Къыссату Малика

Юз элли суаллы Маликаны хабары

Хабарда гелгенге гёре, Рум вилаятында Малик деген бир падишагь бар эди. Уланы-къызы ёкъ эди. Бир йыл, Каъбагъа барып, къыркъ тюени къурбан этип союп, бир авлет тилегенде, Аллагьу таъала дуасын къабул этип, бир къыз берген эди. Атына Малика деп къойдулар. Бек гёкчек^✻, пагьмулу къыз эди. Аны моллагъа берип, йигирма яшына ерли охутдулар. Бар да илмулардан уьлюш алды.

Бир гюн атасы пайгъамбаргъа салла Ллагьу алайгьи ва саллам гини йиберип: «Бир къызым бар, эрге берсем яхшыму?» — деп сорады. Пайгъамбар да: «Эрге бармакъ да, къатун алмакъ да — мени сюннетимдир», — деп жавап берди. Сонг атасы ол хабарны къызына айтгъанда, Къыз: «Эрге чи барырман, амма оьз жынсым герек, магъа тенглик этеген алим гиши тапсам, пайгъамбарны сюннетин ерине гелтирермен», — деди. Атасы башгъа сёз айтмады.

Бу сёзден сонг хыйлы заман гетген сонг, атасы дюньядан гетип, аны ерине къыз падишагь болду. Тахында олтургъан сонг: «Мени юз элли суалым бар, жавап береген гиши болса, мен огъар барып къатун боламан», — деп хабар салды. «Сюйсе бий болсун, сюйсе къул, — деди. — Амма жавапдан ажиз^✻ болса, оьлтюремен», — деп аны да билдирди.

Шол заман къызгъа умут этип нече-нече алимлер-гьакимлер гелсе де, жавап берип болмай эдилер. Къыз да жавап бермегенин асып оьлтюре эди.

Бу хабар Тюркистан вилаятгъа етишгенде, анда Абдулгьаким атлы бир итти пагьмулу алим бар эди. Ол да къызгъа жавап бермеге гелди. Къыз муну хабарын эшитгенде, янына чакъырып: «Нечун гелдинг?» — деди. Ол Алим: «Сени суалларынга жавап айтмагъа гелдим», — деди. Къыз: «Сени йимик нечелер гелии, жавап бермей, башларын геедим, сен де шолар йимик боларсан»,— деди. Алим: «Къачан оьлсек де, оьлюмге чарабыз ёкъ», — деди. Къыз алимге: «Къайдан гелесен?» — деди.

Алим: «Аталаны аркъасындан, аналаны къурсагъындан гелемен», — деди.

Къыз: «Къайда барасан?» — деди.

Алим: «Ахыратгъа бараман», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъала Ер юзюнде аввал къайсы табунну яратды? — деди.

Алим: «Жинлени яратды», — деди.

Къыз: «Бир къыйын суалым бар, жавап бермеге болмассан. Гел, бу ёлдан къайт», — деди.

Алим: «Сен бир чыракъсан мен бир гёбелекмен, сени далап эте туруп мен оьлсем де тамаша болмас», — деди.

Къыз: суалгъа машгъул болуп: «Аллагьу таъала инг алдын не ерни яратды?» — деди.

Алим: «Каф булан Нунну яратды», — деди.

Къы з: «Каф булан Нун не эте?» — деди.

Алим: «Кунпая-кун эте», — деди.

Къыз: «Жутлардан аввал къайсы жутну яратды?» — деди.

Алим: «Таблитни де, Жаблитни де яратып, бирин бирине эр-къатун этип берди. Бирини къуйругъу йыланныки, бирини къуйругъу арперекники^✻ йимик эди», — деди.

Къыз: «Шайтанны атасы-анасы кимдир?» — деди.

Алим: «Таблит-Жаблитдир», — деди.

Къыз: «Къайсы намаздыр кёкден тюшген, амма ерге тиймеген?» — деди.

Алим: «Жаназа намаз», — деди.

Къыз: «Денгизлени аслусу недир?» — деди.

Алим: Нугьну алайгьи ссалам топаны», — деди.

Къыз: «Оьзюню башы да ёкъ, жаны да ёкъ, дюньяда от ашагъан, сув ичген недир?» — деди.

Алим: «Мусаны алайгьи ссалам асасы», — деди.

Къыз: «Кёкден нече китап тюшдю?» — деди.

