъуп къалмакъ; ябурулуп къалмакъ;, 1. на что (надвинуться) къапламакъ, япмакъ; туча нашла на солнце булут гюнню япды; 1. разг. (собраться) бир ерге жыйылмакъ, бир ерге топланмакъ (гьар якъдан таба); нашло много народа кёп халкъ жыйылгьан; 1. на кого, перен. (овладеть) къуршамакъ, алмакъ; на него нашла тоска ону сагъыш къуршады,

сов. 1. кого-что, в разн. знач. тапмакъ; я нашёл свою тетрадь мен тетрадымны тапдым; найти новый метод решения задачи масъаланы чечмек учун янгы кюй тапмакъ; я не нашёл её дома мен ону уьйде тапмадым; 1. что (признать) …деп токъташдырмакъ; доктор нашёл его здоровым доктор ону сав деп токъташдырды.

сов. 1. (отыскаться) табулмакъ; книга нашлась китап табулду; 1. (не растеряться) абдырамай ёл тапмакъ; табып болмакъ; я не нашёлся, что ответить мен бермеге жавап табып болмадым; 1. (оказаться в наличии) болмакъ; не найдётся ли у вас карандаша? сизде карандаш болмасмы?

м. 1. уст., разг. (наставление) насигьат, тапшурув, талап, буйрукъ; 1. (избирателей) наказ (сайлавчулар оьзлени депутатына береген тапшурувлар).

с. 1. (взыскание) жаза, такъсыр; подвергнуть наказанию такъсырламакъ,жаза этмек; 1. перен. (расплата) тийишлиси; къаршылыгъы.

сов. кому, уст. (приказать) тапшурув бермек, бувармакъ.

сов. кого (подвергнуть наказанию) жазаламакъ, такъсырламакъ.

несов. см. наказать I, II.

м. 1. (действие) къыздырыв; 1. (степень раскалённости) къызывну даражасы.

с. 1. (по гл. накалить) къыздырыв; 1. (по гл. накалиться) къызыв.

несов. см. накалить(ся).

сов. что бек къыздырмакъ.

сов. бек къызмакъ.

несов. см. наколоть I, II.

несов. см. наколоться.

несов. см. накалить(ся).

1. нареч. алдынгъы гюн, алдагъы гюн, алдындагъы заман; он приехал накануне ол алдагъы гюн гелди; 1. предлог с род. п. алдындагъы гюн; накануне Нового года Янгы йылны алдындагъы гюн.

сов. что, чего тамдырмакъ, тамыздырмакъ, тамызмакъ.

несов. см. накопить(ся).

сов. что, (дорогу и т. п.) ёл салмакъ.

сов. разг. къангъывча минип айланмакъ, къангъынчагъа сыргъаламакъ.

несов. см. накатать.

сов., накачивать несов. 1. что, чего (качая добыть) сордурмакъ, насос булан алмакъ; 1. что (качая наполнить) насос булан толтурмакъ.

несов. см. накосить.

сов., что, чего атмакъ, ташламакъ, атып толтурмакъ, ташлап толтурмакъ.

ж. 1. (верхняя одежда) елбегей гийим (плащгъа ошашлы енгсиз гийим); 1. (для подушек) ястыкъ шаршав.

несов. см. накинуть.

несов. см. накидать.

несов. см накинуться.

сов. 1. что на кого-что (уьстюне) артмакъ, атмакъ, япмакъ, салмакъ, ташламакъ; накинуть на себя платок уьстюне (башына) явлукъну артмакъ; 1. что, разг. (прибавить) уьстюне къошмакъ, артдырмакъ.

сов. 1. на кого-что, разг. уьстюне чапмакъ, : уьстюне атылмакъ, къарышып къалмакъ, къарышмакъ; 1. на что (с жадностью, со страстью) уьстюне тюшмек, уьстюне тюшюп къалмакъ, къарышмакъ, къарышып къалмакъ; 1. на кого-что (с упрёками и т. п.) екирмек, къаныкъмакъ, уьстюне тюшмек.

несов., накипеть сов. 1. (на поверхности кипящей жидкости) къайнап гётерилмек, гёбюкленмек; 1. (осесть на стенках сосуда) чёкмек, къаснакъ тюшмек, къылав тюшмек (савутну тюбюне ва къабургъаларына); 1. безл., перен. разг. (об обиде и т. п.) къайнашып толмакъ, тыгъылып толмакъ, ташып толмакъ (ачуву, хатири къалыву); он высказал всё, что у него накипело на душе ол оьзюню юрегине тыгъылып толгъан чакъы затны барын да айтып салды.

ж. 1. (пена и т. п.) гёбюк, нас, чёкген зат (къайнайгъан затны уьстюне чыгъагъан); 1. (осадок на стенках) къаснакъ, къылав, къазан тюп (ичинде зат къайнагъан савутну тюбюне, тамларына).

ж. накладной (йиберилеген яда берилеген малны гьисабы язылгъан белгили бир формадагъы кагъыз); получить товар по накладной накладной булан мал алмакъ.

нареч. прост. пайдасыз, зараллы, артыкъ багьалы.

прил. 1. (накладываемый сверху) уьстюне къаплангъан, уьстюне тутулгъан; ложка накладного серебра уьстюне гюмюш тутулгъан къашыкъ; 1. (искусственный) ялгъан; накладная борода ялгъан сакъал; ◊ накладной расход тарыкъ-герекге этилген къошум харж.

несов. см. наложить.

сов. на кого яла япмакъ, айтды-къойтду юрютмек, бугьтан этмек, чагъывул этмек, негьакъдан айып салмакъ.

несов., наклеить сов. 1. что (приклеить) (уьстюне) ябушдурмакъ; 1. что, чего (изготовить) ябушдуруп-ясамакъ, ябушдуруп гьазирлемек (бир нечакъы затны).

ж. 1. (действие) ябушдурув; 1. (ярлык, этикетка) уьстюне ябушдурулгъан зат.

сов. на кого, прост. (наклеветать) яла япмакъ, бугьтан этмек, чагъывул этмек.

сов. что, чего перчинлемек, берчинлемек, перчинлеп (берчинлеп) ялгьамакъ, перчинлеп (берчинлеп) ябущдурмакъ. .

м. (покатая поверхность) иелгенлик, авункъулукъ, янтайгъанлыкъ.

с. грам. наклонение (глаголну бир формасы); повелительное наклонение буйрукъ наклонение.

с. 1. (по гл. наклонить) иелтив, авункъу этив, энкейтив, янтайтыв; 1. (по гл. наклониться) иелив, авункъу болув, энкейив, янтайыв.

сов. что иелтмек, авункъу этмек, энкейтмек, ян-тайтмакъ.

сов. иелмек, авункъу болмакъ, энкеймек, янтаймакъ.

ж. 1. (расположение) малигенлик, гьаваслыкъ; наклонность к музыке музыкагъа гьаваслыкъ; 1. чаще мн. наклонности (привычки) хасиятлар; дурные наклонности яман хасиятлар;

прил. иелген, авункъу, энкейген, янтайгъан; ◊ катиться по наклонной плоскости яман ёлгъа тюшмек.

