Къумукъ Тил

межд. огь!, гьей!; о нет! ёкъ-ёкъ!; о да! дюр дагъы!, шолай дагъы!

(об, обо) предлог 1. с вин. п. (при обозначении соприкосновения, столкновения) ‐гъа (‐ге); удариться о камень ташгъа урунмакъ; опираться о стол столгъа таянмакъ; 1. с предл. п. (относительно) гьакъында; саялы; лекция о Пушкине Пушкинни гьакъында лекция; о ком вы говорите? сиз кимни гьакъында сёйлейсиз?; сожалеть о чём-л. бир зат саялы гьёкюнчлюк этмек; 1. с предл. п. (при сущ. для указания числа составных частей и т. п.) ‐лы (‐ли, ‐лу, ‐лю); стол о трёх ножках уьч бутлу стол; ◊ рука об руку бирлешип, гелишип; об эту пору шо вакътиде, шо заманда; жить бок о бок бир-бирини къырыйында яшамакъ, янаша яшамакъ.

м. вагьа, оазис (1. дангыл авлакъда булакъны къырыйындагъы оьсюмлюк битген ер; 2. айлана якъдагъы затлардан айрылып гёрюнеген къолай зат).

см. о I.

числ. м., с. экиси де, экевю де; ◊ смотреть в оба разг. тергев берип, тикленип къарамакъ; обеими руками кёп сююп, эки де къолу булан.

сов. 1. что (окрасить в багрянец) къызартмакъ, къызгъылт тюсге боямакъ (къан, гююк тюсге); заря обагрила небо эртенги шавла кёкню къызартгъан; 1. кого-что (залить кровью) къангъа боямакъ; обагрить руки кровью къолларын къызыл къангъа боямакъ.

сов. 1. (окраситься в багрянец) къызармакъ, къызгъылт тюсге боялмакъ (къан, гююк тюсге); 1. (залиться кровью) къангъа боялмакъ.

несов. см. обагрить(-ся).

несов., обалдеть сов. прост. манг болмакъ, абдырамакъ, адамакъ, баштели болмакъ.

сов. 1. кётюр болмакъ, кётюр тюшмек, банкрот болмакъ; 1. перен. (идейно и морально) умуту тюзелмемек, кётюр болмакъ, банкрот болмакъ.

с., обаятельность ж. сюйкюмлюлюк, гёнгюлню тартыв, илиякълылыкъ.

прил. сюйкюмлю, гёнгюлню тартагъан, илиякълы; обаятельный человек сюйкюмлю адам.

м. 1. емирилив, гёчюв; стена грозит обвалом тамны гёчмек къоркъунчу бар; 1. емирилип тюшген ер, авгъан ер, авгъан яр, гёчюп тюшген ер, гёчген ер; снежный обвал гёчюп тюшген къар.

несов. см. обвалять.

несов. см. обвалить.

несов. см. обвалиться.

сов. что (обрушить) авдармакъ, авдарып тюшюрмек.

сов. емирилип авмакъ, гёчмек, сюрлюкмек, чёкмек, тюшмек; къопчуп, бузулуп тёгюлмек; потолок обвалился уьйню пурхасы тюшген.

сов. что бёлемек; обвалять котлету в муке катлетни унгъа бёлемек.

несов. см. обварить(ся).

сов. кого-что 1. (обдать кипятком) къайнар сув тёкмек, къайнар тёкмек; 1. (обжечь кипятком) биширмек, къайнар тёгюп биширмек (къайнар сув яда пус булан); обварить руку къолун биширмек.

сов. бишмек, къайнар тёгюлюп бишмек (къайнар сувда, пусда).

несов. см. обвеять.

сов., обвёртывать несов. см. обернуть 2.

сов. кого, разг. кем чегип (тартып) бермек, кемитип бермек (алдатып яда янгылышып); обвесить покупателя алывчугъа затны кемитип бермек.

сов. 1. кого-что (провести вокруг, мимо) айландырып юрютмек, айландырып элтмек; обвести вокруг дома уьйню айланасындан юрютмек; 1. что чем (оградить) айландырып бару этмек, къуршамакъ; обвести канавой айландырып ор этген, ор булан къуршагъан; 1. что (очертить) айландырып гьызмакъ, гьыз этмек; обвести кружком город на карте картада шагьарны дёгерек айландырып гьызмакъ; ◊ обвести вокруг пальца усталыкъ булан алдатмакъ.

прил. (огрубевший от ветра) ел къуржутгъан, ел къувургъан; обветренное лицо ел къувургъан бет.

сов. см. обветриться.

несов. см. обветрить(ся).

сов. безл. къуврултмакъ, къуржутмакъ; къуврулмакъ, къуржумакъ (елден); у меня обветрило губы мени эринлерим къуврулгъан.

сов. елден къуврулмакъ, елден къуржумакъ; лицо обветрилось бети елден къуржугъан.

прил. эсгиликден хараба болгъан, харабалашгъан, дёнген, эсгиленген; обветшалый дом харабалашгъан уьй.

сов. хараба болмакъ, къавжамакъ, дёнмек, эсгиленмек.

сов. кого-что илип толтурмакъ, тагъып толтурмакъ; обвешать стену картинами тамны суратлар илип толтурмакъ.

сов. тагъынмакъ, уьстюне тюрлю-тюрлю затлар тагъып толтурмакъ.

несов. см. обвешать.

несов. см. обвесить.

несов. см. обвешаться.

сов. кого-что ел къакъмакъ, ел уьфюрмек, елпиндирип гьава тийдирмек, ел урдурмакъ.

несов. см. обвить(-ся).

с. 1. (действие) айыплав, гунагьлав; бетлев; 1. (обвинительный приговор) айыплап суд чыгъаргъан къарар, айыплап гесилген суд; 1. юр. (обвиняющая сторона в суде) судда айыплайгъан якъ.

м. юр. айыплавчу (судда).

прил. юр. айыплав…, гунагьлав…; айыплайгъан, гунагьлайгъан; обвинительный акт айыплав акты, гунагьлав акты; обвинительная речь айыплап айтылгъан речь, айыплап чыгъып сёйлев.

сов. 1. см. обвинять 1, 2; 1. кого (вынести обвинительный приговор) айыплап суд гесмек.

в знач. сущ. м. айыпланывчу, гунагьланывчу, айыпланагъан (адам); допрос обвиняемых айыпланагъанлардан сорав алыв.

несов. кого 1. (считать виновным в чём-л.) айыпламакъ, гунагьламакъ; бетлемек (упрекать в чём-л.); 1. кого (привлекать к судебному разбирательству) айыплы деп жавапгъа (судгъа) тартмакъ; 1. юр. (выступать в качестве обвинителя и т. п.) судда айыплавчу гьисапда чыгъып сёйлемек.

несов. см. обвиснуть.

прил. разг. салланып турагъан, саллангъан, салынкъы; обвислые усы саллангъан мыйыкълар.

сов. салланмакъ.

сов. кого-что 1. чем (обмотать) чырмамакъ; 1. (обнять) къучакъламакъ; обвить шею руками бойнундан къучакъламакъ.

сов. (вокруг кого-чего-л.) чырмалмакъ; къучакъламакъ (обнять).

несов. см. обвести.

с. с.-х. сув булан таъмин этив; сугьарыв.

сов. что 1. (обеспечить водой) сув булан таъмин этмек; обводнить засушливые районы къургъакъ районланы сув булан таъмин этмек; 1. (увеличить запас воды) сув запасын артдырмакъ.

прил. айланып барагъан, айланмалы, айланма; обводный канал айланып барагъан татавул (канал).

несов. см. обводнить.

несов. см. обволочь(ся).

сов. кого-что чырмап, къуршап алмакъ, къуршамакъ, гьар ягъындан къаплап алмакъ; тучи обволокли горы къара булутлар тавланы къуршап алды.

сов. чем (покрыться, окутаться) чырмалмакъ, къуршалмакъ, къуршап алмакъ, къапланмакъ; небо обволоклось тучами кёк къара булутлар булан къуршалды.

несов. см. обворожить.

сов., обворовывать несов. кого-что, разг. урламакъ, кёп затын урламакъ, бары да затын урламакъ.

прил. сюйкюмлю, адамны юреги сюеген, сюйдюреген, исиндиреген, сукъландырагъан; обворожительная улыбка сюйкюмлю иржайыв; обворожительный ребёнок адамны юреги сюеген яш.

сов. кого-что сюйдюрмек, исиндирмек, сукъландырмакъ, гьайран этмек, оьзюне къайтармакъ, есир этмек.

сов. 1. кого-что чем (обмотать) чырмап байламакъ; обвязать голову шарфом башын шарф булан чырмап байламакъ; 1. что (надвязать вокруг) сокъмакъ, согъуп тамам этмек; обвязать рукавицы къолгъапланы согъуп тамам этмек.

сов. чырмалмакъ, чырмап байламакъ; обвязаться платком явлугъун чырмап байламакъ.

несов. см. обвязать(ся).

несов., обглодать сов. кого-что гемирмек, айланасын гемирип ашамакъ.

несов. см. обогнать.

несов. см. обгореть.

прил. тышдан гюйген, гюйген, янгъан, къаравлангъан.

сов. 1. (обуглиться с краёв) тышдан гюймек, гюймек, янмакъ, къаравланмакъ; 1. разг. (получить солнечные ожоги) гюймек, бишмек.

несов., обгрызть сов. что айланып хапмакъ, якъ ягъындан хабып гемирмек, гемирип битмек; чайнамакъ.

несов., обдать сов. кого-что 1. (облить) къуюп йибермек; тёгюп чаймакъ; обдать фрукты кипятком емишлени къайнар сув булан чаймакъ; 1. (обвеять) бирден къуршап алмакъ; сильный запах обдал его гючлю ийис ону къуршап алды; меня обдало холодом мени сувукълукъ гьис къуршады; 1. безл. перен. (вызвать какое-л. чувство) билдирмек, сездирмек, гьис уятмакъ; ◊ обдать презрением тёбен гёрегенлигин билдирмек.

сов. 1. что (подвергнуть обработке) ишлеп битдирмек; обделать кожу тери ишлемек; 1. что во что, чем (обложить, укрепить) айланасын бегетмек; 1. что, прост. (выгодно устроить) онгайлы иш этмек; уста кюйде алдатмакъ.

сов. кого пайсыз къоймакъ, къуру къоймакъ, магьрюм этмек; ребёнка обделили подарком яшны савгъатдан къуру къойдулар.

несов. см. обделать.

несов. см. обделить.

несов. см. ободрать 1.

несов. см. обдуть.

нареч. ойлашып, гьар якъдан ойлашып.

прич., прил. гьар якъдан ойлашып этилген, ойлашынгьан; обдуманное решение ойлашынгъан гьукму.

сов., обдумывать несов. что гьар ягъындан ойлашмакъ, ойлашып къарамакъ; обдумать ответ жавапны ойлашып къарамакъ.

сов. кого-что 1. гьар якъдан уьфюрмек, уьфюрюп тазаламакъ, тайдырмакъ; 1. безл. (овеять) ел къакъмакъ, ел урмакъ, ел уьфюрмек.

ж. см. оба.

несов. см. обежать.

сов., обегать I несов. кого-что чабып айланмакъ, чаба туруп айланып гелмек; он обегал весь город ол савлай шагьардан чабып айланды.

м. 1. (приём пищи) аш, ашамакъ (кёбюсю гьалда тюшде); сесть за обед ашгъа олтурмакъ; уйти на обед ашамагъа гетмек; званый обед къонакълыкъ аш; пригласить на обед ашгъа чакъырмакъ; 1. (пища) обед, тюш аш; обед из трёх блюд уьч тюрлю ашлы обед; 1. разг. (время приёма пищи) тюш, тюш вакъти; я зайду после обеда тюшден сонг гелермен.

несов. обед этмек, тюш аш ашамакъ.

прил. аш…, тюш…; тюш ашны; обеденный стол аш стол; обеденное время тюш ашны вакътиси, тюш вакъти.

сов. ярлылашмакъ, ярлы болмакъ, касиплешмек.

сов., обеднять несов. что ярлылашдырмакъ, ярлы этмек; обеднить содержание книги китапны маънасын ярлылашдырмакъ.

сов. 1. что и без доп. (пробежать вокруг) чабып айланып чыкъмакъ; обежать сад бавдан чабып айланып чыкъмакъ; 1. кого-что (всюду побывать) чабып ер-ерге гирип чыкъмакъ; обежать всех знакомых чабып бары да танышларына гирип чыкъмакъ.

с. мед. авуртмайгъан этив, авруйгъанны билмейген этив.

несов., обезболить сов. что, мед. авуртмайгъан этмек, авруйгъанны билмейген этмек.

прил. авуртмайгъан этеген, авруйгъанны билмейген этеген; обезболивающее средство авуртмайгъан этеген дарман.

сов. что сувсузландырмакъ, дымлыгъын ёкъ этмек, сувун къурутмакъ.

сов. кого-что заралсызландырмакъ, заралсыз этмек, зарал бермейген этмек.

с. заралсызландырыв, заралсыз этив, зарал бермейген этив.

несов. см. обезвредить.

