Къумукъ Тил

заграницада, тыш уьлкеде, ят уьлкеде.

заграницагъа, тыш уьлкеге, ят уьлкеге.

предлог 1. с твор. п. (по ту сторону) артында, ари янында; за дверью эшикни артында; за рекой оьзенни ари янында; 1. с твор. п. (под, в); за поясом белбавгъа къысдырылып; за пазухой къойнунда; 1. с твор. п. (позади, вслед, следом) артындан; арты булан; я шёл за ним мен ону арты булан бара эдим; один за другим бир-бирини артындан; идёт месяц за месяцем айны артындан ай гете; 1. с твор. п. (при обозначении предмета, около которого находится кто-л.) ‐да (‐де), ‐гъа (‐ге); янында; стоять за станком тезгагьны янында турмакъ, тезгагьда турмакъ; сидеть за столом столгъа олтурмакъ; 1. с твор. п. (во время) узагъында, уьстюнде; за работой ишни уьстюнде; за разговорами сёз уьстюнде; 1. с твор. п. (с целью, для получения) ‐гъа (‐ге); артындан; поехать за водой сувгъа бармакъ; очередь за билетами билетге очередь; послать за доктором докторну артындан йибермек; 1. с твор. п. (при обозначении лица или предмета, на которые направлено действие) ‐гъа (‐ге); ‐ны (‐ни); ухаживать за больным аврувгъа къарамакъ; следить за температурой температураны тергемек; 1. с твор. п. (при обозначении лица, места и т. п., которому присуще какое-л. свойство) ‐да (‐де); за ним замечается эта склонность шонда шо хасият гёрюне; 1. с твор. п. (с) булангъы; бумага за подписью секретаря секретарны къолу булангъы кагъыз; 1. с твор. п. (по причине, вследствие) себепли, гёре; за молодостью лет (чагъыны) яшлыгъына гёре; 1. с твор. п. (при обозначении лица, которому следует что-л. сделать) ‐да (‐де); уьстюнде; за тобой две книги сени уьстюнгде эки китап бар; очередь за вами гезик сизде; 1. с вин. п. (через, дальше, за пределы чего-л.) ари янына; за реку оьзенни ари янына; 1. с вин. п. (для обозначения предмета, около которого располагается кто-л.) ‐гъа (‐ге); сесть за рояль рояльгъа олтурмакъ, рояль сокъмагъа олтурмакъ; 1. с вин. п. (больше, сверх) артыкъ, оьтюп; уже за полночь гече ортадан да оьтген; ему за сорок лет ону яшы къыркъдан оьтген; 1. с вин. п. (указывает на начало действия) ‐гъа (‐ге); взяться за дело ишге урунмакъ (гиришмек); 1. в вин. п. (при указании лица, предмета, который берут, которого касаются и т. д.) ‐дан (‐ден); ‐ны (‐ни); держаться за перила сыйыртмаланы тутмакъ; дёрнуть дверь за ручку эшикни къулагъындан тартмакъ; 1. с вин. п. (при указании величины расстояния) ‐дан (‐ден) ариде, узакъда; за сто километров от города шагьардан юз километр ариде; 1. с вин. п. (в течение, во время) узагъында; ичинде; ‐дан (‐ден); за зиму къышны узагъында; за пять минут беш минутну ичинде, беш минутдан; 1. с вин. п. (раньше, до) алдын, ‐чеге… алдын; за час до отхода поезда поезд геттинчеге бир сагьат алдын; 1. с вин. п. (вместо, взамен) учун, ерине; подписаться за неграмотного охуп-язып билмейген адам учун къол салмакъ; 1. с вин. п. (в обмен, в возмещение) ‐гъа (‐ге); купить за пять рублей беш манатгъа сатып алмакъ; 1. с вин. п. (по причине, вследствие) себепли, гёре, саялы; ценить за ум гьакъылы саялы багьаламакъ; за что? не саялы?; за отсутствием времени заманны ёкълугъуна гёре; 1. с вин. п. (при указании предмета, обстоятельства, являющегося поводом для какого-л. действия) учун; благодарю вас за билет билет учун савболугъуз; 1. с вин. п. (при указании цели действия; в пользу кого-чего-л.) учун, рази; бороться за мир парахатлыкъ учун ябушмакъ; голосовать за кандидата кандидат учун тавуш бермек; кто против? кто за? ким къаршыдыр? ким разидир?; 75% за 75% рази; 1. вин. п. (указывает на предмет, лицо, вызывающие какие-л. чувства) учун, саялы; рад за вас сизин учун шатман; мне стыдно за него ол саялы мен уяламан; 1. с вин. п. (при обозначении лица, являющегося женихом, мужем кого-л.) ‐гъа (‐ге); выйти замуж за кого-л. биревге эрге бармакъ; 1. с твор. п. (указывает на замужнее состояние) ‐да (‐де); она замужем за инженером о къатын инженерде эрде; 1. с вин. п. (при приравнивании): ест за двоих экевню пайын ашай; работать за двоих экевню ишин этмек; ◊ за исключением башгъасы, башгъа; ни за что гьеч, гьеч бир заман, бирдокъгда; ни за что ни про что разг. бир себепсиз, негьакъ ерде; за ваше здоровье! сизин савлугъугъуздан!; день за днём гюнсайын, гюн-бе-гюн.

сов. 1. (начать алеть, стать алым) къызармагъа, ал тюслю болмагъа башламакъ; къызармакъ, ал тюслю болмакъ; 1. (показаться — о чём-л. алом) къызыл болуп гёрюнмек, къызарып гёрюнмек.

сов. харс урмагъа башламакъ (алгъышлап).

сов. что арендге алмакъ, ижарагъа алмакъ.

сов. разг. чыгъынланмакъ, чыгъынлы болмакъ, терслик этмек, гьонкъалары тутмакъ, рази болмамакъ, рази болмай тирелип турмакъ.

ж. (развлечение) йыбанч.

несов. кого 1. (развлекать) йыбатмакъ; 1. (смешить) гёнгюн кюлетмек; эти угрозы забавляли его бу къоркъутувлар ону гёнгюн кюлете эди.

несов. йыбанмакъ; ойнамакъ; забавляться игрой оюн булан йыбанмакъ.

нареч. и безл. в знач. сказ. къужурлу, йыбанчлы, кепли; он забавно говорит о къужурлу сёйлей; это очень забавно бу бек къужурлу.

прил. йыбатагъан, къужурлу, йыбанчлы, кепли; забавное зрелище йыбанчлы гёрюнюш; забавный ребёнок къужурлу яш.

сов. кого-что сайламай къоймакъ (сайлавгъа салгъанда тавушну аз берип).

несов. см. заболтать I.

сов. накъыра къакъмагъа, накъыра сокъмагъа башламакъ (напр. пальцами); тюймеге башламакъ (напр. в дверь); такъырламагъа башламакъ (о дожде).

сов. что баррикада этмек, баррикада булан бегитмек.

сов. баррикада булан бекленмек.

сов. забастовка этмек, иш ташламакъ.

ж. забастовка, иш ташлав; объявить забастовку забастовка билдирмек, иш ташлав билдирмек.

прил. забастовка…, иш ташлав…; забастовочное движение забастовка гьаракаты; забастовочный комитет иш ташлав комитети.

м. забастовканы ортакъчысы, иш ташлавчу.

с. унутув, хах болув, хахгъа тюшюв, эсден тайыв; ◊ предать забвению унутмакъ.

ж. спорт. чабыв ярыш.

несов. см. забежать.

сов. (начать бегать) чапмагъа, чабып айланмагъа башламакъ.

сов. разг. чаба туруп гьалсыз болмакъ, чабып айланмакъ.

сов. 1. (вбежать) чабып гирмек; забежать во двор чабып абзаргъа гирмек; 1. разг. (зайти ненадолго) биразгъа гирмек, гирип чыкъмакъ; 1. (убежать далеко) чабып узакъгъа чыкъмакъ, оьтюп гетмек; забежать вперёд 1. чабып алгъа чыкъмакъ; 1. перен. алгъа чыкъмакъ.

сов. айлы болмакъ.

сов. талчыкъмагъа, ичи бушмагъа, рагьатсызланмагъа башламакъ.

несов. см. забить I.

несов. см. забиться I.

сов., забинтовывать несов. кого-что (бинт булан) байламакъ, бинтлемек.

несов. см. забрать(-ся).

прил. (запуганный) буюкъгъан, пусгъан, къыйналгъан, языкъ; къоркъунгъан.

сов. 1. чем и без доп. (начать стучать, ударять) урмагъа, тюймеге, къакъмагъа, танкъ этмеге башламакъ; такъырламагъа башламакъ (о дожде); лошадь забила ногой ат аягъын ерге къагъа башлады; 1. во что (ударами начать производить звуки) къакъмагъа, уруп тавуш этмеге башламакъ; забить в барабаны накъыралар къакъмагъа башламакъ; 1. (начать стрелять) атмагъа, урмагъа башламакъ; 1. что (дать сигнал к чему-л.) сигнал бермеге, билдирмеге башламакъ; забить отбой битгенликни билдирмеге, сигнал бермеге башламакъ; забить тревогу къувун салмагъа башламакъ; 1. (начать вытекать струёй) агъылмагъа, атмагъа башламакъ; нефть забила нап атмагъа башлады; 1. кого (напр. о лихорадке) къартыллатмагъа, титиретмеге башламакъ; 1. что и без доп. (о часах и т. п.) урмакъ.

сов. 1. что (вбить) къагъып гийирмек; 1. что (загнать, вогнать) уруп (тебип) гийирмек, салмакъ; забить мяч в ворота топну къапугъа (тебип) гийирмек; 1. что чем (заткнуть) тыгъып толтурмакъ; 1. что (заделать) бегитмек, япмакъ; забить окно досками терезени такъта уруп бегитмек; 1. кого (побоями измучить, запугать) буюкъдурмакъ, тёбелеп къыйнамакъ; ◊ забить себе голову чем-л. разг. бир затны эсинден тайдырмай турмакъ.

сов. 1. (начать биться) урмагъа, атылмагъа башламакъ; сердце учащённо забилось юрек чалт-чалт урмагъа башлады; 1. (начать трепетать, метаться) тырпылламагъа, талпынмагъа башламакъ; аврув тутмакъ (о больном).

сов. 1. разг. (забраться, спрятаться) яшынмакъ, сыйынмакъ, пусмакъ; собака забилась в конуру ит уясына сыйынды; 1. (засориться, закупориться) толмакъ, тыгъылмакъ.

м., ж. разг. ябушувчу, къавгъачы, къалмагъалчы.

нареч. алдын-алдын, оьз вакътисинде.

сов. безл. (прийти на ум, вздуматься) тийишли гёрюнмек, арив гёрюнмек; он делает, что ему заблагорассудится ол оьзю арив гёргенни эте.

сов. 1. (стать блестящим) йыртылламакъ, лансылламакъ; 1. (показаться — о чём-л. блестящем) йыртыллап гёрюнмек, лансыллап гёрюнмек; на глазах заблестели слёзы гёзлеринде гёзьяшлар лансыллап гёрюндю.

сов. мангырамакъ, маылламакъ.

несов. см. заблестеть.

сов. адашмакъ.

несов. янгылышмакъ.

с. янгылыш пикру, хата, адашыв; ввести в заблуждение хатагъа салмакъ.

сов. кого сюзюп оьлтюрмек (яда яраламакъ); сюзмек.

м. горн. забой (маъдан яда ташкёмюр чыгъарылагъан ер, къазгъан).

м. горн. забойщик, забойчу (маъдан яда ташкёмюр чыгъарагъан ишчи).

с. батмакълашыв, батмакълыкъгъа дёнюв, батмакълыкъ болув.

несов. см. заболотиться.

ж. аврув къабунув, аврувланы къадары (халкъ арада).

с. 1. (болезнь) аврув; 1. (возникновение болезни) аврума башлав.

, II несов. см. заболеть I, II.

сов. (о какой-л. части тела) аврумакъ, авуртмакъ; у меня заболела голова мени башым авруду; у меня заболела нога мени аягъым авуртду.

сов. (захворать) аврумакъ, сыркъав болмакъ, кепсиз болмакъ, кюйсюз болмакъ; заболеть гриппом гриппден аврумакъ.

сов. батмакълашмакъ, батмакълыкъгъа дёнмек, батмакълыкъ болмакъ.

прил. батмакълашгъан; заболоченная почва батмакълашгъан топуракъ.

сов. разг. (начать говорить) кёп сёйлемеге, дырылламагъа башламакъ.

сов. чем, разг. силлеп башламакъ, тырпыллатмагъа башламакъ; заболтать ногами аякъларын силлеп башламакъ.

сов. что, прост. (замешать) булгъамакъ; заболтать тесто для блинов йымышакълар учун хамур булгъамакъ.

сов. разг. (заговориться) узакъ заман лакъыргъакъызышып къалмакъ.

м. чал, бару, чыр; обнести двор забором абзаргъа бару ишлемек.

ж. 1. (тревожная мысль) гьанцукъал, къайгъы; 1. мн. заботы (хлопоты) гьай, рагьатсызлыкъ; авара, къайгъы; без забот гьайсыз, къайгъыйсыз; 1. (внимание) тергев, гьай этив; забота о людях адамлар саялы гьай этив.

несов. кого ичин бушдурмакъ, къайгъы салмакъ, рагьатсыз этмек.

несов. о ком-чём гьай этмек, гьайын этмек, къайгъы этмек; никто не заботится об этом муну гьайын бирев де этмей.

ж. гьай этегенлик, гьайлылыкъ, къайгъы этегенлик, тергевлюлюк.