несов. см. наклонить(ся).

несов. разг. айтды-къойтду этмек, бугьтан салмакъ, яла япмакъ.

несов. см. наклепать I.

ж. темирчи тёш.

прил. мед. гёндеги, оьнгдеги; гённю, терини уьстюнде болагъан, гёнге чыгъагъан.

сов. 1. что (исколоть) чанчып кёп тешиклер этмек; 1. что (уколоть) чанчып яраламакъ; 1. что на что (приколоть) тюйремек, къадамакъ, чанчып илиндирмек.

сов. что, чего (расколоть) (хыйлы) ярмакъ; уват-макъ, сындырмакъ; наколоть дров (хыйлы) агъач ярмакъ; наколоть сахару (хыйлы) шекер уватмакъ, (хыйлы) шекер сындырмакъ.

сов. чем чанчылып яраланмакъ, итти затгъа урунмакъ.

1. нареч. (в конце концов) ахырда, ахыр, артда да, тап сонгунда; 1. вводн. сл. дагъы болмагъанда, сонг да; можно, наконец, спросить у товарищей дагъы болмагъанда, ёлдашлардан сорама ярай; ◊ наконец-то! ахырда да!, булай да бола экен!

м. учуна сугъагъан зат; наконечник для карандаша карандашны учуна сугъагъан зат.

сов. что, чего къазып чыгъармакъ, къазмакъ.

сов. что, чего жыймакъ, топламакъ; артгъа салмакъ, алмакъ (кёпню); накопить денег на дорогу ёлгъа акъча жыймакъ; накопить опыт кёп сынав алмакъ.

сов. жыйылмакъ, топланмакъ.

с. 1. (по гл. накопить) жыйыв, топлав; алыв; накопление капитала капитал жыйыв; 1. (по гл. накопиться) жыйылыв, топланыв; 1. мн. накопления (сбережения) жыйылгъан акъча; сверхплановые накопления пландан артыкъ жыйылгъан акъча.

несов. см. накопить(ся).

сов. 1. что, чего (наготовить копчением) тютюнлетип къакъламакъ; 1. (начадить) пурх ташламакъ, пурх этмек (лампа ва ш. б.).

сов. кого-что ашатмакъ, ашатып тойдурмакъ, емге тутмакъ.

сов. что, чего чалып тебе этмёк, бир къадар чалмакъ.

несов. себелемек, чыкълар гелмек; накрапывает дождь чыкълар геле.

сов. 1. что (намазать краской) боямакъ; сырламакъ, сыр сюртмек; 1. что, чего (выкрасить какое-л. количество чего-л.) бир хыйлы затны боямакъ.

сов. боялмакъ, сырланмакъ, сюртюнмек, ягъынмакъ.

сов. что, чего урлап жыйынмакъ, хыйлы затны урламакъ.

прич., прил. крахмаллангъан.

сов. что крахмалламакъ.

несов. см. накрасить(ся).

сов. что янтайтмакъ, энкейтмек, авункъу этмек.

сов. янтаймакъ, энкеймек, авункъу болмакъ.

несов. см. накренить(ся).

нареч. 1. (прочно, наглухо) бек, бек этип; 1. разг. (решительно) мекенли кюйде, къатты кюйде.

нареч. чатап, хач формада этип.

сов. на кого и без доп. къычырып урушмакъ, сёгюшмек, сёкмек.

сов. разг. къангъынча къычырмакъ, къычыра туруп арымакъ.

сов. что, чего, разг. туврап гесек-гесек этмек, пара-пара этмек, низамсыз кюйде туврамакъ; гесеклеп ярахсыз этмек.

сов. 1. что, чего (измельчить) туврамакъ, уватмакъ, увмакъ, увакъ этмек; 1. чем и без доп. (насорить) чёп этмек, увакълар булан батдырмакъ.

сов., накручивать несов. 1. что (навить) чырмамакъ, эшмек; 1. что, чего (кручением изготовить) буруп эшип этмек (хыйлыны).

несов. см. накрыть(ся).

сов. 1. кого-что (закрыть сверху) япмакъ, яймакъ; накрыть больного одеялом аврувгъа ювургъан япмакъ; накрыть стол скатертью столгъа скатерть яймакъ; 1. кого, разг. (захватить врасплох) тутмакъ, хапарсыздан яманлыны уьстюне барып тутуп къоймакъ, къолгъа алмакъ; ◊ накрыть стол, накрыть на стол тепсини онгармакъ, тепси салмакъ.

сов. (укрыться с головой) ябылмакъ, басдырылмакъ; оьзюню уьстюне япмакъ; накрыться одеялом оьзюню уьстюне ювургъан япмакъ.

несов. см. накупить.

сов. къангъынчагъа киринмек.

сов. что, чего сатып алмакъ (кёп затны).

несов. см. накурить(ся).

сов. чем и без доп. (наполнить табачным дымом) папирос тартып тютюнден толтурмакъ.

сов. къангъынчагъа папирос тартмакъ.

несов. см. наложить 4.

сов. что 1. (отрегулировать) онгармакъ, къурашдырмакъ, ярашдырмакъ, тюзлемек; наладить станок тезгагьны онгармакъ; 2. (организовать) болдурмакъ, къурмакъ, низамгъа салмакъ, онгармакъ; наладить работу ишни низамгъа салмакъ; наладить ремонт тракторов тракторланы ремонтун къурмакъ; 3. разг. (музыкальный инструмент) кюйлемек.

сов. (пойти на лад) онгарылмакъ, къурашмакъ, тюзелмек, ёлгъа тюшмек, къурулмакъ; занятия наладились занятиялар ёлгъа тюшген.

ж. онгарыв, къурашдырыв, ярашдырыв, тюзлев; наладка машины машинни онгарыв.

несов. см. наладить(ся).

сов. 1. что, чего и без доп. ялгъан айтмакъ, ялгъан затланы сёйлемек; 1. на кого-что (наклеветать) яла япмакъ, айтды-къойтду юрютмек, бугьтан сёйлемек, чагъывул этмек.

нареч. солгъа, сол якгъа (в левую сторону); солда, сол якъда (с левой стороны); сверните налево сол якъгъа айланыгъыз; налево от дома протекала река уьйден сол якъда оьзен бар эди.

несов. см. налечь.

нареч. разг. 1. (без багажа) енгил кюйде, юксюз, бош; он поехал налегке ол юксюз гетди; 1. (в лёгкой одежде) енгил гийинип, енгил кюйде; выйти погулять налегке енгил гийинип геземеге чыкъмакъ.

несов., налезть сов. разг. 1. (влезть, забраться в каком-л. количестве) минип, къонун жыйылып толмакъ; 1. (об одежде, обуви) гирмек, ярамакъ; сапоги налезли с трудом этиклер къыйынлыкъ булан гирди.