сов., обезглавливать несов. 1. кого башсызландырмакъ, башын гесмек, башын тюшюрмек (оьлтюрмек); 1. что, перен. (оставить без руководства) башчысыз этмек, ёлбашчысыз къоймакъ, башсыз-бавсуз этмек.

прич., прил. насиби къыркъылгъан, языкълыкъгъа тюшген.

несов., обездолить сов. кого-что пайсыз къоймакъ, пайдан магьрюм этмек, языкъ этмек, насибин къыркъмакъ, насипсиз этмек (бир затдан магьрюм этип).

несов., обезжирить сов. что майсызландырмакъ, майын тайдырмакъ.

с. мед. юкъмайгъан этив, аврувну тувдурагъан себеплени ёкъ этив, дезинфекция этив.

несов., обеззаразить сов. что, мед. юкъмайгъан этмек, аврувну тувдурагъан себеплени ёкъ этмек, дезинфекция этмек.

сов. агъачлыкъсыз къалмакъ, агъачлыгъы сийреклешмек.

сов. что агъачлыгьын къырмакъ, агъачлыкъсыз къоймакъ.

несов., обезличить сов. 1. кого-что (лишить отличительных свойств) айрылыкъ хасиятларын ёкъ этмек; 1. что (лишить ответственности)жавапсызлыкъ тувдурмакъ, жаваплылыкъны тайдырмакъ; обезличить руководство башчылыкъ этегенлерден жаваплылыкъны тайдырмакъ.

ж. ессизлик, айры биревню жаваплылыгъы ёкълукъ.

сов. адамлар тайышмакъ, гишисиз къалмакъ, адамлары тайып гетмек.

сов. что адамсыз къоймакъ.

несов., обезнадёжить сов. кого умут уьздюрмек.

несов., обезобразить сов. кого-что келпетин бузмакъ, гёрюнюшюн бузмакъ, эрши этмек, къолайсыз этмек.

сов. кого-что къоркъунчсузлугъун таъмин этмек, къоркъунчсуз этмек, къоркъунчдан къорумакъ.

несов., обезоружить сов. кого-что 1. (отнять оружие) савутсузландырмакъ, савутун алмакъ; 1. перен. (лишить возможности сопротивляться) енгмек, басылтмакъ, къаршы турма имканлыкъдан магьрюм этмек.

сов. гьакъылдан таймакъ, гьайгев болмакъ; авлия йимик болмакъ.

ж. маймун.

прил. маймунну, маймун…; обезьяний хвост маймунну къуйругъу.

приставка: 1. заралсызлашдырмакъ, тайдырмакъ, къутулмакъ маънаны береген гёчюм глаголланы ярата, мас. обеззаразить юкъмайгъан этмек; обезнадёжить умут уьздюрмек; 1. бир затдан айрылыв, къутулув, къуру къалыв; бир зат ёкъ болув, тайышыв маънаны береген къалым глагол ярата, мас. обезлюдеть адамлар тайышмакъ, гишисиз къалмакъ; обессилеть гючю таймакъ, гючсюз болмакъ; зайыплашмакъ, гьалдан таймакъ, гьавкъаты гетмек.

м. обелиск (учу тар болуп гелген, ташдан этилген, дёрт хырлы багъана, эсделик).

сов., обелять несов. кого-что, разг. (оправдать, снять подозрение) айыпдан тазаламакъ.

несов., оберечь сов. кого-что къорумакъ, сакъламакъ, къоруп сакъламакъ; оберегать леса от пожаров агъачлыкъланы от тюшювден къорумакъ; оберегать от дурного влияния яман таъсирден сакъламакъ.

сов. что 1. (обвить, завернуть) чырмамакъ; обернуть шарф вокруг шеи шарфны бойнуна чырмамакъ; 1. (завернуть во что-л.) чырмамакъ, уьстюне тутмакъ; обернуть книгу в бумагу китапны уьстюне кагъыз тутмакъ; 1. прям., перен. (повернуть) бурмакъ, багъып бурмакъ; обернуть лицо к соседу бетин хоншусуна багъып бурмакъ; обернуть дело в свою пользу ишни оьзюню пайдасына бурмакъ.

сов. 1. (повернуться) бурулмакъ, багъып бурулмакъ, айланмакъ; бир якъгъа, артгъа айланмакъ; он обернулся к соседу ол хоншусуна багъып бурулду; 1. перен. (принять иной характер) башгъа кюйге тюшмек, башгъа ёрукъгъа тюшмек; события обернулись по-новому ишлер янгы кюйде башгъа бир ёрукъгъа тюшдю; 1. разг. (съездить туда и обратно) барып гелмек, барып къайтмакъ; он успеет обернуться за неделю бир жуманы ичинде ол барып къайтмагъа болажакъ; 1. разг. (справиться с чем-л.) кютмек, бары да ишин этип битдирмек; с таким количеством краски при ремонте не обернуться шу къадар сыр булан ремонт кютюлмежек; 1. ком. (совершить оборот) толу айланмакъ, оборот этмек; капитал обернулся за год капитал йылны ичинде бир оборот этди (бир айланды).

сов., обескровливать несов. 1. кого къансызландырмакъ, къанын тайдырмакъ; 1. кого-что, перен. (сделать бессильным) гючюн, гьалын тайдырмакъ.

несов., обескуражить сов. кого оьзюне бегенмейген этмек, абдыратмакъ, къайратын тайдырмакъ.

с. 1. (снабжение) таъмин этив; яшавгъа тарыкъ-герегин етишдирив, сакълав; обеспечение в старости къартлыкъда яшавун таъмин этив; 1. (гарантия чего-л.) толу кюйде болдурув; 1. (деньги, средства) биревню яшаву учун тарыкълы болагъан акъча, материал чаралар.

ж. 1. (степень обеспечения) таъмин этилгенлик, барлыкъ; обеспеченность завода сырьём кархананы хам мал булан таъмин этилгенлиги; 1. (достаток) яхшы мадарлылыкъ, мадарлылыкъ, мадары барлыкъ, барлыкъ.

прил. (зажиточный) таъмин этилген, мадарлы, барлы.

несов., обеспечить сов. 1. кого-что (снабдить) таъмин этмек, яшавгъа тарыкъ-герегин етишдирмек, сакъламакъ; 1. что кому-чему (гарантировать) толу кюйде болдурмакъ; обеспечить мир во всём мире бютюн дюньяда парахатлыкъны толу кюйде болдурмакъ.

сов., обеспложивать несов. къозламайгъан этмек (кого-либо); емиш бермейген, тюшюм бермейген этмек (что-л.); обесплодить землю топуракъны тюшюм бермейген этмек.

сов. кого (встревожить) рагьатсызландырмакъ, авара этмек, талчыкъдырмакъ, ичин бушдурмакъ.

сов. гючю таймакъ, гючсюз болмакъ, зайыплашмакъ, гьалдан таймакъ, гьавкъаты гетмек.

несов., обессилить сов. кого-что гючсюз этмек, гьалсыз этмек, гьавкъатсыз этмек, гьалдан тайдырмакъ.

сов., обесславливать несов. кого-что атын ямангъа чыгъармакъ, абурун тюшюрмек, хорлукъгъа салмакъ, хорламакъ.

сов. кого-что оьлюмсюз этмек, атын данггъа айтдырмакъ, минг яшатмакъ, наслудан наслугъа эсден таймайгъан кюйде этмек; подвиг обессмертил имя героя этген къоччакълыгъы игитни атын данггъа айтдырды.

несов., обессмыслить сов. что маънасын тайдырмакъ, маънасыз этмек, агьамиятсыз этмек.

сов. что тюссюз этмек, ренксиз этмек, тюсюн тайдырмакъ, тюсюн къачырмакъ, онгдурмакъ; обесцветить ткань къумачны онгдурмакъ.

сов. тюссюз болмакъ, ренксиз болмакъ, тюсю къачмакъ, онгмакъ.

несов. см. обесцветить(ся).

с. 1. (по гл. обесценить) къыйматын тайдырыв, къыйматсыз этив, къыйматдан тюшюрюв, багьасын тюшюрюв; 1. (по гл. обесцениться) къыйматы тайыв, къыйматсыз болув, къыйматдан тюшюв, багьасы тюшюв.

несов. см. обесценить(ся).

сов. что къыйматын тайдырмакъ, къыйматсыз этмек, къыйматдан тюшюрмек, багьасын тюшюрмек.

сов. къыйматы таймакъ, къыйматсыз болмакъ, къыйматдан тюшмек, багьасы тюшмек, багьасын тас этмек.

сов. кого намусуна тиймек, хорламакъ, хорлукъгъа салмакъ, биябур этмек.

см. обез‐.

м. сёз берив, берилген сёз; дать обет сёз бермек.

с. сёз берив, берилген сёз; нарушить обещание берген сёзюн бузув; выполнить обещание берген сёзюн тамам этив.

1. сов. и несов. с неопр. и с союзом «что» (дать обещание) сёз бермек, бойнуна алмакъ, этежек болмакъ; 1. сов. и несов. что (сулить) бережек болмакъ, бережекге сёз бермек; мне обещали эту книгу шу китапны магъа бережек болгъанлар; 1. несов. что или с неопр. (предвещать) умут бермек, умутлу болмакъ; доклад обещал быть интересным доклад къужурлу болмагъа умутлу.

с. оьр къурумгъа арза берив.

сов. что оьр къурумгъа арза бермек (тёбенги къурумланы къарарыны уьстюнден).

несов., обжарить сов. что айландырып-айландырып къызартмакъ, къувурмакъ, къувуруп биширмек (отда); обжарить рыбу балыкъны айландырып къызартмакъ.

сов. 1. что (обуглить) гюйдюрмек; обжечь конец палки таякъны учун гюйдюрмек; 1. кого-что (повредить огнём, кипятком и т. п.) биширмек, ачытдырып йибермек; яндырып, гюйдюрюп йибермек; обжечь палец бармагъын биширмек; он обжёг руку крапивой къычытгъан ону къолларын яндырып йиберди; 1. (обработать огнём) биширмек, къыздырмакъ; обжечь кирпич керпич биширмек.

сов. 1. чем (получить ожог) биширмек, яндырмакъ, гюйдюрмек (бир ерин); обжечься кислотой кислота гюйдюрмек, кислота биширмек; 1. на чём и без доп., перен. разг. (потерпеть неудачу) тюзелмемек, иши тутмамакъ; заралланмакъ.

несов. см. обжиться.

м. биширив; къыздырыв; обжиг кирпича керпич биширив.

несов. см. обжечь(-ся).

сов. разг. уьйренишмек (янгы ердеги яшавгъа).

м., ж. разг. кёп ашайгъан гиши, ашамчыкъ, гьампа.

сов., обзаводиться несов. чем, разг. уьйге тарыкъ-герекни алмакъ; болдурмакъ; обзавестись посудой савут-саба алмакъ; обзавестись семьёй уьйленмек, уьягьлю болдурмакъ.

м. 1. (действие) тергеп чыгъыв, къарап чыгъыв; тергеп гёрюв, къарап гёрюв; гёзден гечирив; обзор достопримечательностей города шагьарны тергемели ерлерин гёзден гечирив; 1. (видимость) гёрюнюш; отсюда хороший обзор шу ерден яхшы гёрюнюш бар; 1. (сжатое сообщение) обзор (бир затны гьакъындагъы хыйлы маълуматланы бирлешдирип тизилген къысгъаракъ хабар, макъала, доклад); международный обзор халкъ ара гьалланы обзору.

несов. см. обозвать.

несов. см. обить; ◊ обивать пороги разг. бир затны тилеп кёп юрюмек.

ж. 1. (действие) уьстюне зат тутув, зат урув; 1. (материал) уьстюне тутулгъан материал, урулгъан материал.

ж. оьпкелев, хатирин къалдырыв, гёнгюн бузув; нанести обиду кому-л. биревню хатирин къалдырмакъ; быть в обиде ахтири къалмакъ; не давать в обиду янын тутмакъ, хатирине тиймеге къоймамакъ.

сов. кого 1. (нанести обиду) хатирин къалдырмакъ, гёнгюн бузмакъ; 1. чем, разг. (обделить) магьрюм этмек; природа не обидела его умом табиат ону гьакъылдан магьрюм этмеген.

сов. на кого-что хатири къалмакъ, гёнгю бузулмакъ, авур тиймек.

безл. в знач. сказ. авур тие, гёнгю бузула; обидно, что он не пришёл ону гелмегенлиги авур тие; ему стало обидно ону гёнгю бузулду.

прил. хатирин къалдырагъан, гёнгюн бузагъан, авур тиеген.

ж. тез хатири къалагъанлыкъ, тез гёнгю бузулагъанлыкъ, зат тез авур тиегенлик.

прил. тез хатири къалагъан, тез гёнгю бузулагъан, негер де хатири къалагъан, зат тез авур тиеген.

м. разг. хатирин къалдыргъан, гюч этген, къыйнагъан (адам).

несов. см. обидеть(-ся).