Алим: «Юз дёрт китап», — деди.

Къыз: «Нечеси машгъур болду? » — деди.

Алим: «Дёртюсю машгьур болду — Таврат Мусагъа, Инжил Исагъа, Забур Давутгъа, Къуръан Мугьаммадгъа салла Ллагьу алайгьи ва ссалам», — деди.

Къыз: «Нече зат атасы ёкъ туруп дюньягъа гелди?» — деди.

Алим: «Беш зат гелди: Адам — бир, Гьавва — эки, Исмаъил учун къурбан болуп гелген Къочгьар — уьч, Салигь пайгъамбарны ташдан чыкъгъан тюеси— дёрт, Мусаны асасы — беш», — деди.

Къыз: «Ерни де, кёкню де арасында намаз къылгъан кимдир?» — деди.

Алим: «Сулайман алайгьи ссалам», — деди.

Къыз: Оьзю къыркъ яшында сакъалы къара, уланы юз йигирма яшында сакъалы акъ болгъан кимдир?» — деди.

Алим: «Ол Узайр пайгъамбардыр. Къыркъ яшында Аллагьу таъала аны бир авлакъда жанын алып, сексен йылдан сонг тиргизди», — деди.

Къыз: «Бири биринден айрылмайгъан эки къуш недир?» деди.

Алим: «Гече-гюн дюр», — деди.

Къыз: «Оьзюнгню юваш тутмакъны, тёбен гёрмакъны кимден уьйрендинг?» — деди.

Алим: «Тюеден уьйрендим — бир эшекни къуйругъуна байласанг да, артындан гете, уллулукъ этмей», — деди.

Къыз: «Уьч зат уьч затсыз гьеч бола, олар нелердир?» — деди.

Алим: «Гёкчек суратлы гишини гьакъылы болмаса гьечдир, алим гишини амалы болмаса гьечдир, бай гишини чомартлыгъы болмаса гьечдир», — деди.

Къыз: «Пайгъамбарыбыз салла Ллагьу таъала алайгьи ва саллам нече йыл яшады?» — деди.

Алим: «Алтмуш уьч йыл», — деди.

Къыз: «Нече яшында пайгъамбарлыкъ берилди?» — деди.

Алим: «Къыркъ яшында берилди», — деди.

Къыз: «Оьмюрюнде нече батман ашлыкъ ашады?» — деди.

Алим: «Йигирма дёрт батман», — деди.

Къыз: «Женнетлер нечедир?» — деди.

Алим: «Сегиз», — деди.

Къыз: «Атларын айт», — деди.

Алим: «Дар-ус-Салам, Дар-ул-Къадар, Дар-ул-Жалал, Жаннату-Ннаъим, Жаннату-л-Фырдавус, Жаннату-л-Маъвай, Жаннату-Ъадн, Жаннату-л-Аъла», — деди.

Къыз: «Жагьаннемлер нечедир? » — деди.

Алим: «Еттидир», — деди.

Къыз: «Атларын сёйле», — деди.

Алим: «Гьавийа, Гьутама, Сакъар, Саъир, Лаза, Жагьим, Жагьаннам», — деди.

Къыз: «Мунафикъ гишиде болагьан нече хасият бар?» — деди.

Алим: «Уьч хасият бар, ялгъан сёйлемакъ — бир, аманатгъа хыянат болмакъ — эки, ваъдагъа хилаф болмакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Инг уллу билим недир?» — деди.

Алим: «Гиши оьзюню айыбын билмакъ», — деди.

Къыз: «Жандан сыйлы зат недир?» — деди.

Алим: «Дини бар гишиге — дин, дини ёкъгъа — акъча», - деди.

Къыз: «Къайсы отдур, оьзюню якъгъан гишини гюйдюреген», — деди.

Алим: «Гюнчюлюкдюр» — деди.

Къыз: «Бузулмайгъан мина недир?» — деди.

Алим: «Гюнчюлюкдюр», — деди.

Къыз: «Атасындан уланы гючлю — ол недир?» — деди.

Алим: «Ол темирдир, оьзю ташдан бола, амма ташдан гючлю», — деди.

Къыз: «Гюнню ярыгъы бир керен тийип, дагъы тиймеген ер недир?» — деди.

