Къумукъ Тил

с. нескл. па (бийивде аякъланы белгили бир кюйде алмакъ булан болагъан бир тербениш).

ж. тотукъуш, тотуркъуш, тавус (тиши).

м. павиан (итге ошашлы жынсдан маймун).

м. павильон (1. сатыв этмек учун къурулгъан енгилсув гиччирек бина; 1. выставкада халкъгъа гёрсетмек учун экспонатлар салынгъан бина; 1. бавда, паркда имаратлы енгилсув гиччирек уьй, беседка; 1. кино чыгъармакъ, сурат чыгъармакъ учун онгарылгъан бина, уьй).

м. тотукъуш, тотуркъуш, тавус (эркек).

прил. тотукъушну; павлинье перо тотукъушну тюгю.

м. ташгъын, сел; весенний паводок язбашгъы ташгъын.

прил. и в знач. сущ. мн. (погибшие на войне, в борьбе) оьлгенлер, жан бергенлер, къурбан болгъанлар.

прил. бек зараллы; балагьлы, къоркъунчлу; пагубные последствия бек зараллы натижалар.

ж. мурдар оьлген гьайванны чархы.

несов. 1. (валиться вниз) йыгъылмакъ; авмакъ, тюшмек; тёгюлмек; падать с лошади атдан йыгъылмакъ; яблоки падают с дерева алмалар терекден тёгюле; 1. (выпадать — об осадках) явмакъ, тюшмек, гелмек; снег падает къар ява, къар геле; 1. (дохнуть — о скоте) оьлмек, къырылмакъ (гьайван); 1. разг. (выпадать) тёгюлмек; тюшмек (о зубах); у него падают волосы ону тюклери тёгюле; 1. (снижаться) тёбенлешмек; тёбен тюшмек, аз болмакъ; температура падает температура (иссилик) тёбен тюше; уровень воды падает сувну теренлиги аз бола; цены падают багьалар тёбенлеше; 1. (выпадать на долю) уьстюне тюшмек, тюшмек; все заботы падают на него бар къайгъы ону уьстюне тюше; ◊ падать в обморок эсден таймакъ.

м. грам. падеж (грамматикада).

с. 1. йыгъылыв; авмакълыкъ, тюшюв; тёгюлюв; падение с лошади атдан йыгъылыв; 1. (снижение) тёбенлешив, тёбен тюшюв, аз болув; падение цен багьаланы тёбенлешивю; 1. бузулув; падение царского режима пача къурумуну бузулуву; 1. (напр. крепости) бузулув, къолгъа барыв; алыныв; 1. (деградация) бузулув, бузукълашыв, тёбенлешив, тёбенленив.

прил. (до чего-л.) гьаваслы, хумар, бек иштагьлы, гьасирет; гьавас; бир затгъа къарышып къалагъан.

ж. оьгей къыз.

м. къырылыв, къыргъын, оьлюм (гьайванларда).

прил. пай…; паевой взнос пай взнос, пай харж.

м. в разн. знач. оюв, чоргъа, япсар.

ж. 1. разг. къоюн; засунуть руку за пазуху къолун къойнуна сукъмакъ; 1. бот. къолтукъ; 1. анат. къувуш; лобные пазухи мангалай къувушлары.

м. пай, уьлюш.

м. пайчы, ортакъчы.

м. пакгауз, гьамар, склад (юк сакъланагъан).

м. пакет, бокъча; ◊ индивидуальный пакет яра байламакъ учун пакет (мамукъ булан бинт салынгъан бокъча).

ж. пакля (кендир йипни яманы — машинлени, савутну ва ш. б. тазаламакъ учун).

несов. что тёшемек, тёшеп байламакъ, тёшеп тай этмек; тёшеп бегетмек, чырмап байламакъ; паковать книги китапланы тёшеп байламакъ.

несов. прост. 1. (грязнить) нас этмек, батдырмакъ; 1. кому (делать пакости) яманлыкъ этмек, пислик этмек.

ж. разг. 1. (что-л. мерзкое) нас, наслыкъ; 1. неприятность, гадкий поступок) яманлыкъ, пислик.

м. пакт, договор, дыгъар (пачалыкъланы арасындагъы); пакт о взаимопомощи бир-бирине кёмек этмек гьакъында дыгъар.

м. палас, дум.

ж. в разн. знач. палата; Верховный Совет состоит из двух палат Оьр Совет эки палатадан къурулгъан; палата мер и весов оьлчевлер ва мизанлар палатасы; книжная палата китап палатасы (китапланы гьакъында илму елда маълумат тизеген учреждение); ◊ у него ума палата ол кёп гьакъыллы адам.

ж. 1. (временное помещение) чатыр, къош (заманлыкъ къонуш ер); 1. (ларёк) гиччи тюкен, ларёк.

м. жаллат.

м. шёшке.

прил. къызгъылт къувлуйгъан ачыкъ сари тюс,салам тюс.

прил. палеонтология…

ж. палеонтология (топуракъны тюбюнден чыгъарылагъан, ташгъа дёнген жанланы ва оьсюмлюклени гьакъындагъы илму).

м. бармакъ; большой палец баш бармакъ; указательный палец иман бармакъ; средний палец орта бармакъ; безымянный палец оьксюз бармакъ; ◊ смотреть сквозь пальцы на что-л. разг. гёрмемиш болуп къоймакъ; палец о палец не ударить разг. бир зат да этмемек, тюк чеки зат этмемек; пальцем показывать на кого-что-л. разг. тамашагъа йимик къарамакъ; биревню гёрсетмек.

м. гиччи бав (уьйню алдында айланасы бегилген).

ж. палитра (уьстюнде, сурат учун боявлар ярашдырагъан гиччирек назик такъта).

несов. разг. (стрелять залпами) залп урмакъ, атышмакъ (топ, тюбек булан).

несов. 1. что (обжигать, очищать огнём) чиркитмек; 1. разг. (обдавать зноем) къыздырмакъ, гюйдюрмек, яндырмакъ; солнце палит гюн къыздыра.

ж. чокъмар таякъ (эсги дав къурал).

ж. таякъ; ◊ палка о двух концах алла бала — алла йымырткъа, я яхшы — я яман.

м. 1. мед. паллиатив (аврувну сав этмейген, тек заманлыкъгъа тынчайтагъан дарман); 1. перен. (полумера) заманлыкъ чара, заманлыкъ эп.

м. (богомолец) зияратгъа барагъан адам.

с. 1. зияратгъа (гьажгъа) барыв; 1. перен. биревню (яда бир затны) гёрме сюегенлени кёп болуп бир ерге барыву.

ж. 1. гиччи таякъ; гесек чубукъ; барабанные палочки накъыра таякълар; дирижёрская палочка дирижёрну чубугъу; 1. бацилла.

ж. палуба (гемени къалкъысы).

ж. разг. залп урув, атышыв (топ, тюбек булан).

ж. пальма (исси якъларда оьсеген, япыракълары оьр башында болагъан бийик терек); финиковая пальма хурма терек; кокосовая пальма гьинд-къоз терек.

прил. пальманы; хурма терекни; пальмовая ветвь пальманы япырагъы.

с. нескл. пальто.

прил. яллав…; къыздырагъан, гюйдюреген; палящий зной яллав иссилик.

прил. разг. ялынгъа тутулгъан, чиркилген, чиркиген; пахнет чём-то палёным бир затны чиркиген ийиси геле.

м. памфлет (бир адамгъа яда бир затгъа къаршы бек оьтгюр язылгъан статья яда китап).

ж. эсделик.

м. памятник, эсделик (сын, унутмаслыкъгъа зтилген зат); памятник Гоголю Гогольну памятниги; исторические памятники историягъа байлавлу эсделиклер; памятники письменности языв эсделиклери.

прил. 1. (незабываемый) унутулмайгъан, унутулмас, эсден гетмейген; памятные дни унутулмас гюнлер; 1. (служащий для напоминания) эсделик; памятная книжка эсделик книжка.

ж. 1. эс; зрительная память гёрюв эси; 1. (воспоминание) эс, эсделик; подарить на память эсделик учун багъышламакъ; ◊ прийти на память эсине гелмек, эсине тюшмек; лежать без памяти эсден тайып ятмакъ; быть без памяти от кого-л. биревню жаны йимик сюймек, биревден бек къуванмакъ; на чьей-л. памяти разг. биревню эсинде болмакъ; по старой памяти разг. уьйренген адатына гёре, алдынгъылай.

м. поляк помещик, ер еси.

ж. панама (генг къырыйлы язда гийилеген шляпа).

м. панегирик (артыкъ макътав).

ж. 1. (тротуар) догъа, тротуар, панель (орамны эки ягъындагъы, адам юрюйген догъалар); 1. панель, белдав (тамны башгъа кюйде боялгъан, кагъыз яда фанер тутулгъан тюп бою); обшивать панелью панель этмек.

с. разг. гьаясыз ювукъчулукъ, гьаясызлыкъ.

ж. паника, бирден-эки бек къоркъув, къоркъув тюшюв, къоркъув къувун.

м. неодобр. халкъгъа къоркъув салагъан, къувунчу.

с. неодобр. къувунчулукъ, халкъгъа къоркъув салагъанлыкъ.

ж. церк. жаназа дуа; ◊ гражданская панихида оьлюню гёмгюнче алдын этилеген пашманлыкъ митинг, яслы жыйын.

прил. къувунлу, бек гючлю; панический страх къувунлу къоркъунч, бек гючлю къоркъунч.

ж. 1. (вид на местность) табиат гёрюнюшю, гёрюнюш (уьстден таба); панорама гор тавланы гёрюнюшю; 1. (картина) сурат.

м. 1. уст. (учебное заведение) пансион (ичинде общежитиясы булангъы, орта охув ожагъы); 1. (гостиница) гостиница; 1. уст. (полное содержание) гьакъ булан ашын-сувун да берип уьюнде адам сакълав.

только мн. шалбар, къысгъа шалбар (къатын гиши гиеген).

м. пантеон (айтылгъан адамланы къабурлары бар уьй).

ж. пантера (мишик жынсдан, уллу йыртгъыч гьайван).

ж. театр. пантомима (сёйлемей, ишаралар булан сагьнада ойнамакъ).

м. 1. ист. гюбе; 1. зоол. такъа, къапкъач, къатты къабукъ; панцирь черепахи такъалыбакъаны такъасы.

м. (римский) папа (католик дин ругьанилерини башчысы).

м. (отец) ата.

ж. бёрк, папах.

ж. папирос.

прил. папирос…; папиросная бумага папирос кагъыз.

ж. (для бумаг) папка (языв кагъызлар сакъланагъан жылт).

м. папоротник (уллу ва челтир-челтир япыракълы, чечек ачмайгъан оьсюмлюк).

с. нескл. папье-маше (къурчакълар ва башгъа затлар учун къолланагъан, къалыкъ, гипс ва бор къошулуп этилген кагъыз масса).

м. с.-х. ургъа; земля под паром ургъа этилген топуракъ.

м. пус, пар; водяные пары сувлу пары; от лошади идёт пар атдан пус чыгъа; ◊ на всех парах разг. (очень быстро) толу хот булан; бек чалт.

ж. жут, чер, эки (бир-бирине ошайгъан, жут болгъан); пара яблок эки алма; пара сапог бир гийим этиклер, бир жут этиклер; супружеская пара эр-къатын; идти в первой паре биринчи сыдрада бармакъ (жут болуп); ехать на паре эки ат егилген арба булан бармакъ; сказать пару слов разг. эки сёз айтмакъ; пара брюк бир шалбар; ◊ два сапога пара погов. бири-биринден къалышмай, экиси де бир йимик.

м. параграф (язылгъан бир затны белюгю).

м. парад (асгерлени шатлы тергелиши; низам булан шатлы юрюш); военный парад асгерлени парады; парад физкультурников физкультурачыланы парады; командовать парадом парадгъа команда этмек; принимать парад парадны къабул этмек.

прил. 1. парад…, байрам…; парад учун; парадная форма парад форма, парад гийим, байрам гийим; 1.: парадная дверь орамгъа чыгъагъан эшик, орам эшик.

м. парадокс (халкъны арасында къабул этилген пикругъа яда гьакъылгъа къаршы пикру).

прил. адатдан тыш…, парадоксаль.

м. паразит (1. бир къаркъараны ашап яшайгъан жан, мас. бюрче, къаннала ва ш. б.; 1. башгъаны къыйынын ашап яшайгъан адам).

м. (тунеядство) паразитлик.