прил. 1. (испытывающий чувство обиды) хатири къалгъан, гёнгю бузулгъан; он на нас обижен ону бизге хатири къалгъан; 1. (выражающий чувство обиды) хатири къалгъанлыкъны билдиреген (гёрсетеген); бузулгъан; обиженное лицо хатири къалгьанлыкъны гёрсетеген юз.

с. бек кёп, моллукъ, кёплюк; байлыкъ.

прил. мол, бек кёп, бай.

м. уст.: говорить без обиняков тувра айтмакъ, ачыкъ сёйлемек, юлдурмай сёйлемек.

несов. см. обобрать.

прил. адамлар яшайгъан; обитаемый остров адамлар яшайгъан атав.

м. бир ерде яшайгъан, турагъан (гиши); обитатели дома уьйде яшайгъанлар.

несов. бир ерде яшамакъ, яшап турмакъ.

сов. что 1. къакъмакъ, къагъып тёкмек, къагъып тюшюрмек; обить яблоки с яблони алма терекден къагъып алмалар тюшюрмек; 1. разг. (повредить края чего-либо) тозакъландырмакъ, жожагъландырмакъ (мас. опуракъны енгин, этеклерин); 1. чем (прибив покрыть) (уьстюне) зат тутмакъ, (уьстюне) зат урмакъ; стол был обит зелёным сукном столгъа яшыл исхарла тутулгъан эди.

м. адат; войти в обиход адат болуп токътамакъ; выйти из обихода адатдан таймакъ; предметы обихода тарыкъ-герек.

прил. гьар заман герекли, гьар заманда тарыкълы; гьар гюнгю, адатлангъан; обиходные предметы гьар заманда тарыкълы затлар; обиходное выражение адатлангъан айтыв.

несов. см. обкормить.

сов., обкатывать несов. что 1. (выровнять) тегишлемек, таптатмакъ; обкатать дорогу ёлну тегишлемек; 1. (проверить пригодность) юрютюп, ишлетип тергеп къарамакъ; обкатать грузовик грузовикни ишлетип къарамакъ.

ж. 1. (действие) айланасына зат салыв, айланасын къуршав; 1. (материал) айланасына салынгъан зат, айланасын къуршагъан зат.

несов. см. обложить 1, 2, 3, 5.

несов. см. обложиться.

несов., обклеить сов. что ябушдурмакъ, тутмакъ.

м. (областной комитет) обком (область комитети).

сов. кого чем гьатсыз кёп ашатмакъ, ныкъта этмек.

несов. см. обокрасть.

сов., обкусывать несов. что айланып хапмакъ, гьар ягъындан хабып гемирмек, гемирип битмек.

ж. 1. охот. сюргюн этип, авгъа юрюв; къуршап къамавгъа алыв; облава на волков бёрюлени къуршап къамавгъа алыв; 1. (засада, оцепление) айланып, къуршап алыв, къуршав, пусгъун; попасть в облаву къуршавгьа алынмакъ, пусгъунгъа къаршылашмакъ.

несов. см. обложить 4.

с. ес болув, елев, бийлев, тутув, къолда этив.

м. ес, бийлевчю; къолунда бар адам.

несов. чем ес болмакъ, елемек, бийлемек, тутмакъ, къолда этмек; бар болмакъ; обладать хорошим слухом музыкалы авазны яхшы англамакъ ва чыгъармакъ гьюнери болмакъ; колхоз обладает прекрасной птицефермой колхозну бек тизив къуш фермасы бар.

сов. что, разг. бары да ерден айланып чыкъмакъ, эллеп чыкъмакъ.

с. булут; дождевые облака янгур булутлар; облако пыли чангны булуту; небо в облаках булут басгъан кёк; под облаками булутларда, кёкде, оьрде.

несов. обломить(ся).

несов. см. обломать(ся).

сов. кого эркелетмек, аявламакъ, ушанмакъ.

прил. 1. область…, областны; областной центр областны центры; областная газета область газети; 1. (местный) ерли, бир ерге хас; областное слово бир ерге хас сёз.

ж. 1. (часть территории, страны) область, бой (уьлкени бир бёлюгю); полярные области полярный областлар, полюсгъа ювукъ бойлар; 1. (административно-территориальная единица) область; Московская область Маскев областы; 1. (сфера деятельности) тармакъ; ёл, якъ; он работает в области физики ол физиканы тармагъында ишлей; 1. (район, зона) зона, бой; область распространения кукурузы гьабижай оьсеген бой.

несов. см. облачить(-ся).

сов. кого во что, уст., шутл. гийиндирмек, ясандырмакъ, гийдирмек; облачить мальчика в отцовское пальто яшгъа атасыны пальтосун гийдирмек.

сов. уст., шутл. гийинмек, ясанмакъ.

ж. булутлу болмакъ, булутлар, булутлу ер; сплошная облачность савлай булут басмакъ; незначительная облачность аз булут болмакъ.

прил. булутлу; облачное небо булутлу кёк; облачный день булутлу гюн.

несов. 1. см. облечь II; 1. кого-что (об одежде) япмакъ, къапламакъ, бюркемек; платье плотно облегало её фигуру опуракъ ону къаркъарасын къысып къаплагъан.

несов. см. облегчить.

с. 1. (по гл. облегчить 1. енгиллешдирив, тынчлашдырыв, енгил этив, тынч этив; 1. (по гл. облегчиться) енгиллешив, тынчлашыв, енгил болув, тынч болув; 1. (чувство успокоения) енгиллешив, тынчайыв; рагьатланыв; я почувствовал облегчение мен тынчайывну гьис этдим.

сов. 1. что (освободить от тяжести, сделать менее трудным) енгиллешдирмек, тынчлашдырмакъ, енгил этмек, тынч этмек; 1. что (упростить) саделешдирмек, тынчлашдырмакъ; упростить конструкцию самолёта учакъны къурулушун саделешдирмек; 1. что (успокоить) енгиллендирмек, тынчайтмакъ; рагьатландырмакъ; облегчить душу юрегин тынчайтмакъ.

сов. енгиллешмек, тынчлашмакъ, енгил болмакъ, тынч болмакъ; работа значительно облегчилась иш хыйлы енгиллешди.

несов. см. обледенеть.

с. уьстюн буз басыв, тышдан бузлав, бузгъа дёнюв.

сов. уьстюн буз басмакъ, тышы бузламакъ, бузгъа дёнмек; самолёт обледенел учакъны уьстюн буз басгъан.

несов. см. облезть.

прил. разг. 1. тюгю, чачы тёгюлген, бек сийрек тюклю; облезлый мех тюгю сийреклешген тери; 1. (потёртый, полинявший) бояву тайгъан.

сов. разг. 1. (лишиться волос, перьев, шерсти) тюгю, чачы тёгюлмек, сийреклешмек, таз болмакъ; 1. (сойти с поверхности) таймакъ; краска облезла бояву тайгъан.

несов. см. облечь I.

несов. см. облечься.

сов. эринчек болмакъ.

сов., облеплять несов. 1. кого-что (прилипнуть со всех сторон) ябушуп бары да ерин толтурмакъ, бары да ерине ябушмакъ; грязь облепила калоши балчыкъ калошлагъа ябушуп бары да ерин толтургъан; 1. что чем, разг. (обклеить) ябушдуруп толтурмакъ; 1. кого-что, перен. разг. (плотно окружить) къуршап басылмакъ, ябушмакъ; нас облепили полчища комаров санавсуз кёп сюйрюжибин бизин къуршап ябушгъан эди.

с. агъачлыкъ этив, агъачлыкъ орнатыв.

сов. что агъачлыкъ этмек, агъачлыкъ орнатмакъ; облесить степи чёллерде агъачлыкълар этмек.

сов. что 1. (летая побывать повсюду) учуп гьар ерде болмакъ (учакъ булан); 1. ав. (испытать в полёте) учуп сынап къарамакъ (учакъны ва ш. б.).

несов. см. облететь.

сов. 1. кого-что и без доп. (вокруг кого-чего-л.) учуп айланмакъ; 1. что, перен. (быстро распространиться) чалт яйылмакъ; весть облетела всю страну хабар бютюн элге чалт яйылды; 1. (осыпаться) тюшмек, тёгюлмек; листья уже облетели япыракълар тёгюлюп битген.

сов. что (охватить собой) къапламакъ, къуршамакъ; тучи облегли небо кёкню юзюн булутлар къаплагъан.

сов. кого-что 1. уст., шутл. (одеть) гийиндирмек, ясандырмакъ; 1. прям., перен. (покрыть, окутать, окружить чем-л.) чырмамакъ, къуршамакъ; басмакъ, къапламакъ; облечь что-л. тайной бир затны яшыртгъынлыкъ булан къуршамакъ; 1. перен. (воплотить в какой-л. форме) келпет бермек, сурат алдырмакъ; 1. чем (снабдить, наделить) ес этмек, бермек; облечь властью гьакимликге ес этмек, гьакимлик бермек.

сов. во что 1. уст., шутл. гийинмек, ясанмакъ; 1. перен. (воплотиться в какую-л. форму) келпет алмакъ, сурат алмакъ.

несов. см. облить.

несов. см. облиться; ◊ у меня сердце кровью обливается баврум яна, юрегим гюе, баврум чартлай; обливаться потом тер агъылмакъ, къан-терге батмакъ; обливаться слезами токътавсуз йыламакъ, гьанкъа-тенке болуп йыламакъ.

ж. облигация.

сов. кого-что яламакъ, ялап тазаламакъ; ◊ пальчики оближешь разг. къанып къалажакъсан; бек леззетли; бек къужурлу.

сов. (о животных) яланмакъ, ялманмакъ.

сов. однокр. кого-что бир ялап къоймакъ.

сов. однокр. бир яланмакъ.

несов. см. облизать.

несов. 1. (облизать себе губы) яланмакъ, эринлерин яламакъ; 1. см. облизаться.

м. 1. (внешний вид) тыш гёрюнюш, келпет; 1. (характер, душевный склад) хасият, къылыкъ, келпет; нравственный облик человека адамны къылыкъ келпети.

несов., облипнуть сов. разг. айланып ябушуп къалмакъ.

м. (областной исполнительный комитет) облисполком, областны исполкому (областны исполнительный комитети).

сов. кого-что къуймакъ, тёкмек, чаймакъ, чайындырмакъ (уьстюнден яда гьар янындан); облить водой сув булан чаймакъ; ◊ облить грязью насламакъ, яла япмакъ.

сов. оьзюню уьстюне сув тёкмек, чайынмакъ.

сов. что бетине къат салмакъ, бетине къатламакъ; тышына къатлав этмек, уьстюне тутмакъ; облицевать камнем бетине ташдан къат салмакъ.

ж. 1. (действие) бетине къат салыв, къатлав; къатлав этив, уьстюне тутув; 1. (покрывающий слой) салынгъан къат, тутулгъан къат, салынгъан къатлав; деревянная облицовка агъачдан салынгъан къатлав.

прил. бетине къатланагъан, къатланагъан; салынгъан, тутулгъан; облицовочный кирпич бетине къатланагъан керпич.

несов. см. облицевать.

несов. 1. см. обличить; 1. что (разоблачать) ачыкъ этмек, ачыкъгъа чыгъармакъ, уьстюн ачмакъ; обличать происки врагов мира парахатлыкъны душманларыны пышдырыкъларыны уьстюн ачмакъ.

с. ачыкъ этив, ачыкъгъа чыгъарыв, уьстюн ачыв, айыбын ачыв, айыбын чыгъарыв.

м. айыбын ачагъан адам, уьстюн ачагъан адам.

прил. айыбын ачагъан; ачыкъгъа чыгъарагъан, уьстюн ачагъан; обличительный документ уьстюн ачагъан документ.

сов. кого-что, уст. (изобличить) ачыкъ этмек, айыбын ачмакъ, айыбын чыгъармакъ, ачыкъгъа чыгъармакъ, уьстюн ачмакъ.

с. фин. 1. (действие) салыв; обложение налогом налог салыв; 1. (налог, сбор) харж, тёлев, налог.

сов. 1. кого-что чем (окружить) айланасына салмакъ; айланасын къуршамакъ; обложить больного подушками аврувну айланасына ястыкълар салмакъ; 1. что чем (облицевать) уьстюн къатламакъ, къатлав этмек, уьстюне тутмакъ; 1. что чем и безл. (покрыть) басмакъ, япмакъ, къапламакъ; тучи обложили небо кёкню булут басгъан; 1. кого-что, воен. (осадить) къамап алмакъ, айланасын къамамакъ, асгер булан къуршамакъ; 1. кого-что, охот. къуршап алмакъ (ав этегенде къыр гьайванны); 1. кого-что чем (налогом и т. п.) салмакъ (налог, харж ва ш. б.).

сов. чем айланасын толтурмакъ, айланасына салмакъ; обложиться книгами айланасын китапдан толтурмакъ.

ж. жылт, тыш; обложка книги китапны жылты.

прил. разг.: обложной дождь узакъ тартгъан янгур.

несов. см. облокотить(ся).

сов. что тирсегин таямакъ, тирсеги булан таянмакъ.

сов. тирсегине таянмакъ, тирсеги булан таянмакъ.

сов. что (отломать кругом) айланып сындырып чыкъмакъ; обломать сучья бутакъланы сындырмакъ, бутакъланы сындырып чыкъмакъ.