Алим: «Мусаны алайгьи ссалам асгери Жидда денгизни къырыйына баргъанда, ачылып ёл болуп, фиръавунну^✻: асгери гиргенде къапланып къалгъан ер», — деди.

Къыз: «Дюньяны ортасы не ердир?» — деди.

Алим: «Байту-л-мукъаддас»^✻, — деди.

Къыз: «Адамны гьакъылы кёп болгъан сайын неси аз бола?» — деди.

Алим: «Сёзю аз бола», — деди.

Къыз: «Душманны оьзге бар да гьилласы битгенде нете?» — деди.

Алим: «Дослукъ гёрсете», — деди.

Къыз: «Пайгъамбарлар нечедир?» — деди.

Алим: «Юз йигирма дёрт минг», — деди.

Къыз: «Оланы арасында нечеси элчи пайгъамбардыр?» — деди.

Алим: «Уьч минг уьч юз он уьч», — деди.

Къыз: «Элчи пайгъамбар деп нечигине айтыла?» — деди.

Алим: «Оьзюне кёкден китап тюшгенине айтыла», — деди.

Къыз: «Пайгъамбарлардан нечеси сыйлы?» — деди.

Алим: «Йигирмасы сыйлы — Адам, Нугь, Ибрагьим, Исмаъил, Юнус, Идрис, Лут, Гьуд, Ягьйа, Юсуп, Закария, Салигь, Иса, Сулайман, Давуд, Ильяс, Хизр, Муса, Яъкъуб, Мугьаммад алайгьи ссалату ва ссалам», — деди.

Къыз: «Буланы да арасында къайсылар артыкъ сыйлыдыр?» — деди.

Алим: «Дёртюсю артыкъ сыйлы — Ибрагьим, Муса, Иса, Мугьаммад алайгьи саалату ва ссалам», — деди.

Къыз: «Супулукъ къайсындан къалды?» — деди.

Алим: «Идрисден къалды», — деди.

Къыз: «Алим къайсы эди?» — деди.

Алим: «Хизр эди», — деди.

Къыз: «Рази къайсы эди?» — деди.

Алим: «Исмаъил», — деди.

Къыз: «Сабур къайсы?» — деди.

Алим: «Айюб», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъала Къуръанда не яхшы къулдур деп нечесин макътады?» — деди.

Алим: «Экисин макътады — балагьгъа бек сабурлукъ этмакъ учун Айюбну, ниъматгъа кёп шюкрю^✻ этмакъ учун Давудну», — деди.

Къыз: «Дюньяны ташламакъ къайсындан къалды?» — деди.

Алим: «Исадан къалды», — деди.

Къыз: «Пакъырлыкъ къайсындан къалды?» —деди.

Алим: «Ягьйадан», — деди.

Къыз: «Нече пайгъамбар падишагь болду?» — деди.

Алим: «Беш пайгъамбар болду — Юсуп, Давуд, Сулайман, Зулкъарнайн, Мугьаммад алайгьиму ссалам», — деди.

Къыз: «Бютюн дюньяда нече гиши падишагь болду?» — деди.

Алим: «Дёрт гиши болду, экиси бусурман эди — бири Сулайман, бири Зулкъарнайн, экиси бусурман тюгюл эди — бири Намруд, бири Шаддад», — деди.

Къыз: «Нече пайгъамбар тиридир?» — деди.

Алим: «Дёрт пайгъамбар тири — Иса да, Идрис да дёртюнчю кёкде малаиклер булан таат этелер^✻, Хизр къуруда сувсап болгъанлагъа сув бере, Ильяс сувда гъаркъ болгъанланы^✻ къутгьара», — деди.

Къыз: «Нече къушну оьлтюрсе гюнагь бола?» — деди.

Алим: «Дёртню оьлтюрсе гюнагь бола: гёк къаргъа — бир, къарлыгъач — эки, гюкюк — уьч, ябалакъ — дёрт», — деди.

Къыз: «Нечун гюнагь бола?» — деди.

Алим: «Адам алайгьи ссалам женнетден ерге тюшгенде гёк къаргъа аш гелтирип сакълай эди, къарлыгъач — Ибрагьимни алайгьи ссалам отуна сув гелтирди, гюкюк — Сулайманны алайгьи ссалам элчиси эди. Ябалакъ да — Сулаймангъа насигьат этди; Сулайман ябалакъгъа будайны нечун ашамайсан дегенде, атагъыз Адам алайгьи ссалам будай ашамакъ саялы женнетден чыкъды деген эди», — деди.