прил. паразит..; паразитлик; паразитическое существование паразитлик яшав.

сов. и несов. кого-что тербенмейген этмек, гьаракатын гесмек.

м. паралич аврувлу, палиж аврувлу.

м. мед. паралич, палиж аврув (бир саны тербенмейген болув).

м. (совпадение, соответствие) бир йимиклик, янашалыкъ, такрарлайгъанлыкъ, параллелизм; параллелизм в работе двух учреждений эки учрежденияны ишини бир йимиклиги.

м. мат. параллелограмм (къаршы янлары бир-бирине тенг ва параллель болгъан дёртмююшлюк).

ж. 1. мат. параллель (оьзлер бар чакъы ерде бир-биринден тенг узакълыкъда болгъан янаша гьызлар яда тюзлюклер); 1. геогр., астр. параллель (Ер шарыны уьстюнде бар йимик суратланагъан, гьар бир точкасы экватордан тенг узакълыкъда болгъан дёгерек гьыз); 1. перен. (сопоставление, сравнение) тутушдурув, тенглешдирив; провести параллель между чем-л. эки затны бир-бири булан тутушдурмакъ.

прил. 1. мат. параллель…, янаша; параллельные линии параллель гьызлар, янаша гьызлар; 1. (повторяющий, дублирующий) такрарлайгъан, бир йимик, янаша, параллель…

нареч. чер-чер болуп, экев-экев; экишерлеп; идти парами чер-чер болуп юрюмек.

ж. чадыра, паранжа.

м. шардыван, сыйыртма, чал (уьйлени алдында, канзилени къырыйы булан ва ш. б.).

м. парашют; прыгать с парашютом парашют булан атылмакъ.

м. парашютчулукъ, парашютизм, парашют спорту.

м. парашютчу, парашютист (парашют булан атылагъан гиши).

прил. парашют…; парашютлу; парашютная вышка парашют вышка; парашютный десант парашютлу десант.

м. разг. яш улан, яш гиши, улан.

с. нескл. арагъа зат салып эришив, эришивде арагъа бир зат салыв; держать пари арагъа бир зат салмакъ (эришивде).

м. парик, ялгъан чач.

м. деллекчи, парикмахер.

ж. деллек тюкен, парикмахерский.

сов. и несов. что 1. (отразить удар) къайтарып урмакъ, урувну, гьужумну гери урмакъ; 1. перен. (отразить доводы, нападки) гери урмакъ, къайтарып жавап бермек (эришивде биревню далиллерин, айып салывун ва ш. б.).

м. 1. паритет, тенглик (эки затны тенглиги); 1. эк. паритет (эки пачалыкъны акъчасыны къыйматларыны тенглиги, — алтын оьлчевде).

прил. тенг; тенглик…, тенгликни; на паритетных началах тенглик къайдасы булан, тенг болмакъ шарты булан, тенгликни кюрчюсюнде.

несов. 1. саркъмакъ, саркъып учмакъ; уюп, къатып къалмакъ (гьавада къанат яйып); орёл парит под облаками къара-къуш булутланы уьстюнде саркъа; 1. перен. (мечтать) гёнгю гьаваларда болмакъ, оьрлюкге гьаракат этмек; парить в облаках гёнгю гьаваларда болмакъ.

несов. 1. что (варить) оьзюню пусуна биширмек; 1. что пусгъа (паргъа) тутмакъ, пус (пар) булан тазаламакъ (опуракъны); 1. кого, разг. (в бане) пусландырмакъ (гьамамда киринеген адамны къаркъарасын).

несов. пусланмакъ, оьзюн пусгъа тутмакъ.

м., ж. (бесправное существо) ихтиярсыз, зулмулангъан, янчылгъан, эсгик этилген адам.

м. 1. парк, бав; парк культуры и отдыха культура ва рагьатлыкъ баву; 1. воен. парк, склад; артиллерийский парк топхана паркы, артиллерия паркы; 1. (подвижной состав) парк (ишге къолланагъан чакъы транспорт); 1. (место стоянки и ремонта) парк (транспорт токътайгъан ва ярашдырылагъан ер); трамвайный парк трамвай паркы.

м. паркет (полгъа тутмакъ учун къатты агъачдан этилген гиччирек такъта гесеклер).

м. парламент (конституциялы пачалыкъларда законлар чыгъарагъан инг оьр гьакимликге ес болгъан вакиллени жыйыны).

м. полит парламентаризм (буржуазный пачалыкъны, башында парламент булан юрютюв системасы).

м. полит. парламентарий (парламентни члени).

м. парламентёр, элчи (дав этеген пачалыкъланы арасында).

м. иссихана (сувукъ заманда ичине хыяр, помидор ва ш. б. зат чачылагъан къапкъачлы хасилер).

прил. парник…; парникде етишген; парниковое хозяйство парник хозяйство.

прил. пуслу; исси; янгы, сувумагъан; парное молоко янгы савулгъан сют; парное мясо янгы союлгъан эт.

м. темир бугъа, паровоз.

прил. паровозланы ремонт этеген, паровоз ярашдырагъан.

прил. паровоз къурагъан, паровозлар ишлейген.

прил. пар…, пус…; пар (пус) булан ишлейген; паровой котёл пар къазан; паровой двигатель пар булан ишлейген мотор.

сов. и несов. кого-что (представить в смешном виде) кюлкю этип, эрши этип гёрсетмек.

ж. пародия (1. литература произведенияни бир-бир ерлерин мысгъыллап, кюлкюлю этип язылгъан проза, хабар яда шиъру, сатира; 1. биревню юрюшюн эрши кюйде гёрсетив).

м. 1. мед. пароксизм, къайтып тутув (бир аврув); пароксизм лихорадки къыздырма-беззек къайтып тутув; 1. перен. (приступ) тутув, къызыв; в пароксизме гнева ачуву къызып.

м. пароль (асгерликде шартлы яшыртгъын юрюлеген сёз, пропуск).

м. бурам.

м. бурамчы.

м. пароход, геме; пассажирский пароход пассажир пароход.

прил. пароход…; пароходну арачылыгъы булан; пароходное сообщение пароходну арачылыгъы булан байлав.

с. пароходчулукъ.

ж. парта.

м. партактив (партийный актив).

м. партбилет (партийный билет).

с. нескл. партбюро (партийный бюро).

м. партвзнос (партийный взнос).

с. партия къуруму этген такъсыр.

ж. партгруппа (партиялыланы группасы).

м. театр. партер (сагьнагъа къаршы залда олтурагъан ер, тюпдеги къатда).

м. партиялы, партияда бар адам, партиец, партияны члени (КПСС-ни члени).

м. партизан.

несов. разг. партизанлыкъ этмек.

прил. партизан…, партизанланы; партизанский отряд партизан отряд.

ж. 1. (принадлежность к партии) партиялылыкъ; политический партияда болув; 1. (направление в работе, искусстве и т. п.) партиялылыкъ (ишде, искусствода ва ш. б.).

прил. 1. партия…; партиялыкъ, партийный; партийная организация партия къуруму; 1. в знач. сущ. м. партиялы, партияны члени (КПСС-ни члени).

ж. 1. полит. партия; Коммунистическая партия Советского Союза Совет Союзну Коммунист партиясы; 1. (отряд, группа) парти, табун; первая партия туристов туристлени биринчи партиси; 1. (товара) парти, партия; партия мануфактуры бир парти къумач; 1. (в игре) бир оюн, партия; сыграть партию в теннис бир оюн теннис ойнамакъ.

м. партком (партия комитети).

м. партнёр, ортакъчы (оюнда ва ш. б.).

м. парторг (партийный организатор).

ж. парторганизация, партия къуруму, партийный организация.

с. партийный жыйын.

м. партстаж (партиядагъы стажы).

м. партсъезд (партия съезди).

къысгъартылгъан къошма сёзлени «партия…, партийный, партиялы» деген маъналаны береген баш бёлюгю, мас. парторганизация партия къуруму.

м. елкен; поднять паруса елкенлени язмакъ; ◊ на всех парусах толу хот булан, бек чалт.

ж. кетен къумач, кетен.

прил. кетен…; кетен къумачдан этилген; парусиновые брюки кетен шалбар.

м. (парусное судно) елкен геме.

прил. елкен…; елкенли; парусная лодка елкенли къайыкъ.

ж. парфюмерия (1. собир. ийисли сув ва безенивге тарыкълы маллар; 1. шоланы ишлеп чыгъарыв).

прил. парфюмерия…; парфюмерный магазин парфюмерия магазини.

ж. зерли-махмар, хара (къумач).

ж. мед. кечел, къырчын, къотур.

несов. разг. кечел болмакъ, къотур басмакъ, къотурланмакъ.

прил. 1. (больной паршой) кечел, къырчын, къотурлу; 1. перен. разг. (никуда не годный) ярахсыз, пис.

межд. 1. спорт. пас (оюнда топну ойнавчулардан бирисине берилегенлигин билдиреген сёз); 1. в знач. сущ. м. (передача мяча) пас (оюнда топну оюнчу ёлдашына берив).

межд. 1. пас (шо гезик оюнгъа къошулмайгъанны билдиреген сёз); 1. в знач. сущ. м. (отказ от игры) пас (оюндан тайыв, ойнамагъа отказ этив); ◊ в таких делах я пас разг. булай ишлеге мен къошулмайман.

ж. (пчельник) пасека (балжибин сакъланагъан ер).

м. балжибинчи, балжибинлеге къарайгъан адам.

м. пасквиль (ичинде яла ябыв, хорлав болгъан произведение).

м. бот. паслён (бир тухум оьсюмлюклени тухумлукъ аты, мас. картоп, помидор, шолай да тамакю ва бир нече башгъалары).

прил. тунукъ, булутлу, чарслы; пасмурный день чарслы гюн.

несов. спорт. (передавать мяч) пас этмек (топ бермек).

несов. 1. карт. пас этмек (карт оюнда); 1. перед кем-чем и без доп., перен. разг. (отступать) бюдюремек, ихылмакъ, гери тартылмакъ; пасовать перед трудностями къыйынлыкълардан бюдюремек.

м. паспорт, пашпурт.

прил.: паспортный стол паспорт стол (милицияда).

м. пассаж (1. эки де ягъында магазинлер булангъы башы ябыкъ галерея, догъа; 1. муз. музыкалы произведенияны бек уста тизилген гесеги).

м. пассажир, ёлавчу; зал для пассажиров пассажирлер залы.

прил.пассажир…; пассажирский поезд пассажир поезд.

м. фин. пассив (предприятияны бютюн бережек борчлары).

ж. пассивныйлик, пассивлик.

прил. 1. (бездеятельный, вялый) пассивный, пассив, жансыз, гьаракатсыз, бош, жигерсиз; пассивный характер бош хасият; 1. (зависимый, подчинённый) пассив, табиъ, харлы; играть пассивную роль пассив роль ойнамакъ; ◊ пассивный баланс эк. пассив баланс (тышдан мал гелтирив тышгъа мал чыгъарывдан артыкъ болгъан); пассивное избирательное право пассив сайлав ихтияры (буржуазный уьлкелерде сайланмагъа ихтияр).

ж. паста (хамургъа ошайгъан масса); зубная паста тиш тазалайгъан паста.

с. отлав, яйлав; горные пастбища тавлукъ отлавлар.

ж. 1. (карандаши) йымышакъ бояв карандашлар; 1. (рисунок) бояв карандаш булан этилген сурат; 1. (живопись) бояв карандаш булан сурат этив.

несов. кого отлатмакъ, сакъламакъ, къарамакъ, бакъмакъ (отлавдагъы гьайвангъа).

ж. пастила (шекерге емиш къошулуп этилген йымышакъ канпет).

несов. отламакъ.

м. туварчы (коров, буйволов); йылкъычы (коров, лошадей); къойчу (овец).

ж. авуз, гъайванны авзу.

сов. 1. см. падать 1, 3, 5, 6; 1. (погибнуть) оьлмек; 1. (быть свергнутым) бузулмакъ; 1. (сдаться, быть побеждённым) бузулмакъ; къолгъа бармакъ; алынмакъ; крепость пала къала къолгъа барды; 1. (утратить уважение) тебенлешмек, абурдан тюшмек.

ж. пасха (1. рел. ягьудилени ва христианланы дин байрамы; 1. чий бишлакъдан этилген татли аш).

м. 1. оьгей улан; 1. перен. (отверженный, нелюбимый) оьгей, сюймейген, гьайги этилген (яшына яда башгъа адамына айтыла).