прил. гьай этеген, гьайлы, къайгъы этеген, тергевлю; заботливый отец гьайлы ата, къайгъысын этеген ата, тергевлю ата.

сов. кого-что брак этмек, брак деп токъташдырмакъ, бракгъа чыгъармакъ; ярамайгъан гьисап этмек, пайдасыз деп гьисап этмек.

несов. см. забросить.

несов. см. забросать.

сов. 1. кого-что (взять) алмакъ; забрать оставшиеся книги къалгъан китапланы алмакъ; он забрал с собой и сына ол оьзю булан уланын да алды; 1. кого алмакъ; туснакъ этмек (арестовать); забрать в плен пленге алмакъ; 1. кого-что, разг. (отобрать) чыгъарып алмакъ, гюч булан алмакъ; 1. что (ушить) жыйырмакъ (тигип); забрать в рукаве енгин жыйырып къысгъартмакъ; ◊ его забрало за живое разг. ону жан ерине тийди.

сов. 1. (наверх) уьстюне чыкъмакъ, минмек, оьрленмек; забраться на дерево терекге минмек; 1. (внутрь) ичине гирмек, гирмек; забраться в пещеру анакъны ичине гирмек; 1. (пробраться тайком) яшыртгъын гирмек; 1. (уйти далеко) ари гирмек, гирип токътамакъ; чыгъып токътамакъ; он забрался в конец сада ол, бавну лап артына чыгъып токътады.

несов. см. забрести.

сов. 1. безл. (о рассвете) танг белги бермек; 1. (засветиться) гьаран танг сызылмакъ, ярыкъ бермек, зылцын ярыкъ гёрюнмек; забрезжил свет гьаран ярыкъ берди.

сов. адашып бир ерге тюшмек, гелип къалмакъ (ойламайлы); забрести в сад бавгъа гелип къалмакъ.

сов. разг. гёпюрмеге, пышгъырмагъа, ачымагъа, къайнашмагъа башламакъ; вино забродило чагъыр пышгъырмагъа башлагъан.

сов. что (покрыть бронёй) броня тутмакъ, броня булан беклемек, гюбелемек.

сов. кого-что за кем-чем (закрепить) броняламакъ, броня бермек, алданокъ бегетмек; байламакъ, белгилеп къоймакъ; тутуп къоймакъ; забронировать место в мягком вагоне мягкий (йымышакъ) вагонда ер тутуп къоймакъ.

сов. чем 1. кого-что (засыпать) атып басдырмакъ, ташлап басдырмакъ; тёгюп толтурмакъ, ташлап толтурмакъ, толтурмакъ; забросать цветами чечекге бёлемек; забросать яму песком чунгурну къайыр булан толтурмакъ; 1. кого чем, перен. явдурмакъ, явдуруп къоймакъ; забросать вопросами суалланы явдуруп къоймакъ, кёп суал бермек.

сов. 1. что (закинуть) узакъгъа атмакъ, ташламакъ, атып йибермек; мальчик забросил мяч в сад яш топну узакъгъа бавгъа атып йиберди; 1. кого-что (покинуть, оставить без внимания) ташламакъ, къоймакъ, ташлап къоймакъ; он забросил музыку ол музыканы ташлап къойду; 1. кого-что, разг. (доставить) етдирмек, етишдирмек; забросить товары мал етдирмек.

сов. забрызгивать несов. кого-что чачыратып толтурмакъ; забрызгать чернилами стол столну чачыратып шакъыдан толтурмакъ.

несов. см. забыть.

несов. 1. см. забыться; 1. эси ёкъ болмакъ, эсинде сакълап болмайгъан болмакъ, унутагъан болмакъ; дед от старости стал забываться уллу ата къартлыкъдан эсинде зат сакълап болмайгъан болгъан.

ж. унутагъанлыкъ, эссизлик.

прил. тез унутагъан, эссиз.

прич., прил. унутулгъан, эсинден чыкъгъан; вещи, забытые в вагоне вагонда унутулгъан затлар; забытый писатель унутулгъан писатель.

сов. 1. кого-что, о ком-чём, с неопр. и с союзом «что» унутмакъ, эсинден чыгъармакъ; эсге гелмей къалмакъ, унутуп къалмакъ; я о нём совсем забыл мен ону лап унутгъанман; я забыл за ним зайти мен ону артындан бармагъа унутуп къалгъанман; 1. кого-что (оставить где-л.) унутуп къоймакъ; он забыл книгу дома ол, китапны уьйде унутуп къойгъан.

сов. 1. (задремать) къалгъымакъ, хах болмакъ; 1. (задуматься, замечтаться) оюн башгъа затгъа бермек, хыялгъа тюшмек; 1. (не сдержать себя) эдепсизлик этмек, ёлдан чыкъмакъ, гьатдан озмакъ; 1. (не сохраниться в памяти) унутулмакъ; с годами всё забылось йыллар гетмек булан бар зат унутулду.

с. 1. (беспамятство) эсден тайыв; больной в забытьи аврув эсден тайды; 1. (дремота) къалгъыв, хах болув.

м. уллу тёбе (зат); снежные завалы къар тёбелер.

несов. см. завалить.

несов. см. завалиться.

ж. хаси, хыр.

сов. 1. что (закидать, загромоздить) толтурмакъ (ташлап, салып); 1. кого, перен. разг. (обременить) юклемек; кёп затны салмакъ; завалить работой кёп иш салмакъ; 1. безл. авуп толтурмакъ, авуп беклемек; дорогу завалило обвалом яр авуп ёлну беклеген; 1. что, разг. (обрушить) авдармакъ; завалить стену чырны авдармакъ.

сов. 1. (свалиться за что-л.) бир затны артына тюшмек; завалиться за шкаф шкафны артына тюшмек; 1. разг. (накрениться) иелмек, авункъу болмакъ; 1. прост. (улечься, залечь) ятмакъ, узанмакъ; завалиться спать юхламагъа ятмакъ; 1. разг. (обвалиться, упасть) авмакъ.

несов. см. заварить.

несов. см. завариться.

сов. 1. что, чего къайнарлап демлемек; заварить чай чай этмек, чай демлемек; 1. что (обварить кипятком) уьстюне къайнар тёкмек.

сов. къайнарланып демленмек; чай заварился чай демленди.

ж. 1. (действие) къайнарлап демлев; 1. разг. (щепотка чая) бир салым чай.

с. заведение, ожакъ; высшее учебное заведение оьр охув ожакъ, оьр охув заведение.

несов. чем ёлбашчылыкъ этмек, юрютмек; заведовать складом складны юрютмек.

нареч. биле-биле, биле туруп.

прил. беп-белгили, шексиз; заведомая ложь беп-белгили ялгъан.

м. заведующий (юрютеген, ёлбашчы); заведующий хозяйством хозяйствону заведующийи.

сов. 1. кого-что (по пути) ёл уьстде элтип етдирмек; 1. что, разг. (доставить) элтмек, гелтирмек, етдирмек, етишдирмек, ташымакъ; завезти товар в магазин магазинге мал етишдирмек; 1. кого-что (увезти далеко) элтип узакъгъа чыгъармакъ.

сов. кого-что адам алмакъ, жыймакъ; тартмакъ.

сов. ишге байланмакъ, ишге бармакъ; бойнуна алмакъ.

с. инандырыв.

сов. 1. кого-что в чём или с союзом «что» (уверить) инандырмакъ, герти этмек; 1. что (удостоверить) бегитмек, герти этмек; заверить подпись подписин герти этмек.

сов. 1. кого-что (закутать, упаковать) чырмамакъ; 1. (свернуть куда-л.) бурулуп гетмек, бурулмакъ, айланмакъ; автомобиль завернул направо автомобиль онггъа багъып бурулду; 1. разг. (зайти мимоходом) оьтюп барагъанда гирмек, ёл уьстюнде гирмек; 1. что (завинтить) винтлемек, буруп гийирмек, буруп бегитмек.

сов. 1. (закутаться) чырмалмакъ; 1. прост. чююрюлмек; пола пальто завернулась пальтону этеги чююрюлген.

сов. что, полигр. жыймакъ, вёрстка этмек (жыйылгъан наборну бетлеге ерлешдирмек).

сов. кого-что, разг. (увлечь, захватить всецело) башын айландырмакъ, башын чырмамакъ, чырмамакъ; жизнь его завертела яшав ону чырмады.

сов. чем, разг. (начать вертеть) айландырмагъа, бурмагъа башламакъ.

сов. разг. (захлопотаться) чырмалмакъ, чырмалып айланмакъ, доланып айланмакъ; ёрулмакъ, баштели болмакъ; чырмав болмакъ; пуршав болмакъ.

сов. (начать вертеться) айланмагъа башламакъ.

несов. см. завершить(ся).

с. битдирив, тамам этив, ишни артына чыгъарыв; ишни артына етдирив; ◊ в завершение уьстевюне, ахырда да.

сов. что битдирмек, этип битмек, тамам этмек, ишни ахырына чыгъармакъ, ишни артына етдирмек; завершить план планны тамам этмек.

сов. битмек, этип битмек, тамамланмакъ, тамам болмакъ, ахырына чыгъарылмакъ; строительство завершилось къурулуш тамам болду.

несов. см. заверить.

ж. в разн. знач. перде, пердев; завеса тумана туман пердеси; дымовая завеса воен. тютюн пердевю.

сов. что перде салмакъ, шаршав илмек.

сов. 1. кого-что (увести в сторону) элтмек, элтип бир ерге чыгъармакъ, гелтирмек; завести в болото элтип батмакълыкъгъа чыгъармакъ; куда ты завёл нас? сен бизин къайда гелтирдинг?; 1. кого-что (мимоходом) ёл уьсте элтмек, ёл уьстде етишдирмек; завести детей в школу яшланы школагъа етишдирмек; 1. кого-что (приобрести) алмакъ; юрютмек; сакъламакъ; завести привычку мердеш алмакъ; он завёл телевизор ол телевизор алгъан; 1. что, перен. (ввести) салмакъ, гийирмек, чыгъармакъ; токъташдырмакъ, башламакъ; завести новые порядки янгы низамлар салмакъ; 1. что ишлетмек, ишге салмакъ; ходгъа салмакъ; завести часы сагьатны къурмакъ; завести мотор моторну ишлетмек, ходгъа салмакъ; 1. что (начать) башламакъ; завести разговор сёз башламакъ; завести знакомство танышлыкъ башламакъ, таныш болмакъ.

сов. 1. (появиться, оказаться) гёрюнюп башламакъ, тюшмек, чыкъмакъ; салынмакъ; в доме завелись мыши уьйде чычкъанлар гёрюнюп башлагъан; у него завелись деньги огъар акъча тюшген; 1. разг. (основаться, установиться) чыкъмакъ; завелось обыкновение адат чыкъгъан; завелись новые порядки янгы къайдалар чыкъгъан; 1. (начать действовать) къурулмакъ, къурулуп юрюмек, ходгъа салынмакъ; мотор легко завёлся мотор тынч ходгъа салынды.

м. васият; заветы Ленина Ленинни васиятлары.

прил. 1. (сокровенный) сююлюнген, аявлу; заветные мечты аявлу хыяллар; 1. (тайный) яшыртгъын; заветный клад яшыртгъын хазна.

сов., завешивать несов. что чем илип толтурмакъ; завешать стены картинами тамланы суратлар илип толтурмакъ.

с. васият (устное); васият кагъыз (документ).

м. васиятчы, васият этген адам.

сов. и несов. кого-что кому и с неопр. васият этмек.

прил. разг. бир затны кёп сююп этеген, бек гьаваслы; уллу; завзятый охотник уллу охотник, бек гьаваслы ав-чу.

несов. см. завить(-ся).

ж. 1. (действие) бурма этив, бурув; завивка волос чачланы бурма этив; 1. (причёска, завитые волосы) бурма этилген чачлар, завивка.

. нареч. гюллейген кюйде, сукъландырагъан кюйде; он завидно здоров ол сукъландырагъан кюйде сав; 1. безл. в знач. сказ. гюллей, сукълана; мне завидно мен гюллейман.

прил. сукъландырагъан, сукъланагъан, гиши гюллейген кюйдеги, гюнчюлюк тувдурагъан.

несов. кому-чему гюллемек; завидовать успехам товарища ёлдашыны уьстюнлюклерин гюллемек.

сов. зувулламагъа, гьанцылламагъа, аччы тавуш чыгъармагъа башламакъ.

сов. что виза бермек, виза салмакъ.

сов. завинчивать несов. что винтлемек, буруп бегитмек, буруп гийирмек.

несов. 1. от кого-чего (находиться в подчинении) башгъаны ихтиярында болмакъ, харлы болмакъ; 1. от чего (быть обусловленным) байлавлу болмакъ, асылы болмакъ; цена товара зависит от его качества малны багьасы ону сан янындан асылы бола.

ж. 1. (подчинённость) харлылыкъ, башгъаны ихтиярында болмакълыкъ; ихтиярсызлыкъ; 1. (обусловленность) байлавлулукъ; ◊ в зависимости от обстоятельств гьаллагъа байлавлу болуп.

прил. харлы, башгъаны ихтиярындагъы; байлавлу; зависимое положение харлы гьал.

прил. гюнчю, къызгъанч; завистливый человек гюнчю гиши.

м. гюнчю гиши.

ж. гюнчюлюк.

м. 1. (локон) бурма; 1. разг. (в письме) илгик, бурма, айланчыкъ (язывда); 1. (виток, один оборот чего-л.) бурулгъан ери, бурмасы.

сов. что бурмакъ, бурма этмек, эшмек; завить волосы чачларын бурма этмек.

