Давдан улан тувмас

Дин къардашлар! «Давдан улан тувмас» деп бизин аталарыбыздан къалгъан сёз бар. Герти сёз. Ону учун, дав этмеге тюшгенде шариъат ягъындан бир себеп болмагъа герек. Экинчилей де, дав этмеге тюшгенде – огъар етер чакъы къувват да герек. Шариъат ягъындан бир себеп де ёкъ буса, дав этмеге чакъы къувват да ёкъ буса, дав этмек – шариъатда гьарам зат.

Бугюн орус пачалыкъ болшевиклени къолунда. Пачалыкъ оьзлени къолунда болгъан табун булан дав этмеге герек бизде къувват да ёкъ. Болшевиклени гьакъыкъатын билген сонг, бизин де, оланы да арасында дав этмеге таман чакъы себеп де гёрюнмей. Олар сюе: орус пачалыкъны къолундагъы бары да ишлейген мисгин халкъны уьстюнден зулму таймакъны. Олар – «бары да халкъны ихтияры бир гишини къолунда болма ярамас, болса – зулмугъа ёл бола» деп айталар. Герти зат. Николайны тахдан тюшюрген гишилер, башгъа гишини тахгъа миндирмекни маънасы да ёкъ.

Алдын гетген миллетлени герти хабарларын язгъан китаплагъа къарагъан гишиге, алдынгъы падишагьлар да, имамлар да, ханлар да халкъгъа эте болгъан зулмулар яшыртгъын затлар тюгюл. Гьалиден сонг да болса шол ишлер, зулму да болур гьалиден сонг да.

Бу болшевиклер бизин Дагъыстандагъы ишчи мисгин халкъны ихтияры къолундан чыкъмагъа аз къалып тура экен деп эшитип, Дагъыстанны мисгин халкъына кёмек этмекни къасты булан гелген гишилер. Бизин оьзлеге уллулукъ сюеген имамлагъа, оьзлер халкъдан зулму булан алгъан къотанлардан айрылмагъа сюймейген бийлеге, байлагъа да къарамай, тюшген ихтиярны да, гьурриятны да сакъламагъа билген бусакъ, болшевиклер бизин Дагъыстангъа гелмежек эдилер.

Яшырмагъа негер тарыкъ, бизин бары да ихтиярыбызны имамлар да, бийлер де, байлар да къолларына алып, бизин оьзлеге экинчилей де къуллар-къазакълар этмеге аз къалып тура эди. Биз энниден сонг сама ихтиярыбызны имамлагъа да, оьзгелеге де бермей, оьз къолларыбызда сакълап болажагъыбызгъа инансалар, болшевиклер Дагъыстанда турмажакълар, гетежеклер. Бугъар инанмагъа герек. Ишни гьакъыкъатын билмейген гишилер давну сюе буса, олар – билмей туруп иш этегенлердир. Олай болгъан сонг, оланы башгъалар алдатгъан болмагъа герек. Амма оланы алдатып давгъа салагъан имамлар да, бийлер-байлар да чы ишни гьакъыкъатын бек билелер. Болшевиклер мисгин халкъны пайдасына чалышагъан халкъ болмагъы да олагъа яшыртгъын тюгюл. Олай болса да, олар оьзлени уллулугъун сакъламагъа да, къотанларын-тавларын сакъламагъа да айланалар. Бары да Дагъыстан бир болуп дав этсе, болшевиклерден озмагъа болмасбызмы экен деп умут этелер. Буларда айып ёкъ, оьзлени уллулукъларын да, уллу мюлклерин де сакълайлар. Ишни гьакъыкъатын англамай дав этегенлерде де айып ёкъ, оланы оьзгелер алдатгъанлар.

Амма ишни гьакъыкъатын баян этмесек, бизде айып бар. Дав гьар нечик суратда буса да, бизин Дагъыстан языкъ болажакъ. Бизин юрегибиз авруйгъан ери бу. Ону учун, биз дав болмасын деп, ону ёлун гесмеге къолдан гелген къадар чалышабыз. Давну заралы янгыз адам оьлтюрмек тюгюл. Ёкъ буса, онча къыйын зат тюгюл эди. Оьлтюрмей къойгъанланы башына гелтиреген балагьланы да санап битер гьал ёкъ. Давну халкъгъа да бола буса да, бир вилаятда дав болса, инг уллу балагь шол вилаятны инг уллу шагьарларына геле. Масала, бизин Дагъыстанда дав болса, инг уллу зарал Шура къалагъа да, Анжиге де, Дербентге де тюше. Бугюн болшевиклер булангъы дав узакъгъа барса, бир де болшевиклени, бир де Дагъыстанны къолуна тюшюп, ахыр да бу оюнну ичинде бузулажакъ, тозулажакъ.

Хасавюртну башына гелген балагь бугюн гёз алдыбызда тура. Биз барыбыз да билебиз, Дагъыстанны ичиндеги акъчасы кёплер де, дюнья ягъындан билимли, маърифатлылар да Маскевден, Къазандан мал гелтирмеге уьйренгенлер де, орус вилаятдагъы купеслер булан аралыгъы бар адамлар да – бары да Шурада, Анжиде, Дербентде де туралар. Шол адамланы бирлери давда къырылып, бирлери юртдан къачып, бирлерини малы таланып, шол шагьарлар да харап болуп къалса, Дагъыстангъа аз тюгюл, кёп зарал гележек. Орус вилаятдан гелеген – ашайгъан болду, гиеген болду – гьар тюрлю мал гелмежек. Гелсе де, аз гелип, тарлыкъ болур. Бизин Дагъыстан гьар зат ягъындан камил вилаят тюгюл. Оьзге вилаятлагъа бизин кёп гьажатлыгъыбыз бар. Бизге тарыкълы болагъан гьар тюрлю матагьны къырдан гелтирип яягъан да, учуз болмагъа себеп болагъаны да шол эсгерилген уьч де шагьар. Олар да янса-гюйсе, бизин мисгин халкъгъа тарлыкъ он къат артар! Биз: «бу дав яхшы тюгюл» деп, шолай затлар учун айтабыз. Гелигиз, къурдашлар, чарасызлыкъ ёкъ буса, биз шо давну къояйыкъ!..

(«Ишчи халкъ». №5. 22 май, 1918 йыл)