м. патент (1. уст. сатывгъа ихтияр береген документ; 1. этген изобретениясындан пайдаланмагъа толу ихтияр береген документ; 1. перен. бир ихтияргъа есликни гьакъындагъы шагьатнама).

прил. (закреплённый патентом) патентли, патент алынгъан, патент булан бегетилген; патентованное средство патентли чара.

сов. и несов. что патент бермек, патент булан бегетилмек.

м. патефон.

прил. патефон…, патефонну; патефонная пластинка патефон пластинкасы; патефонные иголки патефон инелери.

ж. патока (крахмалны шекерге айланып битмеген, балгъа ошашлы гьалы).

прил. 1. патологиялыкъ, аврувдан болгъан; патологические изменения печени бавурну патологиялыкъ алышыныву; 1. перен. (ненормальный) нормадан тайышгъанлыкъ, сакъатлыкъ; патологическое явление нормадан тайышгъанлыкъ гьал.

ж. патология (1. мед. къаркъарада болагъан аврувлар гьакъындагъы илму; 1. перен. нормадан тайышыв; сакъатлыкъ).

м. патриарх (православ килисаны оьр башчысы).

прил. 1. этн. патриархат замандагъы; 1. (устарелый, чуждый новому) эсгиленген, янгылыкъгъа ят болгъан; патриархальный быт янгылыкъгъа ят яшав.

м. этн. патриархат (уьягьлюню ихтияры тухум башчысыны къолунда болгъан жамият къурум).

м. патриот, ватанына берилген адам, ватанын сюеген адам.

м. патриотизм, ватанына берилгенлик, ватанын сюегенлик.

прил. патриотлукъ, ватанына берилгенлик; патриотический поступок патриотлукъ иш; патриотическое чувство ватанына берилгенлик гьисси.

м. 1. воен. патрон; 1. эл. патрон (электрик лампочканы ток гелеген телге бегетеген къурал); 1. (выкройка) бичеген уьлгю.

м. патронташ.

несов. кого-что и без доп., воен. патруллукъ этмек.

м. воен. патруль (ангчы; къарап айланагъан савутлу отряд; ниэамны сакълайгъан яда къаравул этегенлени ишине къарайгъан отряд).

прил. 1. патруллукъ этеген; патруль…; патрульное судно патруллукъ этеген геме; 1. в знач. сущ. м. патруль, патрульный.

ж. пауза, бёлюнюв, аз токътав (сёйлевде, ишде); делать паузу бёлмек, пауза этмек.

м. мияма, мия, анкабут.

ж. пауперизация (капиталист уьлкелерде эксплуатацияны шартларында загьматчыланы дыгъыжарсызланыву, массовый кюйде ярлы болуву).

м. пауперизм (загьматчы массаланы капиталист эксплуатацияны шартларында массовый кюйде ярлылашыву).

ж. мияманы аву, ав.

с. пафос, бек сююнюв, кёп уллу шатлыкъ; жанланыв.

м. анат. чат (къурсакъ булан бутну арасы).

м. сабанчы, сабан сюрювчю.

несов. что и без доп. сабан сюрмек, сюрмек; пахать трактором трактор булан сабан сюрмек,

сов. чем, разг. эшмек; уьфюрюп гелмек, гелмек, урунмакъ; из сада пахнуло свежестью бавдан салкъын гьава урунду.

несов. ийис бермек; ийис гелмек, ийис болмакъ.

ж. с.-х. сабан сюрюв, сюрюв.

прил. сюрюлеген, сюрюлме ярайгъан; пахотные земли сюрюлеген ерлер.

с. 1. (действие) къаймакъдан аталап май этив; 1. (сыворотка) нагь.

несов. что къаймакъдан аталап май этмек.

прил. ийисли, ийис береген, ийис этеген.

м. пациент (докторгъа бакъдырып юрюйген аврувлу адам).

м. пацифизм (буржуазияны гьар тюрлю давлардан, миллет азатлыкъ давлардан да, революционный давлардан да ва башгъа гьакълы давлардан да отказ этеген ялгъан политикасы).

м. пацифист (пацифизмни якъчысы).

тем паче: айрокъда, ондан да бетер; паче чаяния болуп къалса, гёзлемеген ерден.

ж. пачка, байлам, топ; пачка папирос бир пачка папирос; пачка бумаги бир топ кагъыз.

несов. кого-что и без доп. (грязнить) нас этмек, батдырмакъ; ◊ пачкать чью-л. репутацию биревню абурун тюшюрмек.

несов. нас болмакъ, кир болмакъ, батылмакъ.

ж. сюрюлген сабанлыкъ, сюрюлген ер.

прил.: паюсная икра паюс икра (къысылгъан къара икраны бир журасы).

м. паяльник, лагьимлик (ябушдурулагъан ерге ириген къалайны тёгеген узун саплы итти гесек ез).

прил. лагьимлейген, паять этеген, паять этмек учун тарыкълы; паяльная лампа паять этеген лампа, лагьимлейген лампа.

несов. разг. илянкъы болмакъ, къуймурланып турмакъ, бурулуп-сюрюлюп турмакъ, оьзюн халкъ кюлейген кюйде тутмакъ.

несов. что лагьимлемек, иритип, къуюп ябушдурмакъ, паять этмек.

м. 1. театр. доммай; 1. перен. (кривляка, шут) оюнчу, илянкъы.

м. паёк.

(противовоздушная оборона) ПВО (гьавадан таба этилеген чапгъындан къорув).

м. йырав, йырчы, сарынчы.

прил. макъамлы, мелодиялы, йырлавгъа ошайгъан.

прил. сарнайгъан; певчие птицы сарнайгъан къушлар.

прил. ала, чубар-ала (ат).

м. педагог, учитель, охутувчу, тарбиячы.

ж. педагогика (тарбия ва охутув ёлланы, методланы уьйретеген илму).

прил. педагоглукъ, педагогический; педагогика…; педагогический институт педагогический институт; педагогическая работа педагоглукъ иш; педагогические кадры педагогический кадрлар; педагогические науки педагогика илмулары.

ж. педаль (тракторну, автомобилни, роялны, пианинону ишлетегенде аякъ басылагъан ери — таянгъычы).

м. педант (1. оьзюню билеген илмусундан башгъа затгъа къарамайгъан алим, формалист; 1. уст. оьзюню илмусу булан макътанагъан адам; 1. адатлангъан бир ёлдан тайышмайгъан адам; увакъ хасиятлы адам).

м. педантлыкъ,увакъ-тюекчилик.

ж. педантлыкъ.

прил. педант…; педантлыкъ.

м. 1. (вид местности) пейзаж, бир ерни гёрюнюшю; 1. жив. пейзаж (табиатны гёрюнюш сураты); 1. лит. пейзаж (литература произведенияда табиатны суратлап язылгъан ери).

м. пейзажчы.

ж. пекарня, кёрюк (экмек биширеген ер).

м. экмекчи, экмек биширеген гиши.

с. разг. 1. (зной, жар) яллав; 1. перен. (жаркое место боя) гючлю давлар юрюлеген ер.

ж. прям. и перен. ябыв, пердев.

несов. кого-что къуннакъламакъ, чырмамакъ; пеленать ребёнка яшны къуннакъламакъ.

ж. пелерина (белине етишеген къысгъа плащ; къатынлар гиеген, инбашларына яда тирсеклерине чатагъан генг ягъа).

м. пеликан, биркъазан (сувда болагъан уллу къуш).

только мн. кюрзе, дюшбере.

ж. яшны къуннакълайгъан, чырмайгъан гиччи шаршав; ◊ с пелёнок кёп гиччиден тутуп, яш заманындан, сабий заманындан.

ж. в разн. знач. гёбюк; мыльная пена сапун гёбюк; удила, покрытые пеной гёбюкден толгъан авузлукъ; ◊ с пеной у рта разг. бек къазапланып, бек къарсалап.

м. пенал, къаламтар.

с. йырлав; сарнав; хоровое пение хор булан йырлав; пение птиц къушланы сарнаву.

прил. гёбюклю.

несов. гёбюкленмек.

м. фарм. пенициллин (базлагъан затгъа битеген тюкден, янсавдан этилеген дарман).

ж. (на молоке и т. п.) пердев (сютню яда башгъа синген затны уьстюне тюшген юкъкъа пердев).

м. пенсионер, пенсия алагъан адам.

прил. пенсиялыкъ; пенсия…; пенсионная книжка пенсия книжка.

ж. пенсия (пачалыкъ береген айлыкъ кёмек акъча); пенсия по инвалидности сакъатлыгъы учун пенсия; переходить на пенсию пенсиягъа гёчмек.

с. нескл. гёзелдирик (къаншавгъа салынып къалагъан).

м. тюпгюч.

ж. конопляны (кендирашны) терегинден этилген кендир тюк.

ж. къоду, штраф (акъчаны уьстюне салынагъан); уплатить пеню штраф тёлемек.

несов. на кого-что, кому за что, разг. кант этмек, оьпкелемек; айыпламакъ, такъсырламакъ; пеняй на себя оьзюнгню айыпла.

м. кюл.

с. от тюшюп янгъан ер.

ж. кюллюк, кюл салагъан зат.

прил. (о цвете) кюл тюс, кюлсипат.

прил. разг. инг яхшысы, оьр.

м. тунгуч (башлап тувгъан яш).

с. биринчилик; завоевать первенство биринчиликни къазанмакъ; уступить первенство биринчиликни башгъагъа къоймакъ.

прил. 1. в разн. знач. биринчи; 1. (основной) аслу; первичные признаки аслу белгилер.

прил. лап бурунгъу; бек алда болгъан; историядан алдагъы; первобытный человек лап бурунгъу адам; первобытное общество лап бурунгъу жамият.

м. бир затны башлап чыкъгъан ери; кюрчю маълумат.

м. биринчи класслы яш, биринчи классдагъы яш.

прил. (превосходный) биринчи класслыкъ; инг тизив, артыкъ.

м. биринчи курслу, биринчи курсдагъы студент.

прил. биринчи майдагъы.

нареч. биринчилей, чинг башлап.

прил. в разн. знач. башлапгъы, биринчилей башланагъан; первоначальное предположение башлапгъы ёрав; первоначальные сведения башлапгъы маълуматлар.

прил. биринчи гезикдеги.

ж. баш себеп.

м. разг. башлапгъы чана ёл, чана гьыз (янгы явгъан къарда).

см. первопуток.

прил. 1. (относящийся к первому разряду) баш сыдрадагъы, биринчилерден саналагъан; 1. (роскошный) артыкъ тизив.

прил. 1. (принадлежащий к первому сорту) биринчи сорт…, биринчи жура…; 1. (превосходный) тизив, сайлангъан, бек яхшы.

прил. оьр даражалы; бек уллу, бек агьамиятлы; первостепенное значение бек уллу маъна.

1. числ. биринчи; первое полугодие биринчи ярым йыл; Первое мая Биринчи май; первая половина биринчи яртысы; первый этаж биринчи къат; первое место биринчи ер; в первый раз биринчи керен; первые ряды биринчи сыдралар; первый класс биринчи класс; половина первого бирни яртысы, бирге ярым; четверть первого бирге он беш минут ишлеген; 1. прил. (начальный) биринчи, башлапгъы; первое впечатление биринчи таъсир; первая помощь башлапгъы кёмек; 1. в знач. сущ. с. первое (блюдо) биринчи аш; ◊ первое время разг. башлап, биринчи керен; с первого взгляда гёргени булан, гёргендокъ; не первой молодости къарт болма башлагъан; первым делом биринчи гезикде, чинг башлап; из первых рук биринчи адамдан.

м. пергамент (1. эсги заманда кагъызны орнуна ишленеген гён; 1. шолай гёнге язылгъан языв; 1. сыкъ ва бек ишленген кагъыз).

сов. что башгъа ерге гёчюрмек.

сов. башгъа ерге гёчюрюлмек, гёчмек.

несов., перебежать сов. 1. (через что-л.) чабып чыкъмакъ; перебежать через мост кёпюрден чабып чыкъмакъ; 1. что (бегом миновать) чабып гечмек, чабып оьтмек; перебежать улицу орамдан чабып гечмек; 1. (перейти на сторону врага) сатылмакъ, хыянат болмакъ; перебежать к неприятелю душмангъа сатылмакъ.

м. хыянатчы, душмангъа сатылгъан адам (къачып душманны янына чыкъгъан адам).

несов. см. перебить(ся).