сов. 1. что, разг. (наклеить) ябушдурмакъ (уьстюне); 1. что, чего (вылепить) ясамакъ, ясап гьазир этмек; мальчик налепил из глины птичек яш балчыкъдан къуш ясады.

несов. см. налепить 1.

сов. что, чего учуп бир хыйлы ёлну алмакъ, ёл учмакъ; бир нечакъы заман учмакъ; лётчик налетал сто тысяч километров лётчик юз минг километр ёл учгъан; налетать тысячу часов минг сагьат учмакъ.

несов. см. налететь.

сов 1. на кого-что (летя натолкнуться) учуп урунмакъ; 1. на кого-что (наскочить на ходу или с разбега) урунмакъ, чабып урунмакъ; 1. на кого-что, перен: разг. (на неприятность и т. п.) ёлукъмакъ, ёлугъуп къалмакъ, тарымакъ (тарыкъсыз, къаравулланмагъан затгъа, лайыкъсыз затгъа); 1. перен. (о ветре и т. п.) хапарсыздан, бирден гелип чыкъмакъ, оьтмек; налетела буря бирден боран чыкъды; 1. (напасть, атаковать) уьстюне чапмакъ; хапарсыздан чапгъын этмек, басгъын этмек; 1. (летя, напасть, атаковать с воздуха) уьстден чапгъын этмек; 1. (осесть) учуп гелип жыйылмакъ, къонмакъ; с улицы налетела пыль орамдан чанг гелип жыйылгъан; 1. (прилететь стаей) кёп болуп учуп гелмек, сирив болуп гелмек.

сов. 1. на кого-что (навалиться) таянып, ятып басмакъ, къысмакъ; уьстюнден басып, ятып турмакъ; 1. на что, перен, разг. (энергично приняться за что-л.) къатты кюйде. урунмакъ; къарышып этмек; артыкъ гьаракат булан гиришмек; налечь на учёбу охувгъа гючюн салмакъ; 1. на кого-то, перен. прост. (побудить к действию) талап этмек, борч этмек, этдирмек, къыстамакъ, таъсир этмек, гюч этмек.

несов. см. налить(-ся).

ж. наливка (емиш булан ярашдырылгъан спиртли ички).

м. налим (йыртгъыч балыкълардан бир журасы).

сов. что, чего тюз гьызлар. тартмакъ.

несов., налипнуть сов. сыланып къалмакъ, ябушуп толмакъ; на колёса налипла грязь дёгерчиклеге балчыкъ ябушуп толгъан.

прил. (созревший, сочный) толгъан, къуюлгъан, къуюлуп этилген; сувлу, сувдан толгъан; налитое яблоко сувлу алма.

сов. 1. что, чего, чем (наполнить) тёкмек, къуймакъ, къуюп толтурмакъ; налить стакан чаю бир стакан чай тёкмек; налить в вазу воды вазагъа сув тёкмек; 1. что, чего на что (разлить) тёкмек, тёгюп батдырмакъ; чалкъындырып чачыратмакъ; налить на скатерть чернилскатертге шакъы тёкмек.

сов. 1. (натечь) толмакъ, толу болмакъ, тёгюлмек; 1. (созреть — о плодах) бишмек; сув тюшмек; яблоки уже налились алмалар бишип де битген; ◊ глаза налились кровью гёзлери къандан толду.

нареч. в знач. сказ. бар, алда, гёз алда, гьазир, къолда; доказательства налицо исбатлары гёз алда; все налицо бары да бар.

с. нагъда, къолда бар, гьазир бар, бар болув; тюпде бар; при наличии подходящих условий къыйышывлу шартлар бар болгъанда; ◊ быть в наличии бар болмакъ.

ж. 1. см. наличие; в наличности имеется сто рублей къолда юз манат бар; 1. (деньги, имеющиеся налицо) гьазир бар акъча, къолда бар акъча; кассовая наличность кассада гьазир бар акъча.

прил. 1. бар, къолда бар, гьазир бар, нагъда; наличные деньги гьазир бар.акъча, нагъда акъча; за наличный расчёт нагъда акъчагъа; 1. в знач. сущ. мн. наличные бар акъча, нагъда акъча; платить наличными нагъда акъча булан тёлемек.

сов. кого-что, чего хыйлы тутмакъ; наловить рыбы хыйлы балыкъ тутмакъ.

сов. с неопр., разг. бажарагъан болмакъ, уьйренмек (бир ишде); он наловчился ездить верхом ол ат минмеге бажарагъан болгъан.

м. налог; подоходный налог гелимден налог; земельный налог топуракъ налогу; облагать налогом налог салмакъ; освобождать от налогов налоглардан азат этмек; взимать налог налог алмакъ.

прил. налог…; налоговая система налог система.

м. фин. налог тёлевчу.

с. салыв, этив; наложение взыскания такъсыр этив; ◊ наложение ареста арест салыв.

прич.: наложенным платежом наложенный платёж булан (гьакъын берип алмакъ шарт 6улан).

сов. 1. что (положить сверху) (уьстюне) салмакъ; 1. что, мед. (повязку и т. п.) байламакъ; салмакъ; наложить бинт бинт байламакъ; наложить гипс гипсге салмакъ; 1. что (пометить, поставить знак) басмакъ; наложить печать печать басмакъ; 1. что (предписать, назначить) салмакъ; этмек; наложить штраф штраф салмакъ; 1. что, чего (навалить) салып тебе этип къоймакъ; О наложить на себя руки уст. оьз-оьзюн оьлтюрмек.

сов. что, чего сындырмакъ (бир нечакъы затны); ◊ наломать бока кому-л. прост. биревню тёбелемек.

сов. что лансыллатмакъ; сюртюп, тегишлеп йыртыллатмакъ, йыртыллатмакъ учун ишымакъ, ишып йыртыллатмакъ.

сов. кем-чем, на кого-что ушатып, сукъланып, тойгъунчагъа къарамакъ.

м. 1. (нападение) чапгъын; воздушный налёт авиация чапгъыны; налёт кавалерии атлы асгерни чапгъыны; 1. (с целью ограбления) басгъын, талавургъа барыв; . 1. (слой) уьстюне тюшген, къонгъан къат; налёт пыли къат чанг; налёт в горле мед. тамакъгъа тюшген оьнг; ◊ с налёта 1. (на полном ходу) учуп барывунда, учуп гелип; 1. (внезапно) бирден, гьазирликсиз.

м. басгъынчы, талавурчу.

несов. см. налетать II.

дат. п. к мы бизге; дайте нам эту книгу шу китапны бизге беригиз; сегодня нам некогда бюгюн бизин заманыбыз ёкъ.

сов., намагничивать несов. что макънатислендирмек.

м. рел намаз.

сов. 1. что чем сюртмек, сыламакъ, якъмакъ;. 1. разг. (испачкать) нас этмек, батдырмакъ; 1. что, разг. (плохо нарисовать) эрши сурат этмек.

сов. чем оьзюне сюртмек, оьзюне якъмакъ; сюртюнмек, ягъынмакъ.

несов. см. намазать(ся).