сов. 1. (стать вьющимися) бурма-бурма болмакъ; 1. (завить себе волосы) оьзюню чачларын бурма этмек, завивка этмек.

сов. (начать виться) бурулмагъа, бурмаланмагъа башламакъ; эшилме башламакъ.

ж. (заводской комитет) завком (кархана комитети).

несов., завладеть сов. кем-чем 1. (захватить) елемек, бийлемек; завладеть городом противника душманны шагьарын елемек; 1. перен. (увлечь, подчинить) оьзюне алмакъ; оьзюнюки этмек; оьзюне тартмакъ; ес болуп къалмакъ; завладеть разговором сёзге ес болуп къалмакъ; завладеть вниманием окружающих айласындагъыланы тергевюн оьзюне тартып къоймакъ.

несов., завлечь сов. кого-что 1. прям. перен. (заманить, привлечь) оьзюне къайтармакъ, оьзюне тартмакъ (сукъландырып, алдатып); 1. перен. (вовлечь, втянуть) узакъ чыгъармакъ, теренге элтмек; гьатдан оздурмакъ.

м. 1. (действие) къурув; завод часов сагьатны къуруву; 2. (механизм) къургъу (механизмни юрютмек учун къолланагъан алат); ◊ этого у нас и в заводе нет прост. бу бизде юрюлеген зат тюгюл.

м. кархана; кожевенный завод гён ~; металлургический завод металлургия ~; конный завод ат ~; лесопильный завод такъта бичеген ~.

несов. см. завести(-сь).

прил. къурулагъан; къуруп юрютюлеген; заводная игрушка къуруп юрютюлеген оюнчакъ.

с. кархана идарасы, кархана юрютеген идаралы къуруму.

прил. кархана…; заводской комитет ~ комитети.

м. кархана еси, карханачы.

ж. оьзен къолтукъ, оьзенни къолтугъу.

с. 1. (действие) дав булан елев (алыв), бийлев; уьст болув; къолда этив; 1. (завоёванная территория) дав булан алынгъан ер (топуракъ); 1. перен. (достижения, успехи) уъетюнлюк; къазанч; великие завоевания социализма социализмни уллу уьстюнлюклери.

м. дав булан елевчю.

сов. завоёвывать несов. 1. что дав булан елемек (алмакъ), бийлемек; уьст болмакъ, къолда этмек; завоевать город дав булан шагьарны алмакъ; 1. что, перен. (добиться) къазанмакъ; завоевать доверие инамлыкъ къазанмакъ; 1. кого-что, перен. (покорить, увлечь) оьзюне тартмакъ, оьзюне къайтармакъ; артист сразу завоевал зрителей артист къаравчуланы шоссагьат оьзюне тартды.

м. разг. гелтирив, етдирив, етишдирив, ташыв; завоз товаров мал етдирив, мал ташыв.

несов. см. завезти.

несов. см. заволочь (ся).

сов. 1. (о море) толкъунланмагъа, гьалекленмеге башламакъ; 1. перен. (начать беспокоиться) къарсаламагъа, талчыкъмагъа, къайнашмагъа, бек ичи бушмагъа, гьалекленмеге башламакъ; толпа заволновалась жыйылгъан халкъ гьалекленди.

сов. что къапламакъ, къуршамакъ, япмакъ; толтурмакъ (о слезах); тучи заволокли небо булутлар кёкню юзюн къуршады; слёзы заволокли её глаза гёзьяшлар ону гёзлерин толтурду.

сов. (застлаться) къапланмакъ, къуршалмакъ, ябылмакъ, туманламакъ; небо заволоклось тучами кёк булутлар булан къуршалды.

сов. кого-что 1. (заколдовать) сигьру этмек, халмаж этмек; 1. перен. (обворожить, очаровать) сюйдюрмек, юрегин исиндирмек; юрегин есир этмек; гьайран этмек.

м.: заворот кишок мед. ичеги тююлмек.

сов. авнамагъа, бир къабургъасындан бир къабургъасына айланып турмагъа башламакъ.

ж. разг. гьаманда гелеген, даим де болагъан адам.

нареч. тангала; завтра утром тангала эртен; на завтра тангалагъа; до завтра тангалагъа ерли, тангала болгъунча; ◊ не нынче — завтра разг. бюгюн — тангала.

м. къушлукъ, къушлукъ аш.

несов. къушлукъ аш ашамакъ, къушлукъ этмек.

прил. тангалагъы.

сов. что туманламакъ; тунукъламакъ, перделемек, уьстюн япмакъ.

м. (заведующий хозяйством) завхоз (хозяйствону юрютеген адам).

с. улув; оькюрюв; завывание бури боранны оькюрювю; завывание волка бюрюню улуву.

несов. улумакъ (о животных); оькюрмек (о буре и т. п.).

сов. 1. улумагъа башламакъ (о животных); оькюрмеге башламакъ (о буре и т. п.); на дворе завыла собака абзарда ит улума башлады; 1. разг. (начать громко плакать) оькюрюп йыламакъ.

несов. см. завязнуть.

сов. что 1. байлап бегитмек, байламакъ, тюймек; завязать узел тююн тюймек; 1. перен. (начать) башламакъ; завязать знакомство танышлыкъ юрютмеге башламакъ; завязать сражение дав башламакъ, уруш башламакъ.

сов. 1. байланмакъ; 1. перен. (начаться) башланмакъ; завязался разговор сёз башланды; 1. бот. тююр тутмакъ, тююр болмакъ; на яблоне завязались плоды алма терекде емишлер тююр болгъан.

ж. 1. (действие) байлав; 1. (то, чем завязывают) бав; халат с завязками бавлары булангъы халат; 1. перен. (начало) башы; башланагъан, кюрчюленеген ери; завязка боя давну башы; завязка драмы драманы башы.

сов. в чём 1. батмакъ; батылмакъ; завязнуть в болоте батмакъда батылмакъ; 1. разг. къысдырылмакъ; гирип къалмакъ; завязнуть в зубах тишлерине къысдырылмакъ; 1. перен. разг. батылмакъ, онгсуз бир гьалгъа тюшмек; завязнуть в долгах борчлагъа батылмакъ.

несов. см. завязать I.

несов. см. завязаться.

ж. бот. тююр (емиш чечекни).

сов. 1. сёнмек, солмакъ, бечимек, къумсармакъ; 1. перен. (потерять бодрость) гьалдан тюшмек, жансызлашмакъ, бошамакъ.

несов. см. завернуть(ся).

сов. 1. что (предложить загадку, вопрос) чечмек учун ёмакъ (яда суал) бермек; 1. что и без доп., разг. (предположить что-л. сделать) ёрамакъ, негет этмек; 1. что, разг. (задумать) пал салмакъ, эсине тутмакъ; загадайте какое-нибудь число бир санавну эсигизге тутугъуз.

сов. что, прост. нас этмек, батдырмакъ, пислемек.

ж. 1. чечеген ёмакъ; 1. перен. (непонятное) англашылмайгъан, чечмеге тюшеген бир иш; тапшурмалы сёз; ◊ говорить загадками тапшурма булан сёйлемек, юлдуруп сёйлемек.

ж. яшыртгъынлыкъ, сырлылыкъ.

прил. яшыртгъын, сырлы; англашылмайгъан; загадочный человек сырлы адам.

несов. см. загадать.

несов. см. загадить.

сов. разг. къавгъаламагъа башламакъ.

м. гюн тюшген тюс.

сов. что сёндюрмек; загасить лампу лампаны сёндюрмек.

ж. разг. четимлик; пуршав; тирелив; поехал бы, да вся загвоздка в том, что времени нет баражакъ эдим, тек бары да зат заманны ёкълугъуна тиреле.

м. 1. (загнувшееся место) бюгюв, бюгюлген ер; къайтыкъ; 1. перен. (вредная крайность) бир якъгъа тартыв, гьатдан оздурув (бир ишде); левый загиб полит. солгъа тартыв.

несов. загнуть(ся).

с. баш, ат (китапны яда шону бир бёлюгюню башы).

прил. баш…; ат…; заглавный лист баш япыракъ; ◊ заглавная буква уллу гьарп.

сов. что 1. тегишлемек, бюрюшгенни язмакъ; сыйпамакъ; загладить утюгом итив булан тегишлемек, итив урмакъ; 1. перен. (искупить, смягчить) тюзелтмек; айыбын жувмакъ; енгил этмек; загладить вину айыбын тюзелтмек.

сов. 1. разг. (стать гладким) тегишленмек, язылмакъ, сыйпалмакъ; 1. перен. (смягчиться) йымышалмакъ; тюзленмек; енгиллешмек; тайдырылмакъ; неприятное впечатление загладилось яман таъсир тайдырылды.

несов. см. загладить(ся).

сов. 1. (затихнуть — о звуках) сёнмек, басылмакъ, эшитилмейген болмакъ; 1. разг. (о моторе и т. п.) сёнмек; токътамакъ; 1. разг. (потухнуть, напр. о самоваре) сёнмек; 1. (зарасти сорняком) чёп басып къалмакъ, харабалашмакъ; ташланмакъ; 1. перен. (забыться, прекратиться) токътамакъ; битмек; ёкъ болмакъ, унутулмакъ; разговоры об этом заглохли шо гьакъдагъы сёзлер токъталды.

прил. 1. (затихший) асталашгъан; сёнген; басылгъан; 1. (заросший сорняком) чёп басгъан, ташлангъан; 1. разг. (о моторе и т. п.) сёнген; токътагъан; 1. перен. (исчезнувший) гайгъан; битген, ёкъ болгъан; унутулгъан; заглохшие чувства унутулгъан гьислер.

несов., заглушить сов. что 1. (напр. звуки) гесмек, сёндюрмек; 1. разг. (напр. мотор) сёндюрмек; токътатмакъ; 1. разг. (потушить) басдырмакъ, сёндюрмек; заглушить самовар самоварны басдырмакъ; 1. перен. (ослабить) басылтмакъ; заглушить боль аврутувну басылтмакъ; 1. (растения) басмакъ, сёндюрмек, къуршамакъ; 1. перен. (подавить, уничтожить) ёкъ этмек; тайдырмакъ; битдирмек.

с. разг. къарамагъа арив, къарап турардай, къарап сукъланардай, къарап тоймасдай.

сов. на кого-что, разг. къарап къалмакъ, кёп къарамакъ, гьайран болуп къалмакъ.

несов. 1. см. заглянуть; 1. (глядеть поверхностно) гёз къаратмакъ, къарамакъ; он редко заглядывает в книги ол китаплагъа аз къарай; ◊ заглядывать вперёд гележекни гёз алгъа гелтирмек, гележекни ойламакъ.

несов. см. заглядеться.

сов. 1. (взглянуть) къарап къоймакъ, къарап таймакъ, къарамакъ; 1. разг. (зайти мимоходом) гирип чыкъмакъ; я загляну через два дня эки гюнден гирип чыгъарман (гелермен).

прил. 1. (обессилевший от бега) гьайдалып арыгъан; загнанная лошадь гьайдалып арыгъан ат; 1. перен. (запуганный, забитый) къоркъунгъан, гёзю къоркъгъан, силкинип къалгъан; загнанный ребёнок къоркъунгъан яш.

сов. 1. кого-что, в разн. знач. гьайдап гийирмек; загнать скот во двор гьайванланы гьайдап азбаргъа гийирмек; загнать мяч в ворота топну къапугъа гийирмек; загнать гвоздь в доску мыхны тахтагъа гийирмек; 1. кого (замучить ездой) къувуп арытмакъ; загнать лошадь атны къувуп арытмакъ.

с. прям., перен. чиримеге башлав, чирив, бузулув, бузулмагъа башлав; дагъылыв, дагъылмагъа башлав; загнивание капитализма капитализмни чиривю.

несов. загнить сов. прям., перен. чиримек, чиримеге башламакъ, бузулмакъ, бузулмагъа башламакъ; дагъылмакъ, дагъылмагъа башламакъ.

сов. 1. что бюкмек, бюклемек, къайтармакъ, чююрмек, айландырмакъ; загнуть лист япыракъны бюклемек; 1. прост. (свернуть) бир якъгъа айланмакъ, бурулмакъ; загнуть за угол бурунчакъдан айланмакъ.

сов. бюкленмек, къайтмакъ, чююрюлмек, иелмек.

несов. см. заговорить II.

несов. сёйлемеге башламакъ.

несов. 1. см. заговориться; 1. разг. (говорить бессмыслицу) сандыракъ сёйлемек, адашып сёйлемеге башламакъ; старик стал заговариваться къарт сандыракълап сёйлемеге башлады.

м. (заклинание) сигьру, халмаж.

м. (тайное соглашение) тилбирлик, тилбир этив, яшыртгъын сёз этив; яман негет; раскрыть заговор яшыртгъын этилген сёзню ачмакъ.

сов. кого-что, уст. (заколдовать) сигьруламакъ, халмаж этмек; ◊ заговорить зубы разг. алдатмакъ учун сёзню башгъа якъгъа бурмакъ.

сов. 1. (начать говорить) сёйлемеге башламакъ; 1. перен. (пробудиться) хозгъалмакъ, уянмакъ; в нём заговорила совесть ону намусу уянгъан.

сов. разг. (увлечься разговором) сёзге тутулуп къалмакъ, лакъыргъа къызышмакъ.

м. яшыртгъын этилген сёзню (яман негетни) ортакъчысы.

сов. разг. (о гусях) къагъылламагъа башламакъ.

м. баш, ат (произведенияны яда ону бёлюгюню).

