Къумукъ Тил

м. къул.

ж. къараваш.

м. (рабочий корреспондент) рабкор (ишчи мухбир, ишчи корреспондент).

м. къул елевчю, къул еси.

прил. къул елевчюлюк; рабовладельческий строй къул елевчюлюк къурум.

несов. ялынчлыкъ булан оьзюн тёбен тутмакъ, яревкелик этмек.

ж. 1. в разн. знач. иш; воспитательная работа тарбиялав иши; физическая работа къаркъара загьмат; сельскохозяйственные работы юрт хозяйство ишлери; контрольная работа тергев иши, сынав иши; печатные работы печатдан чыкъгъан ишлер; топорная работа уллу балтадан чыкъгъан иш; раздать всем работу барысына да ишлер пайламакъ; приняться за работу ишге гиришмек; он ловок в работе ол ишге онглу (бажарывлу); 1. (действие, занятие) иш, ишлев; работа машины машинни иши; работа сердца юрекни ишлевю; работа над рукописью къол язманы уьстюнде ишлев; 1. (служба) къуллукъ, иш; место работы къуллукъ этеген ери; идти на работу ишге бармакъ; ◊ взять в работу кого-л. биревню яхшы кюйде къысып йибермек; айтып, айып этип бек таъсир этмек.

несов. 1. в разн. знач. ишлемек; работать на заводе карханада ишлемек; работать на дому уьйде ишлемек; работать не покладая рук арымай-талмай ишлемек, токътавсуз ишлемек; работать со словарём словарь булан ишлемек; механизм работает исправно механизм яхшы ишлей; телефон не работает телефон ишлемей; он любит работать ол ишлемеге сюе; сердце отказывается работать юрек ишлемеге отказ эте; 1. кем болуп ишлемек; кем он работает? ким болуп ишлей о?; работать токарем токарь болуп ишлемек; 1. чем (приводить что-л. в действие) ишлетмек, иш гёрмек; гьаракат этмек; работать педалью педаль булан гьаракат этмек; 1. на чём ишлемек, гьаракат этмек; завод работает на угле завод кёмюр булан ишлей; 1. на кого-что, прям, и перен. (обслуживать кого-что-л.)… учун ишлемек, пайдасына ишлемек; работать на самого себя янгыз оьзю учун ишлемек; работать на всю семью бютюн уьягьлюсю учун ишлемек; время работает на нас заман бизин пайдабызгъа ишлей; ◊ работать над собой оьзюню билимин артдырмакъ; работать локтями тирсеклери булан иш гёрмек.

м. 1. ишлевчю, ишлейген адам; 1. (в какой-л. области) къуллукъчу; работники редакции редакцияны къуллукъчулары; научный работник илму къуллукъчу.

ж. ишлевчю къатын, ишлейген къатын.

ж. ишлеме болагъанлыкъ, иш бажарагъанлыкъ, ишге яравлулукъ; иш бажарагъанлыгъы кёп.

прил. иш бажарагъан, ишге яравлу, ишлеп болагъан; кёп ва натижалы ишлеп болагъан.

м., ж. разг. ишге гьюнерли, яхшы ишлейген (адам).

прил. гёнгю булан ишлейген, къаст этип ишлейген, яхшы ишлейген (гиши).

прил. ишчи-сабанчы…

прил. 1. ишчи…; рабочий класс ишчи класс; рабочее движение ишчи гьаракат; рабочая молодёжь ишчи яш оьрюмлер; 1. (работающий, живущий своим трудом) ишлейген, ишчи…; я человек рабочий мен ишлейген адамман; рабочий народ ишчи халкъ; 1. (производящий полезную работу) ишлейген, иш чыгъарагъан; ишлевчю, ишлейген; рабочее колесо ишлейген дёгерчик; рабочий скот ишлейген гьайванлар; рабочая лошадь ишлейген ат (миник ат, егим ат); 1. иш…; иш учун, ишлик; рабочее время иш вакъти; рабочий день иш гюн; рабочий костюм ишге гийилеген костюм; 1. (служащий руководством в работе) ишде пайдаланагъан, ишде къолланагъан; рабочий чертёж ишде къолланагъан чертёж; ◊ рабочие руки ишчилер; рабочая сила эк. 1. (труд, энергия) ишчи гючю; загьмат; 1. (рабочие) ишчилер.