сов., намалёвывать несов. кого-что, разг. боямакъ; эрши сурат этмек; ёлакъ-ёлакъ этмек, сюртюп боявдан толтурмакъ.

несов. см. намолоть.

сов., намариновывать несов. что, чего маринадгъа салып гьазирлемек (бир нечакъы затны ханцгъа салып. сувгъа салып).

несов. см. намотать.

несов. см. намочить.

сов. прост. бек арымакъ, бек ёрулмакъ.

нареч. прост. бираз алдын, гьали-гьали, ювукъ заманларда.

несов., намекнуть сов.однокр. на что, о чём тапшурмалар булан сёйлемек, тапшурмалар этмек, сездирип къоймакъ, англатып къоймакъ; тапшурмалар булан онгармакъ (бир затгъа).

несов. с неопр. негетленмек, къасты болмакъ, хыялы болмакъ.

в знач. сказ, с неопр. негетли, къастлы, къасты бар, хыяллы; что ты намерен делать? сени не этмеге къастынг бар?; он не намерен… …ону къасты ёкъ.

с. негет, къаст, мурат, этмеге ойлав; твёрдое намерение къатты негет; добрые намерения яхшы къастлар; с заранее обдуманным намерением алдын ерли биширилген къаст булан; ◊ с намерением къаст булан; без всякого намерения гьеч бир муратсыз.

нареч. къаст булан, къаст этип; он сделал это намеренно ол шону къаст булан этди.

прил. къаст этип этилген, къаст булан этилген, биле туруп этилген.

несов., намёрзнуть сов. буз басмакъ (шишаны ва ш. б. уьстюн).

сов. что, чего (нанести, навеять) сибирип учуруп хыйлы затны жыйып къоймакъ, жыймакъ; ветром намело много листьев ел учуруп кёп япыракъны жыйып къойгъан.

сов. что (сшить) кёклемек; кёклеп, тепчип тикмек, ёрмеп тикмек.

сов. 1. что, чего (навалить, набросать) тёбе этмек, аракъ этмек; 1. что (натренировать) уьйретмек, мердешли этмек, сынавлу этмек; алышдырмакъ; иттилешдирмек, чыныкъдырмакъ; наметать глаз гёзюн иттилешдирмек; наметать руку къолун уьйретмек, къолун чыныкъдырмакъ.

несов. см. намести.

сов. 1. кого-что (взять на примету с какой-л. целью) гёрсетмек, бермек, белгилемек; наметить кандидатуру кандидатура гёрсетмек, кандидатура белгилемек; 1. что и с неопр. (определить — срок и т. п.) белгилемек; наметить день отъезда ёлгъа чыгъагъан гюнню белгилемек.

сов. что 1. (сделать метку) белги этмек, белги салмакъ, белгилемек; наметить бельё бельёгъа белги тикмек; 1. (набросать, начертить) гьызлар этип белгилемек, гьызлар булан суратламакъ; наметить контуры дома уьйню дёрт де ягъын гьызлар булан суратламакъ; 1. перен. (сделать предварительно, в общих чертах) белгилемек, къарал этмек, биринчилей этмек; наметить план план белгилемек.

несов. см. наметить I, II.

несов. (предполагаться) белгиленмек; в этом месяце намечается экскурсия в музей шу айда музейге экскурсия этмек белгилене.

сов., намешивать несов. что, чего во что булгьамакъ, къатнашдырмакъ, къошмакъ; къатышдырмакъ; аралашдырмакъ, аралаш этмек; намешать в муку отрубей унгъа гебек къошмакъ.

твор. п. к мы: школа построена нами школаны биз тикгенбиз.

нареч. хыйлы, кёп де; эта дорога намного дальше бу ёл хыйлы узакъ.

несов., намокнуть сов. сокъма-сув болмакъ, зыгъы-зыгъы болмакъ, сув сингмек, дымланмакъ, дым болмакъ; йибимек (только о чём-л.).

м. тартылгъан ашлыкъны къадары (тирменде).

несов., намолотить сов. что, чего ашлыкъ басмакъ, индыр басмакъ, басып алмакъ; намолотить мерку пшеницы бир сабу будай басып алмакъ.

сов. что, чего тартмакъ, тартып ун этмек; тюймек; уватмакъ; намолоть мешок муки бир къап ун тартмакъ.

м. 1. (часть узды) нокъта; 1. бурунлукъ (гьайванны бурнуна салынагъан къайыш яда темир челтир).

сов. что бюрюшдюрмек (бетин), бюрюшмек (бети); тюймек.

сов. бетин бюрюшдюрмек, бети бюрюшмек, эрнин-бурнун чююрмек.

сов. что, чего чырмамакъ, чырмап гьазирлеп къоймакъ; намотать нитки на катушку чаргъа йип чырмамакъ; ◊ намотать на ус разг. эсге алып къоймакъ, унутмай турмакъ.

сов. 1. что сувламакъ, сув этмек, йибитмек (жувмагъа); намочить бельё бельёну йибитмек; 1. разг. (наплескать) чачыратмакъ, чачыратып тёкмек.

сов. что, прост. тюкюрюк сюртмек, тюкюрюп сув этмек.

сов. разг. чёп этмек; нас этмек, батдырмакъ.

сов. разг. къыйналмакъ, арымакъ.

несов. см. намыть.

прил. (наносный) сув ташыгъан, сув гелтирген.

несов. см. намылить(ся).

сов. что гёбюклемек, сапунламакъ, сапун сюртмек.

сов. оьзюн гёбюклендирмек, оьзюне сапун сюртмек.

сов. что, чего 1. (нанести течением) агъыздырып гелтирмек; сув ташымакъ, сув гелтирмек; 1. (добыть промыванием) жувуп айырып алмакъ; намыть золота жувуп алтынны айырып алмакъ.

м. тапшурма; сездиреген зат, англатагъан зат, аламат; говорить намёками тапшурмалар булан сёйлемек; ни намёка (на что-л.) ону сездиреген гьеч зат ёкъ.

м. рыб. тор (балыкъ тутагъан).

прил. сынавлу, алышгъан; иттилешген; чыныкъгъан; намётанный глаз иттилешген гёз.

ж. разг. I. (действие) белгилев, къарал этив, биринчилей этив; 1. (предварительный план) къарал булан этилген план, биринчилей этилген план.

ж. 1. (действие) кёклев; кёклеп, тепчип тигив, ёрмеп тигив; 1. (нитка) кёклейген йип.

несов. см. наметать II, III.

с. 1. (на карту и т. п.) гийирив, белгилев, салыв; нанесение просёлочных дорог на карту арба ёлланы картагъа гийирив; 1. гелтирив, тийдирив, этив, салыв; нанесение оскорбления хорлав, эсгик этив.