м. (для скота) гюрен (гьайванлар учун); ◊ быть в загоне разг. гёзден тюшмек, гёзден салынмакъ, ташланып къалгъан гьалда болмакъ.

несов. см. загнать.

несов. см. загородить(ся).

несов. см. загореть(ся).

прил. гюн тюшген; загорелое лицо гюн тюшген бет.

сов. гюн тюшюрмек (оьзюне); гюн тюшмек; он очень загорел огъар бек гюн тюшген.

сов. 1. (начать гореть, начать светить) ялламагъа, янмагъа башламакъ, янмакъ, ялламакъ; 1. (засверкать, запылать) къызармакъ; йыртылламакъ; восток загорелся гюнтувуш къызарды; глаза загорелись гёзлери йыртыллады; 1. перен. (начаться с большой силой) оьрчюкмек; башланмакъ; къабунмакъ; къызышып гетмек, къызышмакъ; загорелся спор эришив оьрчюкдю; 1. безл., перен. разг. (неудержимо захотеться) бек гьасирет болмакъ; ему загорелось идти в кино киногъа бармагъа ол бек гьасирет болду.

сов. 1. что (обнести оградой) бару салмакъ, чал этмек, бек этмек, айланасын бегитмек, баруламакъ; 1. что (преградить) алдын гесмек, ёлун бегитмек, къыркъмакъ; загородить вход в сад бавгъа гиреген ёлну бегитмек; 1. кого-что (заслонить) япмакъ, алдын тутмакъ, алдын алмакъ; сакъламакъ; таямакъ, таяп бегитмек; вы загородили мне свет сиз магъа гелеген ярыкъны алдын аласыз; 1. что чем, прост. (загромоздить) тёбе этип бир ерни толтуруп къоймакъ; тыгъып толтурмакъ; весь двор загорожен брёвнами аркъалыкълар тёбе болуп бютюн абзарны толтургъан.

сов. 1. (отгородиться) бегилмек (бару булан, чал булан); 1. (заслониться) алдын япмакъ, сакъланмакъ; загородиться рукой от солнца къолун тутуп гюнден сакъланмакъ.

ж. бару, чал.

прил. шагьардан тышдагъы, шагьардан аридеги.

сов. разг. узакъ заман къонакъ турмакъ.

несов. см. заготовить.

м. заготовитель, гьазирлевчю, бир затны жыйывчу, гьазир этеген, топлайгъан адам (яда учреждение).

прил. гьазирлейген, жыягъан; заготовительный пункт гьазирлейген пункт.

сов. что (алда-алда) жыймакъ, гьазир этмек, топламакъ; заготовить корм скоту гьайванлагъа ем жыймакъ.

ж. заготовка (1. жыйыв, гьазир этив, топлав; 1. аякъ гийим учун бичилген бетлер, хончлар ва ш. б.).

несов. см. заготовить.

м.: минный заградитель воен.-мор. миналар салагъан дав геме.

прил. алдын къыркъагъан, алдын алагъан; заградительный огонь воен. алдын къыркъып атышыв.

сов. заграждать несов. см. загородить 2, 3.

с. бару, пуршав; проволочное заграждение тел бару.

ж. заграница, башгъа пачалыкълар, ят уьлкелер.

прил. тыш уьлкеден гелген; тыш уьлкели, ят уьлкели; заграничный товар тыш уьлкеден гелген мал; заграничный паспорт тыш пачалыкълагъа бармакъ учун паспорт.

несов. разг. 1. что кюреп, ишырып жыймакъ; жыйып алмакъ; загребать угли жыжымланы ишырып жыймакъ; 1. что, перен. прост. (получать много чего-л., захватывать) тутмакъ, тартмакъ, алмакъ, къазанмакъ; 1. разг. (действовать вёслами) кюсмен чалмакъ, къалакъ эшмек (къайыкъда).

сов. 1. (начать грохотать) кёкюремеге, гюрюллемеге, оькюрмеге башламакъ; загремел гром кёк кёкюреме башлады; 1. чем, разг. (зазвенеть, застучать) такъырлатмакъ; жагъырлатмакъ, зангырлатмакъ; загреметь ключами ачгъычланы жагъырлатмакъ.

сов. см. загребать.

м. (у лошади) ял, елке, (холка) мунна (атны ялыны аркъагъа ювукъ бою).

сов. кого-что грим сюртмек.

сов. грим сюртюнмек, оьзюне грим этмек.

несов. см. загримировать(ся).

прил. рел. къабургъа гиргенден сонггъу, ахырат.

несов., загромоздить сов. что уьст-уьстюне салып тёбе этип къоймакъ; тыгъып толтурмакъ.

сов. разг. 1. (о громе) кёкюреме башламакъ; 1. (застучать) такъырлама башламакъ.

сов. кёкюремеге, оькюрмеге, гюрюллемеге башламакъ.

прил. терслешген, къаттылашгъан, къатгъан, къабаргъан; загрубелые руки къатгъан къоллар.

сов. гьонкъалашмакъ, терслешмек; къаттылашмакъ, къатмакъ, къабармакъ, илиякълыгъы тас болмакъ.

несов., загрузить сов. 1. что толтуруп салмакъ, толу кюйде юклемек, юклеп толтурмакъ, юклемек; загрузить машину фруктами машинни емиш юклеп толтурмакъ; 1. кого-что, перен. (работой) таман чакъы иш бермек, иш булан таъмин этмек.

ж. 1. (действие) толтуруп салыв, толтурув, толтуруп юклев; загрузка угля в топку печни ичин кёмюрден толтурмакъ; 2. разг. (обеспеченность работой) таман чакъы иш берив, иш юклев; юк; завод работает с полной загрузкой кархана толу юк булан йшлей.

прил. юклейген; загрузочные машины юклейген машинлер.

сов. что грунтламакъ (биринчи къат бояв яда сылав салмакъ).

сов. дертге, къайгъыгъа тюшмек, сагъышгъа тюшмек.

несов., загрызть сов. кого 1. чайнап (хабып) оьлтюрмек; 1. перен. разг. (измучить) чайнамакъ, къыйнамакъ, янчмакъ; его загрызла тоска ону къайгъы янчгъан.

с. 1. (по гл. загрязнить) нас этив, наслав, батдырыв; кирлев, кир этив; загрязнение водоёмов сув сакъланагъан ерлени (гьавузланы) нас этив; 1. (по гл. загрязниться) нас болув, насланыв, батылыв; кирленив, кир болув; загрязнение раны яраны насланыву.

сов. кого-что нас этмек, насламакъ, батдырмакъ; кирлемек, кир этмек.

сов. нас болмакъ, насланмакъ, батылмакъ; кирленмек, кир болмакъ.

несов. см. загрязнить(ся).

м. (запись актов гражданского состояния) загс (гражданланы аралыкъларыны гьалын язагъан бёлюк — тувгъанны, уьйленгенни ва ш. б.).

сов. разг. 1. что (испортить, уничтожить) дагъытмакъ, бузмакъ, харап этмек, пуч этмек, зая этмек; загубить посевы чачылгъан ашлыкъланы пуч этмек; 1. кого-что (привести к гибели) гьалек этмек, пуч этмек, къырмакъ, оьлтюрмек; загубить жизнь яшавун пуч этмек.

сов. къалынлашмакъ, тыгъыслашмакъ, къалын болмакъ, тыгъыс болмакъ.

м. в разн. знач. арт, арт ян; зад телеги арбаны арты.

несов. см. задобрить.

несов. см. задать.

несов. прост. (зазнаваться, важничать) хохаймакъ, пешемемек, уллулукъ этмек; оьктемлик гёрсетмек.

несов. см. задаться.

сов. кого 1. (придавить собой, убить) таптап, янчып оьлтюрмек; 1. кого, прост. (задушить) бувуп оьлтюрмек; 1. кого-что, перен. (подавить) сёндюрмек, басылтмакъ; задавить мятеж питнени сёндюрмек.

с. тапшурув; иш, борч салыв, задание; выполнить задание тапшурувну тамам этмек.

прич., прил. тапшурулгъан, берилген; заданный урок берилген дарс.

несов. задарить сов. кого-что 1. (осыпать подарками) кёп савгъатлар багъышламакъ; 1. (подкупить) савгъатлар булан дослукъ къазанмакъ, оьзюне къайтармакъ.

м. 1. белги, беклик, задаток, задатка; внести задаток беклик бермек, задатка бермек; 1. мн. задатки перен. бажарывлу, гьюнерли, болажагъыны белгилери (бюрлери); хорошие задатки яхшы бажарывлу болажагъыны белгилери.

сов. что, чего кому-чему, в разн. знач. бермек, салмакъ, бойнуна салмакъ; задать урок дарс бермек, дарс салмакъ; задать вопрос суал бермек; задать лошади овса, атгъа ныха бермек; ◊ задать тон 1. муз. хор булан йырлавда тон (тавуш) бермек; 1. перен. бир ишни барышына таъсир этмек, тюзлемек, башчылыкъ этмек; я тебе задам! разг. этермен сагъа мен этерлени!

сов. чем къаст тутмакъ, бойнуна алмакъ, негет этмек, этип тутмакъ; юрегине тутмакъ; задаться целью мурат этип тутмакъ; задаться мыслью бир ойну юрегине тутмакъ.

ж. 1. (вопрос) масъала; трудная задача къыйын масъала; решить задачу масъаланы чечмек; 1. (цель, задание) борч, мурат; хозяйственные задачи хозяйственный борчлар; выполнить задачу борчну тамам этмек.

несов. см. задвинуть.

ж. тогъас, чюй, тыгъавуч, басдырыкъ; дверная задвижка эшикни тогъасы; печная задвижка печни тыгъавучу, печни басдырыгъы.

прил. разг. ичге теберилеген, ичге барагъан.

сов. что 1. (засунуть) теберип ичге салмакъ, ари тебермек, тебермек; йылышдырмакъ; задвинуть корзину под кровать карзинканы караватны тюбюне тебермек; 1. разг. (запереть) салып бегитмек, салмакъ (бир затны); задвинуть дверь засовом эшикни тогъасын салмакъ, эшикни чюйлеп бегитмек; 1. разг. (заслонить) теберип алдын бегитмек, япмакъ; задвинуть дверь шкафом шкафны теберип эшикни бегитмек.

только мн. 1. (место за дворами) уьйлени арты, арт абзар, гьамеч; 1. перен. разг. чет, тунукъ ер; ◊ быть на задворках артда, бир къырыйда къалмакъ, пайдасыз ерде къалмакъ.

несов. см. задеть.

сов., заделывать несов. что бегитмек, толтурмакъ, тегишлемек, басдырмакъ; заделать щель япсарны бегитмек; заделать посылку посылканы бегитмек.

с. 1. (напр. снега) токътатыв, сакълав; 1. (арест) туснакъ этив, тутув; токъталыв; ◊ задержание мочи мед. сийдиги тутулув.

сов. 1. кого-что (воспрепятствовать движению, не пустить; замедлить) токътатмакъ, сакъламакъ; меня задержали дела ишлер мени сакълады; задержать дыхание тынышын токътатып турмакъ; 1. что (не отдать вовремя; удержать) артгъа салмакъ, гечикдирмек; 1. что, перен. (приостановить, помешать) пуршав этмек; 1. кого (арестовать) туснакъ этмек, тутмакъ.

сов. гечикмек; болжалдан артда къалмакъ; токъталмакъ, артгъа салынмакъ; задержаться в дороге ёлда гечикмек, чырмалып къалмакъ; ответ на письмо задержался кагъызгъа жавап гечикди.

несов. см. задержать.

несов. см. задержаться.

ж. 1. (по гл. задержать) токътатыв, сакълав; артгъа салыв, гечикдирив; задержка зарплаты алапаны гечикдирив; 1. (промедление, опоздание) гечигив; работать без задержек гечикдирмей ишлемек; задержка в пути ёлда гечигив.

сов. 1. кого-что, за что (коснуться, зацепиться) урунмакъ, тиймек, тийип гетмек, илинип гетмек; 1. кого-что, перен. разг. (обидеть, оскорбить) кепине тиймек; ◊ задеть за живое къарсалатмакъ, жан ерине тиймек.

м., ж. разг. къалмагъалчы, оьчешивчю, давлубаз.

несов. см. задрать.

прил. артдагъы, арт, артындагъы; заднее колесо арт дёгерчик; задние места артдагъы ерлер; ◊ говорить без задних мыслей башгъа мурат тутмай сёйлемек; задним числом оьтген число булан.

м. задник, оьчке (аякъ гийимлени оьчкеси).

сов. кого-что биревге ярап, ону оьзюне яхшы этмек, оьзюне бакъдырмакъ.

нареч. кёп алдын, хыйлы заман алда.

сов. кому что и без доп., разг. борчланмакъ, бережеги болмакъ; задолжать кому-л. десять рублей биревге он манат борчланмакъ.

ж. борчлангъанлыкъ, борчлулукъ, борч.

нареч. разг. арт яны булан, арты ерли; поезд двигался задом поезд арты ерли бара эди; ◊ задом наперёд артын алгъа бакъдырып; надеть фуражку задом наперёд къалакъайны артын алгъа бакъдырып гиймек.

м. жагьлыкъ, къайратлыкъ, къайнарлыкъ, артыкъ гьаваслыкъ, кюрлюк.

ж.: без сучка, без задоринки или ни сучка, ни задоринки теп-тегиш, гьеч бир пуршавсуз, илинмеге ери ёкъ.

прил. жагь, къайратлы, къайнар, гьаваслы, кюр.

сов. см. задыхаться 1,3.

сов. 1. что къумач булан тутмакъ, ясандырмакъ, перделемек (мас. уьйню); 1. кого эркин гийим гийдирип ясандырмакъ, перде салмакъ, перделемек.