Къыз: «Къабурда къайсы пайгъамбарны эти чириди?», — деди.

Алим: «Атасы булан гёрюшгенде атдан тюшмеген эди, аны учун Юсуф пайгъамбарны эти чириди», — деди.

Къыз: «Атасыз тувгъан къайсы пайгъамбардыр?» — деди.

Алим: «Шиш пайгъамбардыр; бир гюн Адам да, Гьавва да, яшлар менден деп бири, менден деп бири эришип, сонг бири бирине ювукълукъ этгенде чыкъгъан сувларын алып, бир шишаны ичинде сакълагъанда, тогъуз ай он гюнден сонг шишадан бир яш пайда болду, атына Шиш дедилер», — деди.

Къыз: «Магъа бар да ваъза-насигьатны ичине жыягъан дёрт сёз айт», — деди.

Алим: «Аллагьу таъалагъа къуллукъ да эт, оьлюмню де эсингде сакъла, Аллагьдан да къоркъ, гьеч гишини де инжитме», — деди.

Къыз: «Инг яхшы иш недир?» — деди.

Алим: «Илму охумакъ», — деди.

Къыз: «Гишиге илму не эте?» — деди.

Алим: «Гиччи буса уллу эте, ярлы буса бай эте», — деди.

Къыз: «Дюнья деп негер айталар?» — деди.

Алим: «Гьар не ахырат ягъына пайда этмеген затгъа айталар», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъаланы разилиги не булан гьасил бола?» — деди.

Алим: «Ата-ананы разилиги булан бола», — деди.

Къыз: «Инг яман иш недир?» — деди.

Алим: «Халкъдан зат умут этмакъ», — деди.

Къыз: «Инг маърифатлы гиши кимдир?» — деди.

Алим: «Оьзюню оьзгелерден кем гёреген гишидир», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъаланы ибадатына юрекни бакъдырагъан не затдыр?» — деди.

Алим: «Оьлюмню эсгермакъ», — деди.

Къыз: «Дюньяда нечик турмагъа герек?» — деди.

Алим: «Гече бир ерде туруп, эртен чыгъып гетеген ёлавчу йимик», — деди.

Къыз: «Гиши нече ерде таныла?» — деди

Алим: «Уьч ерде таныла — сапаргъа чыкъмакъ — бир, сатув-алув этмакъ — эки, хоншу болмакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Яман авлет негер ошай?» — деди.

Алим: «Артыкъ бармакъгъа ошай — гессе авурта, гесмесе эрши бола», — деди.

Къыз: «Къурдашлыкъ не булан арта?» — деди.

Алим: «Къурдашыны айьгбын яшырмакъ булан», — деди,

Къыз: «Гюнагьны дарманы недир?» — деди.

Алим: «Тавба этмакъ», — деди.

Къыз: «Сапаргъа чыкъса да, къыйынлыкъ-тарлыкъ гёрмейген нече гишидир?» — деди.

Алим: «Уьч гишидир — арив юзлю гиши — бир, санаъатчы^✻ гиши — эки, алим гиши — уьч», — деди.

Къыз: «Къуръанда къайсы сурат^✻ алдын тюшдю?» — деди.

Алим: «Ал-ъалакъ (икъраъ би-сми раббика-ллази халакъа) сурат», — деди.

Къыз: «Къайсы аят артда тюшдю?» — деди.

Алим: «Ал-Маида (Ал-йавма акмалту лакум динакум) деген аят», — деди.

Къыз: «Дюньяда женнет ким этди?» — деди.

Алим: «Адны уланы Шаддад этди», — деди.

Къыз: «Яъжуж-Маъжужну аслусу недир?» — деди.

Алим: «Нугьну алайгьи ссалам ерге ташлангъан манисинден» яратылгъанлар, бойлары он эки аршун, сакъаллары етти аршун», — деди.

Къыз: «Малайиклер эркекму, тишиму?! — деди.

Алим: «Оларда эркеклик-тишилик ёкъ», — деди.

Къыз: «Малайиклени ашамагъы-ичмагъы недир?» — деди.

Алим: «Аллагьу таъаланы эсгермакъ», — деди.

Къыз: «Он сегиз минг алам нелердир?» — деди.