сов. 1. что, чего (принести) гелтирмек, гётерип гелтирмек, ташымакъ; нанести подарков савгъатлар гелтирмек; 1. что, чего (ветром, течением и т. п.) гелтирмек, ташымакъ, салмакъ; жыймакъ, урундурмакъ (ел, сув); ветер нанёс сугроб ел кюрт салгъан; 1. что (обозначить, начертить) гийирмек, белгилемек, салмакъ; нанести на карту картагъа гийирмек; 1. что (причинить) гелтирмек, тийдирмек, этмек, салмакъ; нанести ущерб зиян гелтирмек; нанести удар урмакъ, къапас бермек; нанести поражение врагу душманны тюп этмек, душманны енгмек; 1. что, чего (снести) къозламакъ (тавукъ ва ш. б.).

сов., нанизывать несов. что, чего йипге такъмакъ, йипге тизмек. (мас. минчакъ).

м. гьакъгъа тутагъан адам; ишге алагъан адам; киреге алагъан адам.

несов. см. нанять(-ся).

нареч. разг. янгыдан.

м. топуракъ, къайыр, хум къатлав (сув чыгъаргъан, ел жыйгъан); песчаные наносы къайыр къатлавлар.

сов. что, чего бир нечакъы затны гелтирмек, ташымакъ, салмакъ, жыймакъ, урундурмакъ.

несов. см. нанести.

прил. 1. (перенесённый течением и т. п.) гелтирилген, сув (яда ел) ташып гелтирген; ташылгъан; 1. перен. разг. (случайно появившийся) башгъалардан юкъгъан, гелген; табиатында болмагъан; эти черты характера у него наносные ону хасиятындагъы шо сыпатлар — ону табиатында болмагъан сыпатлар.

сов. 1. кого-что (пригласить на работу), тутмакъ, алмакъ (ишге); нанять сторожа сторож тутмакъ; 1. что (взять внаём) киреге тутмакъ, киреге алмакъ, тутмакъ; нанять дачу дача тутмакъ (гьакъ булан); нанять такси такси тутмакъ.

сов. (на работу) ишге гирмек, къуллукъгъа тюшмек.

сов. что, чего, разг. кёп сёз бермек.

нареч. 1. (с противоположной стороны) башгъачалай, терсине, артына айландырып; одеть шапку наоборот бёркюн терсине гиймек; прочесть слово наоборот сёзню терсине охумакъ; 1. (иначе) терсине; он всё делает наоборот ол гьар затны терсине эте; понять наоборот терсине англамакъ; 1. в знач. вводн. сл. къайта; я, наоборот, этого не думаю мен, къайта, шону ойламайман; 1. в знач. частицы (напротив; нет) ёкъ, къайта, алай деген не.

нареч. разг. 1. (не подумав, наудачу) ойлашмай; ойламай; ответить наобум ойламай жавап бермек; 1. (как придётся) ойлашмай; къаршы гелген кюйде; он всё делает наобум ол не затны да къаршы гелген кюйде этип къоя.

нареч. герилип; ударить наотмашь герилип урмакъ.

нареч. хырт гесип; наотрез отказаться хырт гесип отказ этмек.

несов. см. напасть 1, 11.

сов. тюшмек, тёгюлмек; авмакъ; за ночь нападало много яблок с деревьев гече тереклерден кёп алма тёгюлген.

с. 1. уьстюне чабыв, чапгъын этив; чапгъын, басгъын; 1. спорт. нападение (футбол ва ш. б. оюнда къаршы турагъан командагъа чабагъан ал группа); играть в нападении нападенияда ойнамакъ.

только мн. айыплавлар, гунагьлав; неден де багьана излеп, айыплама къарав; подвергаться нападкам айыплавлагъа тарымакъ.

несов. см. напаять.

несов. см. напоить.

сов. прост. 1. (нагрязнить) нас этмек, батдырмакъ; 1. кому (наделать пакостей) яманлыкъ этмек, пислик этмек.

м. эмеж, жут ёлдаш (бирев булан бирче ишлейген).

несов. см. напороться.

ж. разг. (беда) балагь.

сов. см. нападать.

сов. 1. на кого-что (совершить нападение) уьстюне чапмакъ, чапгъын этмек, басгъын этмек; напасть на врага душманны уьстюне чапмакъ; 1. на кого-что, разг. (обрушиться с нападками) айыпламакъ, гунагьламакъ, неден де багьана излемек, айыплама къарамакъ; 1. на кого-что, разг. (случайно встретить, обнаружить) ёлугъуп къалмакъ;. табып къоймакъ; напасть на интересную книгу къужурлу китап табып къоймакъ.; 1. на кого (внезапно овладеть) къуршамакъ; на него напал непонятный страх ону себеби англашылмайгъан къоркъув къуршады.

сов. что и без доп., разг. яман нас этмек, батдырмакъ.

сов. что (припаять сверху) уьстюне лагьимлемек, уьстюне иритип, къуюп ябушдурмакъ, паять этмек.

м. кюй, макъам (йырлав).

несов. что и без доп. оьз-оьзюне йырламакъ, аста йырламакъ, гюнгюрев этмек.

прил. (мелодичный, музыкальный) йыргъа арив гелеген, арив айтылагъан; напевные стихи йыргъа арив гелеген шиърулар.

несов. см. напечь.

нареч. разг. бирин-бири бёлюп, биринден бири алып; все заговорили наперебой бирин-бири бёлюп барысы да сёйлемеге башладылар.

нареч. алгъа авункъу этип, алгъа авункъу этип тутуп; взять винтовку наперевес тюбекни алгъа авункъу этип тутмакъ.

нареч. разг. бир-биринден озмагъа къаст этип, къувалашып, озаргъа чабып; бежать наперегонки озаргъа чапмакъ.

нареч. къаршы, къаршысына; терсине; гьеч бир затгъа къарамайлы; он всё делает наперекор бары да затны ол къаршысына эте.

нареч. и в знач. предлога с род. п. и дат. п. алдын къыркъып, ёлун къыркъып.

нареч. разг. биринден бири алып, бири-бирин бёле туруп; все наперерыв хвалили его ону бары да бири-бирин бёле туруп макътай эди.

сов. см. напирать 3.

1. нареч. (без исключения) барысын да, барын да; 1. в знач. сказ. бир-эки; такие специалисты, как он, наперечёт ону йимик специалистлер бир-эки бар.

м. уст. сююмлю, азиз, инамлы адам.

сов. что бурч сепмек, бурч салмакъ.

нареч. прост. (заранее) алданокъ.

сов. что 1. разг. (передать голосом напев) бир кюйню йырлап гёрсетмек; 1. (пластинку и т. п.) пластинкагъа ва ш. б. салдырмакъ учун йырламакъ.

сов. что печать этмек, басмагъа басып чыгъармакъ; напечатать на машинке машинкада печать этмек; книга ещё не напечатана китап гьали де печать этилип битмеген.

сов. 1. что, чего (испечь) биширмек; напечь булок булкалар биширмек; 1. безл., разг. (опалить жаром) биширмек, гюйдюрмек, чиркитмек; мне напекло спину мени аркъамны гюн биширген.

сов. что, чего бычгъы булан гесип гьазирлемек; напилить дров на зиму бычгъы булан къышгьа агъач гесип гьази-рлемек.