сов. (отломаться) сынып тюшмек, сынмакъ (къырыйлары).

сов. что басып сындырмакъ; обломить сук басып бутакъны сындырмакъ.

сов. сынып тюшмек; оюлуп тюшмек; ветка обломилась под тяжестью снега басгъан къарны авурлугъундан бутакъ оюлуп тюшген.

ж. обломовчулукъ, эринчеклик, чабанлыкъ, таваккалсызлыкъ (Гончаровну «Обломов» деген романыны героюну атындан алынгъан).

м. 1. (кусок чего-л.) сынып тюшген гесек; 1. перен. къалды-къулду; обломок старого быта эсги яшавну къалды-къулдусу.

сов. что арчымакъ, арчылламакъ.

сов. 1. разг. (очиститься от коры и т. п.) арчылмакъ, арчылланмакъ; 1. (отпасть кусками, осыпаться) увалып тёгюлмек (мас. сылав).

несов. см. облучить.

с. шавлагъа тутув, ярыкъгъа тутув.

сов. кого-что шавлагъа тутмакъ, ярыкъгъа тутмакъ.

м. арбаны алды, гьайдавчу олтурагъан ер.

сов. аязланмакъ, аяз болмакъ; чачы тёгюлмек, тюгю тёгюлмек, таз болмакъ.

сов., облюбовывать несов. кого-что гёнгю ушатагъанын танламакъ.

сов. 1. что (намазать чем-л.) сюртмек, сыламакъ, якъмакъ (бары да ерлерине); обмазать печку печни сыламакъ; 1. кого-что, разг. (запачкать) боямакъ, батдырмакъ.

сов. разг. (запачкаться) боялмакъ, батмакъ.

ж. 1. (действие) сюртюв, сылав, ягъыв; обмазка печи печни сылав; 1. (вещество) сылав материал; сюртюлеген, ягъылагъан материал.

несов. см. обмазать(ся).

несов., обмакнуть сов. что чоммакъ, чомуп алмакъ; мандырмакъ, мандырып алмакъ, сукъмакъ; обмакнуть перо в чернила перону шакъыгъа чоммакъ.

несов. см. обмолоть.

м. алдатыв; алданыв; ялгъан (ложь); янгылыш (ошибка); совершить обман алдатмакъ; не даться в обман алданмамакъ; это обман шо — ялгъан; обман зрения янгылыш гёрюв, гёз алдатыв.

прил. алдатагьан; алдатыв…; обманным путём алдатыв ёл булан.

сов. кого 1. (ввести в заблуждение) алдатмакъ; зачем вы меня обманули? неге сиз мени алдатдыгъыз?; 1. (нарушить обещание) сёзюн тутмамакъ, сёзюн бузмакъ; он обещал прийти и снова обманул ол гележекге сёз берди ва дагъы да сёзюн тутмады; 1. (нарушить верность — о супругах) хыянатлыкъ этмек (эр-къатын бир-бирине).

сов. в ком-чём алданмакъ; тюзелип чыкъмамакъ; обмануться в ожиданиях умутлары тюзелип чыкъмамакъ.

прил. алдатагъан; инамсыз, оьзюне инанмагъа тюшмейген; ялгъан; обманчивая погода инамсыз чакъ.

м. алдатывчу, ялгъанчы.

несов. см. обмануть(ся).

несов. см. обмотать(ся).

несов. 1. кого-что (обдавать струёй воздуха) елпиллетмек, ел этмек, елпимек; обмахивать лицо веером елпивюч булан бетине елпимек; 1. см. обмахнуть 2.

несов. (махая чем-л., обдавать себя струёй воздуха, обмахивать себя) бир затны елпитип оьзюне ел этмек; елпинмек.

сов. 1. однокр. см. обмахивать; 1. что (удалить, смахнуть) елпиллетип тайдырмакъ, къагъып тазаламакъ, къыгъып тайдырмакъ; обмахнуть пыль къагъып чангын тайдырмакъ.

сов. однокр. см. обмахиваться.

с. сайлашыв, сай болув, суву аз болув.

сов. сайлашмакъ, сай болмакъ, суву аз болмакъ; река обмелела оьзен сай болгъан.

м. 1. (по гл. обменять) алышдырыв; предметы, годные для обмена алышдырмагъа ярайгъан затлар; 1. (по гл. обменяться) алышдырыв; перен. алышыв; обмен опытом сынав булан алышыв; ◊ обмен веществ физиол. ашны къаркъарада иритмекде болагъан процесслер.

несов. см. обменить(ся), обменять(ся).

сов. разг. см. обменять.

сов. прост. см. обменяться.

сов. кого-что алышдырмакъ; билмей алышдырып къоймакъ (нечаянно переменить); обменять книгу китапны алышдырмакъ.

сов. кем-чем 1. (произвести обмен) алышдырмакъ; билмей алышынып къалмакъ (нечаянно переменить друг у друга); обменяться книгами китаплар алышдырмакъ; 1. перен. алышмакъ, бир-бирине бермек; обменяться мнениями ойлар булан алышмакъ; обменяться приветствиями саламлашмакъ; обменяться адресами бир-бирине адреслерин бермек.

м. 1. (измерение) оьлчев, оьлчевюн алыв, оьлчевюн белгилев; 1. разг. (обман при отмеривании) оьлчевде алдатыв, кем оьлчев.

сов. разг. (оцепенеть) эсден таймакъ, оьлгендей болмакъ, къатып къалмакъ, алжамакъ.

несов., обмерить сов. 1. что (измерить по всем направлениям) оьлчемек, оьлчеп чыкъмакъ, оьлчевюн алмакъ, оьлчевюн белгилемек (гьар якъдан); 1. кого, разг. (обмануть при отмеривании) оьлчевде алдатмакъ, кем оьлчемек.

сов. разг. оьлчейгенде янгылмакъ.

несов. см. обмерить(ся).

сов., обметать I несов. что сибирип тайдырмакъ, сибирип чыкъмакъ; обмести стены тамланы сибирип чыкъмакъ.

сов. что 1. тепчимек (гесилген, тешилген ерни); обметать петли тюйме тешикни тепчимек; 1. безл. разг. чапурмакъ; губы обметало эринлери чапургъан.

несов. см. обмереть.

м. с.-х. 1. (действие) тартыв (тирменде); 1. (количество обмолотого зерна) тартылгъан ашлыкъны къадары.

несов. см. обмолотить.

сов. 1. (оговориться) янгылып сёз айтмакъ, сёзде янгылышмакъ; 1. (проговориться) ойламай айтып йибермек, билмей айтылып гетмек, оьзюнден ихтиярсыз сёйленмек, ярамайгъан затны айтып къоймакъ; ◊ не обмолвился ни единым словом бир сёз де айтмады.

ж. (оговорка) янгылып айтылгъан сёз, ойламай айтылып гетген сёз.

м. 1. (действие) ашлыкъ басыв, индыр басыв, тююв; 1. (количество обмолоченного зерна) басылгъан ашлыкъны къадары.

сов. что ашлыкъ басмакъ, индыр басмакъ, тюймек; обмолотить пшеницу будай басмакъ.

сов. что тартмакъ, тартып ун этмек (тирменде).

несов. см. обморозить(ся).

сов. что уьшютмек.

сов. уьшюмек.

м. эсден тайыв; ◊ лежать в обмороке эсден тайып ятмакъ; упасть в обморок эсден таймакъ, эсден тайып йыгъылмакъ.

прил. эсден тайгъан; обморочное состояние эсден тайгъан гьал.

сов. что чырмамакъ, чырмап байламакъ.

сов. разг. 1. (обмотать себя) чырмамакъ (бир затны оьзюгер); обмотаться шарфом (бойнуна) шарфны чырмамакъ; 1. (обвиться) чырмалмакъ.

ж. 1. (действие) чырмав; 1. (то, чем обмотано) чырмалгъан зат; 1. мн. обмотки (на ногах) чылгъавлар.

с. 1. (действие) башдан-аякъ гийим булан таъмин этив; 1. (одежда) форма гийим.

сов. кого-что башдан-аякъ гийим булан таъмин этмек.

сов. башдан-аякъ гийим булан оьзюню таъмин этмек, оьзюгер тарыкъ чакъы опуракъны алмакъ.

несов. см. обмундировать(ся).

несов. см. обмыть(-ся).

м. разг. сапун гесек (къоллана туруп гиччи болуп къалгъан сапун гесек).

сов. кого-что гьар ягъын жувмакъ, жувуп таза этмек; чаймакъ.

сов. жувунуп тазаланмакъ, оьзюню бир затын жувмакъ, жувулуп таймакъ, таза болмакъ.

несов., обмякнуть сов. разг. 1. (размякнуть) йымышалмакъ; морт болмакъ; 1. (стать вялым, расслабленным) гьалсыз болмакъ, жансыз болмакъ, кёп бош болмакъ.

несов. см. обметать II.

сов. эдепсизленмек, уятсызланмакъ, эдепсиз болмакъ, уятсыз болмакъ, гьаясыз болмакъ.

несов., обнадёжить сов. кого умутландырмакъ, умутлу этмек, сёз бермек, умут этдирмек.

несов. см. обнажить(ся).

сов. что 1. (оголить) ялангач этмек, ачмакъ, ачып къоймакъ, чечиндирмек; обнажить шею бойнун ачмакъ; обнажить голову башын ачмакъ, бёркюн чечмек; 1. (лишить листвы) ялангач этмек; япыракъларын тёкмек, япыракъсыз этмек; 1. (освободить от покрывающего слоя) ачмакъ; ялангач этмек; 1. перен. (раскрыть) ич юзюн ачмакъ, аянгъа чыгъармакъ; ачыкъгъа салмакъ; обнажить недостатки кемчилеклерин ачыкъгъа чыгъармакъ; 1. (вынуть из ножен) сувурмакъ, къынындан чыгъармакъ; обнажить меч къылычын сувурмакъ.

сов. 1. (оголиться) ялангач болмакъ, ачылмакъ, ачылып къалмакъ, чечинмек; 1. (лишиться листвы) ялангач болмакъ; япыракълары тёгюлмек, япыракъсыз болмакъ; 1. (освободиться от какого-л. покрова) ачылмакъ; ялангач болмакъ.

с. халкъгъа билдирив, малим этив; обнародование указа указны халкъгъа билдирив.

сов. что халкъгъа билдирмек, малим этмек, бары да халкъны арасына яймакъ; обнародовать указ указны халкъгъа билдирмек.

несов. см. обнаружить(ся).

сов. 1. кого-что (показать, выказать) ачмакъ, ачыкъ этмек, ачыкъгъа чыгъармакъ, гёрсетмек; ачыкъгъа салмакъ; 1. кого-что (отыскать) излеп тапмакъ; обнаружить книгу под столом китапны столну тюбюнден тапмакъ; 1. что (раскрыть) билмек, токъташдырмакъ, ачмакъ; обнаружить заговор яшыртгъын тилбир этивню ачмакъ.

сов. 1. (стать видимым, выказаться) гёрюнмек, билинмек, белгили болмакъ; ачыкъ болмакъ; на его лице обнаружился испуг ону юзюнде къоркъгъанлыкъ билинди; у него обнаружился талант к рисованию онда сурат этмеге гьюнер барлыгъы белгили болду; 1. (отыскаться) изленип табылмакъ, табылмакъ; 1. (стать явным, раскрыться) билинмек, уьстю ачылмакъ, белгили болмакъ; преступление обнаружилось яманлыкъны уьстю ачылды.

сов. 1. что чем (огородить): обнести изгородью айланасын чыр (чал) этмек, айланасын бегетмек, баруламакъ; 1. кого чем (угостить) гётерип айландырып юрютмек, айландырмакъ; обнести гостей бокалами къонакълагъа аякъ айландырмакъ; 1. кого чем (пропустить при угощении) бермей оьтюп гетмек, эс этмей гетмек.

несов. см. обнять(-ся).

с. ярлы болув, ярлылашыв, касиплешив, мискинлешив.

сов. ярлы болмакъ, ярлылашмакъ, касиплешмек, мискинлешмек.

сов. что 1. (придать вид нового, реставрировать) янгыртмакъ, ярашдырмакъ; обновить мебель мебелни янгыртмакъ; 1. разг. (впервые надеть) янгы опуракъ гиймек; биринчилей гиймек.

сов. янгыртылмакъ.

ж. разг. янгы алынгъан зат, янгы зат.

с. 1. (по гл. обновить) янгыртыв, ярашдырыв; 1. (по гл. обновиться) янгыртылыв.

несов. см. обновить(ся).

несов. см. обнести.

сов. что, прост. 1. (привыкнуть к одежде) гийип къаркъарагъа гелишдирмек, ерлешеген этмек (опуракъны); 1. (обтрепать) гийип тозмакъ.

сов. разг. 1. (износить свою одежду, обувь) опурагъы тозулмакъ, опурагъын тозмакъ; 1. (стать привычным в результате носки) гийилип къаркъарагъа гелишеген болмакъ.

мн. (ед. обносок м.) разг. гийилип эсги болгъан опуракъ.