Алим: «Алты минг тюрлю гьайванлар, алты минг тюрлю отлар, алты минг тюрлю къушлар», — деди.

Къыз: «Денгизни ичинде балыкъны къарнында къыркъ гюн ибадат этген кимдир?» — деди.

Алим: «Юнус алайгьи ссалам», — деди.

Къыз: «Къайсы рагьматдыр, халкъ андан къачагъан?» — деди.

Алим: «Янгур», — деди.

Къыз: «Къайсы питнедир, халкъ аны сюеген?» — деди.

Алим: «Мал да, авлад [авлет, яшлар] да», — деди.

Къыз: «Къайсы терекдир, он эки бутагъы бар, гъар бутагъында отуз япурагъы бар, гъар япуракъны да эки бети бар — бири акъ, бири къара?» — деди.

Алим: «Ол йылдыр — гъар йылда он эки ай болур, гъар айда отуз гече-гюндюр», — деди.

Къыз: «Дюньяда аччилик^✻ недир?» — деди.

Алим: «Пакъырлыкъ», — деди.

Къыз: «Дюньяда гючлюлюк недир?» — деди.

Алим: «Байлыкъ», — деди.

Къыз: «Дюньяны генглиги не булан?» — деди.

Алим: «Падишагьлыкъны адиллиги булан, алимни илмусу булан, байланы сахаваты булан, пакъырланы дуасы булан», — деди.

Къыз: «Дюньяда имаратлы ерму кёп, харап ерму кёп?» — деди.

Алим: «Харап ер кёп, бар да имаратлар харап болажакъ», — деди.

Къыз: «Нече гьайван адамдан айлангъан?» — деди.

Алим: «Он дёрт гьайван айлангъан: тавшан — халкъны арасында шайтанлыкъ этеген бир гиши эди, гюе — пайгъамбардан юнню арасына яшынгъан бир гиши эди, аюв — Бану Исраиллени арасында гьарамлыкъ этип юрюйген бир гиши эди, маймул^✻ — Иса пайгъамбаргъа инанмагъан гиши эди, донгуз — гьарам ашайгъан бир гиши эди, тюлкю — урлавуч гиши эди, мия — макрючю бир къатун эди, чагъан — оьлюню гебинин алагъан бир гиши эди, къачыр — сатып алагъанда артыкъ алып, сатагъанда кем береген гиши эди, такъалыбакъа — алагъанда артыкъ оьлчеп, берегенде кем оьлчейген гиши эди, тотукъуш — оьзюню чархын халкъгъа гёрсетип юрюйген бир гиши эди, чичкъан — кёп сёйлейген гиши эди, еркъанат — халкъны айыбын айтагъан бир гиши эди, пил — гьакъылсыз бир бай гиши эди», — деди.

Къыз: «Илму сыйлыму, мал сыйлыму?» — деди.

Алим: «Илму сыйлы — илму ессине дос, мал душман; илму урланмай, мал урлана; илму берген сайын арта, мал кем бола», — деди.

Къыз: «Анабыз Гьавваны, атабыз Адамны ичинденму яратды, тишинденму^✻ яратды?» — деди.

Алим: «Ичинден яратды, тишинден яратгъан буса, эркеклер йимик ачыкъ юрюр эдилер», — деди.

Къыз: «Янгыз эркекден тиши болду, янгыз тишиден эркек де болду, ол нелердир?» — деди.

Алим: «Адамдан Гьавва болду, Марьямдан Иса болду», — деди.

Къыз: Эсгиленмейген эки зат недир?» — деди.

Алим: «Женнетни ниъматлары да, жагьаннемни азаплары да», — деди.

Къыз: «Етти зат етти затдан тоймай, олар нелердир?» — деди.

Алим: «Гёз — къарамакъдан, къатунгиши — эргишиден, ер — янгурдан, от — агъачдан, алим — илмудан, бай — малдан, адам — яшамакъдан тоймас», — деди.

Къыз: «Гьар не ерге барса да, халкъ оьзюню сюеген гиши кимдир? — деди.

Алим: «Эдепли гиши», — деди.

Къыз: «Дохтурлар дарман тапмайгъан аврув недир?» — деди.

Алим: «Авлиялыкъ», — деди.

Къыз: «Савлукъдан яхшы зат недир?» — деди.

Алим: «Гишини яхшыгъа аты чыкъмакъ», — деди.