сов., перебинтовывать несов. кого-что 1. (снова) янгъыдан (бинт булан) байламакъ, бинтлемек; 1. (всю поверхность) бары да ерин (бинт булан) байламакъ, бинтлемек.

несов. см. перебрать(ся).

сов. 1. что (перетрясти, взбить) токъаламакъ, йымышакъ этмек; 1. кого-что (убить) барын да (яда кёбюсюн) къырмакъ, оьлтюрмек; 1. что (разбить всё, много чего-л.) барын да (яда кёп затны) уватмакъ; 1. что, прост. (сломать) сындырмакъ; ему перебили руку ону къолун сындыргъанлар; 1. кого (прервать) сёйлевчюню сёзюн бёлмек.

сов. разг. (суметь выйти из нужды) башчыгъышлыкъ этмек, бир амал этип тарчыкълыкъдан чыкъмакъ.

м. 1. (неровность биения) тегиш урмайгъанлыкъ, низамсыз ишлев, бир кюйде ишлемейгенлик; перебои сердца юрекни тегиш урмайгъанлыгъы; 1. (задержка) токъталыв, артгъа тюшюв; перебои в работе ишде токъталывлар.

сов. чем, разг. 1. (перенести много болезней) тюрлю-тюрлю аврувлардан аврумакъ, кёп аврумакъ; 1. (о многих людях) бир ягъадан бары да (яда кёплер) аврумакъ.

ж. 1. (пересмотр, разборка) бир-бирлеп къарап айырыв, сайлав, къарап чыгъыв; 1. (перегородка) бёлме, бёлюк (уьйню ичинде этилген енгилсув там).

сов. что (преодолеть, пересилить) енгмек; перебороть слабость зайыплыгъын енгмек; перебороть неприязнь к кому-л. биревге болгъан зеклигин енгмек.

сов. разг. гьатдан оздуруп йибермек, дазудан чыгъып гетмек (оьзюн тутувда, сёзде).

несов. с кем и без доп., разг. сёгюшмек, урушмакъ, уруша турмакъ.

сов. с кем и без доп., разг. сёгюшюп алмакъ, урушуп алмакъ, сёгюшюп къутулмакъ, сёгюшмек, урушмакъ.

ж. разг. сёгюшюв, урушув.

несов. см. перебросить.

несов. см. перебросить.

несов. см. переброситься.

сов. 1. что (пересмотреть всё) бир-бирлеп къарап айырмакъ, сайламакъ, чыкъмакъ; 1. кого-что, перен. (в мыслях и т. п.) бир-бирлеп эсине гелтирмек, суратламакъ; перебрать мысленно всех знакомых бары да танышларын бир-бирлеп эсине гелтирмек; 1. что (последовательно коснуться) бир ягъадан тийип, къарап чыкъмакъ, тербетмек; перебрать струны къылланы бир ягъадан тербетмек; 1. что, прост. (отремонтировать) чечип янгыдан тизмек, жыймакъ.

сов. разг. 1. (переправиться) оьтмек, гечмек; 1. (переселиться) гёчмек.

сов. что барын да бир-бирлеп ташламакъ, атмакъ; уьстюнден таба ташламакъ.

сов. 1. что (бросить через что-л.) бир затдан оьтдюрюп ташламакъ; 1. что (закинуть за что-л.) артмакъ (мас. инбашына хуржунланы); 1. что, перен. (устроить переправу) этмек, салмакъ, къурмакъ; перебросить мост кёпюр салмакъ; 1. кого-что (переместить, отправить в другое место) янгы ерге, башгъа ерге ерлешдирмек, йибермек.

сов. разг. 1. (распространиться) яйылмакъ, гечмек, етишмек; огонь перебросился на соседний дом от хоншу уьйге гечген; 1. чем (бросить друг в друга) бири-бирине атмакъ, ташламакъ; 1. чем, перен. (перемолвиться) айтмакъ; переброситься парой слов эки сёз айтмакъ.

ж. (перемещение) янгы ерге, башгъа ерге ерлешдирив, йиберив.

м. (дорога через хребет) артылыв (сыртдан).

несов. см. перевалить.

несов. разг. (ходить вразвалку) чайкъалып юрюмек.

сов. 1. что (перейти через горный хребет) артылып чыкъмакъ, артылмакъ, оьтмек (сыртдан); 1. безл. (миновать) оьтмек; перевалило заполночь гече ортадан оьтген эди; ему перевалило за сорок ол къыркъдан оьтген.

несов., переварить сов. 1. что (сварить снова) янгыдан къайнатмакъ, биширмек; 1. что (проварить более чем нужно) артыкъ къайнатмакъ, биширмек; 1. что (о желудке) иритмек, ишлетмек (къурсакъда аш); 1. что, перен. разг. (усвоить) англамакъ, тюшюнмек; 1. кого-что, перен. разг. (отнестись терпимо) чыдамакъ; ёл бермек.

сов. кого-что 1. (в другое место) юклеп ташымакъ, етишдирмек, элтмек, гелтирмек; 1. (через что-л.) оьтгермек.

сов. 1. кого-что (опрокинуть) уьстюн тюп (яда тюбюн уьст) этмек, бёттёбен этмек; 1. что, разг. (перелицевать) чюйре этмек, айландырып тикмек.

сов. авланмакъ.

сов., перевёрстывать несов. что, полигр. янгыдан жыймакъ, вёрстка этмек (жыйылгъан наборну бетлеге янгыдан ерлешдирмек).

м. (превосходство) артыкълыкъ.

сов. 1. кого-что (взвесить заново) янгыдан тартмакъ, чекмек, авурулугъун янгыдан оьлчемек; 1. кого-что (превзойти в весе) авурлугъу кёп тартмакъ; 1. что, перен. артыкъ болуп чыкъмакъ, уьстюн чыкъмакъ, оьтмек; его мнение перевесило ону пикрусу уьстюн чыкъды.

сов. что (повесить в другое место) алып башгъа ерге илмек; башгъа ерге асмакъ.

сов. 1. кого-что (переместить) бир ерден бир ерге элтмек, чыгъармакъ, гелтирмек, гёчюрмек; перевести больного в другую палату аврувну башгъа палатагъа чыгъармакъ; перевести завод за город заводну шагьардан тышгъа гёчюрмек; 1. кого (на другую должность) салмакъ (башгъа къуллукъгъа ва ш. б.); 1. что (на другой язык) гёчюрмек, перевод этмек; перевести на кумыкский язык къумукъ тилге гёчюрмек; 1. что (послать) йибермек; перевести деньги по почте почта булан акъча йибермек; 1. кого-что, разг. (истребить) къырмакъ, ёкъ этмек; 1. что (бессмысленно истратить) тарыкъсыз харжламакъ.

сов. 1. (перейти, переместиться) башгъа ерге чыкъмакъ, ерин алышдырмакъ; 1. разг. (исчезнуть) битмек, ёкъ болмакъ.

сов. 1. кого-что (взвесить всё, многое) бары да (яда кёп) тартмакъ, чекмек (мизанда); 1. кого (повесить многих) асмакъ (кёп адамны оьлтюрмек асмакълагъа салып).

сов. что, разг. (повесить всё, много чего-л.) барын да (яда кёп затны) илмек, асмакъ.

м. 1. (перемещение) башгъа ерге чыгъарыв, ерин алышдырыв; 1. (на другой язык) гёчюрюв, перевод этив; перевод; 1. (почтовый йиберив (почта булан).

несов. см. перевести(сь).

прил. гёчюрюлген, перевод этилген; переводный роман гёчюрюлген роман.

м. тилмач; гёчюрювчю, таржумачы.

м. 1. (действие) ташыв, етишдирив, элтив, гелтирив; 1. (место переправы) гечив (сувдан).

несов. см. перевезти.

ж. см. перевоз 1.

прил. ташыв…; ташымакъ учун, етишдирив учун; перевозочные средства ташыв чаралары (машин, арба ва ш. б.).

м. ташыйгъан адам; бурамчы (паромщик).

сов. кого къарсалатмакъ, талчыкъдырмакъ къайнашдырмакъ, бек ичин бушдурмакъ.

сов. къарсаламакъ, талчыкъмакъ, къайнашмакъ, бек ичи бушмакъ, гьалекленмек.

несов. см. перевооружить(ся).

с. 1. (по гл. перевооружить 1) янгы кюйде савутландырыв; янгы савутлар берив; 1. (по гл. перевооружиться 1) янгыдан, янгы кюйде савутланыв.

сов. кого-что 1. янгы кюйде савутландырмакъ, янгы савутлар бермек; 1. (для какой-л. деятельности) къуралландырмакъ, тарыкъ-герек булан таъмин этмек, ишни янгы яхшы ёлун тюшюндюрмек.

сов. 1. янгыдан, янгы кюйде савутланмакъ; 1. чем (для какой-л. деятельности) къуралланмакъ, тарыкъ-герек булан таъмин этилмек, ишни янгы яхшы ёлун тюшюнмек, яхшы къайдасын уьйренмек.

сов. кого-что башгъа келпетге, башгъа кюйге, башгъа формагъа гийирмек, айландырмакъ, башгъа кюйде, башгъача суратламакъ (бир пикруну).

сов. башгъа келпетге, башгъа кюйге, башгъа формагъа гйрмек, айланмакъ, башгъа кюйде, башгъача суратланмакъ.

несов. см. перевоплотить(ся).

с. 1. (по гл. перевоплотить) башгъа келпетге, башгъа кюйге, башгъа формагъа гийирив, айландырыв, башгъа кюйде, башгъача суратлав; 1. (по гл. перевоплотиться) башгъа келпетге, башгъа кюйге, башгъа формагъа гирив, айланыв, башгъа кюйде, башгъача суратланыв.

несов. см. перевернуть 1.

несов. см. перевернуться.

м. в разн. знач. алышыныв; государственный переворот гьукумат алышыныву.

сов. кого янгы тарбия бермек; янгыдан, башгъача тарбияламакъ.

сов. янгы тарбия алмакъ, янгы кюйде, башгъачалай тарбияланмакъ.

несов. см. перевоспитать(ся).

сов. что, разг. янгылыш айтмакъ.

несов. см. перевыбрать.

прил. янгыдан сайлав…; перевыборная кампания янгыдан сайлав кампания; перевыборное собрание янгыдан сайлав жыйын.

только мн. янгыдан сайлавлар (бир белгили вакътиден сонг).

сов. кого-что янгыдан сайламакъ.

с. артыгъы булан толтурув, тамам этив; перевыполнение нормы нормадан артыкъ иш этив; перевыполнение плана планны артыгъы булан тамам этив.

сов., перевыполнять несов. что артыгъы булан толтурмакъ, тамам этмек (ишни).

сов. 1. кого-что (наложить повязку) байламакъ; 1. что, разг. (обвязать со всех сторон) гьар ягъындан байламакъ; 1. кого-что (связать всё, многих, много) барын да (яда кёп затланы) байлап чыкъмакъ; 1. что (связать заново) янгыдан байламакъ; 1. что (крючком и т. п.) янгыдан, янгы кюйде сокъмакъ, тохумакъ.

ж. (ран и т. п.) байлав (яраны ва ш. б.).

несов. см. перевязать.

несов. см. перевернуть(ся).

м. 1. (линия изгиба) иелген ер, бюгюлеген ер; 1. перен. (крайность) оздурув, артдырыв.

несов. см. перегнуть(ся).

несов., переглянуться сов. с кем бири-бирине къарамакъ.

сов. 1. кого-что, прям., перен. (обогнать) озмакъ, алгъа чыкъмакъ, артындан етип оьтмек (чабып, ишлеп ва ш. б.); 1. кого-что (на другое место) гьайдап башгъа ерге чыгъармакъ; 1. что (подвергнуть перегонке) чыгъармакъ, тартмакъ, айырмакъ, перегонка этмек (къайнатып, къыздырып бир затдан башгъа зат чыгъармакъ).

м. оьсюмлюклени ва гьайванланы чирип топуракъгъа дёнген къалды-къулдулары.

сов. 1. что (согнуть вдвое) бюкмек, иелтмек; 1. что (чрезмерно согнуть) артыкъ бюкмек, иелтмек; 1. перен. разг. (допустить перегиб) оздуруп йибермек, артдырмакъ (ишде); ◊ перегнуть палку разг. оздуруп йибермек, гьатдан озмакъ.

сов. бюгюлмек, иелмек, иелеген болмакъ.

несов. с кем сёйлешмек.