м. разг., напильник м. эгев.

несов. 1. на кого и без доп., разг. (теснить, наступать) къысмакъ, мекенли чапгъын этмек; 1. на что, разг. (делать упор) къаст къылып болдурма къарамакъ, айрыча талап этмек; къаныкъмакъ; он напирал на необходимость поездки барма герекликге ол бек къаныгъа эди; 1. на кого-что, прост. (нажимать) басмакъ, къысып алып бармакъ; толпа напирала на него со всех сторон халкъ ону дёрт де якъдан къысып алып бара эди.

с. язылыш; правильное написание буквы «Д» «Д» гьарпны тюз язылышы.

сов. что, кому язмакъ, язып къоймакъ; написать сочинение сочинение язмакъ; написать письмо родителям ата-анасына кагъыз язмакъ.

сов. 1. кого, разг. (накормить) ашатмакъ, ашатып тойдурмакъ; 1. что чем (пропитать) дым этмек, сингдирмек.

сов. 1. разг. (наесться) ашап тоймакъ, тоймакъ; 1. (пропитаться) дымланмакъ, сингмек, сингдирилмек.

м. ички (сув, нарзан, спиртли ички ва ш. б.).

несов. см. напитать 2.

несов. см. напитаться 2.

сов. 1. чем и без доп. (утолить жажду) тойгъунча ичмек; 1. (стать пьяным) ичип эсирмек.

сов., напихивать несов. что, чего, разг. тыгъып-тыгъып салмакъ.

сов. кого-что чем, разг. 1. гюч булан кёп ашатмакъ (яда ичирмек); 1. перен. толтурмакъ, тыгъып толтурмакъ, артыкъ бермек, кёп бермек.

прил. разг.: наплаканные глаза йылагъан гёзлер.

сов. 1. къангъынча йыламакъ, кёп йыламакъ; 1. разг. (получить много огорчений) кёп къыйынлыкъланы (къайгъыланы) гёрмек; он ещё наплачется ол эндиден сонг да кёп къыйынлыкъланы гёрер.

прил. разг. гьайсыз, немкъорай, сувукъ; наплевательское отношение к делу ишге гьайсыз къарав.

сов. на кого-что, прост, (отнестись с презрением, пренебречь) сансымай къарамакъ; гьисапгъа салмай къарамакъ.

сов. что, чего и без доп. себип тёкмек, чачыратып тёкмек, чалкъындырып тёкмек.

сов. 1. что, чего (сплести) эшип этмек, согъуп этмек (хыйлыны); 1. что, чего, на кого и без доп., перен. прост, (наврать, наболтать) ялгъан айтмакъ, яла япмакъ, айтды-къойтду юрютмек, бугьтан сёйлемек, чагъывул этмек.

прил. инбаш…, инбашда юрютюлеген, опуракъны инбашына тигилген; наплечные ремни инбаш къайышлар.

сов. кого, разг. кёп къозламакъ, кёп тапмакъ; кёп этмек, тухум яймакъ, наслу бермек.

сов. разг. кёп тувмакъ, наслу яйылмакъ.

м. 1. бот., вет. (болезненный нарост) шишик, томпур (туякъда, агъачда); 1. перен. (скопление) кёп жыйылыв; кёп гелив; кёп болув; бас-басдырыкъ болув; наплыв посетителей гелегенлени кёп болуву.

сов. 1. на кого-что (натолкнуться плывя) юзе туруп урунмакъ (бир затгъа); наплыть на камень юзюп гелип ташгъа урунмакъ; 1. (приплыв скопиться) юзюп гелип кёп зат жыйылмакъ.

сов. разг. кёп бийимек, къангъынча бийимек.

нареч. бир уруп; убить наповал бир уруп оьлтюрмек.

предлог с род. п. ошашлы, ошагъан; что-то наподобие лодки къайыкъгъа ошагъан бир зат.

сов. 1. кого-что (утолить жажду) ичирмек; напоить ребёнка молоком яшгъа сют ичирмек; 1. кого (вином — до опьянения) эсиргинче ичирмек; ичирип эсиртмек; 1. что, перен. (наполнить) толтурмакъ; сингдирмек; воздух напоён ароматом гьава арив ийисден толгъан.

нареч. 1. (для обозрения) гёрсетив учун, гёрсетмеге; 1. (для виду) халкъ къарасын деп, гёрсюн деп, макътанмакъ мурат булан; делать только напоказ янгыз халкъ гёрсюн деп иш этмек.

несов., наползти сов. разг. 1. (ползя натолкнуться) сюйкелип урунмакъ (бир затгъа); 1. (заползти в большом количестве) кёп зат жыйылып къалмакъ; в комнату наползли муравьи уьйге кёп хомурсгъа жыйылып къалгъан.

с. 1. (по гл. наполнить) толтурув; 1. (по гл. наполниться) толув.

сов. что толтурмакъ.

сов. толмакъ.

несов. см. наполнить(ся).

нареч. яртысы, ярты бир ягъындан, ахырына ерли тюгюл, ярты-юрту; работа выполнена наполовину иш ярты этилген.

с. 1. эсге салыв; 1. (предостережение) буварыв.

несов. 1. см. напомнить; 1. кого-что (показаться похожим) ошашлы гёрюнмек, ангдырмакъ.

сов. о ком-чём, что (заставить вспомнить) эсге салмакъ.

м. 1. (давление, нажим) басыв, гюч; напор воды сувну басыву; 1. перен. (натиск) къысыв; под напором наших войск бизин асгерлени къысывуну тюбюнде.

ж. къастчылыкъ, гьаракатчылыкъ, къаныгъывлулукъ.

прил. къастчы, гьаракатчы, къаныгъывлу.

сов. 1. на что, разг. (наткнуться на острое) сюрюнмек, сюрюнюп яраланмакъ (итти затгъа); 1. на кого-что, перен. прост. (на неприятность и т. п.) ёлукъмакъ, ёлугъуп къалмакъ, тарымакъ (сюймейген затгъа, бир балагьгъа ва ш. б.).

сов. разг. 1. что, чего бузмакъ, пуч этмек, ярамайгъан этмек, ярахсыз этмек, яравсуз этмек (хыйлы затны); 1. (навредить) зарал бермек, бузукълукъ гелтирмек.

нареч. разг. ахырда, ахырынчылай, лап сонгун-да.

сов. 1. кого-что, прям., перен. (устремить) бакъдырмакъ; онгармакъ; направить лодку к берегу къайыкъны ягъагъа бакъдырмакъ; направить внимание тергев бакъдырмакъ; 1. кого (послать) йибермек, бакъдырмакъ; направить больного к врачу аврувну докторгъа йибермек; направить на работу ишге йибермек; 1. что (адресовать) йибермек; направить заявление в суд заявленияны судгъа йибермек; 1. что (отточить) итти этмек (мас. бычгъыны).

сов. тербенмек, онгарылмакъ, бармакъ, ёлгъа тюшмек (бир якъгъа багъып); направиться в город шагьаргъа багъып ёлгъа тюшмек, шагьаргъа онгарылмакъ.

