ХАБАРЛАР

БИР ХАБАР

Яшлар! Бир юртда ялгъан айтмагъа уьйренген бир яш бар эди. Бир гюн бу яш орамгъа чыкъгъанда, тавушун гётерип: «Гийик бар! Гийик бар!» — деп къычгъырды. Муну эшитген халкъ, бирлери тюбек алып, бирлери таякъ алып чапдылар. Гелип къарасалар — гьеч бир зат ёкъ.

Баягъы яшгъа: «Нечун бизин булай ялгъан булан алдатасан?» — деп урушуп, къайтдылар.

Сонг бир нече гюнден, бу юрт агъачлыгъын бузуп, кёп халкъ агъач къырмагъа баргъан эди. Олар булан бу яш да болгъан экен. Агъачда болагъан яман бир гийик бу яшгъа багъын чапды. Бу яш гьуя салып: «Гийик бар! Гийик бар!» — деп къыч- гъыра башлады. Амма халкъ, баягъы кюйде бир ялгъандыр деп, къулакъасмадылар. Ахыр бу пакъыр яш, гийик ашап, шол ер- де оьлюп къалды.

Ялгъан себепли бу пакъыр яшгъа гелген балагьны гёргенде, шол юртдагъы оьзге яшлар бир де ялгъан айтмайгъан болдулар.

(«Суал-жаваплы тажвид». Темирханшу- ра, 1913 й., 16 б.).

БИР ХАБАР

Адамны гьакъылы кёп болгъан сайын, сёзю аз бола. Гьакъылы аз болгъан сайын, сёзю кёп бола. Тарыкъсыз сёз гьар нени гьакъында болса да яхшы тюгюл. Амма инг яманы — эки гиши бир тарыкъсыз затны уьстюнден эришмакъдыр.

Масалда гелгенге гёре, эки гиши бир оьзенни ягъасында олтуруп болгъанлар. Буланы оьр ягъында бир тюлкю сувдан аты- лып чыгъып гетген. Сонг буланы бириси бирисине: «Шол тюлкюню къуйругъу сувгъа тийип гетди, сен гьисап этдингму?» — деген. Ол бириси: «Этдим, тиймеге аз къалды, амма тиймеди», — деген.

Сонг шондан, бу — «тийди», ол — «тиймеди!» деп давлашып, ахыр талгъынча тёбелешгенлер. Сонг гьар нечик буса да, буланы бир халкъ гелип айырып къойгъанлар. Булар экиси де башгъа-башгъа юртлу болгъан экенлер. Аны саялы, он йыл тамам бири бирин гёрмей къалгъанлар.

Он биринчи йыл дегенде, дагъы да бир юртну орамында къаршы болгъанлар. Ол заман булар бири бири булан уьй агьлюлерине ерли сорашгъан сонг, бириси бирисине: «баягъыда авлия болуп тарыкъсыз тёбелешгенибиз эсингде барму? Ол къан явгъур тюлкюню къуйругъу да сувгъа тийген болгъан экен», — деген. Ол бириси: «Тийме чи тиймеген эди хари!»— деген.

Шондан дагъы да «тийди!—тиймеди!» болуп гетген. Ахыр бирдагъы керен къызыл къан болгъунча тёбелешгенлер.

(«Дагъир-Зугьра» деген китапдан. Темирханшура, 1915 йыл, 24 б.)

БИР ХАБАР

Бир гюн Гьасан деген бир яш да, аны атасы да бир юртдан бир юрттъа бара эдилер. Ёлда бир уллу агъачлыкъгъа гиргенде, аш хапмакъ учун бир аз токътадылар. Гьасан да туруп: «Ялгъанчы гиши, яман гиши», — деп къычгъырды. Агъачлыкъ да янгырып: «Ялгъанчы гиши, яман гиши», — деген сёзлер къайтып эшитилди. Гьасан кёп ажайып болуп, бир аз да къоркъду.

Сонг атасы:

— Энди бирдагъы керен «Яхшы гишисен, тюз адамсан» деп къычгъырмакъны буюрду. Гьасан да: «Яхшы гишисен, тюз адамсан», — деп къычгъырды. Шол заман агъачлыкъ да тавуш этип: «Яхшы гишисен, тюз адамсан», — деген сёзлер де эшитилди.

Гьасан дагъы да бек къоркъуп, атасыны юзюне бакъды. Атасы: «Къара чы, балам Гьасан, яман сёз айтдынг — сагъа да яман сёз къайтды, яхшы сёз айтдынг — сагъа да яхшы сёз гелди. Гьар заман яхшы болмагъа, яхшы сёз айтмагъа далап эт. Сен халкъгъа яман сёз айтсанг, яман иш этсенг — сагъа да олар яхшы сёз айтмаслар. Яхшы иш этмеслер», — деди.

(Абусупьян ибн Акъай. *Къылыкъ ки~ тап». Темирханшура, 1914 й., 22—23 б.)

БИРДАГЪЫ ХАБАР

Янгурлу сувукъ гюн ёлавчу бир ингилизли гиши исинип рагьат болмакъ учун кервансарайгъа барып, петерчиге атын арангъа байла деп буюргъан сонг, оьзю уьйге гирди. Къараса, отбашда дагъы да хыйлы ёлавчулар жыйылып олтургъанлар. Янгы гелген гиши деп бугъар туруп отну янында ер бермакъ йимик бир гьюрмет де ёкъ.

Чайчы гелип: «Не буюрасан, эфендим» — дегенде, ингилизли: «Магъа бир истакан, арандагъы атыма беш истакан чай герек»,— деди. Чайчы тамаша болуп: «Атгъа чайму, арпаму — буюрдугъуз, англамадым», — деди. Ол заман ингилизли бир де тавушун да, гьалын да алышдырмай: «Арпа демедим, беш истакан чай дедим, тез элтип беригиз!» — деди.

Чайчы беш истакан чай да алып арангъа барды. Отну айланасындагъылар да: «Гьейлер, чай ичеген атны гёрейик», — деп, арангъа багъып юрюдюлер. Бу кюйде бош къалгъан отну янына ингилизли гелип олтургъан сонг, чыгъарып папиросун къабу- за тура эди. Чайчы да, ёлавчулар да гелип: «Эфендим, гьайваныгъыз чай ичмей»,— дедилер. Бу заманда да ингилизли гьалын, тавушун бир де башгъа этмей: «Олай буса бир аз арпа беригиз, балики, аны сюедир», — деп оьзю отну янында рагьат болду.

(Абусупьян ибн Акай. «Къылыкъ китап». Темирханшура, 1914 йыл, 23 б.)