сов., обнюхивать несов. кого-что гъар якъдан ийислеп къарамакъ, ийислемек.

сов. кого-что 1. къучакъламакъ; 1. перен. (охватить) къуршамакъ, къуршап алмакъ.

сов. къучакълашмакъ.

см. о.

сов. 1. что, прост. (собрать) алып жыймакъ; 1. кого-что, разг. (ограбить) чыгъарып алмакъ, таламакъ, урламакъ, барын-ёгъун чыгъарып алмакъ.

несов. см. обобщить.

с. 1. (действие) бир натижа чыгъарыв, бир натижагъа гелтирив; 1. (вывод) айры-айры фактланы тергевден чыгъарылгъан бир ой, натижа.

сов. что жамиятлашдырмакъ, арагъа салмакъ, ортакълашдырмакъ, ортакъ этмек (онгача мюлк болгъан иш къуралланы, хозяйство объектлени арагъа салып, бары да халкъны мюлкю этмек); обобществить производство ишлеп мал чыгъарывну, промышленностну жамиятлашдырмакъ; обобществить сельское хозяйство юрт хозяйствону жамиятлашдырмакъ.

сов. жамиятлашдырылмакъ, арагъа салынмакъ, ортакълашдырылмакъ.

с. 1. (по гл. обобществить) жамиятлашдырыв, арагъа салыв, ортакълашдырыв, ортакъ этив; обобществление орудий и средств производства ишлеп мал чыгъарывну къуралларын ва чараларын жамиятлашдырыв; 1. (по гл. обобществиться) жамиятлашдырылыв, арагъа салыныв, ортакълашдырылыв.

несов. см. обобществить(ся).

прич., прил. жамиятлашгъан, арагъа салынгъан, ортакълашдырылгъан; обобществлённый сектор сельского хозяйства юрт хозяйствону ортакълашдырылгъан тармагъы.

сов. что 1. (сделать обобщение) бир натижа чыгъармакъ, бир натижагъа гелтирмек; обобщить опыт работы ишден алынгъан сынавну бир натижагъа гелтирмек; 1. (объединить) бирлешдирмек.

сов. 1. кого-что бай этмек, байытмакъ; 1. что, перен. (сделать более богатым по содержанию и т. п.) артдырмакъ, толтурмакъ; обогатить свои знания оьзюню билимин артдырмакъ.

сов. 1. бай болмакъ, байымакъ; 1. перен. (стать богаче по содержанию и т. п.) артмакъ, толмакъ.

несов. см. обогатить(ся).

с. 1. (по гл. обогатить) бай этив, байытыв; перен. артдырыв, толтурув; 1. (по гл. обогатиться) бай болув, байыв; перен. артыв, толув.

сов. кого-что 1. озмакъ, алгъа чыкъмакъ, артындан етип оьтмек, алдынлыкъны алмакъ; 1. перен. озмакъ, алдынлыкъны алмакъ, уьстюн болмакъ, алгъа гетмек.

сов. что (объехать, обойти какое-л. место) айланып, ягъалап оьтмек, къабургъалап оьтмек.

с. аллагьыдай гёрюв, аллагь деп гьисап этив.

несов. кого-что аллагьыдай гёрмек, аллагь деп гьисап этмек.

с. 1. (по гл. обогреть) исси этив, иситив, йылытыв; 1. (по гл. обогреться) исинив, исси болув.

несов. см. обогреть(ся).

сов. кого-что, разг. исси этмек, иситмек, йылытмакъ; обогреть комнату уьйню исси этмек.

сов. разг. исинмек, исси болмакъ; обогреться у костра отну алдында исинмек.

м. тогъай; обод колеса дёгерчикни тогъайы.

сов. что 1. (содрать) сыдырмакъ, арчымакъ; сыдырып алмакъ, арчып алмакъ; ободрать кору къабугъун арчымакъ; 1. разг. (исцарапать) тырнап сыдырып алмакъ; тырнап ярахсыз этмек, гьар ерин тырнамакъ; 1. разг. (изорвать) йыртып пара-пара этмек, йыртмакъ.

с. гёнгюн ачыв, къувнатыв, кеплендирив, шат этив.

сов. кого-что гёнгюн ачмакъ, къувнатмакъ, кеплендирмек, шат этмек.

сов. гёнгю ачылмакъ, къувнамакъ, кепленмек, шат болмакъ.

несов. см. ободрить(-ся).

прич., прил. (гёнгюн) къувнатагъан; ободряющая весть (гёнгюн) къувнатагъан хабар.

с. бек сююв, артыкъ даражада сююв, жаныдай гёрюв.

несов. кого-что бек сюймек, артыкъ даражада сюймек, жаныдай гёрмек.

сов. кого-что и без доп., разг. къаравуллап токътап турмакъ, къарап турмакъ, гёзлемек.

сов., обожествлять несов. кого-что аллагьыдай гёрмек, аллагь деп гьисап этмек.

м. обоз (1. юк алып барагъан арбаланы кериваны; 1. уст. асгер бёлюклерде транспорт чаралары).

сов. кого-что, разг. яман сёз булан ат такъмакъ, сёкмек.

сов. кого ачувландырмакъ, оьчюкдюрмек, къазапландырмакъ.

сов. ачувланмакъ, оьчюкмек, къазапланмакъ.

несов., обознаться сов. разг. танывда янгылышмакъ (таныш тюгюл адамгъа таныш деп эсине гелип янгылмакъ).

несов. 1. см. обозначить; 1. (значить, иметь значение) маънасы болмакъ, маъна бермек, гёрсетмек, англатмакъ; что обозначает эта цифра? шу цифра не гёрсете?

несов. см. обозначиться.

с. 1. (действие) белгилев, гёрсетив; 1. (знак) белги, ишара; условные обозначения шартлы белгилер.

сов. что 1. (отметить) белгилемек, гёрсетмек; 1. (сделать заметным) билинеген этмек, белгили этмек, ачыкъ этмек, гёрсетмек.

сов. белгиленмек, гёрюнмек; гёрюнеген болмакъ, билинеген болмакъ.

м. къаравчу, тергеп турувчу (тергеп къарап, билгени гьакъында газетге, журналгъа язагъан адам).

несов. см. обозреть.

с. 1. (осмотр чего-л.) тергеп чыгъыв, къарап чыгъыв, тергеп гёрюв, къарап гёрюв, гёзден гечирив; 1. перен. (исследование чего-л.) тергеп къарав, тергеп билив; 1. (обзор) обзор, обзор языв (бир масъаланы гьакъындагъы материалны тергеп, шо гьакъда къысгъаракъ маълумат берив); 1. театр. обозрение (гюнлюк бир темагъа язылгъан, айры-айры номерлерден жыйылгъан театр яда эстрада оюну).

сов. что 1. (осмотреть) тергеп чыкъмакъ, къарап чыкъмакъ, тергеп гёрмек, къарап гёрмек, гёзден гечирмек; 1. перен. (исследовать) тергеп къарамакъ, тергеп билмек.

только мн. обой (тамгъа тутагъан кагъыз яда къумач).

ж. воен. обойма (тюбекге яда тапанчагъа бир тирет салынгъан патронланы къысып тутуп сакълайгъан темир).

сов. 1. что и без доп. (вокруг чего-л.) дёрт де ягъындан айланмакъ, айланып чыкъмакъ, къырыйындан оьтмек, айланып юрюмек; обойти вокруг дома уьйню айланасындан оьтмек; 1. кого-что (посетить) гирип-гирип чыкъмакъ, ер-ерге барып чыкъмакъ; он обошёл всех друзей ол бары да ёлдашларына гирип-гирип чыкъды; 1. (стать известным, распространиться) яйылмакъ, белгили болмакъ; 1. что, перен. (уклониться) къоюп оьтмек, баш къачырмакъ; они обошли эту тему олар шо теманы къоюп оьтдюлер.

сов. 1. разг. (стоить) токътамакъ, олтурмакъ; это обойдётся очень дорого бу бек багьа олтуражакъ; 1. (довольствоваться)таманлыкъ этмек; он обойдётся одной бутылкой молока ол бир шиша сют булан таманлыкъ этежек; 1. (поступить с кем-л. каким-л. образом) иш гёрмек, аралыкъ тутмакъ, къарамакъ, къыйышмакъ; они обошлись с ним как со своим олар ону булан, оьз адамы булан йимик иш гёре эдилер; 1. разг. (кончиться) битмек, тамамланмакъ; всё обошлось благополучно бары да зат арив битди.

сов. кого-что урламакъ, кёп затын урламакъ, бары да затын урламакъ.

ж. 1. къабукъ, уьст къат; 1. анат. пердев, оьнг; слизистая оболочка йылавукъ оьнг; роговая оболочка гёз бебейини уьст пердевю.

прил. сукъландырагъан, ушатдырып башын-гёзюн чырмайгъан, оьзюне тартагъан, исиндирип къоягъан, алдандырагъан.

сов. кого сукъландырмакъ, сукъландырып, (оьзюн) ушатдырып башын-гёзюн чырмамакъ, оьзюне тартмакъ, исиндирмек; алдатмакъ.

сов. сукъланмакъ, сукъланып, ушатып къалмакъ, исинмек; алданмакъ.

несов. см. обольстить(ся).

с. 1. (по гл. обольстить) сукъландырыв, оьзюне тартыв, исиндирив; алдатыв; 1. (по гл. обольститься) сукъланыв, исинип къалыв, исинив; алданыв.

сов. 1. уст. и обл. (ослабеть) бек гьавкъатдан таймакъ, зайыплашмакъ, алжап къалмакъ; 1. разг. (оторопеть) гьайран болуп къалмакъ.

с. ийис билив, ийисни сезив.

несов. что ийислемек.

ж. фин., эк. айланагъанлыкъ, айланывлукъ.

несов. см. обернуть(ся).

м. разг. яланаякъ, саякъ, делбезер (йыртыкъ опуракълар гийип юрюйген адам).

сов. что 1. (сорвать) юлкъмакъ, юлкъуп алмакъ; 1. (порвать, оторвать) уьзмек, уьзюп алмакъ; 1. перен. (прекратить) токътатмакъ, бёлмек, гесмек; оборвать свою речь оьзюню сёзюн бёлмек.

сов. 1. (порваться) уьзюлмек; верёвка оборвалась йип уьзюлген; 1. (упасть) йыгъылмакъ (лавлюп, тайышып); 1. перен. (сразу прекратиться) токътап къалмакъ, гесилмек.

ж. бюрюшме, бюкме; аборка, бюкме этилип бюрюшдюрюлген этек.

ж. оборона, сакълав, къорув (душман асгерлер басып геливден элни къоруп сакълав).

прил. оборона этеген, душмандан сакълайгъан, оборона учун этилген; оборонительные сооружения оборона учун этилген къурулушлар.

прил. якъланыв…; якъланыв учун ишлейген; оборонный завод якъланыв учун ишлейген кархана.

ж. оборонагъа гьюнерлилик, оборонагъа гьазирлик, душмандан сакъланмагъа болагъанлыкъ.

прил. оборонагъа гьюнери бар, душмандан сакъланмагъа болагъан.

несов. кого-что сакъламакъ, душмандан сакъламакъ, оборона этмек, якъламакъ; оборонять крепость къаланы душмандан сакъламакъ.

несов. сакъланмакъ, душмандан сакъланмакъ, оборона этилмек, якъланмакъ.

м. 1. (круг при вращении) дёгерек айланыв, айланыв; оборот колеса дёгерчикни айланыву; 1. (цикл в каком-л. процессе) айландырылыв, оборот; оборот капитала эк. капиталны айландырылыву; 1. ком. (операция) оборот, иш; пустить в оборот ишге салмакъ, къолламагъа башламакъ; 1. фин. (сумма) оборотдагъы акъчаны жамы, ишге салынгъан акъчаны жамы; 1. (направление, течение) кюй, форма; болезнь приняла скверный оборот аврув яман форма алды; 1. (выражение) сёйлев форма, оборот; 1. (оборотная сторона чего-л.) терс яны, арт яны; ◊ взять в оборот разг. эс тапдырмакъ, къысмакъ.

прил. разг. жагь, енгил, бажарывлу.

прил. 1. терс, арт; оборотная сторона терс яны; 1. эк. оборотдагъы, ишге салынгъан.

с. 1. (действие) къуралландырыв, къураллар булан таъмин этив, ясандырыв; 1. (совокупность устройств, приборов и т. п.) тарыкъ-герек къураллар, инвентарь; получить новое оборудование янгы тарыкъ-герек къуралланы алмакъ.

сов. и несов. что къуралландырмакъ, къураллар булан таъмин этмек, ясандырмакъ.

с. 1. (действие) кюрчюлев, далиллер гелтирив, исбат этив; 1. (довод) кюрчю, далил, исбат.

ж. кюрчюленгенлик, далилленгенлик, исбат этилгенлик.

прил. кюрчюленген, кюрчюлю, далилли, далилленген, исбат этилген; обоснованное решение далилли къарар.

сов. что кюрчюлемек, далиллер гелтирмек, исбат этмек.

сов. разг. орунлашмакъ, мекенли кюйде ерлешмек; обосноваться на новом месте янгы ерде орунлашмакъ.