м. ишчи; железнодорожный рабочий темир ёл ишчиси.

прил. 1. къул…; рабский труд къул загьматы; 1. перен. къул йимик, къарувсуз, сёзсюз; рабская покорность сёзсюз табиълик.

с. 1. (положение раба) къул болув; освободить от рабства къул гьалындан азат этмек; 1. (общественный строй) къулчулукъ, къул елевчю жамият къурум.

ж. къараваш.

м. раввин (жугьутланы дин башчысы, жугьут молла).

с. в разн. знач. тенглик; равенство граждан гражданланы тенглиги; равенство сил гючлени тенглиги; знак равенства мат. тенглик белгиси.

с. 1. по кому-чему тенглешив, тенг болув; равнение налево! (команда) солгъа тенглешигиз!; 1. по кому, на кого тенглешив, уьлгю алыв; равнение на передовиков производства алдынлы ишчилеге тенглешип ишлев.

ж. тюзлюк, тюз авлакъ, тюз ер, тюз.

прил. тюзлюк, тюз;, равнинная местность тюзлюк ер,.

1. безл. в знач. сказ. бир йимик, тенг; бола; трижды два равно шести уьч керен эки бола алты; 1. в знач. союза (также) шону йимик, шолай да, болгъаны йимик; ◊ всё равно башгъа тюгюл; башгъалыкъ ёкъ; мне всё равно магъа башгъа тюгюл.

прил.: равнобедренный треугольник мат. эки яны тенг уьчмююшлюк.

прил.мат. тенг уллулукъда.

с. 1. авурлукълары тенглик, тенг авурлулукъ, тенг гелив; равновесие сил физ. гючлени тенг геливю; 1. перен. юрек парахатлыгъы, парахатлыкъ: сохранить душевное равновесие. юрек парахатлыгъын сакъламакъ; вывести кого-л. из равновесия биревню талчыкъдырмакъ, къарсалатмакъ, юрек парахатлыгъын бузмакъ.

прил. физ. 1. бир йимик гьаракат этеген; 1. в знач. сущ. ж. равнодействующая тенг гьаракат этеген гюч.

с. астр. гечени-гюнню тенглиги; весеннее равноденствие гечени-гюнню язбашгъы тенглиги; осеннее равноденствие гечени-гюнню гюзгю тенглиги.

с. гёнгюлсюзлюк, гёнгюлсюз къарав, салкъынсув къарав, сувукъ къарав; проявить полное равнодушие бютюнлей гёнгюлсюзлюк гёрсетив.

прил. гёнгюлсюз, сувукъ, тергевсюз; равнодушный взгляд сувукъ къарав; он равнодушен к футболу ол футболгъа тергевсюз.

прил. бир маъналы, оьзге бир зат булан тенг агьамияты булангъы, бир тенг агьамиятлы, бир тенг уллулугъу булангъы (зат).

прил. бир йимик, бир кюйде, бир тенг.

с. тенг ихтиярлылыкъ.

прил. тенг ихтиярлы.

прил. 1. (равной силы) гючге тенг, гючю тенг; 1. (подобный чему-л.) тенг, маънасы бир, бир йимик; ответ, равносильный отказу отказ этгенге тенг жавап.

прил. мат. тенг янлы.

прил. мат. тенг мююшлю.

прил. тенг къыйматлы, тенг багьалы.

прил. тенг, бир йимик; чему равна сумма? жамы негер тенгдир?

несов. кого-что 1. (уравнивать) тенг этмек; тенглемек; 1. с кем-чем, разг. (при сопоставлении) тенглешдирмек; ты с собой его не равняй! сен ону оьзюнг булан тенглешдирме!

несов. 1. с кем-чем, по кому-чему тенглешмек, тенг болмакъ; равняться по правофланговому онг флангдагъына гёре тенглешмек; 1. по кому, на кого тенглешмек, уьлгю алмакъ; равняться по передовикам алдынлылардан уьлгю алмакъ; 1. чему тенг болмакъ, болмакъ; дважды два равняется четырём эки керен эки дёрт бола.

в знач. сказ. кому-чему, с неопр. и с союзами «что, когда, если» шат; я очень рад мен бек шатман; как мы рады! нечик биз шатбыз!; я очень рад был видеть вас сизин гёрмеклигиме мен бек шат болдум; ◊ и не рад, сам не рад оьзю де шат тюгюл; рад стараться! баш-уьсте!