сов. сёйлешмек; переговорить по телефону телефон булан сёйлешмек; мы обо всём переговорили биз бары да затны гьакъындан сёйлешдик.

прил.: переговорный пункт сёйлешеген пункт (телефондан).

только мн. сёйлешивлер; мирные переговоры ярашывлукъ учун сёйлешивлер; вести переговоры сёйлешив юрютмек.

м. 1. (напр. скота) гьайдав; 1. (участок пути) мезгил, эки станцияны арасы.

ж. хим. чыгъарыв, тартыв, айырыв, перегонка (къатты яда синген затлардан къайнатмакъ яда исси этмек булан башгъа затлар чыгъартмакъ, мас. къара напдан (акъ) нап, агъачдан скипидар чыгъарыв).

несов. см. перегнать.

несов. см. перегородить.

несов., перегореть сов. 1. (испортиться от долгого горения) янып бузулмакъ; ялламакъ; 1. (подгореть) кёп къызып къурумакъ; 1. (совсем сгореть) гююп кюл болмакъ; 1. (сопреть, сгнить) чиримек; дёнмек.

сов. что бёлмек, арасын бегитмек; перегородить комнату уьйню (эки) бёлмек.

ж. бёлме, чыр, чал.

м. 1. (по гл. перегреть) артыкъ исси этив, артыкъ къыздырыв, гюйдюрюв; 1. (по гл. перегреться) артыкъ исив, артыкъ исси болув, артыкъ къызыв (напр. на солнце).

несов. см. перегреть(ся).

сов. что артыкъ иситмекъ, артыкъ исси этмек, артыкъ къыздырмакъ, гюйдюрмек.

сов. артыкъ исимек, артыкъ исси болмакъ, артыкъ къызмакъ, гюймек.

несов. см. перегрузить.

ж. см. перегрузка 2.

сов. 1. кого-что (чрезмерно нагрузить) кёп юклемек; 1. что (заново нагрузить) янгыдан юклемек; 1. кого, перен. разг. (обременить работой) биревню уьстюне артыкъ иш юклемек, артыкъ иш салмакъ.

ж. 1. (погрузка заново) янгыдан юклев; 1. (излишний груз) артыкъ юк, артыкъ авурлукъ; 1. перен. биревню уьстюне артыкъ иш юклев, иш салыв.

сов. кого-что янгыдан группалашдырмакъ, гюп-гюп этмек, тизмек.

сов. янгыдан, башгъачалай группалашмакъ, тизилмек.

несов. см. перегруппировать(ся).

несов., перегрызть сов. 1. что (перекусить) гемирип уьзмек; чайнап уьзмек, хабып уьзмек; 1. кого-что, разг. (загрызть всех, многих) барын да (яда кёплени) хабып чыкъмакъ, хапмакъ.

сов. разг. 1. (о животных) хабышмакъ; 1. перен. (переругаться) эришип сёгюшмек; сёгюшюп аралыгъы бузулмакъ.

предлог с твор. п. 1. в разн. знач. алдында, алда; перед домом уьйню алдында; он шёл перед нами ол бизин алдыбыз булан бара эди; перед началом лекции лекция башлангъынча алда; перед моим приездом мен етишгинче алда; отвечать перед законом законну алдында жавап бермек; он виноват перед товарищами ёлдашларыны алдында ол гунагьлы; 1. разг. (по сравнению) тенглешдиргенде, тутушдургъанда, янында; что эта картина перед той бириси суратны янында бу не затдыр.

несов. см. передать(ся).

прил. береген, йибереген, передача этеген.

м. радио передатчик, радиопередатчик (электрик-магнит толкъунланы, радио толкъунланы яягъан, якъ-якъгъа йибереген къурал).

сов. 1. кого-что бермек; тапшурмакъ; 1. что (сообщить, сказать, изложить) бермек, айтмакъ, хабар бермек, йибермек, етишдирмек; передать содержание разговора болгъан лакъырны содержаниясын айтмакъ; передать привет салам йибермек; передать по радио радиодан бермек, радиодан хабар йибермек; 1. что (распространить) яймакъ; бермек; етдирмек; юкъдурмакъ; передать сыну свои способности к музыке оьзюню музыкагъа болгъан гьюнерин уланыпа да етдирмек; передать грипп грипп аврувну юкъдурмакъ; 1. что (воспроизвести) келпетлемек, бермек; 1. что, разг. (дать лишнее) артыкъ бермек; ◊ передать мяч спорт. топ бермек.

сов. (распространиться) яйылмакъ, етишмек; юкъмакъ.

ж. 1. берив; тапшурув; етишдирив; передача знамени лучшей бригаде инг яхшы бригадагъа байракъны тапшурув; передача распоряжения буйрукъну етишдирив, буйрукъну берив (башгъагъа); 1. (по радио) передача; берилиш, передача этив, берив, йиберив; 1. (больному и т. п.) берив, передача берив; передача; 1. тех. передача (тербенив гючню биринден бирине береген механизм), 1. (воспроизведение) келпетин берив, берив.

несов. см. передвинуть.

несов. 1. см. передвинуться; 1. (ходить) юрюмек.

с. 1. (по гл. передвинуть) тайдырып башгъа ерге салыв, хозгъав; тербетив, ерин алышдырыв; артгъа салыв, узатыв (продление); 1. (по гл. передвинуться) тайышыв, хозгъалыв, тербенив, ерин алышдырыв; юрюш.

ж. разг. (передвижное учреждение) юртдан юртгъа юрюйген (гёчеген, барагъан) учреждение, передвижка (библиотека, театр, кино, выставка).

прил. 1. (который может быть передвигаем) еринден тербенеген, хозгъалагъан; 1. (нестационарный) гёчюп юрюйген, юртдан юртгъа барып юрюйген; передвижная лаборатория гёчюп юрюйген лаборатория.

сов. 1. кого-что (сдвинув переместить) тайдырып башгъа ерге салмакъ; хозгъап, тербетип, ерин алышдырмакъ; 1. что, перен. разг. (продлить) артгъа салмакъ, узатмакъ; передвинуть сроки экзаменов экзаменлени болжалын узатмакъ.

сов. тайышмакъ, хозгъалмакъ, тербенмек, ерин алышдырмакъ.

м. янгыдан пайлав, уьлешив, бёлюв, айырыв, пайлар этив.

сов. что 1. (сделать иным) янгыдан этмек, ишлемек; алышдырмакъ; переделать платье опуракъны янгыдан этмек; переделать свой характер оьзюню хасиятын алышдырмакъ; 1. разг. (сделать всё, много чего-л.) барын да (яда кёп затны) этмек; сегодня я все свои дела переделал бюгюн мен ишлеримни барын да этип битдирдим.

сов. что янгыдан пайламакъ, уьлешмек, бёлмек, айырмакъ, пайлар этмек.

ж. 1. (действие) янгыдан ишлев; алышдырыв; 1. (переделанная вещь) янгыдан этилген (зат); ◊ попасть в переделку, побывать в переделке разг. кёп къыйын гёрмек, аваралагъа тюшмек.

несов. см. переделать.

сов. 1. кого-что (продержать дольше нужного) кёп сакъламакъ, кёп тутмакъ, артыкъ тутмакъ; 1. что (экзамен) янгыдан бермек, тутмакъ (экзамен).

ж. разг. (искажение) алмашдырыв, хата этив, янгылыш алыв, масъаланы къарышдырыв (алдатмакъ мурат булан).

ж. 1. (действие) кёп сакълав, артыкъ тутув, кёп тутув; артыкъ тутулув; 1. разг. (переэкзаменовка) янгыдан берив, тутув (экзаменлени).

прил. 1. алдагъы, ал…; передний зуб ал тиш; переднее колесо ал дёгерчик; на переднем плане ал якъда, ал бойда; 1. в знач. сущ. ж. передняя гьарве, жанагь.

м. алдырыкъ.

см. перед.

сов., передоверять несов. что оьзюне бирев инанып берген затны, тапшурувну, ишни башгъагъа бермек, тапшурмакъ; оьзюню борчун башгъа биревню уьстюне салмакъ.

м. алдынлы; передовики колхозного производства колхоз ишни алдынлылары.

ж. разг. баш макъала, баш статья.

прил. 1. (находящийся впереди) алдагъы, алда барагъан; передовой отряд алдагъы бёлюк (отряд); 1. (прогрессивный) алда турагъан, алдынлы, алда юрюйген; передовые люди алдынлы адамлар; передовая наука алдынлы илму, алда юрюйген илму; 1. (ведущий) кюрчю, инг агьамиятлы; передовые отрасли производства производствону кюрчю тармакълары.

м. арбаны ал яны, алды; ал дёгерчиклер (гёчерагъач ва арыш булан бирликде).

сов. ял алмакъ, аз замангъа парахат болмакъ, рагьатланмакъ.

несов., передразнить сов. кого-что мысгъылламакъ, иришхат этмек; этген-этгенин этмек.

сов. разг. бирев булан ябушуп алмакъ, тёбелешип алмакъ, тёбелешмек.

сов. разг. уьшюмек, бек сувукъ болмакъ, сувукъдан къартылламакъ.

ж. разг. къыйынлыкъ, балагь, яман гьал.

сов., передумывать несов. 1. что и без доп. (изменить решение) оюн алышдырмакъ, башгъача ойланмакъ, башгъа ойгъа тюшмек; я передумал мен башгъа ойгъа тюшдюм; 1. что, чего, разг. (обдумать многое) кёп затланы ойлашмакъ, кёп керенлер ойлашмакъ.

несов. см. передохнуть.

ж. ял алыв, парахатланыв, рагьатланыв, аз замангъа токътав; дав заманда атышыв токъталыв, парахат ишлеме болагъан вакъти гелив (временное прекращение военных действий).

несов. см. передёрнуть.

сов. 1. что и без доп., карт. карт оюнда гьарам этмек, картланы алмашдырмакъ; 1. что и без доп., перен. разг. (исказить) алмашдырмакъ, хата этмек, янгылыш алмакъ, масъаланы къарышдырмакъ (терсни онг этип гёрсетмек учун); 1. безл. силкинмек, тартынмакъ; его передёрнуло от отвращения жиргенмекден ол силкинип гетди.

сов. разг. (от боли и т. п.) силкинип гетмек, бети бузулуп гетмек.

м. 1. (переселение) башгъа ерге гёчюв, гёчюп гетив; 1. (место переправы) гёчив; оьтеген ер; железнодорожный переезд темир ёлдан оьтеген ер.

несов., переехать сов. 1. что, через что (пересечь) оьтюп чыкъмакъ, гечмек; 1. кого-что, разг. (раздавить) басып оьтмек; 1. (переселиться) башгъа ерге гёчмек, гёчюп гетмек.

несов. см. пережарить(ся).

сов. что 1. (слишком зажарить) артыкъ къувурмакъ, къыздырмакъ, къызартмакъ; гюйдюрмек; 1. (зажарить всё, многое) барын да (яда кёпню) къувурмакъ, къыздырмакъ, къызартмакъ; гюйдюрмек; барысын да къувуруп битдирмек.

сов. 1. (слишком зажариться) къувурулмакъ, артыкъ къыздырылмакъ, къызарылмакъ, къызармакъ, гюймек; 1. разг. (на солнце) гюн гюйдюрюп заралланмакъ, гюн биширмек.

сов. что, разг. артыкъ токътамакъ, къаравуллап турмакъ, кёп чыдамакъ, ахырына ерли къарап турмакъ; переждать дождь янгур токътагъынча къарап турмакъ.

сов., пережёвывать несов. что 1. кёп чайнамакъ, увакъ болгъунча чайнап турмакъ; кёп гюйшемек; 1. перен. разг. (твердить одно и то же) чайнап турмакъ, къуру бир затны такрарлап турмакъ; пережёвывать старые истины эсги гьакъкъатланы такрарлап турмакъ.

с. башдан гечирив, башдан оьтгерив; гёрюв, гечирив; радостные переживания шатлыкъ гечирив; тяжёлые переживания къыйынлыкълар гёрюв.

несов. 1. см. пережить; 1. что (принимать близко к сердцу) гёнгюне авур алмакъ.

несов. см. переждать.

с. разг. башдан гетген, башдан гечген, яшавда гёрюп сыналгъан.

м. бурунгъу, эсгиден къалгъан къалды-къулду.

сов. 1. что (испытать) башдан гечирмек, гёрмек; он пережил много горя ол кёп къайгъы гёрген; 1. кого-что (прожить дольше кого-чего-л.) артыкъ яшамакъ, башгъадан кёп яшамакъ; 1. что (перенести, вытерпеть) гётермек, чыдамлыкъ этмек; я это не переживу мен шуну гётерип болмасман.