несов. см. задрапировать.

сов. 1. что, разг. къанкъайтмакъ, оьрге гётермек; задрать хвост къуйругъун къанкъайтмакъ; 1. кого-что (растерзать) талап оьлтюрмек; волк задрал овцу бёрю къойну талагъан.

сов. зангырламакъ, къыжылламакъ, зырыллап йибермек, зырыллап гетмек.

сов. къалгъымагъа башламакъ, къалгъып алмакъ, къалгъымакъ, юхусырамакъ, хах болмакъ.

сов. 1. (начать сотрясаться) тербенмеге башламакъ; чайкъалмагъа, силкинмеге башламакъ; къартылламагъа, гьарсиллемеге башламакъ, хозгъалышмакъ; 1. (напр. от холода) титиремек, къартылламагъа башламакъ, къартыллап йибермек; 1. (о голосе, струне) къартылламакъ.

несов. см. задуть II.

несов. см. задуть I.

ж. тех. ягъыв, къабуздурув; задувка домны домнаны къабуздурув.

сов. 1. что и с неопр. негет этмек, ойламакъ, хыял этмек; он задумал учиться ол охумагъа хыял этген; задумать дурное яман негет этмек; 1. что (мысленно выбрать) эсине тутмакъ; задумать какое-л. число эсине бир санавну тутмакъ.

сов. 1. над чем, о чём ойланмакъ, пикирге (ойгъа) тюшмек; 1. чаще с неопр. (обнаружить нерешительность) чыйсынлыкъ этмек, эки гёнгюллю болуп ойлашмакъ.

прил. ойлу; задумчивый взгляд ойлу къарав.

несов. см. задумать(ся).

сов. разг. (начать дуть) уьфюрмеге башламакъ.

сов. что, тех. (зажечь) къабуздурмакъ, якъмакъ, яндырмакъ; задуть домну домнаны къабуздурмакъ.

сов. что (потушить) уьфюрюп сёндюрмек.

ж. таза юреклилик, ачыкъ юреклилик.

прил. 1. (сердечный) таза юрекден, таза юрекли, ачыкъ юрекли; задушевный разговор таза юрекден лакъыр; 1. (интимный) жанайырмас; задушевные друзья жанайырмас къурдашлар, жан къурдашлар.

сов. 1. кого (умертвить) бувуп оьлтюрмек, бувмакъ; 1. кого-что, перен. (подавить) янчмакъ, бувмакъ, эзмек, зулму этмек, къыйнамакъ, сёндюрмек, басылтмакъ.

сов. (начать дымить) тютемеге, тютюн ташламагъа, тютюн чыгъармагъа башламакъ.

сов. что, разг. (закоптить) пурхландырмакъ, пурх йибермек, тютюнге толтурмакъ, тютюн сингдирмек.

несов. 1. (от волнения, бега) солувун басып болмамакъ; 1. перен. (изнемогать от притеснений) бек тарлыкъгъа тюшмек; 1. (от недостатка воздуха) тунчукъмакъ; бувулуп, тунчугъуп оьлмек.

сов. кого, разг. (измучить) инжитмек, итиланкъы этмек, асси этмек.

несов. см. задёрнуть.

сов. что тартмакъ, тартып япмакъ, япмакъ учун тартмакъ; задёрнуть занавеску тартып шаршавну (пердени) япмакъ.

несов. см. заесть.

м. 1. (действие) гирив, барыв; ёл уьстде гирив (по пути); 1. спорт. (на бегах, гонках) ярышда бир айланып чабыв, бир айланыв.

сов. кого, разг. (измучить ездой) гьайдав булан, чапдырып арытмакъ, ёрмакъ; заездить лошадей гьайдав булан атланы арытмакъ.

нареч. разг. оьтювде, оьтегенде, ёл уьстде.

несов. см. заехать.

прил. разг. 1. арыгъан (гьайдала туруп); заезженная лошадь арыгъан ат; 1. перен. (избитый) эсгиленген, чайналгъан; заезженная фраза чайналгъан сёз (фраза).

сов. 1. кого (загрызть) чайнап оьлтюрмек; 1. кого (измучить укусами) таламакъ, талап асси этмек; 1. кого, перен. разг. (измучить) къыйнамакъ, инжитмек, бездирмек; 1. что чем къатыкъ этмек, къошуп ашамакъ; ашамакъ (бир зат бир затгъа ишыла туруп); заесть лекарство сахаром артындан шекер ашап, дарман ичмек.

сов. 1. (въехать) ичине гирмек, гирмек, ичине бармакъ (минип); заехать во двор абзарны ичине гирмек (минип); 1. (подъехать, объезжая) бир якъдан таба айланып гирмек, бармакъ; 1. (свернуть за что-л.) артына чыкъмакъ, артына гирмек (минип); заехать за мост кёпюрню артына чыкъмакъ (минип); 1. (завернуть по пути) ёл уьстде барып чыкъ-макъ, ёл уьстде бир ерге гирип (барып) чыкъмакъ, ёл уьстде гирмек, ёл уьстде бармакъ (минип); заехать к знакомым ёл уьстде танышлагъа гирмек (минип).

несов. см. зажарить(ся).

сов. что къызартмакъ, къыздырмакъ, къувурмакъ, къувуруп биширмек; зажарить рыбу балыкъны къызартмакъ.

сов. къыздырылмакъ, къызартылмакъ, къызармакъ, къувурулмакъ; рыба зажарилась балыкъ къызаргъан, балыкъ къувурулгъан.

сов. 1. кого-что (стиснуть) къысмакъ; зажать в тиски къысгьачда къысмакъ; 1. что (плотно закрыть) тыкъмакъ, япмакъ, бек япмакъ; зажать уши къулакъларын бек япмакъ; 1. что, перен. разг. (подавить) къысмакъ; къаршы чыкъмакъ; токътатмакъ; зажать критику критиканы къысмакъ; ◊ зажать рот кому-л. разг. биревню сёзюн гесмек, тилин токътатмакъ.

сов. кого-чего, разг. къаравуллап туруп инжинмек, арымакъ.

сов. 1. что яндырмакъ, якъмакъ, яллатмакъ; зажечь лампу лампаны якъмакъ; зажечь спичку спичканы яндырмакъ; зажечь свет ярыкъ этмек; 1. кого-что (воодушевить) жанландырмакъ, иштагьлы этмек, иштагьландырмакъ, къызышдырмакъ, гьавасландырмакъ; ругьландырмакъ.

сов. 1. (загореться) янмакъ, ягъылмакъ, ялламакъ; 1. перен. (воодушевиться) жанланмакъ, иштагьлы болмакъ, иштагьлыгъы уянмакъ, гьаваслыгъы уянмакъ; ругьланмакъ.

несов. см. зажить I.

нареч. савлай, жаны булан; заживо погребённый савлай гёмюлген.

ж. зажигалка (папирос къабуздурмакъ учун къолланагъан гиччирек машинка).

прил. 1. яндырывчу; зажигательная бомба яндырывчу бомба; 1. перен. ялынлы; зажигательная речь ялынлы речь.

несов. см. зажечь(-ся).

м. 1. (приспособление) зажим (къысмакъ учун этилген, гиччирек, пружинли къурал); 1. перен. къысыв; къаршы чыгъыв; токътатыв; зажим критики критиканы къысыв.

несов. см. зажать.

м. разг. къысагъан адам, къысывчу; зажимщик критики критиканы къысагъан адам.

нареч. барлы кюйде, мадарлы, токълукъда; жить зажиточно барлы кюйде яшамакъ.

ж. барлылыкъ, мадарлылыкъ, токълукъ.

прил. барлы, мадарлы, токълукъда яшайгъан.

сов. (начать жить) яшамагьа башламакъ; зажить по-новому янгы кюйде яшамагъа башламакъ.

сов. (зарубцеваться) сав болмакъ, бителмек, къолайгъа къайтмакъ (яра).

несов. см. зажмурить(ся).

сов.: зажмурить глаза см. зажмуриться.

сов. гёзлерин къысмакъ, гёзлерин сюзюп къарамакъ.

сов. кого, разг. къаныгъып чакъырмакъ, къаст къылып чакъырып гелтирмек.

сов. зангырламакъ, зангырлама башламакъ, зангырмакъ, янгырмакъ.

сов. занг урмагъа, зенг чалмагъа башламакъ, зангырлатма башламакъ, звонок этмек.

сов. тавуш берме, сес берме, аваз берме, аваз чыгъарма башламакъ; авазланмагъа, янгырмагъа, эшитилмеге, зенг урмагъа башламакъ; зазвучали голоса тавушлар эшитилмеге башлады.

прил. савлукъ, савлукъ учун; заздравный кубок савлукъ аякъ.

сов. разг. къарап къалмакъ, авзу ачылып къалмакъ, хантав болмакъ, хантавлукъ этмек.

сов. 1. (начать зеленеть; стать зелёным) яшылланмагъа, яшгъармагъа, гёгермеге башламакъ; яшылланмакъ, яшгъармакъ, гёгермек, яшыл болмакъ; луга зазеленели биченликлер яшгъаргъан; 1. (показаться — о чём-либо зелёном) яшыл болуп гёрюнмек, гёгерип гёрюнмек.

с. эл. ерге (топуракъгъа) туташдырыв.

сов., заземлять несов. что, эл. ерге (топуракъгъа) туташдырмакъ.

сов. (остаться зимовать) къышламакъ, къыш турмакъ, къышны чыгъармакъ, къышда бир ерде заман йибермек.

несов. см. зазнаться.

м., ж. разг. хохай, башгъаланы пешемейген, уллулукъ этеген, оьктем адам.

с. хохайлыкъ, пешемеслик, уллулукъ этив, оьктемлик.

сов. хохаймакъ, пешемемек, уллулукъ этмек, оьктемлик этмек.

прил. разг. айып, эрши; зазорное дело айып иш, эрши иш.

с.: без зазрения совести айып демей-эрши демей.

несов. см. зазубрить II.

несов. см. зазубрить I.

ж. тиш, керт (савутну яда гесеген къуралны авзунда); коса с зазубринами авзу керт-керт чалгъы.

сов. что, разг. (заучить наизусть) гёнгюнден уьйренмек, гёнгюнден билмек (маънасын тергемей).

сов. что авзун кертлемек, авзун тюшюрмек; зазубрить нож бичакъны авзун тюшюрмек.

несов. см. зазвать.

прил. 1. (негодный) ойнала туруп кирленген; 1. (избитый) ойнала туруп эсгиленген (пьеса).

сов. (начать играть) ойнамагъа башламакъ.

сов. что 1. (истрепать, испортить частым употреблением в игре) тавшалтмакъ, кир этмек (ойнавдан); 1. (часто исполняя, сделать избитым) ойнала туруп эсгиленмек (пьеса).

сов. разг. оюнгъа къызышмакъ, узакъ ойнамакъ.

с. разг. 1. (кокетство) къуймурланыв; 1. перен. (заискивание) яревкелик этив, ялыныв.

несов. с кем, разг. 1. (кокетничать) къуймурланмакъ; 1. перен. (заискивать) яревкелик этмек, ялынмакъ.

несов. см. заиграть

несов. см. заиграться.

м., ж. мелтек, тилкъав, тутулуп сёйлейген адам.

с. мелтеклик, тилкъавлукъ, тутулуп сёйлев.

несов. 1. (страдать заиканием) мелтек сёйлемек, сёйлегенде тутулуп къалмакъ, тилкъав сёйлемек; 1. см. заикнуться.

сов. о ком-чём, разг. бир затны атын чыгъармакъ, эсгермек, авзун ачмакъ; никто и не заикнулся об этом бирев де шо гьакъда гьеч зат эсгермеди (авзун ачмады).

м. уст. борчгъа береген.

нареч. борчгъа; взять заимообразно борчгъа алмакъ; дать заимообразно борчгъа бермек.

с. 1. (действие) алыв; уьйренив; заимствование слов сёзлер алыв (башгъа тилден); заимствование опыта сынав алыв; 1. (то, что заимствовано) алынгъан зат; уьйренген зат; иноязычные заимствования башгъа тилден алынгъан сёзлер.

прич., прил. алынгъан; уьйренген.

сов. и несов. что башгъадан, башгъа ерден алмакъ; уьйренмек; заимствовать слова из русского языка рус тилден сёзлер алмакъ.

сов. бугъакъ басмакъ, къырав салмакъ.

ж. интереси болмакълыкъ, иштагьлылыкъ, гьаваслылыкъ; пайдасы болмакълыкъ (выгода).

прил. интереси гелген, кепи гелген, интереси бар, иштагьлангъан, гьаваслангъан; пайдасы бар.

сов. кого-что интересин гелтирмек, кепин гелтирмек, кеплендирмек, иштагьландырмакъ, гьавасландырмакъ, хошландырмакъ, пайдасы булан тартмакъ (биревню).

сов. интерес этмек, интереси гелмек, кепи гелмек, иштагьланмакъ, гьавасланмакъ, тергев этмек.

несов. см. заинтересовать(ся).

сов. кого иштагьландырмакъ, интересин гелтирмек, кепин гелтирмек.

с. ялыныв, яревкелик этив.

несов. ялынмакъ, яревкелик этмек.

прил. ялынчлы, яревке.

сов. лансылламакъ, йыртылламакъ, учгъун чачмакъ.