несов. см. обосновать(ся).

сов. кого-что айырып онгача этмек, айры этмек, айырмакъ, янгыз этмек, айрыча салмакъ.

сов. айры болмакъ, айрылмакъ, айрыча салынмакъ.

с. 1. (по гл. обособить) айры этив, айырыв, янгыз этив, айрыча салыв; 1. (по гл. обособиться) айры болув, айрылыв, айрыча салыныв.

нареч. айры кюйде, айрыча, айырып, айрылып; держаться обособленно айрылып турмакъ.

ж. айрылыкъ, айрылгъанлыкъ, айры турагъанлыкъ, айрычалыкъ.

прил. айры, айрылгъан, айры турагъан, айры токътагъан; обособленный участок земли айры участка (топуракъ).

несов. см. обособить(ся).

с. 1. (по гл. обострить) иттилешдирив, итти этив; гючлендирив; оьрчюкдюрюв; 1. (по гл. обостриться) иттилешив; гючленив; оьрчюгюв; обострение болезни авруву гючленив; обострение отношений аралыкъ оьрчюгюв.

сов. что 1. иттилешдирмек, назиклешдирмек, итти этмек; гючлендирмек; обострить внимание тергевню гючлендирмек; 1. (довести до крайности) оьрчюкдюрмек; обострить отношения аралыкъны оьрчюкдюрмек.

сов. 1. (о чертах лица) бети сорулмакъ, назиклешмек, иттилешмек (арыкълыкъдан); 1. (стать острее, восприимчивее) иттилешмек, назиклешмек; гючленмек; 1. (стать напряжённее) оьрчюкмек, тартышыв артмакъ; 1. (резко ухудшиться) бек бузулмакъ, яманлашмакъ.

прил. 1. (о восприятии, ощущениях) иттилешген, назиклешген; гючленген; обострённое внимание гючленген тергев; 1. (напряжённый) оьрчюкген, оьчюкген; обострённые отношения оьрчюкген аралыкъ.

ж. къырый, ягъа; обочина дороги ёл ягъа.

прил. оьз ара, гьар эки якъдан, экевю де; по обоюдному согласию эки де якъны разилиги булан.

прил. эки де ягъы итти, эки де ягъы гесеген; обоюдоострый меч эки де ягъы гесеген къылыч.

см. об‐.

несов., обработать сов. что 1. (выделать) ишлетмек, ишлеп гьазирлемек; обработать кожу гённю ишлеп гьазирлемек; 1. (возделать) ишлетмек, онгармакъ; обработать землю топуракъны ишлетмек; 1. (отделать) уьстюнде ишлеп камил этмек, онгармакъ; обработать статью статьяны (макъаланы) уьстюнде ишлеп онгармакъ.

ж. ишлетив; онгарыв; устюнде ишлев.

сов. кого шатландырмакъ, сююндюрмек, къувандырмакъ, иштагьландырмакъ.

сов. шатланмакъ, сююнмек, къуванмакъ.

м. 1. (вид, облик) келпет, гёрюнюш; юз, бет; 1. (тип, характер) келпет, тип, образ, хасият; образ Павла Корчагина Павел Корчагинни келпети; 1. (порядок, способ) кюй, къайда; образ действий иш гёрюв къайдасы; образ мыслей ойлашагъан кюю; каким образом? нечик?, нечик болупдур?; никоим образом гьеч, гьеч бир де.

м. уьлгю; ткани новых образцов янгы уьлгюлю къумачлар; служить образцом уьлгю гьисапда болмакъ.

прил. чебер, арив, уста; образный язык писателя язывчуну чебер тили.

с. 1. (обучение, просвещение) билим берив, охутув; билим алыв, охув; 1. (совокупность знаний) билим; высшее образование оьр билим; техническое образование технический билим; получить образование билим алмакъ, охумакъ.

с. 1. (по гл. образовать I) этив, болдурув, яратыв; къурув, тизив (организация чего-л.); образование избирательных округов сайлав округлар къурув; 1. (по гл. образоваться) этилив, болув, яратылыв, тувулув; къурулув, тизилив; процесс образования курганов къабур тёбелени этилив процесси, къабур тёбелени этилген кюю.

ж. билим алгъанлыкъ, охугъанлыкъ; культурныйлик.

прил. (получивший образование) билим алгъан, билимли, охугъан; культурный.

сов. и несов. кого, уст. (обучить) билим бермек, охутмакъ, уьйретмек, тарбияламакъ.

сов. и несов. что 1. (создать) этмек, болуп токътамакъ, болдурмакъ, яратмакъ; горы образовали гряду тавлар сыдырыв болуп токътагъан; 1. (составить, организовать) къурмакъ, тизмек; образовать правительство гьукумат къурмакъ.

сов. и несов. 1. (получиться, возникнуть) этилмек, болмакъ, яратылмакъ, тувулмакъ; 1. (организоваться) къурулмакъ, тизилмек; 1. разг. (наладиться, устроиться) тизилмек, онгарылмакъ.

несов. см. образовать 1.

несов. см. образоваться.

сов. кого, разг. гьакъыл бермек, гьакъылгъа салмакъ, гьакъыллы этмек, эс тапдырмакъ.

сов. разг. гьакъыллы болмакъ, гьакъылгъа тюшмек, эс тапмакъ.

прил. уьлгюлю; камиллешген; образцовый порядок уьлгюлю низам.

м. уьлгю; образчик ткани уьлгю учун къумач гесек.

сов. что, разг. (вставить в рамку) рамкагъа салмакъ.

с. 1. (действие) рамкагъа салыв; 1. рамка.

несов. см. обрамить.

несов., обрасти сов. 1. (покрыться слоем растительности) айланып оьсмек, оьсюп къапламакъ; 1. чем (покрыться слоем чего-л.) басмакъ; обрасти жиром май басмакъ; 1. чем, разг. къуршалмакъ, толмакъ; города обросли посёлками шагьарлар юртлар булан къуршалгъан.

сов. кого-что 1. прям., перен. (повернуть, направить) онгармакъ, бакъдырмакъ; обратить орудия на неприятеля топланы душмангъа онгармакъ; обратить лицо к собеседнику юзюн лакъыр этеген адамгъа бакъдырмакъ; 1. (превратить) айландырмакъ; ◊ обратить в бегство къуваламакъ; обратить в шутку масхарагъа салмакъ, масхарагъа айландырмакъ; обратить внимание тергев бермек.

сов. 1. прям., перен. (устремить, направить) бакъдырылмакъ, бакъмакъ; 1. ёлукъмакъ, ёлугъуп къарамакъ; обратиться к директору директоргъа ёлугъуп къарамакъ (айтмакъ); 1. (превратиться) айланмакъ; ◊ обратиться в бегство къачмакъ.

нареч. 1. (в обратном направлении, назад) гери; къайтып, къайтарып; получить деньги обратно акъчаны къайтарып алмакъ; вернуться обратно къайтып гелмек; 1. разг. (наоборот) терсине; бирисилей.

прил. 1. (ведущий назад) къайтагъан, гери къайтагъан; обратный путь къайтагъан ёл; ; 1.: обратная сторона чего-л. терс яны, терси, чюйреси; 1. (противоположный) гери, къаршы; обратный смысл къаршы маънасы; ◊ обратный билет барма да къайтма да ярайгъан билет (темир ёлда).

несов. см. обратить.

несов. 1. см. обратиться; 1. эк. юрюлмек; айландырылмакъ (находиться в обороте); бумажные деньги обращаются наравне с металлическими кагъыз акъча металл акъча булан тенг юрюле; 1. с кем (обходиться) аралыкъ тутмакъ, нечик де бир кюйде болмакъ, иш гёрмек, къарамакъ, къыйышмакъ; хорошо обращаться с детьми яшлар булан яхшы болмакъ; 1. с чем (пользоваться) къолламакъ, пайдаланмакъ; обращаться с приборами къуралланы къолламакъ; 1. (вращаться, двигаться) айланмакъ, гьаракат этмек.

с. 1. айландырыв; обращение простых дробей в десятичные простой дробланы онлукъ дроблагъа айландырыв; 1. (к кому-л. с просьбой и т. п.) ёлугъув, ёлугъуп къарав; 1. эк. юрюлюв (хождение); айландырылыв (оборот); обращение капитала капиталны айландырылыву; 1. (обхождение) аралыкъ тутув, оьзюн тутув; гишиге къарайгъан кюю, гиши булан оьзюню тутагъан кюю, гиши булан аралыгы; хорошее обращение с людьми халкъ булан яхшы аралыкъ тутув; 1. (пользование чем-л.) къоллав, пайдаланыв; умелое обращение с инструментом къуралланы арив къоллав; 1. (призыв) обращение, чакъырыв; обращение Всемирного Совета Мира Парахатлыкъны Бютюн Дюнья Советини чакъырыву; 1. грам. обращение.

м. 1. (край) къырый; книга с золотым обрезом къырыйлары варакълы китап; 1. (винтовка) учу гесилген тюбек; ◊ в обрез разг. болуп къалагъан чакъы, артыкъсыз.

с. рел. сюннет этдирив (дин адат).

сов., обрезать несов. 1. что (срезать) гесмек, гесип тайдырмакъ; гесип къысгъартмакъ (укоротить); 1. что (поранить) гесмек, гесип яра салмакъ; 1. кого-что, перен. разг. (оборвать) гесмек, гесип къоймакъ, сёзюн къыркъмакъ; обрезать на первом слове биринчи сёзюнде гесип къоймакъ, бир сёз айтгъандокъ гесип къоймакъ.

сов., обрезаться несов. разг. оьзюню бир ерин гесмек.

м. гесек (гесилгенде, бичилгенде чыкъгъан гесек); обрезки бумаги кагъыз гесеклер.

несов. см. обречь.

прил. авур, къыйын, четим; обременительная обязанность авур борч, авур къуллукъ, четим борч.

сов., обременять несов. кого-что чем. къыйынлы гьалгъа салмакъ, аварагъа, четимликге салмакъ.

сов., обретать несов, кого-что тапмакъ, излеп тапмакъ, къыдырып тапмакъ; обрести покой рагьатлыкъ тапмакъ; обрести друзей къурдашлар тапмакъ.

несов. уст. и разг. (находиться) бир ерде яшамакъ, турмакъ, болмакъ.

сов. кого-что тарытмакъ; обречь на одиночество янгызлыкъгъа тарытмакъ.

ж. тарыгъанлыкъ, умутсузлукъ, балагьдан къутулмажакълыкъ, дагъылажакълыкъ.

прил. балагьгъа тарыжакъ, умут уьзген, балагьдан къутулмажакъ, дагъылажакъ.

сов. что 1. (обвести чертой) айландырып гьызмакъ; 1. перен. (описать) суратламакъ.

сов. 1. (стать видимым) гёрюнмек; 1. перен. (обнаружиться, стать очевидным) билинмек, ачыкъ болмакъ, ачыкъгъа чыкъмакъ.

несов. см. обрисовать(ся).

сов. что юлюмек; обрить голову башын юлюмек.

сов. юлюнмек, оьзю-оьзюн юлюмек.

м. ист. ясакъ.

сов. что, разг. тюшюрмек, тюшюрюп тас этмек; обронить ключ ачгъычны тюшюрмек.

несов., обрубить сов. что (балта булан) гесип тайдырмакъ; гесип къысгъартмакъ (укоротить).

м. гесилген къысгъа агъач, томпур.

сов. кого-что сёкмек, урушмакъ.

м. къыршав (бочкеде).

несов. см. обручить(ся).

с. 1. церк. гелешегенде килисада гиевге ва гелинге юзюк тагъыв (дин); 1. (помолвка) гелешив.

сов. кого гелешмек.

сов. гелешинмек.

сов. что 1. (развалить) авдармакъ, бузуп авдармакъ, бузмакъ; дагъытмакъ; обрушить стену чырны бузуп авдармакъ; 1. на кого-что, перен. (направить) бакъдырмакъ; салмакъ; атмакъ; обрушить свой гнев на собеседника ачувун оьзю булан лакъыр этеген адамгъа бакъдырмакъ.

сов. 1. (обвалиться) авмакъ, бузулуп авмакъ, чёкмек; дагъылмакъ; 1. на кого-что, перен. (накинуться) екирмек, урушуп, бетлеп, протест этип, уьстюне чапмакъ, уьстюне тюшмек, гизирикленмек, къарышмакъ; 1. на кого-что, перен. (напасть) хапарсыздан чапгъын этмек, гьужум, атака этмек; обрушиться на врага хапарсыздан душмангъа чапгъын этмек.

м. 1. (по гл. оборвать 1. уьзюв, уьзюп алыв; 1. (по гл. оборваться 1. уьзюлюв; обрыв проводов теллени (проводланы) уьзюлювю; 1. (место, где оборвано) уьзюлген ер; 1. (крутой откос) яр.

несов. см. оборвать(ся).

прил. 1. (крутой, отвесный) тик, тик ярлары булангъы; обрывистые берега реки тик ярлары булангъы оьзен ягъалар; 1. бёлюнеген, бёлюнюп-бёлюнюп этилеген; обрывистая речь бёлюнюп-бёлюнюп айтылагъан речь (сёз).