сов. кого-что, разг. кёпню унутмакъ, унутуп битмек.

несов., перезаключить сов. что янгыдан этмек, байламакъ; перезаключить договор янгыдан дыгъар этмек.

сов., перезаряжать несов. что янгыдан толтурмакъ, гюлле салмакъ, зарядить этмек; перезарядить ружьё тюбекни янгыдан толтурмакъ.

сов. къышламакъ, къыш турмакъ, къышны чыгъармакъ, къышда бир ерде заман йибермек.

сов. кого с кем, разг. барысы да (яда кёплер) булан таныш этмек.

сов. с кем, разг. барысы да (яда кёплер) булан таныш болмакъ.

несов. см. перезреть.

прил. бек бишген, бишивю оьтген, бишивю озгъан.

сов. артыкъ бишмек, бишивю оьтмек, бишивю озмакъ.

сов., переигрывать несов. что (сыграть заново) бирдагъы къайтып ойнамакъ.

несов. см. переизбрать.

с. янгыдан сайлав.

сов. кого-что янгыдан сайламакъ.

несов. см. переиздать.

с. 1. (действие) янгыдан басыв, янгыдан печатдан чыгъарыв; 1. (книга) янгыдан басылгъан китап.

сов. что янгыдан басып чыгъармакъ, янгыдан печатдан чыгъармакъ.

сов., переименовывать несов. кого-что янгыдан ат къоймакъ, атын алышдырмакъ.

несов., переиначить сов. что, разг. башгъача этмек, алмашдырмакъ.

сов. 1. что, через что оьтюп чыкъмакъ, оьтюп гечмек, оьтмек; перейти улицу орамдан оьтюп чыкъмакъ; 1. (переменить место) гёчмек, чыкъмакъ, гечмек, бармакъ; перейти на балкон балконгъа чыкъмакъ; 1. к кому-чему (достаться) гёчмек, гечмек; 1. (переменить должность) гирмек, гёчмек; перейти на новую работу янгы ишге гирмек (гёчмек); 1. (продвинуться) чыкъмакъ, гечмек, гётерилмек; перейти на третий курс уьчюнчю курсгъа чыкъмакъ; 1. во что (превратиться) гёчмек, гирмек, айланмакъ; дружба перешла в любовь дослукъ гьашыкълыкъгъа айланды; 1. во что, к чему (приступить) гёчмек, башламакъ, урунмакъ; перейти ко второму вопросу экинчи масъалагъа гёчмек; 1. на что (начать работать по-иному) гёчмек; перейти на хозрасчёт хозрасчётгъа гёчмек; 1. (стать участником другого дела) чыкъмакъ, гёчмек.

несов. см. перекалить(ся).

сов. что бек къыздырмакъ, артыкъ къыздырып бузмакъ.

сов. бек къызмакъ, артыкъ къызып бузулмакъ.

несов. см. перекопать.

несов. см. перекормить.

с.бот. къаммакъ (оьсюмлюк).

сов. что дёгеретип элтмек, дёгеретмек.

сов. дёгереп еринден тайышмакъ, башгъа ерге чыкъмакъ.

несов. см. перекатить(ся).

несов. см. перекосить I, II.

несов. см. перекоситься.

ж. 1. (по гл. переквалифицировать) янгы касбугъа (саниятгъа) уьйретив; 1. (по гл. переквалифицироваться) янгы касбугъа (саниятгъа) уьйренив.

сов. и несов. кого янгы касбугъа (саниятгъа) уьйретмек.

сов. и несов. янгы касбугъа (саниятгъа) уьйренмек.

сов. разг. см. перебросать.

несов. см. перекинуть.

несов. см. перекидать.

сов. см. перебросить.

сов. разг. см. переброситься.

сов. что янгыдан къайнатмакъ.

несов., перекиснуть сов. артыкъ туршу болмакъ, ачымакъ (мас. сют).

ж. хим. перекись (бир затны — веществону кислород булан бирлешивюню оьр даражасы).

ж. 1. (поперечный брус) гёнделен аркъалыкъ; 1. (мостик) аякъ кёпюр (багъана, такъта ва ш. б. салынып этилген).

несов. см. переложить.

несов. 1. с кем (друг с другом) къычырышмакъ, бир-бирине къычыра турмакъ, бирев-биревню чакъыра турмакъ; 1. перен. (быть сходным) ювукълугъу, ошашлыгъы саялы бир-бири булан байлавда болмакъ.

сов. см. перекликаться 1.

ж. 1. (поверка) атларын къычырып барлыгъын тергев, барлав; утренняя перекличка эртенги барлав; 1. (друг с другом) бири-бирине къычырышыв; бири-бирин чакъырыв.

м. тех. переключатель (электрикни агъымын токну башгъа якъгъа бакъдырагъан къурал).

несов. см. переключить(ся).

сов. что 1. эл. алышдырмакъ (электрик токну ёлун); 1. перен. (придать новое направление) башгъа якъгъа бакъдырмакъ, бурмакъ; переключить внимание тергевюн башгъа якъгъа бакъдырмакъ; 1. перен. (перевести на новую работу) башгъа ишге гёчюрмек.

сов. (заняться чем-л. новым) башгъа ишге гёчмек, янгы ёлгъа тюшмек, гёчмек.

сов., перековывать несов. 1. кого-что (заново подковать) янгыдан налламакъ, янгыдан нал къакъмакъ (атны, оьгюзню); 1. что (заново выковать) башгъача этмек, янгыдан ясамакъ; 1. кого, перен. тарбиясын алышдырмакъ.

сов. что 1. (вскопать заново) янгыдан къазмакъ; 1. (вскопать всё) барын да къазмакъ.

сов. кого тийишлисинден артыкъ ашатмакъ; бек тойдуруп зарал бермек.

только мн. разг. бетлешивлер, оьпке-айыплар, урушувлар.

сов. 1. что барын да чалмакъ (бичен); 1. кого, перен. къырмакъ, оьлтюрмек.

сов. 1. что (искривить) къынгырлашдырмакъ, къыйшайтмакъ; 1. кого-что къыйшайтмакъ, бузмакъ (бетин).

сов. 1. (искривиться) къынгырлашмакъ, къыйшаймакъ; 1. (судорожно искривиться) къыйшайып бюрюшмек, бузулмакъ, бетин бузмакъ.

сов., перекочёвывать несов. в разн. знач. гёчмек, гёчюп гетмек, бир ерден бир ерге гёче турмакъ.

прил. (судорожно искривлённый) къыйшайгъан, чюйрюлген (бет).

несов. см. перекроить.

сов. что 1. (покрасить заново) янгыдан боямакъ, янгыдан сыр сюртмек; 1. (покрасить всё) барын да боямакъ, сырламакъ.

сов. (притвориться сторонником чего-л.) башгъа келпетге гирмек; бир затны якълайгъан болуп гёрюнмек.

несов. см. перекрасить(ся).

сов. разг. 1. кого христиан динге гийирмек; чокъундурмакъ; 1. кого-что (рукой) чокъундурмакъ, чокъундурувну ишараларын этмек; 1. что (сложить крест-накрест) чатараш этмек, чатмакъ.

сов. разг. 1. христиан динге гирмек, чокъунмакъ; 1. (рукой) чокъунмакъ; 1. (скреститься) чатараш этилмек.

несов. см. перекрестить 1, 3.

несов. см. перекреститься 3.

сов. что 1. (скроить заново) янгыдан бичмек; 1. перен. разг. (совершенно переделать) бютюнлей башгъача этмек.

сов., перекручивать несов. что, разг. 1. (слишком закрутить) артыкъ, бек бурмакъ; 1. (испортить) буруп сындырмакъ; бузмакъ; 1. кого-что, разг. (обвязать, перевязать) бураламакъ, байламакъ.

несов. см. перекрыть.

с. 1. (прекращение движения) янгыдан бегитив; алдын гесив; токътатыв; 1. перен. (перевыполнение) нормадан артыкъ этив, озув; 1. (кровля, крыша) къалкъыны ирахы-багъанасы, гётергичи.

сов. 1. что (покрыть заново) янгыдан уьстюн япмакъ, уьстюне тутмакъ; 1. что (покрыть всё, многое) барын да (яда кёбюсюн) япмакъ, тутмакъ; 1. кого-что, разг. (превзойти) озмакъ, оьтмек; перекрыть мировой рекорд бютюн дюнья рекордундан озмакъ; 1. что, разг. (перевыполнить) артыкъ этмек; перекрыть нормы выработки иш чыгъарыв нормадан артыкъ этмек; 1. что (закрыть для движения) бегитмек; алдын гесмек; токътатмакъ; перекрыть путь ёлну бегитмек; перекрыть воду сувну токътатмакъ.

прил. 1. (пересекающийся) бир-биринден оьтюп гетеген (хач болуп); 1. (скрещивающийся, встречный) бирден гьар еринден гесип оьтеген, бир нече еринден бир-бирине ёлугъагъан, бир-бирине къаршылашагъан, бирден якъ-якъдан болагъан; перекрёстный допрос юр. биревден бир нече гиши сорав алыв (судда); перекрёстный огонь воен. якъ-якъдан савут атыв, гюллеге тутув.

м. эки ёл; бирин-бири къыркъагъан ер.

несов., перекувырнуться сов. разг. уьстю тюп болмакъ, чюйре айланып йыгъылмакъ; бёттёбен йыгъылмакъ; гьонкъа айланып туруп къалмакъ (в воздухе).

несов., перекупить сов. что у кого 1. (перебить покупку) башгъасыны сатывун бузуп алмакъ (артыкъ берип); 1. (скупить для перепродажи) хайыр этмек учун сатып алмакъ.

м. хайыргъа мал алагъан, малны алып хайырына сатып юрюйген адам.

сов. кого-что, разг. барын да (яда кёплени) хапмакъ.

сов. 1. что гемирип уьзмек, чайнап уьзмек, хабып уьзмек (тиши булан, келпете булан); 1. разг. (закусить) аш хапмакъ, аз ашамакъ.

несов. см. переложить 2.

несов. см. переломить.

несов. см. переломать.

несов. см. переломиться.

несов., перелезть сов. через что оьрленип ари янына тюшмек; артылып ари янына чыкъмакъ; перелезть через забор чалдан артылып ари янына чыкъмакъ.

м. тала; агъачлыкъдан айрылгъан гиччи агъачлыкъ; эки уллу агъачлыкъны арасындагъы сийрек агъачлыкъ.

несов., перелететь сов. 1. (на другое место) учуп башгъа ерге бармакъ; 1. (через что-л.) учуп ари янына чыкъмакъ.

сов. 1. (лечь на другое место) бир ерден тайып башгъа ерге ятмакъ; 1. (лечь иначе) айланып ятмакъ, башгъа кюйде ятмакъ.

с. 1. (по гл. перелить) тёгюв; переливание крови мед. къан йиберив; 1. (по гл. перелиться) тёгюлюв.

несов. см. перелить; ◊ переливать из пустого в порожнее погов. асувсуз иш булан машгъул болмакъ, бош сёйлеп заман йибермек.

несов. 1. см. перелиться; 1. (блестеть, играть красками) йыртылламакъ, лансылламакъ; тюрлю-тюрлю парх (ренк) бермек; роса переливалась на солнце эртенги чыкъ гюнню шавласында лансыллай эди; 1. (о звуках) тюрлю-тюрлю ренкленмек, тюрлю-тюрлю болуп чыкъмакъ (тавуш).

прил. 1. (о красках) тюрлю-тюрлю парх (ренк) береген; 1. (о звуках) арив тавуш береген, тавушу тюрлю-тюрлю ренк алагъан.

мн. (ед. перелив м.)1. (красок) йыртыллав, лансыллав; тюрлю-тюрлю парх (ренк) берив; 1. (звуков) тюрлю-тюрлю ренкленив, тюрлю-тюрлю болуп чыгъыв (тавуш).

сов., перелистывать несов. что 1. (перевернуть страницы) япыракъланы ачмакъ, япыракъланы бир-бирлеп ачмакъ, ачып къарамакъ, айландырмакъ, бетлерин ачмакъ; 1. (бегло просмотреть) ер-ерден къарап чыкъмакъ, чалт къарап чыкъмакъ (китапны).

сов. что 1. (вылить куда-л.) тёкмек (бир савутдан бир савутгъа); 1. (налить слишком много) артдырып тёкмек; 1. тех. (переплавить) янгыдан иритип къуймакъ, иритип къуюп башгъа зат этмек.