сов. 1. (посетить по пути) гирип чыкъмакъ, ёл уьстде (оьтегенде) гирмек, гирмек; зайти в магазин магазинге гирмек, магазинге гирип чыкъмакъ; 1. (уйти далеко) узакъ гетмек, ари гетмек, ари гирмек; гирип гетмек; мы незаметно зашли в лес биз эслемей агъачлыкъгъа гирип гетгенбиз; 1. перен. (перейти какую-л. грань, меру) кёп узатылмакъ, узалмакъ, узакълашмакъ; беседа зашла за полночь лакъыр гече ортадан да узалды; 1. (свернуть) ари айланмакъ, айланып гетмек; айланмакъ; зайти за угол бурунчакъдан ари айланмакъ; 1. (о небесных светилах) артылмакъ, батмакъ; солнце зашло гюн батды; ◊ речь зашла о… …гьакъындан лакъыр чыкъды; он зашёл слишком далеко ол кёп оздуруп йиберди.

м. 1. уменьш.-ласк. к заяц; 1. разг. (световой) гиччи шавла (гюзгюден ва ш. о. йыртыллавукъ затлардан тюшген).

с. 1. (по гл. закабалить) къул этив, бойсындырыв; 1. (по гл. закабалиться) къул этилив, бойсыныв.

сов. кого-что къул этмек, бойсындырмакъ.

сов. къул этилмек, бойсынмакъ.

несов. см. закабалить(ся).

прил. разг. жанайырмас, жан…, ювукъ; закадычный друг жан къурдаш.

м. 1. (поручение) тапшуруш, тапшурув; я получил много заказов мен кёп тапшурушлар алгъанман; 1. разг. (заказанная вещь) тапшурушлу зат; ваш заказ готов сизин тапшурушугъуз гьазир; ◊ сделать что-л. на заказ бир затны тапшуруш берип этдирмек.

сов. что тапшуруш бермек, тапшурмакъ, буюрмакъ.

прил. 1. (сделанный на заказ) тапшуруш этилген, буюрулгъан 1. заказной; заказное письмо заказной кагъыз.

м. тапшурушчу.

несов. см. заказать.

м. см. закалка.

несов. см. закалить(ся).

сов. 1. что, тех. чыныкъдырмакъ, сугъармакъ; закалить сталь болатны сугъармакъ; 1. кого-что, перен. (сделать стойким, выносливым) чыныкъдырмакъ, беклешдирмек, къатдырмакъ; закалить здоровье савлугъун беклешдирмек.

сов. 1. тех. чыныкъдырылмакъ, сугъарылмакъ (болат ва ш. б.); 1. перен. (стать стойким, выносливым) чыныкъмакъ; беклешмек; къатмакъ; закалиться в боях давларда чыныкъмакъ.

ж. 1. тех. чыныкъдырыв, сугъарыв; закалка стали болатны сугъарыв; 1. перен. чыныкъгъанлыкъ, беклик, къаттылыкъ.

несов. см. заколоть 1 2.

несов. см. закалить(ся).

1. прич., прил. чыныкъгъан, сугъарылгъан; закалённая сталь сугъарылгъан болат; 1. прил. перен. (стойкий, выносливый) чыныкъгъан, бек; къатгъан; закалённый ребёнок бек яш (санлары); закалённая в боях Советская Армия давларда чыныкъгъан Совет Армия.

несов. см. закончить(ся).

сов. (начать капать) таммагъа башламакъ.

сов. что чем (запачкать) чачыратмакъ, тамдырмакъ; батдырмакъ (зат тамдырып).

несов. см. закапать I.

несов. см. закопать.

несов. см. закормить.

м. 1. (солнца) артылыв, батыв; 1. перен. (конец, гибель) яшавну сёнювю, яшавну арт гюнлери, ахыр.

сов. 1. кого-что во что чырмамакъ; 1. что, разг. (засучить) чююрмек; 1. что (заровнять катком) тегишлемек (мыхыр ва ш. о. авур зат дёгеретип).

сов. 1. что (катя, деть куда-л.) дёгеретип гийирмек, къысдырмакъ (бир затны артына); 1. что и без доп., прост. (ударить) бермек, бек урмакъ, салышдырмакъ; закатить пощёчину къапас бермек; 1. что, прост. (устроить) къурмакъ, этмек; закатить пир йибав къурмакъ; ◊ закатить глаза гёзлерин агъындан айландырмакъ.

сов. 1. дёгереп гирмек, яшынмакъ; мяч куда-то закатился топ бир ерге гирген; 1. (о небесных светилах) батмакъ, артылмакъ; солнце закатилось гюн артылды; 1. перен. (прийти к концу) таймакъ, битмек; слава закатилась сыйы тайды; 1. разг. токътап болмамакъ, къатып къалмакъ; закатиться слезами бек йыламакъ, гёзьяш тёгюп йыламакъ.

несов. см. закатить.

несов. см. закатать.

несов. см. закатиться.

сов. кого 1. (убаюкать) чайкъап юхлатмакъ; 1. безл. (укачать) башын айландырмакъ, юрегин булгъатмакъ; на лодке его закачало лодкада ону башы айлангъан.

сов. (начать качаться) чайкъалмагъа, гьарсиллемеге, лавламагъа башламакъ.

сов. ёткюрмеге башламакъ.

сов. гючлю ётели тутмакъ.

сов. с неопр., разг. гьёкюнмек, дагъы этмежек болмакъ, тоба этмек.

сов. что мая чалмакъ, мая салмакъ; уютгъуч салмакъ; заквасить тесто хамургъа мая чалмакъ; заквасить молоко сютге уютгъуч салмакъ.

ж. мая, маялыкъ, уютгъуч.

несов. см. заквасить.

сов., закидывать I несов., чем, разг. 1. кого-что (много накидать; засыпать) атып басдырмакъ, ташлап басдырмакъ; тёгюп толтурмакъ; ташлап толтурмакъ; толтурмакъ; 1. кого, перен. явдурмакъ; закидать вопросами суалны явдуруп къоймакъ; ◊ шапками закидаем бёрк уруп янчарбыз, тынч енгербиз, тынч уьст болурбуз (макътанып айтыла); закидать грязью негьакъ айыпгъа салмакъ.

несов., закинуть сов. 1. см. забросить I; закинуть невод тор ташламакъ; 1. что (откинуть) атмакъ, салмакъ, гётермек; ташламакъ; закинуть ногу на ногу бут уьстюне бут салмакъ; закинуть голову башын гётермек; ◊ закинуть словечко разг. сёз айтып англатып къоймакъ, эсине салып къоймакъ (бир умут булан).

несов., закипеть сов. къайнамагъа башламакъ; ◊ работа закипела иш къызышды.

несов., закиснуть сов. 1. ачымакъ; тесто закисло хамур ачыды; 1. перен. разг. (стать скучным, равнодушным) санта басмакъ, безмек.

м. уст. см. залог I 1, 2; ◊ биться об заклад арагъа зат салып эришмек.

ж. 1. (действие) салыв; къурув; закладка фундамента кюрчю салыв; 1. (для книг) белги, къалам (китапны тарыкълы бетин белгилеп къоймакъ учун).

несов. см. заложить.

сов. кого 1. (убить клювом) чокъуп оьлтюрмек; 1. перен. разг. негьакъ саташа, ураша туруп адамны къыйнамакъ.

несов., заклеить сов. что ябушдурмакъ.

ж. 1. (действие) ябушдурув; 1. (предмет, которым заклеивают) ябушдурулагъан зат (кагъыз, чюпюрек ва ш. б.).

сов. кого-что 1. дамгъаламакъ, гьарзи салмакъ; зарбу урмакъ; 1. перен. (осудить) налатламакъ; айыпламакъ; заклеймить изменников родины ватангъа хыянатчыланы налатламакъ.

сов. что, тех. берчинлемек, перчинлемек, солгъу салмакъ.

с. 1. халмажлав, сигьрулав, гёз байлав; 1. (магические слова) сигьрулу сёз.

несов. кого-что 1. халмаж этмек, сигьруламакъ, гёз байламакъ; 1. чаще с неопр. (умолять) ялбармакъ, сыйлы затны арагъа салып тилемек.

сов. 1. (о воде) бокъурламагъа, болкъунламагъа башламакъ; бокъурлап къайнама башламакъ; 1. (захрипеть) хырылламакъ.

несов. 1. см. заключить; 1. (содержать) бар болмакъ, ичине къуршамакъ, тизмек; заключать в себе оьзюнде бар болмакъ.

несов. 1. (находиться в чём-л.) ичинде болмакъ; 1. чем (заканчиваться, завершаться) арты гелтирилмек, натижа бермек; натижа чыгьарылмакъ; 1. (состоять) ичине къуршалмакъ; тизилмек; задача заключается в следующем… масъала тюпдеги затлардан тизиле…

с. 1. (договора и т. п.) байлав; 1. (окончание) ахыр, арт; 1. (вывод) натижа; натижа берив, чечив, багьалав; прийти к заключению натижагъа гелмек; 1. (лишение свободы) туснакъ этив; ◊ в заключение ахырда.

прил. ахырынчы, натижалайгъан; заключительная сцена ахырынчы перде; заключительное слово ахырынчы сёз.

сов. 1. что с кем (договор и т. п.) этмек, байламакъ; заключить договор дыгъар этмек; заключить мир ярашувлукъ этмек; 1. что (закончить) тамам этмек, битдирмек; он заключил так… ол шулай битдирди; 1. что и с союзом «что» (сделать вывод) натижа чыгъармакъ; из этого можно заключить, что… шондан шулай натижа чыгъармагъа ярай…; 1. кого-что (лишить свободы) туснакъгъа салмакъ; ◊ заключить в скобки скобкаланы ичине алмакъ; заключить в объятия къучакъламакъ, бавруна басмакъ.

1. прич. (о договоре и т. п.) этилген, байлангъан; 1. прич. ичине бегетилген, ичине къуршалгъан, ичиндеги; смысл, заключённый в его словах ону сёзлериндеги маъна; 1. в знач. сущ. м. туснакъ (эр гиши).

с. 1. см. заклинание 2; 1. (клятва) ант.

прил. ярашмажакъ; оьч, оьчюкген; заклятые враги ярашмажакъ душманлар.

ж. 1. (действие) берчинлев, перчинлев, солгъу салыв; 1. (предмет) берчин, перчин, солгъу (берчинленген).

несов. см. заклепать.

сов., заковывать несов. 1. что (соединить ковкой) къантарламакъ; 1. кого (надеть кандалы), бугъавламакъ, къантарлап бегетмек; 1. что, перен. (заморозить) беклемек; 1. что, перен. (подавить) къысмакъ, тарлыкъгъа салмакъ; заковать мысли ойларын къысмакъ.

несов. см. заколотить.

прич., прил. сигьрулангъан; ◊ заколдованный круг чалдырыш бир гьал, ёл алып болмасдай бир гьал.

сов., заколдовывать несов. кого-что, в разн. знач. сигьру этмек, сигьруламакъ; халмаж этмек.

сов. 1. гьарсиллемеге, тербенмеге, чайкъалмагъа башламакъ; 1. перен. (быть в нерешительности) эки гёнгюллю болмакъ, таваккалсызлыкъ этмек (къараргъа гелип болмай); заколебаться в выборе бир затны сайлайгъанда эки гёнгюллю болмакъ.

ж. (для волос) шпилька (тюклерин къысдырмакъ учун).

сов. башкъусмакъ; пшеница заколосилась будай башкъусгъан.

сов. разг. 1. что (забить, плотно заделать) мыхлап бегетмек; 1. что (вбить) къагъып гийирмек, къадамакъ, къакъмакъ; заколотить кол къазыкъны къакъмакъ; 1. кого (забить до смерти) тёбелеп оьлеген гьалгъа салмакъ.

сов. разг. 1. (о сердце и т. п.) урмагъа, атылмагъа башламакъ; сердце заколотилось юрек атылмагъа башлады; 1. (напр. в припадке) тырпылламакъ, талпынмакъ.

сов. безл. чанчмагъа башламакъ; чанчып йибермек; у меня закололо в боку къабургъама чанчып йиберди, къабургъама чанчмагъа башлады.

сов. 1. кого (насмерть) чанчып оьлтюрмек (соймакъ); 1. что, разг. (приколоть, прикрепить) тийремек, илиндирмек, чанчып бегетмек, къадап бегетмек, тутдурмакъ; заколоть волосы шпильками чачлагъа шпилькалар тийремек.

сов. елпилленмеге, чайкъалмагъа, силкинмеге башламакъ; знамёна заколыхались байракълар елпилленмеге башлады.

м. в разн. знач. закон; издать закон закон чыгъармакъ; статья закона законну статьясы; кодекс законов о труде иш гьакъындагъы законланы жыйымы; по закону закон булан; действовать согласно закону законгъа гёре иш этмек; избирательный закон сайлав закон; закон природы табиатны закону; законы грамматики грамматиканы законлары; законы вежливости эдепни законлары; ◊ объявить вне закона законну якълавундан чыкъгъан деп билдирмек.

ж. законлулукъ; законлукъ; революционная законность революциячы законлулукъ.

прил. 1. закон…, законну; законгъа ярашывлу, законлу; законное распоряжение законлу буйрукъ; на законном основании законланы кюрчюсюнде; 1. перен. (допустимый) тийишли, гьакълы; законное негодование гьакълы къазапланыв.

м. 1. закон чыгъарагъан; 1. уьлгю салагъан; законодатель мод модалагъа уьлгю салагъан.

прил. закон чыгъарагъан; закон чыгъарыв…; закон чыгъарма ихтиярлы; законодательный орган закон чыгъарыв органы; законодательная власть закон чыгъарыв гьакимлиги.

с. 1. (составление и издание законов) закон чыгъарывчулукъ; 1. (совокупность законов) законланы жыйымы; трудовое законодательство загьмат законлары.