Къыз: «Оьлюмден яман зат недир?» — деди.

Алим: «Гишини ямангъа аты чыкъмакъ», — деди.

Къыз: «Инг гьакъыллы гиши кимдир?» — деди.

Алим: «Кёп билип, аз сёйлейген гиши», — деди.

Къыз: «Дохтургъа гьажатлы болмай турмагъа не этейим?» — деди.

Алим: «Аз аша, аз юхла», — деди.

Къыз: «Ибадат нече тюрлю бола?» — деди.

Алим: «Уьч тюрлю бола, юрек булан этмакъ — бир, авуз булан этмакъ — эки, санлар булан этмакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Къайсы татли затдыр — ахыры аччы болагъан?» — деди.

Алим: «Яшлыкъ», — деди.

Къыз: «Ахыры татли болагъан аччы зат недир?» — деди.

Алим: «Сабурлукъ», — деди.

Къыз: «Эки затгъа етишдиреген эки зат недир?» — деди.

Алим: «Сабурлукъ — муратгъа етишдирер, баргъа рази болуп таман деп турмакъ — байлыкъгъа етишдирер», — деди.

Къыз: «Къайтарып болмайгъан уьч зат недир?» — деди.

Алим: «Айтылгъан сёз — бир, атылгъан окъ — эки, гетген оьмюр — уьч», — деди.

Къыз: «Адам алайгьи ссалам женнетде будайдан нече бюртюк ашагъан эди?» — деди.

Алим: «Эки бюртюк», — деди.

Къыз: «Ол заман будай бюртюкню уллулугъу не къадар эди?» — деди.

Алим: «Йымыртгъа къадар бар эди», — деди.

Къыз: «Жан не ерден гире, не ерден чыгъа»? — деди.

Алим: «Елкесинден гире, авзундан чыгъа», — деди.

Къыз: «Пакъырлыкъ гелтиреген затлар нечедир?» — деди.

Алим: «Он экидир, ялгъан айтмакъ — бир, ялгъан ант этмакъ — эки, чархы нас болгъан гьалда ашамакъ — уьч, гьар зат булан тишлерин тазаламакъ — дёрт, ашны увакъларын ерге тёкмакъ — беш, къолун жувмай ашамакъ — алты, ата-ананы атларын айтып чакъырмакъ — етти, тагьарат этген ерде намазгъа жувунмакъ — сегиз, шалбарын эретуруп гиймакъ — тогъуз, чыракъны уьфюрюп сёндюрмакъ — он этеги булан бетин сибир- макъ — он бир, илмуну хор тутмакъ — он эки», — деди.

Къыз: «Къатунланы бир нече табиатлары бар, нелердир?» — деди.

Алим: «Атгъа ошай — ваъдасын битдирмейлер, бёрюге ошай — аманатгъа хыянат болалар, итге ошай — бар затгъа таман деп турмайлар, маймунгъа ошай — гьар гишиге багъып бир кюлер, эшекге ошай — сёзге къулакъ асмайлар, шайтангьа ошай — хоншуланы урушдуралар», — деди.

Къыз: «Женнет кимлеге гьашыкъ?», — деди.

Алим: «Ораза тутагъанлагъа да, тарыкъсыз сёзден тилин сакълайгъанлагъа да, Къуръан охуйгъанлагъа да, ачлагъа аш берегенлеге де, яшлыкъда тавба этегенлеге де, эртен намазгъа тез турагъанлагъа да, оьзюне сюеген затны оьзгеге де сюегенлеге де гьашыкъ», — деди.

Къыз: «Уьч зат айтып уьч затны сорагъан кимдир?» — деди.

Алим: «Муса алайгьи ссаламдыр; бир гюн Аллагьу таъалагъа — «ай Аллагьым, савлукъ бердинг, сыркъавлукъ бермеген бусанг не болады^✻» деди; Аллагьу таъала — «ол заман гьеч ким мени эсгермес эди» деди; Муса — «тирилик бердинг, оьлюмню бермеген бусанг не болады» деди; Аллагьу таъала — «гьеч ким мени танымас эди» деди; Муса — «женнетни яратдынг, жагьаннемни яратмасанг не болады» деди; Аллагьу таъала — «гьеч ким менден къоркъмас эди» деп айтды.

Къыз: «Азы кёп болагъан уьч зат недир?» — деди.