сов. 1. (вылиться куда-л.) тёгюлмек (бир савутдан бир савутгъа); 1. (вылиться через край) артылып тёгюлмек.

сов. что терсине айландырып тикмек, ичин уьст этип тикмек; перелицевать пальто пальтону айландырып тикмек.

ж. айландырып тигив, ичин уьст этип тигив (эсгиленген опуракъны).

несов. см. перелицевать.

сов. кого-что барын да тутмакъ, тутуп битдирмек.

сов. 1. что (положить в другое место) башгъа ерге салмакъ; 1. что, перен. (возложить на другого) биревден биревге салмакъ, тапшурмакъ; переложить ответственность жавапчылыкъны башгъа адамны уьстюне салмакъ; 1. что чем (уложить в промежутках) араларына зат къысдырмакъ (тёшейгенде); 1. что (сложить заново) янгыдан тизмек; 1. чего, разг. (положить слишком много) кёп салмакъ.

м. 1. (место) сынгъан ери; 1. мед. (повреждение кости) сындырыв; 1. (резкое изменение) уллу алышыныв, бурулув; перелом в болезни аврувда уллу алышыныв; нравственный перелом къылыкъ алышыныву.

сов. что барын да сындырмакъ, кёп затны сындырмакъ, барын да сындырып битдирмек.

сов. что, разг. 1. (сломать надвое) сындырмакъ (эки гесек этип); 1. перен. (резко изменить) бек алышындырмакъ, алышдырмакъ; енгмек; переломить свой характер оьзюню хасиятын алышдырмакъ.

сов. сынмакъ (эки гесек болуп).

м. 1. (переселение птиц) гёчюв; перелёт журавлей турналаны гёчювю; 1. ав. бир ерден башгъа ерге учув; 1. (в стрельбе) белгиден ари тийдирив (атышывда).

прил.: перелётные птицы гетеген къушлар (мас. къарлыгъач, турна ва ш. б.).

несов.см. перемолоть.

несов., переманить сов. кого оьзюне тартмакъ, оьзюню ягъына тартмакъ; сукъландырмакъ.

несов. см. перемотать.

несов., перемежиться сов. кем-чем, с кем-чем аралаш болмакъ, къатыш болмакъ, аралашмакъ.

ж. 1. (по гл. переменить) алышдырыв, алмашдырыв; тюрлендирив; перемена профессии саниятын алышдырыв; 1. (по гл. перемениться) алышыныв, алмашыныв; тюрленив; с ним произошла большая перемена ол бек алышынгъан; 1. (комплект белья и т. п.) бир алышдырма чакъы опуракъ, бир гийим опуракъ; 1. (перерыв между уроками) ял алмагъа чыгъыв, перемена (школада).

сов. кого-что алышдырмакъ, алмашдырмакъ; тюрлендирмек (видоизменить); переменить костюм костюмун алышдырмакъ, бир костюмну чечип башгъасын гиймек; переменить книгу в библиотеке библиотекада китап алышдырмакъ.

сов. алышынмакъ, алмашынмакъ; тюрленмек (видоизмениться).

прил. алышынагъан, алмашынагъан, гьаман бир йимик болмайгъан; переменная погода алышынагъан чакъ (гьава); переменный ток физ. алмашынагъан ток.

прил. разг. алмашынагъан, алышына турагъан, алышынагъан; тюрленеген; переменчивый характер алышына турагъан хасият.

несов., перемёрзнуть сов. разг. 1. (сильно озябнуть) уьшюмёк, бек сувукъ болмакъ; 1. (погибнуть от холода — о всех, многих) бары да сувукъдан оьлмек, кёплер сувукъдан оьлмек, уьшюмек.

несов., перемерить сов. что (заново смерить) янгыдан, бирдагъы керен оьлчемек.

сов. 1. кого-что (передвинуть) ерлерин алышдырмакъ, башдагъы еринден оьзге ерге тайдырмакъ, салмакъ; переместить мебель мебелни (стол-шанжалны) ерлерин алышдырмакъ; 1. (по службе) ишге чыгъармакъ, ишге салмакъ; переместить на другую работу башгъа ишге чыгъармакъ, башгъа ишге салмакъ.

сов. йылышмакъ, ерин алышдырмакъ, ери алышынмакъ, еринден тайып башгъа ерге олтурмакъ.

сов., перемётываться несов. разг. (изменить) душманны ягъына гечмек, чыкъмакъ; хыянат болмакъ; переметнуться на сторону врага душманны ягъына чыкъмакъ.

сов. 1. что, с чем (смешать вместе) къошмакъ, къатышдырмакъ; къатмакъ; 1. что, чем и без доп. (размешать) къатышдырмакъ, булгъамакъ; ишырмакъ.

сов. разг. 1. (смешаться) къатышмакъ, къошулуп къалмакъ, бир-бирине бирикмек; 1. (переместиться внутри чего-л.) къатышмакъ, булгъанып къалмакъ.

несов. см. перемешать(ся).

несов. см. переместиться).

с. 1. (по гл. переместить) ерин алышдырыв; ишге чыгъарыв, ишге салыв (по службе); 1. (по гл. переместиться) ери алышыныв.

прил.: перемещённые лица ери алышдырылгъан адамлар, башгъа ерге гёчюрюлген адамлар.

несов., перемигнуться сов. с кем, разг. бир-бирине гёз къысмакъ.

несов. разг.: переминаться с ноги на ногу авурлугъун бир аягъындан бир аягъына сала турмакъ.

с. заманлыкъгъа ярашывлукъ, заманлыкъгъа давну токътатыв; заключить перемирие заманлыкъгъа ярашывлукъ этмек.

несов., перемножить сов. что, мат. бир-бири булан артдырмакъ, бир-бирине урмакъ (санавланы); перемножить два числа эки санавну бир-бири булан артдырмакъ.

несов. что енгмек, чыдамакъ (авуртувгъа ва ш. б.).

несов. разг. аврувун енгмеге къаст этмек; аврувгъа чыдап турмакъ, чул бермемек.

сов. что, с кем, разг. айтмакъ, сёйлемек, лакъырлашмакъ; перемолвить словечко с кем-л. биревге бир сёз айтмакъ.

сов. чем, с кем, разг. сёйлемек; сёйлешмек, лакъыр этмек; перемолвиться парой слов бир-эки сёз сёйлемек.

сов. что 1. смолоть заново) янгыдан тартмакъ (тирменде); 1. (всё, много чего-л.) барын да (яда хыйлыны) тартмакъ (тирменде).

сов. что 1. (намотать заново) янгыдан чырмамакъ; 1. (намотать на что-л. другое) башгъа затгъа чырмамакъ.

сов. см. перемогать(ся).

сов. разг. артыкъ гьакъыллылыкъ этмек, артыкъ усталыкъ этемен деп ишни бузмакъ, четим этип къоймакъ.

сов. разг. бек къыйналмакъ, азап чекмек.

несов. см. перемыть; ◊ перемывать косточки кому-л. биревню артындан сёйлемек, биревню гьакъында къыйбат сёйлемек.

сов. 1. кого-что (вымыть заново) янгыдан жувмакъ; 1. (вымыть всё, много чего-л.) барын да (яда кёбюсюн) жувмакъ; перемыть посуду бары да савут-сабаны жувмакъ.

ж. 1. (перехват) эки затны туташдурагъан зат, туташдыргъыч; 1. тех. (заграждение) къайтаргъыч, перемычка (къурулуш ишлерде сувну алдын къыркъагъан къайтаргъыч); 1. тех. (перекрытие, арка) энеге, генделен агъач, перемычка (эшик-терезе салынагъан оювну уьст ягъындагъы гёнделен агъач).

несов. см.: перенапрячь(ся).

с. 1. (по гл. перенапрячь) артыкъ гючлендирив, артдырыв, артыкъ гюч салыв; 1. (по гл. перенапрячься) артыкъ даражада гючюн салыв, бек гюченив; 1. эл. артыкъ ток йиберив, артыкъ ток гелип электрик ёлун заралландырыв.

сов. что артыкъ гючлендирмек, артдырмакъ, артыкъ гюч салмакъ; перенапрячь силы гючлени артдырмакъ.

сов. болгъан чакъы кёп гюч салмакъ, бек гюченмек.

с. эк. бир ерде яшайгъан халкъны кёплюгю, тыгъыслыгъы (капиталист жамиятда производстводагъы анархия ва класс къаршылыкълар саялы, ишлейген халкъны бир пайы ишлеме ер тапмай къалагъан гьал (относительное перенаселение); капитализмден алда буса, техниканы осаллыгъы саялы, чыгъарылагъан мал-сурсат аз болуп, халкъны санаву кёп болуп, мал-сурсат етишмейгенлик (абсолютное перенаселение).

сов., перенаселять несов. что халкъын кёп этмек, кёп халкъны ерлешдирмек.

прил. халкъы кёп, халкъы тыгъыс (олтургъан); перенаселённый район халкъы тыгъыс район.

с. 1. (перемещение) ерин алышдырыв, башгъа ерге гёчюрюв, чыгъарыв; 1. (до другого времени) артгъа салыв.

сов. 1. кого-что (неся, переместить) башгъа ерге элтмек, чыгъармакъ, гёчюрмек; перенести больного аврувну башгъа ерге элтмек; 1. что (переместить, перевести) ерин алышдырмакъ, башгъа ерге гёчюрмек, чыгъармакъ; 1. что (отложить до другого времени) артгъа салмакъ; 1. что, перен. (претерпеть) башдан гечирмек, гётермек; къыйынын гёрмек; перенести воспаление лёгких къабургъадан чанчгъан аврувну къыйынын гёрмек; 1. что, грам. сатырдан сатыргъа гёчюрмек (язывда); перенести слово сёзню сатырдан сатыргъа гёчюрмек.

сов. 1. (быстро переместиться) тез тайышмакъ, башгъа ерге таймакъ, бармакъ; 1. перен. хыялына гелтирмек, оюна гелтирмек; мысленно перенестись в годы детства яшлыкъ йылларын хыялына гелтирмек.

несов. см. перенять.

м. грам. 1. (действие) сатырдан сатыргъа гёчюрюв (сёзню); 1. (знак) гёчюрюв белги.

несов. см. перенести(сь).

ж. къаншавну уьстю, къаншав.

прил. 1. (приспособленный для переноски) гёчюрюлеген, бир ерден бир ерге салма болагъан; 1. лингв. (иносказательный) маънасы башгъача англанагъан, гёчюм маъналы; переносное значение слова сёзню гёчюм маънасы.

м. (распространитель) яягъан, яйывчу, юкъдурувчу; переносчик болезни аврувну яягъан.

сов. гече къалмакъ, гече турмакъ, гече ятмакъ, гече токътамакъ, гечелемек.

сов., перенумеровывать несов. что 1. (пронумеровать подряд) гезиги булан номерлер салмакъ, номерлемек; 1. (пронумеровать заново) янгыдан номерлемек.

сов. что, разг. (усвоить) уьлгю алмакъ, уьйренмек.

с. янгыдан къуралландырыв, ясандырыв, янгы къураллар булан таъмин этив.

сов. и несов. что янгыдан къуралландырмакъ, ясандырмакъ, янгы къураллар булан таъмин этмек; переоборудовать мастерские мастерскойланы янгыдан ясандырмакъ.

несов. см. переобуть(ся).

сов. 1. кого бирлерин чечдирип башгъаларын гийдирмек (аякъ гийимлени); 1. см. переобуться.

сов. аякъ гийимни янгыдан гиймек, аякъ гийимлерин алышдырмакъ, чечип башгъасын гиймек.

с. 1. (по гл. переодеть) бирин чечип башгъасын гийдирив; 1. (по гл. переодеться) бирин чечип башгъасын гийив, гийинив.

несов. см. переодеть(ся).

сов. 1. кого бирин чечип башгъасын гийдирмек; 1. см. переодеться.

сов. опурагъын алышдырып башгъасын гиймек, гийинмек.

с. мед. янгыдан къаратыв, къаратып шагьатнама алыв (докторлардан).

сов. и несов. кого янгыдан къаратмакъ (докторлагъа).

несов., переоценить сов. 1. что (оценить заново) янгыдан багьаламакъ; 1. кого-что (оценить слишком высоко) кёп артыкъ багьаламакъ.

ж. 1. (новая оценка) янгыдан багьалав; 1. (преувеличенная оценка) артыкъ багьалав.