м. 1. (кусок) гесек, айрылгъан гесек, уьзюлген гесек; 1. перен. (незаконченная часть) тамам болмай къалгъан пайы; гесек, къалгъаны.

сов., обрызгивать несов. кого-что бюркмек, чачыратып сепмек.

сов. что, разг. эллеп чыкъмакъ; къыдырып, айланып чыкъмакъ.

прил. шишген оьнглю, бюрюшюп-бюрюшюп саллангъан оьнглю.

сов. оьнгю шишмек, бюрюшюп-бюрюшюп салланмакъ.

прил. см. обрюзглый.

м. адат.

сов., обсаживать несов. что айланасына орнатмакъ; обсадить дорогу тополями ёлну эки янына субай таллар (къарагъайлар) орнатмакъ.

несов. см. обсосать.

ж. обсерватория (юлдузланы, гьаваны гьалына тергев юрютмек учун онгарылгъан ер, учреждение).

с. тергев, ахтарыв.

сов. и несов. кого-что тергемек, ахтармакъ; обследовать работу ишни тергемек.

с. къуллугъун этив, къуллугъун кютюв; культурное обслуживание покупателей алывчуланы культурный кюйде къуллугъун кютюв.

несов. 1. кого-что къуллугъун этмек, къуллугъун кютмек; 1. что къуллукъ этмек, ишлемек; обслуживать десять станков он тезгагьгъа къуллукъ этмек.

прич., прил. къуллугъун этеген, къуллукъ этеген; обслуживающий персонал къуллукъ этеген адамлар.

сов. см. обслуживать 1.

сов. что 1. айландырып дёрт де ягъындан сормакъ; 1. перен. прост. (всесторонне рассмотреть) гьар якъдан ойлап, тергеп къарамакъ.

сов. кепмек, къурумакъ (айланасы яда уьстю).

сов. 1. кого-что чем (поставить что-л. вокруг) айланасын къуршап тизмек; 1. что (меблировать) тизмек, уьйню тарыкъ-герегин салып тизмек; 1. что, перен. (устроить) таъмин этмек; онгармакъ; хорошо обставить праздник байрамны яхшы кюйде онгармакъ; 1. кого, прост. (обмануть) алдатмакъ.

сов. разг. 1. (окружить себя) къуршалмакъ, оьзюню айланасына бир затлар салып къуршалмакъ; обставиться книгами китаплар булан къуршалмакъ; 1. (обзавестись мебелью) уьюню тарыкъ-герегин алып тизмек.

несов. см. обставить(ся).

ж. 1. (меблировка) уьйню тарыкъ-гереги, уьй матагьлар; 1. (положение) гьал, шарт.

прил. 1. (подробный) толу, тындырыкълы, дурус; 1. разг. (рассудительный) жыйнакълы, бютюн; обстоятельный человек бютюн гиши.

с. 1. (сопутствующее явление) гьал; иш; шарт; смягчающее вину обстоятельство айыбын енгиллешдиреген иш; 1. мн. обстоятельства (совокупность условий) шартлар, гьаллар; затруднительные обстоятельства къыйынлашдырагъан шартлар; по семейным обстоятельствам уьягьлю гьаллагъа гёре; 1. грам. гьал; обстоятельство образа действия кюй гьал.

несов. турмакъ, токътамакъ, болмакъ; дела у него обстоят хорошо ону ишлери яхшы.

м. атышыв; под обстрелом атышывну тюбюнде, гюллени тюбюнде; обстрел из орудий топлар булан атышыв.

несов. см. обстрелять.

прил. (испытанный в боях) давларда сыналгъан, гюллени тюбюнде болгъан.

сов. кого-что атышывгъа тутмакъ; обстрелять противника из пулемёта душманны пулемётгъа тутмакъ.

несов., обстричь(-ся) сов. см. остричь(ся).

сов. что дёгерек айландырып сюргюлемек: бары да ерин сюргюлемек; ёнуп тегишлемек.

сов. что, разг. биналар тикмек, биналардан толтурмакъ.

сов. разг. оьзю учун биналар тикмек.

сов., обстругивать несов. см. обстрогать.

ж. обструкция (буржуазный жамият шартларында, къаршылыкъ этмек мурат булан генгешив мажлисни, жыйынны барышын бузув; иш этип бир ишни бузмакъ учун, йырмакъ учун бакъдырылгъан иш).

несов., обступить сов. кого-что къуршап алмакъ, айланасын алмакъ, ортагъа алмакъ; дети обступили учительницу яшлар учительницаны айланасын алдылар.

сов., обсуждать несов. что арагъа салып ойлашмакъ, ойлашып къарамакъ, арагъа салып чечмек.

с. арагъа салып ойлашыв, ойлашып къарав, арагъа салып чечив; подвергнуть обсуждению ойлашмакъ учун арагъа салыв.

несов. см. обсушить(ся).

сов. что къурутмакъ, къуру этмек, кепдирмек; обсушить мокрую одежду сув болгъан опуракъны къурутмакъ.

сов. уьстюн-боюн къурутмакъ; обсушиться у костра отну алдында уьстюн-боюн къурутмакъ.

сов. кого янгылыш гьисап этип алдатмакъ, кем гьисап этмек; кем бермек, кем къайтармакъ (берилеген акъчаны); обсчитать покупателя алывчугъа акъчаны кем къайтармакъ.

сов. гьисап этивде янгылмакъ.

несов. см. обсчитать(ся).

м. разг. 1. (по гл. обсчитать) янгылыш гьисап этип алдатыв, кем гьисап этив; кем берив, кем къайтарыв (акъчаны); 1. (по гл. обсчитаться) гьисап этивде янгылыв.

сов., обсыпать несов. кого-что себелемек, себип толтурмакъ, бары да ерине сепмек.

несов. см. обсохнуть.

несов. см. обтаять.

несов. см. обточить.

сов. буз ирип таймакъ; окна обтаяли терезелердеги буз ирип тайгъан.

прил. сыпгъырылагъан (юрюгенде гьаваны къаршы урунуву аз болагъан формадагъы, мас. автомобил, учакъ, вагон).

несов. см. обтечь.

сов. кого-что 1. сибирмек; обтереть лоб платком мангалайын явлукъ булан сибирмек; 1. (протереть) ишымакъ, сюртмек; обтереть руки одеколоном къолларын одеколон булан ишымакъ; 1. разг. (сделать потёртым) гийип тозмакъ, къыржылтмакъ.

сов. 1. (вытереться) оьзю-оьзюн сибирмек; 1. (протереться) оьзю-оьзюн ишымакъ, оьзю-оьзюне сюртмек; 1. разг. (обноситься) гийип оьзюню опурагъын тозмакъ, къыржылтмакъ.

сов., обтёсывать несов. что ёнуп, чабып уьстюн тегишлемек.

сов. что и без доп. айланып агъып чыкъмакъ, агъылмакъ.

с. 1. (действие) ишып сибирив (биревню яда оьзю-оьзюн сув яда оьзге бир сувлу зат булан сув этилген полотенцени, чюпюрекни санлагъа ишыв); 1. разг. (жидкость) сюртюлеген зат.

несов. см. обтереть(ся).

сов. что чарлап тегишлемек; чарлап этмек, билеп тегишлемек, тишеп тегишлемек; обточить камень ташны тишеп тегишлемек.

сов. что, разг. гийип тозмакъ, йыртмакъ, эсги этмек.

сов. разг. уьстю-бою тозулмакъ, йыртылмакъ, эсгиленмек.

прил. разг. гийилип тозулгъан, йыртылгъан, эсгиленген.

несов. см. обтянуть.

ж.: в обтяжку къапланып турагъан этип, тар этип.

сов. что тартып, къысып гийирип салмакъ (тикмек), сыланып турагъан кюйде тартмакъ; уьстюне тутмакъ; обтянуть диван клеёнкой дивангъа клеёнка тутмакъ.

несов. см. обуть(ся).

прил. аякъ гийим…; обувной магазин аякъ гийим магазини; обувная фабрика аякъ гийим фабрик.

ж. аякъ гийим.

несов. см. обуглить(ся).

сов. что къаравландырмакъ, гюйдюрмек, кёмюрлендирмек (уьстюн гюйдюрюп).

сов. къаравланмакъ, гюймек, кёмюрленмек.

ж. тарыкъсыз юк, авурлукъ.

сов., обуздывать несов. 1. кого (надеть узду) югенлемек, юген салмакъ, авузлукъ салмакъ; 1. кого-что, перен. (сдержать, умерить) заралы теймейген этмек, токътатмакъ, эбинден гелмек, бойсындырмакъ; обуздать поджигателей войны давну отун къабуздурувчуланы токътатмакъ.

сов. что тар этмек, тыгъыс этмек; обузить пальто пальтону тар этмек.

несов. кого-что (волновать, овладевать) гьалеклендирмек, къарсалатмакъ; его обуревали сомнения ону шеклик гьалеклендире эди.

сов., обусловливать несов. что 1. (ограничить условием) шарт этмек, шарт салмакъ; 1. (послужить причиной) шарт болмакъ, себеп болмакъ.

сов. 1. кого-что (надеть обувь) аякъларына зат гийдирмек; мать обула сына анасы уланыны аякъларына зат гийдирди; 1. что, разг. (надеть на ноги) аякъларына зат гиймек; обуйте старые туфли! эсги туфлилени гийигиз!

сов. аякъларына зат гиймек.

м. енгсе, топас яны (мас. балтаны енгсеси, арты; гьар не итти авузлу затны топас яны); ◊ плетью обуха не перешибёшь посл. къамучу булан уруп балтаны енгсесин сындырмассан; как обухом по голове разг. башына балтаны арты булан ургъандай.

несов. см. обучить.

несов. 1. см. обучиться; 1. (проходить обучение) охумакъ, уьйренмек; билим алмакъ; он обучается в школе о школада охуй.

с. 1. (по гл. обучить) охутув, уьйретив; бесплатное обучение гьакъсыз охутув; 1. (по гл. обучаться) охув, уьйренив; билим алыв.

сов. кого чему или с неопр. охутмакъ, уьйретмек; обучить ремеслу саниятгъа уьйретмек; обучить иностранным языкам тыш пачалыкъланы тиллерине уьйретмек, ят тиллеге уьйретмек.

сов. чему или с неопр. уьйренмек; билим алмакъ; обучиться письму язывгъа уьйренмек.

м. къулач, къучакъ, тутам, къысым; дуб в три обхвата уьч къулач базыкълыгъында эмен.

сов., обхватывать несов. кого-что къучакълап тутмакъ, къуршап алмакъ.

м. айланыв, айланып чыгъыв, айланыш, айланып къарав, айланып юрюв; обход врача доктор айланып къарав; ночной обход гечеги айланыв; ◊ в обход 1. (кругом) айланып; идти в обход айланып бармакъ; 1. (уклоняясь от чего-л.) тайышыв, баш къачырыв; действовать в обход закона закондан тайышып иш гёрмек; 1. воен. (заходя с флангов) айланып барып къабургъадан яда артдан урув.

ж. илиякълылыкъ, ярап билегенлик, ягъымлылыкъ, яхшы хасиятлылыкъ, эдеплилик.

прил. илиякълы, ярап билеген, ягъымлы, яхшы хасиятлы, эдепли.

несов. см. обойти(сь).

прил. айланч, айланып барагъан; обходный путь айланч ёл.

м. обходчик, къаравул, бир затгъа айланып къарап юрюйген ишчи, тергевчю, обходчик; путевой обходчик ёлгъа айланып къарап юрюйген ишчи.

с. аралыкъ тутув, оьзюн тутув; гишиге къарайгъан кюю, гиши булан оьзюню тутагъан кюю, гиши булан аралыгъы.

сов. 1. что, разг. (вычистить) тазаламакъ, таза этмек; обчистить пальто пальтону тазаламакъ; 1. что, разг. арчымакъ, арчылламакъ; обчистить мандарин мандаринни арчымакъ; 1. кого-что, перен. прост. (обокрасть) урламакъ, кёп затын урламакъ; утмакъ, кёп затын утмакъ (обыграть в азартную игру).

сов. разг. тазаланмакъ, оьзюню уьстюн-боюн тазаламакъ.

несов., обшарить сов. что, разг. хотгъамакъ, хоталанмакъ; бары да ерни тергеп, тюнтюп чыкъмакъ; харманып, ахтарып чыкъмакъ.

несов. см. обшить.

ж. 1. (действие) тигип омуз салыв, омуз тутув, омуз этив (по краю); такъта урув, такъта тутув (напр. досками); 1. (кайма) омуз; кружевная обшивка куржубалы омуз; 1. (напр. доски) урулгъан такъта, тутулгъан такъта; обшивка дома уьйню къалкъы ягъаларына урулгъан такъта.

прил. 1. (очень большой) бек уллу, генг, кёп ер тутагъан; обширный сад уллу бав; 1. перен. (пространный) узун; обширный доклад узун доклад; 1. перен. (значительный) терен, кёп; обширные знания терен билим, кёп билим; 1. перен. (многочисленный) кёп санавда, кёп; обширные знакомства кёп танышлар.