Алим: «Гишиге яхшылыкъ этмакъ — бир, саваб — эки, пакъыр гиши — уьч», — деди.

Къыз: «Къурдашлыкъ этмакъ хатарлы болагъан эки зат недир?» — деди.

Алим: «Къатунгиши — бир, падишагь — эки», — деди.

Къыз: «Къуллукъ этмеге айып гёрмейген эки гиши кимлердир?» — деди.

Алим: «Бири улан-къыздыр — ата-анасына къуллукъ этмакъны айып гёрмеслер, бири де уьй ессидир — къонакъгъа къуллукъ этмакъны айып гёрмес», — деди.

Къыз: «Нече затдан сакъланмакъ герек?» —деди.

Алим: «Уьч затдан герек, денгиз — бир, арслан — эки, падишагь — уьч», — деди.

Къыз: «Эсли гиши кимдир?» — деди.

Алим: «Оьлюмню кёп эсгереген», — деди.

Къыз: «Адамгъа нече зат эсгиклик гелтире?» — деди.

Алим: «Уьч зат гелтире, чакъырмагъан ерге бармакъ — бир, ялгъан айтмакъ — эки, къызгъанч гишиден зат тилемакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Адам алайгьи ссалам женнетден чыкъгъанда Ер юзюнде не вилаятгъа тюшдю?» —д еди.

Алим: «Гьинд вилаятгъа тюшдю», — деди.

Къыз: «Гьавва не ерге тюшдю?» — деди.

Алим: «Жиддагъа тюшдю», — деди.

Къыз: «Ер юзюнде булар не ерде ёлугъуп гёрюшдюлер?» — деди.

Алим: «Арафа тавда», — деди.

Къыз: «Адам алайгьи ссалам женнетден ерге тюшгенде опурагъы неди?» — деди.

Алим: «Женнетни япуракъларындан уьч япуракъ эди», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъала дюньяны яратмагъа не гюн башлады?» — деди.

Алим: «Къаттыгюн», — деди.

Къыз: «Савапны-гюнагьны язагъан малайиклер адамны не еринде тура?» — деди.

Алим: «Эки де яврункъалакъны арасында», — деди.

Къыз: «Оланы къаламы недир?» — деди.

Алим: «Адамны тили», — деди.

Къыз: «Оланы шакъысы недир?» — деди.

Алим: «Адамны тюкюрюгю», — деди.

Къыз: «Оланы язагъан такътасы недир?» — деди.

Алим: «Адамны юреги», — деди.

Къыз: «Къыямат гюн инг кёп гьасрат^✻ болагъанлар кимлердир?» — деди.

Алим: «Мал жыйып — ашамагъан да, илму билип амал этмеген де», — деди.

Къыз: «Гюнагьдан сакъланмайгъан алим гиши негер ошай?» — деди.

Алим: «Панар тутгъан сокъургъа ошай», — деди.

Къыз: «Уьч затсыз даим къалмайгъан уьч зат нелердир?» — деди.

Алим: «Мал — севдюгерликсиз, илму — багьссыз, мюлк — адилликсиз даим къалмас», — деди.

Къыз: «Гьакъылсыз гишиге не тийишли?» — деди.

Алим: «Сёйлемей турмакъ тийишли», — деди.

Къыз: «Дюньяда инг къыйын затлар нечедир?» — деди.

Алим: «Уьчдюр: гъарипликде^✻ сыркъав болмакъ — бир, эки дос бири биринден айрылмакъ — эки, билимсиз гиши булан ёлдаш болмакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Устазсыз билеген затлар нечедир?» — деди.

Алим: «Уьчдюр; оьрдек баласы сувда юзмакъны да, къатунгиши яш тапмакъны да, бёрю къозуну алып къачмакъны да — устазсыз билер», — деди.

Къыз: «Адамлар сюймейген эки гиши кимлердир?» — деди.

Алим: «Бири — къызгъанч гиши, бири — зулмучу гиши», — деди.

Къыз: «Адамны юрегин хош, юзюн акъ этеген недир?» — деди.

Алим: «Яхшы авлад», — деди.

Къыз: «Шекерден татли недир?» — деди.

Алим: «Къурдашлар бир мажлисде олтурмакъ», — деди.

Къыз: «Амалсыз алим негер ошай?» — деди.

Алим: «Емишсиз терекге ошай», — деди.