с. 1. (действие) бакъдырыв; онгарыв, йиберив; направление на работу ишге бакъдырыв, ишге йиберив; 1. (линия движения) якъ, ёл, агъым; по всем направлениям бары да якълагъа; направление полёта учагъан якъ; 1. (участок фронта) якъ, бёлюк; на южном направлении къыбла якъда; 1. (течение тенденция) агъым; идейное направление пикру агъымы, идея агъымы; направление в искусстве искусствода (инче саниятда) агъым; 1. (документ) документ; направление в больницу больницагъа йибереген документ.

ж. бакъдырылгъанлыкъ, тутгъан ёлу; мурат; идейная направленность книги китапны идея якъдан тутгъан ёлу (мурады).

несов. см. направить(ся).

нареч. онггъа, онг якъгъа (в правую сторону); онгда, онг якъда (с правой стороны).

ж. разг. ёкъдан яла ябыв, ялгъандан айыплав.

нареч. и в знач. сказ. негьакъ, гьабас; пайдасыз.

прил. 1. (бесполезный, ненужный) пайдасыз, гьабас, тарыкъсыз, хайырсыз; напрасные старания тарыкъсыз къаст этив; 1. уст. (несправедливый) негьакъ, ерсиз; напрасные нарекания негьакъ бетлевлер.

несов. 1. см. напроситься; 1. (появляться в сознании) тувулунмакъ, гьакъылгъа гелмек, гьакъылына тюшмек; выводы напрашиваются сами собой натижалар оьзлер оьзлюгюнден тувулуна.

вводн. сл. мисал учун, масала; вот, например, ещё задача муна, мисал учун, бирдагъы бир масъала; был, например, такой случай масала, шулай бир иш болду.

сов. прост. талашмакъ, оюн чыгъармакъ, сандыракъ этмек, самаркъав этмек.

нареч. киреге (гьакъ булан заманлыкъгъа пайдаланмагъа); брать напрокат киреге алмакъ.

нареч. къаршылыкълагъа къарамай, къаршылыкъны сындырьш, гюч булан; ◊ идти напролом къаршылыкълагъа къарамай иш гёрмек.

нареч. сав, ара бёлмей; он ночи напролёт проводил за чтением гечелени ол ара белмёй охуй туруп йибере эди.

нареч. разг. артын ойламай, не болса-болсун деп.

сов. разг. 1. (добиться) тилеп къаныгъып бир затны болдурмакъ; напроситься в гости оьзю къаныгъып къонакълыкъгъа бармакъ; 1. на что оьзюню юрюшю булан оьзю шону сюегенин англатып оьзюне бир зат айтдырмакъ; напроситься на комплимент оьзю шону сюегенин англатып оьзюне макътав сёз айтдырмакъ.

1. нареч. и предлог с род. п. (на противоположной стороне) къаршысына, къаршыда, къаршысында; он живёт напротив ол къаршыда яшай; напротив дома сквер уьйню къаршысында бахча бар; 1. нареч. (наперекор) къаршы, терсине, ачувгъа; он всё делает напротив ол бар затны терсине эте; 1. в знач. частицы (наоборот) ёкъ, къайта, олай деген не; вам здесь не нравится? — Напротив, здесь очень хорошо сиз бу ерни ушатмаймысыз? — Олай деген не, мунда кёп яхшы; 1. в знач. вводн. сл. (а даже) дагъы да, гьатта; он не сердился, напротив, был доволен ол ачувланмай эди, дагъы да рази эди.

несов. см. напрячь(ся).

с. 1. гюч салыв, гюч этив, гючлёндирив; жыйыв; работать без напряжения гючюн салмай ишлемек; следить за чем-л. с большим напряжением бир затгъа бек тергевлюк булан къарамакъ; 1. эл. гюч, даража, напряжение; ток высокого напряжения оьр гючлю ток, оьр напряжениялы ток.

нареч. гюч салып; гючюн салып; бошамай; напряжённо работать гючюн салып ишлемек.

прил. 1. (неослабевающий) бошамагъан кюйде, бар гючюн салып; напряжённое внимание бар гючюн салып тёргев; 1. (происходящий с усилием) гючюн салып этилеген; напряжённая работа гючюн салып этилеген иш; 1. (натянутый, неспокойный) парахатсыз; рагьатсыз; напряжённые отношения парахатсыз аралыкъ.

нареч. разг. 1. (по прямой) тюзюнден, тувра-туврадан; туврадан; идите напрямик тувра-туврадан барыгъыз; 1. перен. (без обиняков) бетине; гесип, туврадан; сказать напрямик бетине айтмакъ.

сов. что, чего ийирмек (бир къадар).

сов. что 1. (сделать упругим) тартып къатты этмек, киришдей этмек; 1. перен. (усилить) къаст къылып бир затны этмек; гючюн салмакъ, гючюн салып этмек; гючлендирмек; напрячь все силы бар гючюн салмакъ; напрячь слух гючюн салып тынгламакъ; напрячь внимание бар тергевюн бакъдырмакъ.

сов. 1. (стать упругим) тартылып къатмакъ, киришленмек; 1. перен. (приложить усилия) гюч салмакъ.

сов. кого къоркъунмакъ, уьркютмек.

сов. къоркъунмакъ, къоркъмакъ, къоркъуп гетмек, уьркмек.

сов. кого-что пудраламакъ,. пудра сюртмек.

сов. пудраланмакъ, оьзюне пудра сюртмек.

несов. см. напустить(ся).

прил. (притворный) ялгъан, табии болмагъан; напускная улыбка ялгъан иржайыв.

сов. 1. что, чего (наполнить) йибермек, йиберип толтурмакъ; напустить воды в ванну ваннагъа сув йибермек; 1. кого-что, чего, разг. (позволить войти, вселиться) гийирмек, гирмеге къоймакъ; напустить посетителей гелгенлени гийирмек; 1. что, разг. (придать вид) кюй этмек, болуп гёрюнмек; напустить на себя строгость къатты болуп гёрюнмек; 1. кого, разг. (натравить) кисдирмек, кисдирип салмакъ, гьюссе этмек, къувдуртмакъ; 1. кого, перен. разг. (настроить против кого-л.) алдын бакъдырмакъ, оьчюкдюрмек, къаршы тургъузмакъ.

сов. на кого, разг. (обрушиться) екирмек, гизирикленмек; уьстюне тюшмек, къарышмакъ; напуститься с упрёками оьпке-айыплар булан къарышмакъ.

сов. разг. 1. что, чего (напр ниток) кёп чатышдырмакъ, чырмамакъ; уьюшдюрмек, къарма-къарышыкъ этмек, барын да бир-бирине къошмакъ; 1. в чём и без доп. (допустить путаницу, ошибиться) булгъамакъ, булгъавур гьалгъа салмакъ, четимлешдирмек, чалдырыш хатагъа тюшмек, янгылышлыкъ этмек; напутать в подсчётах гьисап этмекде янгылышмакъ.