м. раджа (Индияда ерли бийлени аты).

предлог с род. п. учун, саялы; ради вас сизин учун; чего ради? не зат саялы?

прил. мат., тех. радиальный (радиусну бою булан йиберилген, ерлешген).

м. тех. радиатор (1. моторларда сувну сувукъ этмек учун къуллукъ этеген къурал; 1. биналаны къайнар сув яда пус булан исси этив системасында сув яда пус сакъланагъан чоюн быргъылар; 1. физ. шавла чачыв центры).

ж. радиация (1. бир тело оьзюнден чыгъарагъан электрик магнит гюч, энергия; 1. бир ерден чыгъагъан шавлаланы формасында бир центрдан айланагъа багъып бир затны яйылмагъы).

м. хим. радий (химия элемент, металл).

м. радикал (1. математикада санавлардан тамур санавну чыгъарывну белгиси; 1. химияда бир соединениядан оьзге соединениягъа алышынывсуз гечеген атомланы группасы).

м. радикал (1. полит, буржуазный пачалыкъ сюеген кюйде аз-маз демократический реформалар этмекни яратагъан буржуазный сол партияланы якъчысы; 1. перен. лап къатты, мекенли чараланы якъчысы).

м. радикализм (1. полит, радикалланы политика елу ва гьаракаты; 1. перен. лап къатты чаралар, мекенли иш гёрегенлик).

прил. 1. полит. радикал…; радикальный; 1. перен. (решительный, коренной) къатты, тындырыкълы, радикальный; принять радикальные меры къатты чаралар гёрмек; радикальное средство тындырыкълы чара.

къошма сёзлени «радиоактивликъ» деген маънадагъы биринчи бёлюгю, мас. радиолечение радиоактив затланы таъсири булан дарман этив.

къошма сёзлени «радио» деген маънада къолланагъан биринчи бёлюгю, мас. радиовещание радиодан хабар берив.

с. нескл., в разн. знач. радио; слушать радио радиогъа тынгламакъ; провести радио радио салмакъ.

ж. хим., физ. радиоактивлик (радийни ва бир-бир башгъа элементлени оьзлюгюнден тозулмакъ булан, хас шавлалар суратында энергия чыгъарма болагъанлыгъы).

прил. хим., физ. радиоактив.

м. радиоаппарат (радио толкъунланы береген яда къабул этеген аппарат).

с. 1. радиовещание, радиодан хабар берив (лекциялар, концертлер ва ш. б.); 1. радиовещание (радиодан таба берилишни къурагъан ва юрютеген учрежденияланы сети).

прил. радиодан хабар берив…; радиовещательный центр радиодан хабар берив центры.

ж. радио толкъуну.

ж. радиограмма (радиодан таба берилеген билдирив).

м. радиокомментатор (политика, экономика ва культура масъалалар уьстюнде радиодан таба чыгъып сёйлейген журналист).

м. радиоконцерт (радиодан таба берилеген концерт).

ж. радиола (радиоприёмниги, электрик патефону ва репродуктору булангъы аппарат).

ж. радиолампа (радиоаппарат учун лампа).

м. радиолокатор (радиолокация учун къурал).

ж. радиолокация (узакъдагъы гёзге гёрюнмейген затланы радио толкъунларыны кёмеклиги булан тапмакъ, аралыгъын ва ёругъун токъташдырмакъ къайдасы).

м. радиону сюеген (адам), радиогъа иштагьлы (адам).

м. радио маякъ(айрыча сигналлар йибереген ва шолайлыкъ булан гемелеге, самолётлагъа оьзлер не ерде экенни билмеге кёмек этеген радиостанция).

м. радиопередатчик (радиодан авазны, сигналланы бермек учун аппарат).

ж. радиодан берилиш, радиодан передача; слушать радиопередачу радиодан берилишге тынгламакъ.

ж. радиодан сёйлешив, радиоперекличка (бир ишни, жамият компанияны барышы гьакъында радио булан бир-бирине хабар берив, бир-бири булан сёйлешив).

м. радиоприёмник (радио булан тавушну ва оьзге сигналланы алагъан аппарат).

ж. радио булан юрюлеген байлавлукъ, радио байлаву.