несов. 1. см. перепасть; 1. разг. (изредка выпадать) нагагь-бир явмакъ, анда-санда явмакъ; летом перепадали дожди нагагь-бир янгур ява эди.

ж. разг. (спор, брань) къагъышыв, сёгюшюв, урушув, гер-мар этив (къычырышып).

несов. см. перепорхнуть.

сов. кому, разг. (выпасть на долю) уьлешинип тиймек, пайына тиймек, пайына тюшмек.

сов., перепахивать несов. что 1. (вспахать заново) бир дагъы керен сюрмек, янгыдан сюрмек; 1. (вспахать всё) барын да сюрмек.

сов. кого-что бек нас этмек, бек батдырмакъ.

сов. бек нас болмакъ, бек батмакъ.

м. бёдене (эркек).

сов. что (напечатать заново) бирдагъы керен печать этмек, дагъы да печать этип чыгъармакъ, басып чыгъармакъ, янгыдан печать этмек, басмакъ; перепечатать материалы центральных газет центральный газетлени материалларын дагъы да печать этип чыгъармакъ; перепечатать на машинке машинкада печать этип алмакъ.

ж. 1. (действие) бирдагъы керен печать этив, янгыртындан печать этив, басыв; 1. (перепечатанное произведение) янгыдан печать этилген произведение.

несов. см. перепечатать.

несов., перепилить сов. что 1. (распилить надвое) бычгъы булан эки гесмек; 1. (распилить всё, много чего-л.) барын да (яда кёп затны) бычгъы булан гесмек, барын да бычгъы булан гесип битдирмек.

сов. 1. что (сделать копию) гёчюрюп язмакъ, язып копиясын чыгъармакъ; перепишите в двух экземплярах эки экземпляр этип гёчюрюп язмакъ; 1. кого-что (сделать опись) списогун этмек, сиягьын этмек; переписать присутствующих гелип бар адамланы списогун этмек.

ж. 1. (действие) гёчюрюп языв; 1. (обмен письмами) арада кагъыз юрютюв, язышыв; 1. собир. (письма) оьзю язгъан ва оьзюне гелген кагъызлар.

м. гёчюрюп язывчу, къарап язагъан адам, язывчу.

несов. см. переписать.

несов. с кем-чем (обмениваться письмами) бир-бирине кагъыз язмакъ, кагъыз юрютмек, кагъыз язышмакъ, кагъыз булан байлав тутмакъ.

ж. языв, гьисабын алыв, перепись (адамланы ва гьайванланы ва ш. б.).

сов. разг. артыкъ ичмек, бек эсиргинчеге ичмек.

сов. кого-что 1. (переправить по воде) сувда юздюрюп (агъыздырып) йибермек, сувда акъдырып ёлламакъ (аркъалыкъны, такътаны); 1. перен. прост. (перевезти тайком) яшыртгъын йибермек, тайышдырмакъ.

сов. что (путём плавления) иритмек, бир затны иритип башгъа зат этмек.

несов. см. переплавить I, II.

сов. что янгыдан план тизмек, янгыдан план къурмакъ, планны алышдырмакъ.

ж. янгыдан план тизив, янгыдан план къурув, планны алышдырыв.

сов., переплачивать несов. что и без доп. (заплатить лишнее) артыкъ тёлемек, артыкъ бермек (гьакъны).

сов. что 1. (книгу) жылт салмакъ; 1. (заплести — напр. косу) эшмек (чач, чубукъ ва ш. б.); 1. (сплести заново) янгыдан эшмек.

сов. 1. (сплестись) эшилмек; 1. перен. (слиться, смешаться) къарма-къарышыкъ болмакъ; чырмалышмакъ, къошулушуп бирикмек; события переплелись ишлер къарма-къарышыкъ болду.

несов. см. переплести(сь).

с. (сложное сочетание) къарышыв, къарма-къарышыкъ болув, чырмалышыв; переплетение обстоятельств ишлени къарма-къарышыкъ болуву.

несов., переплыть сов. что, через что юзюп чыкъмакъ, юзюп гечмек.

м. 1. (действие) жылт салыв; отдать в переплёт жылт салмагъа бермек; 1. (обложка) жылт; 1. (оконный) терезени рамы (хач болуп салынгъан бёлюмлери булангъы); ◊ попасть в переплёт разг. къыйынлы гьалгъа тюшмек, чырмалмакъ.

прил. 1. жылт этеген, жылтлайгъан; жылт…; переплётный цех жылт этеген цех, жылтлайгъан цех; 1. в знач. сущ. ж. переплётная жылт мастерской.

м. китап жылтлавчу, жылтчы.

сов. кого-что янгыдан гьазирлемек, камиллешдирмек.

сов. янгыдан гьазирленмек, камиллешмек.

ж. янгыдан гьазирлев, камиллешдирив.

несов., переползти сов. 1. (переправиться ползком) сюйкелип чыкъмакъ (бир затдан таба); 1. перен. разг. (перейти с трудом) гьаран оьтмек.

с. 1. (по гл. переполнить) артыкъ толтурув, бек толтурув, тыкъма-тыкъ этив, тыгъып толтурув; 1. (по гл. переполниться) артыкъ толув, бек толув, тыгъылып толув.

прич., прил. бек толгъан, артыкъ толгъан, тыкъма-тыкъ толгъан, тыгъылып толгъан; переполненный вагон тыгъылып толгъан вагон; переполненный радости перен. шатлыкъ къуршагъан.

сов. что кем-чем артыкъ толтурмакъ, бек толтурмакъ, тыкъма-тыкъ этмек, тыгъып толтурмакъ.

сов. артыкъ толмакъ, бек толмакъ, тыкъма-тыкъ болмакъ, тыгъылып толмакъ.

несов. см. переполнить(ся).

м. пелекет, гьалеклик, къаламалыкъ, къувун тюшюв.

сов. кого-что, разг. пелекет салмакъ, хозгъавул салмакъ, къувун салмакъ; гьалеклик салмакъ, гьалеклендирмек; он всех переполошил ол барына да гьалеклик салды.

сов. разг. пелекет тюшмек, хозгъавул тюшмек, къувун тюшмек, гьалеклик тюшмек, гьалекленмек.

ж. в разн. знач. пердев; барабанная перепонка анат. къулакъны ич пердевю.

сов. кого-что, разг. 1. (испортить всё, многое) барын да (яда кёп затны) бузмакъ, яравсуз, ярахсыз этмек; 1. (испортить вконец) лап бузуп къоймакъ.

несов., перепоручить сов. что кому биревге тапшурулгъан. ишни башгъасына тапшурмакъ, янгыдан тапшурмакъ.

сов. на что, через что и без доп. учуп башгъа ерге къонмакъ; воробей перепорхнул на дерево жымчыкъ учуп терекге къонду.

ж. 1. (действие) оьтюв, гечирив, чыгъыв; 1. (место) гечив, оьтгевюл (бурамы, къайыгъы ва ш. б. булангъы).

сов. 1. кого-что через что оьтгермек, гечирмек, чыгъармакъ; переправить груз на пароме юкню бурамдан гечирмек; 1. что (напр. посылку) барагъан ерине йибермек; 1. что, разг. (устранить ошибки) янгылышларын тюзлемек.

сов. оьтмек, гечмек, чыкъмакъ; оьтюп гетмек; переправиться через горы тавлардан оьтюп гетмек.

несов. см. переправить(ся).

несов. см. перепродать.

ж. алгъан затны къайтара сатыв.

сов. что алгъанын къайтара сатмакъ (кёбюсю гьалда хайыр этмек мурат булан).

с. артыкъ мал чыгъарыв, перепроизводство (1. капиталист системада хозяйствону плансызлыгъына гёре, ишлейген халкъны ярлылыгъы саялы халкъны сатып алма гючю етмейген кюйде малны артыкъ чыгъарыв; 1. белгили шартларда герегинден артыкъ чыгъарыв, гьазирлев, артыкъ мал чыгъарыв).

несов., перепрыгнуть сов. что, через что атылып ари янына чыкъмакъ.

несов., перепрячь сов. кого 1. (запрячь снова) янгыдан екмек, экинчилей алышдырып екмек; 1. (запрячь в другое место, или другое животное) туварын башгъа ерге екмек; башгъасын екмек.

м. от перепуга, с перепугу разг. бирден эки къоркъув, къоркъуп гетмек.

сов. кого, разг. бек къоркъутмакъ (хапарсыздан).

сов. разг. бек къоркъмакъ, бек къоркъуп гетмек.

сов. что къарма-къарышыкъ этмек, къарышдырмакъ; уьюшдурмакъ, чатышдырмакъ, бир-бирине къошмакъ, булгъамакъ.

сов. къарма-къарышыкъ болмакъ, булгъанмакъ, къарышмакъ, уьюшмакъ, чатышмакъ.

несов. см. перепутать(ся).

с. ёл айрыкъ, айрылагъан ёлланы башы (айрыч); ◊ на перепутье эки гёнгюллю, эки ойлу.

ж. бёдене (тиши).

несов., переработать сов. 1. что (изготовить из чего-л.) бир затдан ишлеп башгъа бир зат этмек; 1. что (переделать) башгъача этип ишлемек, янгыдан алышдырып этмек, ишлемек, ишлетип ярашдырмакъ; 1. что, разг. (проработать дальше положенного) заманындан артыкъ ишлемек; 1. (переутомиться) ёрулмакъ (кёп ишлеп).

ж. 1. (сырья и т. п.) ишлеп бир затдан башгъа бир зат этив; 1. (переделка) башгъача этип ишлев, янгыдан алышдырып этив; 1. (превышение нормы) нормадан артыкъ ишлев.

с. янгыдан бёлюв, пайлав, уьлешив.

сов., перераспределять несов.что янгыдан бёлмек, пайламакъ, уьлешмек.

с. оьсюп башгъа формагъа айланыв, башгъа келпетге гирив, оьсюп айланыв, оьсюп гечив; перерастание буржуазно-демократической революции в социалистическую буржуазно-демократический революцияны оьсюп социалист революциягъа айланыву.

несов., перерасти сов. 1. кого-что башгъалардан артыкъ осьмек, оьсюп башгъасындан уллу болмакъ; сын перерос отца уланы оьсюп атасындан уллу болгъан; 1. во что, перен. (превратиться) оьсюп айланмакъ, башгъа келпетге гирмек, оьсюп гечмек (бир затгъа).

м. артыкъ харж, артыкъ харжлав.

сов. 1. что (израсходовать лишнее) артыкъ харжламакъ, харж этмек; 1. (всё, многое) барын да (яда кёп) харжламакъ, харж этмек.

м. янгыдан гьисаплашыв, янгыдан расчёт этив.

сов. 1. что (разорвать) уьзмек; 1. кого-что, перен. разг. (перебить, прервать) бёлмек, уьзмек, уьзюп токътатмакъ; 1. что, разг. (нарушить связь, разобщить) арадагъы байлавну къыркъмакъ, уьзмек.

сов. 1. (разорваться) уьзюлмек; 1. разг. (временно приостановиться) токъталмакъ, бёлюнмек.

ж. янгыдан языв, регистрация этив.

сов. и несов. кого-что янгыдан язмакъ, регистрация этмек.

сов. и несов. янгыдан язылмакъ, регистрация этилмек.

несов. см. перерезать 1, 3, 4.

сов. 1. что (разрезать) эки гесип уьзмек, кёп ерлеринден гесип уьзмек; 1. кого-что (зарезать) соймакъ; 1. что (преградить путь) ёлун къыркъмакъ, ёлун гесмек; 1. что (избороздить) гёнделенине къыркъмакъ, уьстюнден оьтмек, къыркъып оьтмек, къыркъып гетмек.

несов. см. перерезать.

несов., перерешить сов. что и без доп. (изменить решение) башгъачалай чечмек; башгъача къарар этмек.

сов., перерождаться несов. 1. (ухудшиться, выродиться) тёбенлешмек, осаллашмакъ, дёнмек, азмакъ; 1. перен. (коренным образом измениться) бютюнлей алышынмакъ, тюпден-ерден алышынмакъ, тюпгётере алышынмакъ; он нравственно переродился ол къылыкъ якъдан бютюнлей алышынгъан.

с. 1. (ухудшение, вырождение) тёбенлешив, осаллашыв, дёнюв, азыв; 1. перен. (коренное изменение) бютюнлей алышыныв, тюпгётере алышыныв, тюпден-ерден алышыныв.

м. йылы озгъан, чагъы оьтген (яш).