нареч. законгъа къыйышывлу, законлу.

ж. законгъа къыйышывлулукъ, законлулукъ; историческая закономерность историягъа гёре законлулукъ.

сов., законопачивать несов. что битемек, тыкъмакъ, тыгып толтурмакъ (тюк булан, от булан ва ш. б.).

с. 1. (постановление) закон, законну къарары; 1. (совокупность законов) законлар; законоположение о семье уьягьлю гьакъындагъы законлар.

м. закон проекти; внести законопроект законну проектин бермек.

сов. что 1. консерва этмек; 1. (приостановить что-л.) токътатмакъ (ишни).

сов. кого-что яшыртгъынлашдырмакъ, яшыртгъынлыкъгъа салмакъ, сыр этмек; конспирация этмек; законспирировать квартиру квартирни яшыртгъынлыкъгъа салмакъ.

сов., законтрактовывать несов. кого-что контрактация этмек.

ж. бютюнлюк, тамамлыкъ, битгенлик, еткиринкилик, толулукъ.

прил. 1. (завершённый) бютюн болгъан, тамамлангъан, битген, еткиринки, толу; законченная мысль толу ой; законченное высшее образование толу оьр билим; 1. (достигший совершенства) болуп битген, камил болгъан; законченный художник болуп битген художник.

сов. что битдирмек, тамам этмек, этип битмек; ишни ахырына чыгъармакъ, ишни артына етдирмек; закончить работу ишни битдирмек.

сов. битмек; тамам болмакъ, тамамланмакъ, этип битмек, ахырына чыгъарылмакъ; собрание закончилось жыйын битди, собрание битди.

сов. 1. кого-что (зарыть) къазып басдырмакъ, гёммек; 1. что (забросать землёй) ташлап толтурмакъ.

прил. къурум басгъан; пурх басгъан; закоптелое стекло пурх басгъан шиша.

сов. разг. см. закоптиться.

сов. (начать коптить) къурум (пурх) этмеге башламакъ.

сов. что 1. (покрыть копотью, сажей) пурхландырмакъ, пурх йибермек; пурх булан нас этмек; 1. (подвергнуть копчению) тютюн булан къурутмакъ, тютюнге къакъ этмек, тютюнлетип къакъ этмек.

сов. (покрыться копотью) къурумланмакъ, къурум басмакъ, пурхланмакъ, пурх басмакъ.

прил. 1. (прочный, укоренившийся) тамурлашгъан, бишген, синген; закоренелые привычки синген мердешлер; 1. (неисправимый) тюзелмежек, тюзелмейген, къайпанмайгъан; закоренелый преступник тюзелмежек яманлы.

сов. кого, разг. артыкъ ашатмакъ, кёп ашатмакъ, артыкъ тойдурмакъ.

ж. разг. 1. (крючок) къармакъ; 1. (в письме) къайтыкъ, къайтыкъ-къуйтукъ, илмек (язывда).

прил. см. закоренелый.

сов. в чём тюзелмей къалмакъ, терс ёлда къалмакъ.

прил. къатып сюекдей болгъан; закостенелые руки къатып сюекдей болгъан къоллар.

сов. 1. къатмакъ, къатып сюекдей болмакъ (мас. сувукъдан); пальцы закостенели бармакълар къатып сюекдей болгъан; 1. перен. см. закоснеть.

м. къарангы (яшыртгъын) мююш, чет тыгъырыкъ.

прил. уьшюген.

сов. уьшюмек, сувукъдан къатып къалмакъ, сувукъдан тербенмейген, иелмейген болуп къалмакъ.

несов. см. закрасться.

сов. разг. себелеме башламакъ, себелемек; закрапал дождь янгур себелемеге башлады.

сов. что боямакъ, сырламакъ.

сов. сырланмакъ; пятна закрасились ёлакълар сырлангъан.

сов. 1. (показаться — о чём-л. красном) къызарып гёрюнмек, къызыл болуп гёрюнмек; 1. (начать краснеть) къызармакъ, къызыл болмакъ.

сов. (возникнуть) тувулунмакъ; закралось подозрение шеклик тувулунгъан.

несов. см. закрасить(ся).

прил. бегетеген, байлайгъан, къатдырагъан.

сов. 1. что (укрепить) бегетмек; тутушдурмакъ; закрепить лыжи лыжаланы бегетмек; закрепить шов тигивню бегетмек (тююп); 2. что (упрочить) мугькамламакъ, беклешдирмек; закрепить успехи уьстюнлюклени беклешдирмек; закрепить завоёванные позиции тутгъан позицияланы беклешдирмек; 1. кого-что за кем-чем (прикрепить) байламакъ; закрепить трактор за трактористом тракторну трактористге байламакъ; 3. что (обеспечить право) тутмакъ, ихтияр алып къоймакъ; закрепить за собой место в самолёте учакъда оьзюне ер тутмакъ; 4. мед. къатдырмакъ (ичин).

сов. 1. (укрепиться) бегимек, бегитилмек, бек болмакъ; верёвка закрепилась йип бегиди; 1. (прикрепиться) байланмакъ; закрепиться за шахтой шахтагъа байланмакъ; 1. (упрочиться) беклешмек; дружба закрепилась достлукъ беклешген.

с. 1. бегетив, бегилив, бегитилив; тутушдурув; 1. (упрочение) мугькамлав, беклешдирив; 1. (за кем-чем-л.) байлав, байланыв.

несов. см. закрепить(ся).

сов. кого-что 1. ист. (сделать крепостным) крепостной этмек; 2. перен. (закабалить) къул этмек; ихтиярсыз этмек; оьзюне бойсындырмакъ.

сов. 1. ист. (стать крепостным) крепостной этилмек; 2. перен. (закабалить себя) къул этилмек; ихтиярлары алынмакъ; бойсынмакъ.

несов. см. закрепостить(ся).

с. 1. (по гл. закрепостить) крепостной этив; къул этив; ихтиярсыз этив; бойсындырыв; 1. (по гл. закрепоститься) крепостной этилив; къул этилив; ихтиярлары алыныв; бойсыныв.

сов. кристаллашмакъ, кристалл гьалына гелмек.

сов. 1. (издать крик) къычырмакъ, акъырмакъ; 1. (начать кричать) къычырма башламакъ.

м. гийим бичеген уста (эр гиши).

ж. гийим бичеген уста къатын.

м. с.-х. бежен, ашлыкъ тёгеген бёлюк (гьамарда).

с. 1. (по гл. закруглить) дёгереклев; 1. (по гл. закруглиться) дёгереклешив; 1. (закруглённая часть) айланагъан ери, къайтыкъ ери.

сов. что 1. (сделать округлым) дёгереклемек; 1. перен. (придать законченность) тамамламакъ, толу (бютюн) этмек; закруглить фразу фразаны тамамламакъ.

сов. 1. (стать округлым) дёгереклешмек; 1. перен. разг. (закончить речь, выступление) бютюнлешмек; тамамлашмакъ; докладчик закруглился докладчы тамамлашды.

несов. см. закруглить(ся).

прил. 1. (округлый) дёгерекленген; 1. перен. (гладкий, законченный) тамамлангъан, тегиш, толу; закруглённые фразы тамамлангъан фразалар.

сов. кого-что и без доп. (начать кружить) дёгерек айландырмагъа башламакъ; бурачалама башламакъ.

сов. 1. (кружа, довести до усталости) дёгерек айланмакъ, айланмакъ; закружить в танце бийип айланмакъ, дёгерек айланып бийимек; 1. кого, перен. разг. (сбить с толку) айландырмакъ; чырмамакъ; закружить голову башын чырмамакъ, башын айландырмакъ.

сов. (начать кружиться) дёгерек айланмагъа, башламакъ, айланмагъа башламакъ; бурулуп-бурулуп айланмагъа башламакъ (мас. тютюн).

сов. 1. (кружась, дойти до головокружения) айланмакъ; айлана туруп инжимек; 1. перен. разг. айлана туруп арымакъ, доланып айланмакъ; ёрулмакъ; баштели болмакъ; закружиться в хлопотах айланышлар булан баштели болмакъ.

сов. (начать крутить) бурмагъа башламакъ; айландырмагъа башламакъ.

сов. 1. что (завернуть, завинтить) буруп бегетмек, буруп гийирмек; бурмакъ; закрутить кран кранны буруп бегетмек; 1. что, разг. (обмотать) чырмамакъ; закрутить шарф вокруг шеи бойнуна шарф чырмамакъ.

сов. (начать крутиться) бурулмагъа, бурачалама башламакъ; айланмагъа башламакъ; по дороге закрутилась пыль ёлну боюнда чанг бурачалама башлады.

сов. 1. (свернуться) бурулмакъ; верёвка закрутилась йип бурулгъан; 1. (обмотаться) чырмалмакъ; 1. см. закружиться I 2.

несов. см. закрутить I.

несов. см. закрутиться I.

несов. см. закрыть.

несов. см. закрыться; магазин закрывается в восемь часов магазин сагьат сегизде ябыла.

с. ябыв; ябылыв; закрытие выставки выставканы ябылыву.

прил. в разн. знач. ябыкъ, ябылгъан; юмукъ, юмулгъан; закрытая комната ябыкъ уьй; с закрытыми глазами юмулгъан гёзлери булан; закрытое партийное собрание ябыкъ партийный жыйын.

сов. 1. кого-что, в разн. знач. япмакъ; закрыть лицо руками къоллары булан бетин япмакъ; закрыть дверь эшикни япмакъ; закрыть одеялом ювургъан булан япмакъ; 1. что (преградить, сделать недоступным) токътатмакъ, алдын къыркъмакъ, бегитмек; закрыть путь ёлну бегитмек; закрыть доступ в музей музейге йиберивню токътатмакъ; 1. что (остановить движение) токътатмакъ; закрыть воду сувну токътатмакъ; 1. что (сомкнуть) юммакъ; закрыть глаза гёзлерин юммакъ; 1. что (закончить, прекратить) битдирмек, япмакъ; закрыть собрание жыйынны битдирмек, собранияны япмакъ; 1. кого-что (запереть) бегитмек; закрыть на замок кирит салып бегитмек.

сов. 1. в разн. знач. ябылмакъ; книга закрылась китап ябылгъан; библиотека закрылась библиотека ябылгъан; закройтесь теплее бираз да исси басдырылыгъыз; 1. (перестать быть доступным) бегилмек; граница закрылась дазу бегилген; 1. (сомкнуться) юмулмакъ; глаза у него закрылись ону гёзлери юмулду; 1. (зарубцеваться) бителмек; рана закрылась яра бителген; 1. (закончиться) битмек, ябылмакъ; собрание закрылось вечером жыйын ахшам битди; выставка закрылась выставка ябылгъан.

прил. (тайный) яшыртгъын; закулисные переговоры яшыртгъын сёйлешивлер.

несов., закупить сов. что ломай сатып алып къоймакъ; сатып алып запас этмек (запастись покупкой); закупить провизию азыкъ сатып алып запас этмек.

ж. сатып алып къоюв; запас этив; закупка дров агъач сатып алып къоюв.

несов. см. закупорить(ся).

сов. что бегитмек, тыгъып бегитмек; закупорить бутылку шишаны (авзун) тыгъып бегитмек.

сов. (закрыться, засориться) бегилмек, тыгъылмакъ, тыгъылып бегилмек.

ж. 1. (по гл. закупорить) бегитив, тыгъып бегитив; закупорка бутылок шишаланы авузларын (тыгъып) бегитив; 1. (по гл. закупориться) бегилив, тыгъылыв, тыгъылып бегилив; закупорка вен мед. вена тамурланы тыгъылыву.

м. сатып алып жыйывчу.

несов. см. закурить 1.

сов. 1. что и без доп. (зажечь папиросу и т. п.) папирос тартмакъ, къабузмакъ; 1. (начать курить) тартып башламакъ.

сов. 1. чем и без доп. (съесть немного) маза хапмакъ, бир-эки хапмакъ; аш хапмакъ; мы недавно закусили биз бираз алдын аш хапдыкъ; 2. что чем (заесть) къатыкъ этмек, къошуп ашамакъ; закусить конфетой конфет булан къатыкъ этмек.

сов. что (прикусить) хапмакъ, чайнамакъ; тишлемек; закусить губу эрнин хапмакъ; закусить удила 2. (о лошади) авузлугъун чайнамакъ; 3. перен. улагъып гетмек, гьатдан озуп гетмек, башалманлыкъ этмек.

ж. 1. (действие) маза алыв, аш хабыв; 2. (блюдо) маза, енгил аш.

ж. кафетерия, маза уьй (закуска ва ш. б. енгил ашлар сатылагъан ер).

, II несов. см. закусить I, II.

сов. кого-что чырмамакъ; исси гийиндирмек; закутать ребёнка в одеяло яшны ювургъангьа чырмамакъ.

сов. чырмалмакъ; исси гийинмек.

несов. см. закутать(ся).

м. зал (уллу уьй); зал заседаний жыйынлар залы; зал ожидания къаравуллайгъанлар залы; зрительный зал театр, кино гёрсетилеген зал, къаравчулар залы.

сов. прост. 1. что и без доп. токътавсуз айта турмакъ (бир затны); 1. с неопр. токътавсуз эте турмакъ (бир затны).

несов. см. заломить I.

сов. что, разг. ямамакъ.

сов. гьапламакъ, гьапламагъа башламакъ; собаки залаяли итлер гьапламагъа башлады.

с. геол. ерлешив, орунлашыв; залегание пласта къатлавну ерлешивю.

несов. см. залечь.