ж. радиосеть (передача этеген ва алагъан радиостанциялар).

м. радиогъа тынглавчу.

ж. радиостанция (радиодан таба тавушланы ва оьзге сигналланы береген ва алагъан станция).

ж. радиостудия (радиодан берилиш юрютюлеген, тарыкъ-герек булан онгарылгъан уьй).

м. радиотелеграф (1. радиодан таба телеграф сигналланы беривню системасы; 1. шолай сигналланы береген станция).

ж. мед. радиотерапия (аврувлагъа радий булан ва оьзге радиоактив затлар булан дарман этив).

м. радиотехник (радиотехниканы устасы).

ж. радиотехника (1. электротехниканы радиону гьакъындагъы бёлюгю; 1. радио аппаратланы гьазирлемек техникасы).

прил. радиодан трансляция этеген, радиодан береген.

ж. радиотрансляция, радиодан трансляция этив (йыракъгъа радиопередачаны берив).

м. радиоузел (бир районну радио байлавлугъун юрютеген къурум).

ж. радиоустановка (бир ерге салынгъан бир яда бир нече радиоаппаратлар).

ж. радиолашдырыв, радио салыв.

сов. и несов., что радиолашдырмакъ, радио салмакъ.

сов. и несов. радиолашмакъ, радио салынмакъ.

м. радист (радио установкада ишлейген, радио билдиришлени береген адам).

м. радиус (1. мат. дёгерекни центрын дегерек гьызны гьар къайсы бир точкасы булан къошагъан тюз гьыз; 1. перен. бир затны яйылагъан чакъы ери).

несов. кого-что сююндюрмек, къувандырмакъ, шат этмек, шатландырмакъ; этот вид радует взор шу гёрюнюш гёзню сююндюре.

несов. сююнмек, къуванмакъ, шат болмакъ, шатланмакъ.

прил. сююнчлю, къуванчлы, шат; радостная весть шат хабар; радостные лица къуванчлы юзлер.

ж. сююнч, къуванч, шатлыкъ; вне себя от радости шатлыгъындан не этегенни билмей; ваш подарок — большая радость для меня сени савгъатынг мени учун уллу сююнч; ◊ с радостью къуванчлыкъ булан, сююне туруп; на радостях сююнгенлиги учун, сююнгенлигине гёре.

ж. энемжая, тенгрижая, солтанжая.

прил. 1. (о цвете) энемжая тюслю, кёп тюрлю тюслю; 1. перен. (сулящий радость, счастье) сююнчлю, умут береген; ◊ радужная оболочка глаза анат. гёзню бебейини пердевю.

с. ачыкъ юзлюлюк, илиякълылыкъ, адамгъа иссилик, юрекден сююп къарав, къашын берив (къуллукъ, кёмек этме, къонакълыкъ этме гьазирлигин билдирип); проявить радушие илиякълы болмакъ.

прил. илиякълы, адамгъа исси, ачыкъ юзлю; радушный приём илиякълы къабул этив.

м.: войти в раж разг. гьакип гетив, къызып гетив, дувлав, къутурув.

союз разг. (если) буса, экен, болгъан сонг; раз не знаешь, не говори билмей экенсен, айтма.

нареч. (однажды) бир керен, бир заман, бир ёл, бир гезик.

м. 1. в разн. знач. керен, къайта, гезик, ёл; ещё раз бирдагъы керен; много раз кёп керен, кёп гезик; несколько раз бир нече керен; ни разу бир керен де; не раз бир керен тюгюл, нече керенлер, кёп керенлер, кёп гезик; в первый раз биринчи керен, биринчи гезик; в последний раз ахырынчы керен, ахырынчы ёл, ахырынчы гезик; один раз (однажды) бир керен, бир ёл, бир гезик, в другой раз башгъа гезик; всякий раз гьар гезик; 1. нескл. (при счёте — один) бир; раз, два бир, эки; ◊ раз навсегда гьар замангъа, даимлик; как раз лап оьзю; в самый раз разг. 1. (вовремя) вакътинде, лап заманы; 1. (впору) лап ярап къала, оьлчеген йимик; вот тебе и раз! разг. болмас хари!, тюгюлдюр!, олай деген не!