Къыз: «Илмусуз супу негер ошай?» — деди.

Алим: «Къапусуз азбаргъа ошай», — деди.

Къыз: «Гьар кимни тишлери туршу булан къамаша, татли булан къамашагъан кимдир?» — деди.

Алим: «Ол къадидир, ришват^✻ берсенг тишлери къамашыр», — деди.

Къыз: «Дюньяда оьлюп тирилген нече пайгъамбардыр?» — деди.

Алим: «Уьчдюр: Юнус, Узайр, Жаржис», — деди.

Къыз: «Малаиклени инг сыйлылары нечедир?» — деди.

Алим: «Дёртдюр: Жабраил — бир, Микаил — эки, Исрафил — уьч, Азраил — дёрт», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъала дюньяны нече гюнден яратып битди?» — деди.

Алим: «Алты гюнден битди», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъала оьзю сюйген буса, дюньяны гёз юмуп ачгъынча яратып бола туруп, алты гюн къалмагъы нечундур?» — деди.

Алим: «Халкъгъа алгъасамай сабурлукъ булан иш этмакъны уьйретмакъ учун», — деди.

Къыз: «Гьакъылсыз гишини несинден таныйсан?» — деди.

Алим: «Оьзюню кёплюгюнден таныйман», — деди.

Къыз: «Аллагьу таъаланы ягъында пакъырлыгъына сабурлукъ этип турагъан ярлы гиши де, тийишли ерде чомартлыгъын да юрютеген, ниъматгъа шюкюрлюк де этеген бай гиши де, къайсы яхшыдыр?» — деди.

Алим: «Бай гиши яхшы», — деди.

Къыз: «Ахыр имансыз болуп оьлмакъгъа йибереген затлар нечедир?» — деди.

Алим: «Уьчдюр, имангъа шюкюр эте турмакъны къоймакъ — бир, имансыз оьлмакъдан къоркъмай гъафил турмакъ — эки, халкъгъа зулму этмакъ — уьч», — деди.

Къыз: «Исрафил малаик сюрюн чалмакъ нече керен бола?» — деди.

Алим: «Уьч керен бола, къыямат гюн ювукъ болгъанда аввал халкъны къоркъутмакъ учун чалмакъ — бир, халкъны жанын алмакъ учун чалмакъ — эки, къыямат гюн халкъны жанларын салмакъ учун чалмакъ — уьч».

Къыз: «Малаиклер не затдан яратылгъан?» — деди.

Алим: «Нюрден яратылгъан», — деди.

Къыз: «Жинлер неден яратылгъан?» — деди.

Алим: «Отдан», — деди.

Къыз: «Адамны яхшы досу, яман душманы недир?» — деди.

Алим: «Авлет», — деди.

Къыз: «Халкъ оьзюнден къачагъан, амма къутулмайгъан недир?» — деди.

Алим: «Оьлюм», — деди.

Къыз: «Дюнья негер ошай», — деди.

Алим: «Гече гёрген тюшге ошай», — деди.

Къыз: «Намаз да, ораза да, гьаж да, закат да тайдырмайгъан гюнагьны не тайдыра?» — деди.

Алим: «Уьй-агьлю учун касбу этмакъда болагъан къайгъы», – деди.

Къыз: «Женнетде гьюри къызланы гебин гьакъкъы^✻ недир? — деди.

Алим: «Месжитни сибирмакъ», — деди.

Къыз: «Къыямат гюн мизан терезени яхшылыкъ ягъына салынагъан затланы инг авур гелегени недир?» — деди.

Алим: «Гишини къылыгъы яхшы болмакъ», — деди.

Сонг Къыз: «Баракалла сени устазынга!» — деп, орнундан туруп, ол алимни ол оьзюню орнунда олтуртду. Шол сагъат алимлени-гьажилени де жыйып, гебин къыйгъан сонг, эр—къатун болуп къалдылар.

Валлагьу аъламу би-ссаваб ва илайгьи-л-маржаъул мааб^✻.

Эсгерив: Къазан тилде язылгъан Маликаны хабарындан биз язгъаны бир аз да камилдир. Анда юз суал бар эди. Мунда юз элли бар.

(1908-нчи йылда Темирханшурадагъы ташбасмаханада чыгъарылгъан А. Акайны «Бу жылтны ичинде уьч китап бардыр» деген китабындан, 2—11 б.)