прил. 1. (покрывшийся льдом) бузлагъан, уьстюн буз басгъан; заледенелые мостки уьстюн буз басгъан агъач кёпюрлер; 1. перен. (холодный как лёд) уьшюген; сувукъдан къатып къалгъан, буздай болгъан; буздай сувукъ; заледенелые пальцы буздай сувукъ бармакълар.

сов. 1. (оледенеть) бузламакъ, уьстюн буз басмакъ; 1. перен. (закоченеть) уьшюмек; сувукъдан къатып къалмакъ, буздай болмакъ.

сов., залёживаться несов. разг. 1. (пролежать слишком долго) узакъ ятмакъ; 1. (испортиться от долгого лежания) узакъ къалып бузулмакъ.

прил.: залежные земли ишленмей къалгъан, тынлыкъ топуракълар.

ж. 1. геол. маъданлы ер, маъдан бар къатлав (топуракъда); залежи каменного угля ташкёмюр бар ер, ташкёмюр бар къатлав; 1. с.-х. ишленмеген ер, тын топуракъ, тын ер; тынлыкъ ер; 1. мн. залежи разг. жыйылып къалгъан зат; залежи товаров жыйылып къалгъан маллар.

несов., залезть сов. 1. на что (подняться, взобраться) минмек, оьрленмек; залезть на дерево терекге минмек; 1. во что (проникнуть куда-л.) гирмек; лиса залезла в нору тюлкю инге гирген; ◊ залезть в долги разг. борчлагъа батмакъ.

сов., залеплять несов. что чем 1. (заделать) сыламакъ, ясамакъ; залепить трещину ярылывну сыламакъ, ярылывну сылап бегитмек; 1. разг. (заклеить) ябушдуруп толтурмакъ; 1. (покрыть) басмакъ, толтурмакъ, бёленмек; снег залепил мне всё лицо бетимни бютюнлей къар басды; ◊ залепить пощёчину груб. къапас бермек.

несов. разг. (начать летать) учмагъа башламакъ.

несов., залететь сов. 1. (влететь) учуп гирмек (бир ерге); 1. (подняться очень высоко) бек оьрге учмакъ; 1. (улететь далеко) ариге учмакъ.

несов. см. залечить(ся).

сов. 1. что (излечить) багъып сав этмек; 1. кого-что, разг. (измучить лечением) багъып къыйнамакъ, багъа туруп гьалсыз этмек.

сов. разг. 1. (излечиться) бакъдырып сав болмакъ; 1. разг. (повредить себе лечением) дарман эте туруп заралланмакъ.

сов. 1. (улечься) узакъгъа ятмакъ; 1. (притаиться) яшынып ятмакъ; залечь в засаду пусгъун этап ятмакъ; 1. (расположиться) ерлешмек, орунлашмакъ; посёлок залёг у реки юрт оьзен къырыйда ерлешген; пласты каменного угля залегли на большой глубине таш кёмюрню къатлавлары кёп теренде ерлешген.

м. геогр. залив, къолтукъ.

несов. см. залить.

, II несов. см. залиться I, II.

ж. 1. ябушдурув, ямав; заливка галош галошланы ябушдурув; 1. (напр. горючего) тёгюв, къуюв.

с. (кушанье) уьстюне синген зат тёгюлеген аш.

прил. 1. (заливаемый в половодье) сув яйылагъан ер; заливные луга сув яйылагъан биченликлер; 1. (о кушаньях) уьстюне синген зат тёгюлеген (аш).

сов. 1. кого-что (затопить) сув чапмакъ, сув алмакъ, сув басмакъ, сув яйылмакъ, сув ташып толтурмакъ; река залила луга оьзен ташып биченликлени толтургъан; 1. кого-что (облить) зат тёгюп батдырмакъ; залить скатерть зат тёгюп скатертни батдырмакъ; 1. что, перен. (наполнить) толтурмакъ; солнце залило комнату гюнню шавлалары уьйню толтурду; 1. что (потушить) тёгюп сёндюрмек; 1. что, разг. (заделать) ябушдурмакъ, ямамакъ; залить галоши галошланы ябушдурмакъ; 1. разг. (напр. горючее) тёкмек, къуймакъ.

сов.: залиться песней йырны оькюртмек; залиться слезами гёзьяш тёгюп къатты йыламакъ; залиться смехом кюлеп къатып къалмакъ.

сов. 1. (покрыться водой) сув яйылып толмакъ; 1. (проникнуть) тёгюлмек, тёгюлюп батмакъ, агъылып гирмек, артылып тёгюлмек; вода залилась за воротник сув агъылып ягъасындан таба гирген.

прил. разг. къурч.

м. грам. залог, даража (глаголну бир формасы); действительный залог тюп даража (мас. жувмакъ); страдательный залог тюшюм даража (мас. жувулмакъ); возвратный залог къайтым даража (мас. жувунмакъ).

м. 1. (действие) юкге салыв, юкге берив, юкге алыв; 1. юк, юкге салынгъан зат; освободить под залог юкге алып эркин этмек; 1. перен. (доказательство, обеспечение) белги, аминлик, шагьат, тюсев; залог дружбы достлукъ аминлиги.

сов. 1. что (положить) артына салмакъ; артгъа тутмакъ; заложить руки за спину къолларын артгъа тутмакъ; 1. что (заполнить пустое) толтурмакъ; 1. что чем (завалить) салып тёбе этмек; заложить стол книгами китапланы столгъа салып тёбе этмек; 1. что, разг. (засунуть) сукъмакъ, тыкъмакъ; куда ты заложил тетрадь? тетрадны сен къайда сукъгъансан?; 1. что (основать) салмакъ; къурмакъ; заложить фундамент кюрчю салмакъ; 1. кого-что (отдать в залог) юкге салмакъ, юкге бермек; юкге алмакъ; заложить часы сагьатны юкге салмакъ; 1. что (закладкой) белгилеп къоймакъ; заложить страницу книги китапны бетин белгилеп къоймакъ; 1. что, перен. (способствовать развитию) яратмакъ; заложить любовь к труду загьматгъа сююм яратмакъ; 1. безл. разг. тутулмакъ; тыгъылмакъ; толмакъ; у меня заложило уши мени къулакъларым тутулгъан; ◊ заложить складку къумачны къатлап бюрюш чыгъармакъ.

м. аманат, аманатгъа берилген гиши.

безл. разг. сызламакъ, къувунламакъ, чанчмакъ; сызламагъа башламакъ; у меня заломило руку мени къолум сызламагъа башлады.

сов. что, разг.: заломить цену артыкъ багьа салмакъ.

м. залп, зарп (бир нече тюбекни, топну ва ш. б. бир вакътини ичинде бирге атылыву).

нареч. 1. (разом из нескольких орудий и т. п.) залп, зарп, залп (зарп) этип; выстрелить залпом залп (зарп) урмакъ; 1. перен. разг. (разом, сразу) бирден; выпить залпом бирден ичип йибермек.

несов. залучить сов. кого-что, разг. тартмакъ, оьзюне якъ этмек; сукъландырмакъ.

сов. завх алмакъ, сююп кепленип къарап къалмакъ, ушатып къарап къалмакъ, сукъланып къарап къалмакъ.

прил. 1. (случайно залетевший) ёралмагъан ерде учуп гелген, гелип чыкъгъан; 1. перен. разг. хапарсыздан гелип чыкъгъан; залётный гость хапарсыздан гелип чыкъгъан къонакъ.

сов. 1. что (закрыть слоем краски и т. п.) боямакъ, сюртмек, сыламакъ (уьстюне бояв ва ш. б.); замазать надпись на стене тамдагъы язывну уьстюне бояв сюртмек; 1. кого-что (запачкать) батдырмакъ, нас этмек; замазать руки къолларын батдырмакъ; 1. что (заделать) сюртюп беклемек; замазка сюртмек; замазать окна терезелеге замазка сюртмек; 1. что, перен. разг. (скрыть) яшырмакъ, уьстюн япмакъ; замазать недостатки кемчиликлени яшырмакъ, кемчиликлени уьстюн япмакъ.

сов. батмакъ, батылмакъ, насланмакъ, нас болмакъ.

ж. 1. см. замазывание 1; 1. замазка.

с. 1. сюртюв, сылав; 1. перен. разг. (сокрытие) яшырыв, уьстюн ябыв.

несов. см. замазать(ся).

с. айтмай къоюв, яшырыв.

несов. см. замолчать II.

несов. заманить сов. кого алдатып сукъландырып гелтирмек, тартмакъ.

прил. иштагьландырагъан, гьавасландырагъан, кеплендиреген, оьзюне тартагьан, сукъландырагъан; заманчивое предложение гьавасландырагъан таклиф.

сов. кого-что батдырмакъ, нас этмек.

сов. батмакъ, батылмакъ, насланмакъ, нас болмакъ.

сов. что 1. (подвергнуть маринованию) маринадгъа салып гьазирлемек; 1. перен. разг. (затянуть дело) узакъ сакъламакъ, ятдырып къоймакъ, къаст булан гери салмакъ, гечикдирмек (бир ишни); замариновать предложение таклифни ятдырып къоймакъ.

сов. сиркеге салынмакъ; огурцы замариновались хыяр сув алгъан.

несов. см. замариновать(ся).

прич., прил. 1. (в маске) маска (яда маскарад костюм) гийген, маскалангъан; 1. прям., перен. (скрытый, тайный) яшынгъан, яшыртгъын, билинмейген болгъан.

сов. 1. кого-что (надеть маску, маскарадный костюм) маска (яда маскарад костюм) гийдирмек, маскаламакъ; 1. что, прям., перен. яшырмакъ; билинмейген этмек; маскировка этмек; замаскировать орудия топланы уьстюн басдырмакъ; замаскировать свои намерения оьзюню негетлерин яшырмакъ.

сов. 1. (одеть маску) маска (яда маскарад костюм) гиймек, маскаланмакъ; 1. (сделать незаметным своё присутствие) яшынмакъ, яшырылмакъ; маскировка этмек (оьзюн).

несов. см. замаскировать(ся).

сов. что, разг. майламакъ (кирлемек).

сов. разг. майланмакъ (кирленмек).

несов. см. замотать I.

несов. см. замотаться.

сов. чем силлемеге башламакъ; селпмеге, булгъамагъа башламакъ; къакъмагъа башламакъ (крыльями); замахать руками къолларын силлемеге башламакъ, къол булгъамагъа башламакъ.

несов., замахнуться сов. на кого-что къолун гётерип урма гизирикленмек.

несов. см. замочить.

ж. разг. пеше, къылыкъ; барские замашки агъалыкъ пешелер.

с. 1. (по гл. замедлить) асталатыв, асталашдырыв, аста къоюв; гечикдирив; 1. (по гл. замедлиться) асталашыв, аста болув; гечигив; замедление хода поезда поездни юрюшю асталашыв.

прил. асталангъан-гечикдирилген, аста; замедленный шаг аста абат; бомба замедленного действия асталашдырылгъан гьаракатлы бомба.

сов. что асталатмакъ, асталашдырмакъ, аста къоймакъ; гечикдирмек; алгъасатмамакъ; замедлить темпы темплени асталашдырмакъ.

сов. асталашмакъ, аста болмакъ; гечикмек.

несов. см. замедлить(ся).

сов. зылцынланмагъа башламакъ, йылтынланмагъа, гёзге илинмеге, сюлдюрленип гёрюнмеге башламакъ; замелькали огни ярыкълар йылтынланмагъа башлады.

ж. 1. (действие) орнуна салыв, ерине салыв; алмашдырыв; орнун тутув, ерин тутув; 1. (заменяющее) орнун тутагъан.

прил. алмашдырмагъа болагъан, орнун тутма болагъан; орнуна салма болагъан.

м. орнун тутагъан зат, заменитель; заменители кожи гённю орнун тутагъан затлар.

сов., заменять несов. кого-что 1. кем-чем (взять, использовать взамен другого) орнуна салмакъ, ерине салмакъ; алмашдырмакъ; заменить выбывшего работника новым тайгъан къуллукъчуну орнуна янгысын салмакъ; 1. (заступить место) орнун тутмакъ, ерин тутмакъ; он заменил ему отца ол ону атасыны орнун тутду.

сов. 1. токътап къатып къалмакъ, тыныш алмай пусуп къалмакъ; 1. перен. (затихнуть) сёнмек, гесилмек, битмек; бошамакъ; звуки замерли вдали узакъда авазлар сёндю.

с. бузлав.

несов., замёрзнуть сов. 1. (превратиться в лёд, застыть) бузламакъ; реки уже замёрзли оьзенлер бузлап да битди; 1. (озябнуть) уьшюмек, сувукъ алмакъ; он очень замёрз ол бек уьшюген; 1. (погибнуть, умереть от мороза) бузламакъ, сувукъ къоркъутмакъ; бузлап оьлмек, сувукъдан оьлмек, уьшюмек; птица замёрзла къуш бузлап оьлген; цветы уже замёрзли чечеклер бузлагъан.

нареч. оьлю гьалда, оьлгендей, тилсиз-авузсуз кюйде, эсден тайып; упасть замертво эсден тайып йыгъылмакъ.

сов. йылтынламагъа, зылцын ярыкъ бермеге башламакъ.

сов. что басмакъ, ийлемек, таптамакъ (напр. глину); замесить тесто хамур басмакъ.

сов. 1. что (смести в кучу) сибирмек, сибирип тайдырмакъ, сибирип жыймакъ; замести сор в угол чёпню бир мююшге сибирмек; 1. кого-что (занести, засыпать) басдырмакъ, япмакъ; меня всего замело снегом мени бютюнлей къар басдырды; ◊ замести следы гьызын билинмейген етмек.