приставка 1. (разо-, разъ-, рас-), глагол сёзлени алдына къошулуп, тюпдеги маъналаны англата: 1. гесекленмекни, бёлюнмекни, мас. разбить сындырмакъ; разорвать йыртмакъ; 1. гьаракатны яда гьалны гючленмеклигин, мас. расхвалить бек макътап къоймакъ; 1. гьаракатны якъ-якъгъа бакъдырылмакълыгъын, мас. разбежаться якъ-якъгъа къачып гетмек, якъ-якъгъа чабып гетмек; 1.гьаракатны токъталмакълыгъын, мас. разлюбить сюймейген болмакъ, сюегенлиги таймакъ;1. гьаракатны терсине айланмакълыгъын, мас. разминировать миналардан тазаламакъ; разбинтовать байлавун чечмек; 1. (рас:) существительноелеге (атлыкъ сёзлегё) ва прилагательноелеге (сыпат сёзлеге) къошулуп гьалны, хасиятны инг гючлю даражасын англата, мас. развесёлый бек шат, бек къувнакъ; разудалый бек къоччакъ, бек къурч.

сов., разбавлять несов. что бир зат къошуп синген этмек; къошуп гючюн тайдырмакъ.

с. разг. исрап этив, пуч этив, малны башалман харжлав; увакълап сатыв.

несов., разбазарить сов. что, разг. исрап этмек, пуч этмек, башалман харжламакъ; увакълап сатмакъ.

несов. см. разболеться I, 11.

сов. кого, разг. артыкъ эрке этмек, артыкъ эркелетмек, ёнкютмек.

сов. разг. бек талашмагъа башламакъ, шашып гетмек, кёп эркелеп йибермек, ёнкюмек.

несов. см. разболтать I.

м. чабыв (атылмагъа); прыгнуть с разбега чабып атылмакъ.

несов., разбежаться сов. 1. (сделать разбег) ариден чапмакъ, чабып йибермек (атылмакъ учун); 1. (в разные стороны) якъ-якъгъа чабып гетмек, якъ-якъгъа къачып гетмек; ◊ глаза разбегаются тюрлю-тюрлю зат-ланы гёрмекден гёзлери къамашмакъ.

сов. разг. ари-бери чапма башламакъ.

сов. что авуртдурмакъ, авуртуп хозгъалтмакъ, хозгъалтып авуртмакъ, терсейтмек; разбередить рану яраны хозгъалтып авуртмакъ.

несов. см. разбить(ся).

ж. 1. (планировка) оьлчев булан орнатыв, къурув, ерлешдирив; разбивка сада оьлчев булан терек орнатып бав этив; 1. (расчленение) бёлюв, айырыв; разбивка на группы группалагъа бёлюв.

сов. что байлавун чечмек, байлангъанын чечмек; разбинтовать руку къолуну байлавун чечмек.

сов. байлаву чечилмек, байлангъаны чечилмек; бинт на пальце разбинтовался бармагъын байлагъан бинт чечилген.

несов. см. разбинтовать(ся).

с. юр. къарав, судлукъ ишге къарав; судебное разбирательство судну къараву.

несов. см. разобрать.

несов. 1. см. разобраться; 1. (быть разборным) сан-санына, гесеклерине айрылагъан болмакъ; этот аппарат разбирается на части шу аппарат гесеклеге айрыла.

прил. разг. жагь, жанлы, енгил айланышлы, алгъасавлу.

прил. 1. сынгъан; разбитый стакан сынгъан стакан; 1. перен. (усталый) къавшалгъан, бек талгъан, гьавкъаты битген.

сов. 1. что (расколоть, разломать) сындырмакъ, уватмакъ, гесек-гесек этмек; 1. что, прям., перен. (повредить, разрушить) бузмакъ, дагъытмакъ, гьалек этмек; бурей разбило корабль топан гемени гьалек этген; разбить надежды умутларын дагъытмакъ; разбить чьё-л. счастье биревню насибин бузмакъ; разбить сердце юрегин бузмакъ; 1. кого-что (расшибить, поранить) яраламакъ, ярмакъ; разбить голову башын ярмакъ; 1. кого-что (нанести поражение) енгмек, уьст болмакъ, дагъытмакъ; разбить врага душманны дагъытмакъ; разбить кого-л. в пух и в прах биревню дарбадагъынын чыгъармакъ; 1. кого-что, перен. (о параличе, ударе) аврув тиймек, аврумакъ; его разбил паралич огъар палиж аврув тийген; 1. кого-что (разделить) бёлмек, айырмакъ; 1. что (устроить, раскинуть) планлашдырып орнатмакъ, оьлчев булан къурмакъ, ерлешдирмек; разбить сад оьлчев булан терек орнатып бав этмек; разбить лагерь лагерь къурмакъ.