сов. 1. что чем (сделать кайму) тигип омуз салмакъ, омуз этмек, омуз тутмакъ; 1. что чем (обить напр. досками) такъта урмакъ, такъта тутмакъ; бир затны къаплап урмакъ; 1. кого-что, разг. (сшить для многих) барына да опуракъ тикмек; обшить всю семью бары да уьягьлюге опуракъ тикмек.

м. енг уч.

несов. къатнашмакъ, аралыкъ тутмакъ, байлав тутмакъ.

прил. бютюн шагьар…; бары да шагьар учун ортакъ, бары да шагьар къурумланы бирлешдиреген; общегородская конференция учителей учителлени бютюн шагьар конференциясы.

прил. бютюн пачалыкъны; савлай пачалыкъгъа ортакъ; общегосударственные интересы бютюн пачалыкъны интереслери (пайдасы).

прил. 1. (дешёвый) барыны да гючю етишеген (учуз); 1. (популярный) бары да халкъгъа англашылагъан, тынч; общедоступная книга бары да халкъгъа англашылагъан китап.

с. 1. (помещение) ортакъ уьй, ятакъхана (бирче яшавлукъ учун уьйлер); 2. (общественный быт) жамиятны ичинде яшав.

прил. бары да халкъгъа белгили, гьар кимге де белгили, бары да билеген; общеизвестный факт бары да халкъгъа белгили факт (болгъан иш).

прил. бары да халкъгъа ортакъ, бары да халкъныки; общенародное достояние бары да халкъгъа ортакъ мал.

прил. бары да миллетге ортакъ, бютюн миллетге хас.

с. къатнашыв, аралыкъ тутув, байлав тутув.

прил. общий билим береген, гьар якъдан билимин артдырагъан, илмуланы барын да къуршайгъан; общеобразовательные предметы общий билим береген предметлер (илмулар).

прил. бары да халкъгъа пайдалы, барына да пайдалы.

прил. барына да англашылагъан, бары да халкъ англайгъан.

прил. бары да халкъ къабул этген, таныгъан, герти этген.

прил. бары да къабул этген (этеген), адатлы, бары да юрютеген.

прил. бютюн союз, бютюн СССР учун ортакъ, бютюн СССР-ге общий; общесоюзные министерства бютюн союз министерликлери.

м. общественник (жамият ишлерде актив кюйде ортакъчылыкъ этеген адам).

прил. жамиятгъа пайдалы; общественно полезный труд жамиятгъа пайдалы загьмат.

прил. жамият-политика…; жамият-политикалыкъ.

прил. жамият-экономикалыкъ.

ж. (передовая часть общества) жамият, адамлар.

прил. 1. жамиятлыкъ; жамият…; общественная собственность жамиятлыкъ мал, жамиятлыкъ мюлк; общественный строй жамият къуруму; общественное производство жамиятлыкъ производство; общественные организации жамият къурумлары; 1. (не индивидуальный) жамиятлыкъ, коллектив ягъындан болгъан; общественное питание жамиятлыкъ ашханаларда къурумлу кюйде аш берив; общественная помощь жамиятлыкъ кёмек, коллектив ягъындан этилеген кёмек.

с. 1. жамият; социалистическое общество социалист жамият; бесклассовое коммунистическое общество классыз коммунист жамият; 1. (среда, компания) жамият, жыйын, мажлис, компания; неподходящее общество гелишмейген мажлис; 1. (организация) къурум, жамият; предприятие; спортивное общество спорт жамияты; научно-техническое общество илму-техника жамияты.

прил. бары да къоллайгъан.

прил. бары да инсанлагъа хас; общечеловеческая культура бютюн инсанлагъа хас культура.

къошма сёзлени биринчи бёлюгю: 1. барына да артакъ, барына да тиеген; бютюн, савлай деген маъналаны бере, мас. общегосударственный бютюн пачалыкъны; общеизвестный барына да белгили, бары да халкъгъа белгили; 1. барын да къуршайгъан деген маънаны бере, мас. общеобразовательная школа илмуланы барын да къуршайгъан школа, общий билим береген школа.

прил. 1. (всеобщий, принадлежащий всем) ортакъ, общий; общее мнение ортакъ ой, ортакъ пикир; общий интерес ортакъ пайда, ортакъ интерес; общий язык общий тил; 1. (свойственный всем) ортакъ, барында да бар, барына да етеген; общее явление ортакъ бир гьал; общие недостатки барында да бар кемчиликлер; 1.(совокупный) барыны да; общее количество рабочих ишчилени барыны да санаву; 1. (основной) аслу; общее представление об астрономии астрономия гьакъында аслу англав; ◊ общее образование общий билим; в общем я согласен гертиси мен разимен, бютюнлей алгъанда мен разимен; ничего общего гьеч ювугъуна да гелмей.

ж. 1. ист. община (бир ерде яшайгъанланы оьз ишлерин оьзлер юрютеген къуруму); 1. уст. (общество) община, жамият, къурум.

прил. община…, общинаны; общиналыкъ; общинные земли общиналыкъ топуракълар.

сов., общипывать несов. что юлкъмакъ, уьтмек (напр. перья).

прил. къатнашывлу, къатнашагъан, адамлар булан тез гьаллашагъан.

ж. ортакълыкъ, бирлик; общность интересов интереслени бирлиги.

несов. см. объесть(-ся).

с. 1. (по гл. объединить) бирлешдирив, бирикдирив; 1. (по гл. объединиться) бирлешив, биригив; объединение мелких колхозов увакъ колхозланы бирлешивю; 1. (союз, общество) жамият, къурум, бирлик.

прил. бирлешдиреген, бирикдиреген.

сов. кого-что бирлешдирмек, бирикдирмек.

сов. бирлешмек, бирикмек.

несов. см. объединить(ся).

прич., прил. бирлешген, бирикген.

мн. (ед. объедок м.) разг. ашагъанда къалгъан къалды-къулду, ашны гесек-пусагъы.

м. 1. (стороной) айланып оьтюв (минип); 1. (место) айланып оьтме, барма болагъан ер; айланып барагъан ёл; объезд справа ёл онгдан айлана.

сов. 1. кого (лошадь) уьйретмек (атны); 1. см. объехать 3.

м. 1. (сторож) сакълавчу, абъешик (ат булан юрюп); 1. (специалист по объездке лошадей) ат уьйретеген адам.

несов. см. объехать.

несов. см. объездить.

м. объект (1. филос. бизден асылы болмайлы бизден тышда бар зат; 1. адамны гьаракаты, тергевю, ахтарыву оьзюне бакъдырылгъан зат).

м. объектив (оптика къуралны къаралажакъ затгъа бакъдырылгъан ягъындагъы оптика шишалары).

м. филос. объективизм (жамият арада болагъан ишлени, яшавну бар кюйде къабул этеген ва шолайлыкъ булан шо ишлер, яшав шо кюйде болмагъа герек дейген къараргъа гелтиреген, бар гьалны яратагъан къарав).

нареч. тувралыкъ булан, ари-бери бурмай, бир якъгъа да тартмай; решить вопрос объективно масъаланы тувралыкъ булан чечмек.

ж. 1. филос. объективлик; 1. (беспристрастность) тувралыкъ, бирисине де якъ болмамакълыкъ, ари-бери бурулмайгъанлыкъ.

прил. 1. (реальный) объектив, гьакъкъат; объективные причины объектив себеплер, гьакъкъат себеплер; 1. (беспристрастный) туврачы, тувра, якъ тартмайгъан; объективный свидетель якъ тартмайгъан шагьат, туврачы шагьат.

сов. что 1. (обглодать) айланасын гемирип ашамакъ; 1. разг. (разъесть) гюйдюрмек, ашамакъ; карболка объела руки къолланы карболка ашагъан (гюйдерген).

сов. артыкъ ашамакъ, кёп ашамакъ, ныкъта болмакъ.

сов. 1. что (проехать стороной) айланып оьтмек (арба, ат булан); 1. кого-что, разг. (перегнать) озмакъ (минип); 1. кого-что (везде побывать) айланып бары да ерлеге бармакъ, айланып чыкъмакъ, айланып гелмек (минип); он объехал всю страну ол бютюн элни айланып гелген.

сов. что, о чём или с союзом «что» билдирмек; объявить конкурс конкурс билдирмек; объявить войну дав билдирмек; объявить собрание открытым жыйынны ачылгъан гьисап этмек.

с. в разн. знач. билдирив; объявление войны дав билдирив; вывесить объявление билдирив илмек; доска объявлений билдиривлер доскасы; объявление о потере тас болгъанлыкъны билдирив.

несов. см. объявить.

с. 1. (по гл. объяснить) англатыв, баян этив, тюшюндюрюв; себебин англатыв; объяснение задачи масъаланы англатыв; 1. (по гл. объясниться 1. сёйлешив; неприятное объяснение ушатмайгъан сёйлешив; 1. (причина) себеп; найти объяснение данного факта алда токътагъан фактны себебин тапмакъ.

прил. англатма болагъан, баян этме болагъан.

прил. баянлыкъ; англатыв…; объяснительная записка баянлыкъ сёз.

сов. что 1. англатмакъ, баян этмек, тюшюндюрмек; я не могу себе этого объяснить мен шону себебин англап болмайман; 2. (установить причину) себебин токъташдырмакъ; 3. (оправдываться, объясняться) уьзрю гелтирмек

сов. 1. (выяснить недоразумение) сёйлешмек (бир ишин ачмакъ учун); 2. (выясниться) англашылмакъ; всё объяснилось просто барысы да тынч англашылып къалды; 3. (оправдываться) уьзрю гелтирмек

несов. см. объяснить.

несов. 1. см. объясниться; 1. (разговаривать) сёйлешмек, сёйлемек; 1. чем (иметь причиной) себеп болмакъ; это объясняется недостаточной подготовкой шогъар себеп таман чакъы гьазирликни ёкълугъу бола.

с. къучакъ; заключить в объятия къучакъламакъ, бавруна басмакъ.

сов. уст. см. обнять.

м. 1. тутум, гёлем, къадар (узунлугъуну, генглигини ва бийиклигини къадары); объём комнаты уьйню тутуму; 1. (величина) уллулукъ; объём книги китапны уллулугъу; 1. перен. (количество содержащегося) оьлчев; объём работ ишлени оьлчевю.

прил. разг. (оьлчевю) уллу, къалын; объёмистая книга оьлчевю уллу китап.

см. о‐.

м. обыватель (жамиятлыкъ англавундан магьрюм, тар къылыкълы адам).

прил. обыватель…, обывателни; обывателде болагъан.

сов., обыгрывать несов. кого-что (выиграть) утмакъ.

прил. гьар гюнлюк, гьар заман болагъан, адатлы; обыденная жизнь адатлы яшав.

с. уьйренчиклик, адатланыв, гьар гюнлюк; ◊ по обыкновению адатланывгъа гёре; против обыкновения адатланывгъа къаршы.

нареч. см. обычно.

прил. 1. (обычный) адатлы, даимги, гьамангъы, гьаманда болуп турагъан; обыкновенный случай гьаманда болуп гелеген бир иш; 1. простой, башгъалардан артыкъ ери ёкъ; обыкновенный камень простой таш.

м. тюнтюв; произвести обыск тюнтюв этмек.

сов., обыскивать несов. кого-что 1. (произвести обыск) тюнтюмек, тюнтюп чыкъмакъ; 1. разг. (обшарить) тюнтюп, тергеп чыкъмакъ, ахтарып къарамакъ, излемек; обыскать все углы в доме уьйде бары да мююшлени ахтарып къарамакъ.

м. адат; ◊ это у него в обычае шо ону адаты.

нареч. адатлы гьалда, гьар заманда, гьаманда; как обычно гьаманда йимик.

прил. гьамангъы, адатлы, уьйренчикли; в обычном порядке гьамангъы кюйде.

ж. борч; къуллукъ (совокупность дел, поручений); служебные обязанности къуллукъ борчлары; права и обязанности граждан гражданланы ихтиярлары ва борчлары.

прил. борчлу; он обязан это сделать ол шону этмеге борчлу; я ему очень обязан мен огъар кёп борчлуман (этген къуллугъу саялы).

нареч. шексиз, сёзсюз, борчлу гьалда.

прил. борчлу, этмесе ярамайгъан, къутулмайгъан; обязательная работа борчлу иш, къутулмайгъан иш; в обязательном порядке борчлу кюйде.

с. 1. (обещание) борч; взять на себя обязательство оьзюню уьстюне борч этип алмакъ; социалистическое обязательство социалистический борч; 1. эк. (документ) ваъда кагъыз.

сов. кого-что борчлу этмек; обязать явиться в срок болжалында гелмеге борчлу этмек.

сов. борчлу болмакъ, оьзюгер борч этип алмакъ.

несов. см. обязать(ся).

ж. уьстюне тутулгъан (зат), жылт, къабукъ, тыш; тетрадь в синей обёртке уьстюне гёк (кагъыз) тутулгъан тетрадь.

прил. чырмав…; обёрточная бумага чырмав кагъыз, зат чырмайгъан кагъыз.