прил. яхшы ёл этип; ёлгъа салывда; напутственная речь яхшы ёл этип сёйлев.

с. яхшы ёл этив, ёлгъа салыв.

сов. и несов. яхшы ёл этмек, ёлгъа салмакъ.

несов. см. напутать.

несов., напухнуть сов. шишмек, гёпмек, бёртмек, бёртюп чыкъмакъ.

сов. разг. кёп чанг этмек.

ж. 1. (надменность) оьктемлик, къопайгъанлыкъ; 1. (напр. слога) безенгенлик, ярашынгъанлыкъ.

прил. 1. (высокомерный) оьктем, къопайгъан; напыщенный вид оьктем гёрюнюш; 1. (высокопарный) безендирилген, ярашынгъан; напыщенная речь безендирилген сёз.

несов., напялить сов. что, прост. (надеть с трудом) тартып-созуп гиймек.

м. оймакъ.

сов. разг. къангъынча ишлемек.

нареч. тенг, бир тенг, бир кюйде; автомобиль шёл наравне с поездом автомобиль поезд булан бир тенг юрюй эди; старик работал наравне с молодыми къарт яшлар булан тенг ишлей эди.

сов. на кого-что и без доп. кёп сююнмек; мать не нарадуется на сына ананы уланындан сююнегени битмей.

перен. разг. тёшю ачыкъ, тюймелери салынмагъан кюйде; ◊ душа нараспашку юрегинде яман амалы ёкъ.

нареч. созуп; читать нараспев созуп охумакъ.

с. (усиление) гючленив, оьсюв, артыв.

несов. 1. см. нарасти; 1. (увеличиваться) гючленмек, оьсмек, артмакъ.

сов. 1. (вырасти на поверхности) уьстюне чыкъмакъ; 1. (накопиться) жыйылмакъ, кёп болмакъ; наросли проценты процентлер жыйылгъан.

сов. что 1. (удлинить) ялгъап, къошуп узун этмек; 1. (присоединить для удлинения) узун этмек учун ялгъамакъ.

нареч. разг. бирев-биревден тартып алагъандай, талап; билеты покупали нарасхват билетлени талап ала эдилер.

несов. 1. см. нарастить; 1. что (увеличивать в размерах, объёме и т. п.) оьсдюрмек, артдырмакъ; наращивать темпы темпни артдырмакъ.

сов. (нагноиться) шишмек, иринленмек.

сов. что, чего 1. (набрать срывая) юлкъмакъ, юлкъуп алмакъ, юлкъуп жыймакъ; нарвать букет цветов юлкъуп байлам чечек жыймакъ; 1. (разорвать) йыртмакъ (хыйлыны).

сов. на кого-что, разг. хапарсыздан ёлугъуп къалмакъ, бир балагьгъа тарымакъ.

сов., нарезать несов. 1. что, чего (разрезать, отрезать) гесмек, туврамакъ, тилмек; нарезать мясо этни туврамакъ; 1. что (сделать нарезы) гесип кертлемек, хырламакъ.

ж. керт, хырлар (буравдагъы, тюбекни юласыны ичиндеги).

прил. кертли, хырлы.

с. бетлев, айып.

с. грам. наречие (гьаракатны белгисин гёрсетеген сёз).

с. лингв. наречие (диалект).

м. нарзан (бир жура дарман маъдан сув).

сов. кого-что сурат этмек, суратламакъ, накъышламакъ; нарисовать портрет матери анасыны суратын этмек; картина нарисована углем сурат кёмюр булан этилген.

прил.: имя нарицательное грам. жынс ат; нарицательная стоимость эк. уьстюне язылып белгиленген багьасы.

м. 1. мед. (усыпление) юхлатагъан дарман булан эсден тайдырыв; под наркозом дарман булан эсден тайгъан гьалда; 1. разг. (наркотическое средство) наркоз, наркотик (эсден тайдырагъан, юхлатагъан дарман).

м. (народный комиссар) нарком (халкъ комиссары).

м. мед. наркоман (наркоманиягъа тарыгъан гиши).

ж. мед. наркомания (хашхаш, тирьек, опиум йимик наркотик затланы ичмесе туруп болмайгъан аврув).

м. (народный комиссариат) наркомат (халкъ комиссариаты).

сов. и несов. кого-что, мед. наркозламакъ, эсден тайдырмакъ, юхлатмакъ (наркоз булан).

м. наркотик (эсиртеген, авуртувну рагьатландырагъан, юхлатагъан агъулу зат).

прил. наркотикли; наркотик…; наркотические вещества наркотикли затлар.

м. 1. (население страны) халкъ; советский народ совет халкъ; 1. (нация) миллет, халкъ; дружба народов халкъланы достлугъу, миллетлер достлугъу; 1. (трудовая масса) халкъ (загьматчы масса); 1. разг. (люди) адамлар, халкъ; улицы заполнены народом орамлар халкъдан толгъан.

сов. тувмакъ; етишмек.

м. ист. народник, халкъчы (народничествону—халкъчылыкъны якъчысы).

с. ист. народничество, халкъчылыкъ (Россияда увакъ буржуазия интеллигенциясыны XIX юз йылны экинчи бёлюгюнде болгъан, сабанчыланы общинасын идеализировать этеген ва ишчи классны революцияда ёлбашчы ролюн инкар этеген жамият-политика гьаракаты).

прил. халкъ-демократиялыкъ; народно-демократический строй халкъ-демократиялыкъ къуруму.

ж. 1. (народ) халкъ; 1. (народный характер) халкълыкъ маъна, халкъныкилик, халкъгъа хас кюйде болмакъ; народность советской литературы совет литератураны халкълыкъ маънасы.

прил. халкъ хозяйство…; халкъ хозяйстволукъ; народнохозяйственный план халкъ хозяйство планы.

прил. халкъ…; халкъны; халкъныки; народная демократия халкъ демократиясы; народный фронт халкъ фронту; народная республика халкъ республикасы; народное хозяйство халкъ хозяйствосу; народные песни халкъ йырлар; народный артист халкъ артисти.

с. уьлкени халкъы, элде яшайгъанлар, уьлке агьлюсю.

несов. см. народиться.

м. 1. (болезненная опухоль) шишик, томпур, чор; томалып, оьсюп чыкъгъан зат; 1. (слой чего-л. на поверхности) тонгуп тюпге тюшген, тамларына чёкген зат.

нареч. къаст булан, биле туруп, биле-биле.

прил. къаст булан этилген, биле туруп этилген.

нареч. 1. (с целью) къаст булан, биле туруп; 1. разг. (в шутку) масхарагъа, ялгъандан; я нарочно это сказал, не обижайтесь шону мен масхарагъа айтгъан эдим, хатиригиз къалмасын; ◊ как нарочно разг. ачувгъа йимик.

м. нарочный (почта-телеграфдан йыракъ ерлеге телеграмм, кагъыз элтеген почта къуллукъчусу).

м. (народный суд) народный суд, халкъ суду.