сов. 1. (расколоться) сынмакъ, уватылмакъ, гесекленмек; 1. (ушибиться) (йыгъылып) бир ерлери авуртмакъ; 1. (разделиться) айрылмакъ (бёлюклеге, группалагъа).

сов. бай болмакъ, бай болуп гетмек.

м. талавур, тонав, ёл гесип талав.

м. талавурчу, тонавчу, къачакъ.

несов. талавурчулукъ этмек, тонавчулукъ этмек, таламакъ, къачакълыкъ этмек.

прил. талавурчулукъ, тонавчулукъ; тонавчулар…, тонавчуланы, талавурчуланы, къачакъланы; разбойничье нападение тонавчулар чапгъыны.

сов. (об отдельном органе) аврума башламакъ; у меня разболелась голова мени башым аврума башлады.

сов. (расхвораться) къатты аврумакъ, узакъ аврумакъ.

сов. что, о чём, разг. оьзгелеге айтып къоймакъ, оьзгелеге айтмакъ, халкъгъа яймакъ; разболтать чужой секрет башгъасыны сырын оьзгелеге айтып къоймакъ.

сов. что, разг. 1. (размешать) аталамакъ, булгъамакъ; 1. (расшатать) бошалтмакъ; разболтать гайку гайканы бошалтмакъ.

сов. разг. тарыкъсыз кёп сёйлемек.

сов. что бомба уруп бузмакъ, бомбагъа тутуп дагъытмакъ (гьавадан).

м. 1. чечив, разбор этив, анализ этив, багьалав, къыймат берив (оценка); грамматический разбор предложения предложенияны грамматика якъдан чечив (разбор этив); 1. (расследование) чечив, тергеп къарав, ишге къарав, тергев разбор дела юр. ишге къарав; ◊ без разбора сайламай, тергеп къарамай, прийти к шапочному разбору разг. артда, бары да гетегенде, савболлашывгъа етишип къалмакъ.

ж. 1. (напр. писем, товаров и т. п.) низамгъа салыв; 1. (на части) сан-санын сёгюв,сан-сан этив; частларына айырыв, санларына айырыв; 1. (напр, стен и т. п.) бузув, бузуп алыв, ачыв.

прил. сан-сан болуп айрылагъан, сан-саны айрылма ва къошулма болагъан; разборный шкаф сан-саны айрылма ва къошулма болагъан шкаф.

прил. 1. (чёткий, понятный) аян, тынч англанагъан (языв); 1. (требовательный) бек танглайгъан, бек сайлайгъан (гиши).

сов. кого, разг. урушмакъ, сёкмек.

несов. см. разбросать.

несов., разбрестись сов. разг. 1. чачылышып гетмек, якъ-якъгъа айрылып гетмек; разбрестись по домам уьйлю-уьюне гетмек; 1. перен. якъ-якъгъа чачылмакъ; мысли разбрелись пикрулар якъ-якъгъа чачылды.

м. булгъавурлукъ; идейный разброд идея булгъавурлугъу.

ж. якъ-якъгъа чачылышгъанлыкъ, яйылышгъанлыкъ.

прич., прил. чачылгъан, яйылгъан.

сов. 1. что якъ-якъгъа ташламакъ; низамсыз ташлап-ташлап къоймакъ, эки янгъа чачмакъ, яйып салмакъ; разбросать сено биченни яйып салмакъ; разбросать бумаги кагъызланы яйып къоймакъ, якъ-якъгъа ташламакъ; 1. кого-что, перен. разг. ер-ерге йибермек, яйып къоймакъ, чыгъарып къоймакъ; война разбросала друзей по разным местам къурдашланы дав башгъа-башгъа ерлеге чыгъарып къойду.

сов., разбрызгивать несов. что 1. бюркмек, себелемек, сепмек, чачыратмакъ; разбрызгать духи духи сепмек; 1. разг. себип битдирмек; разбрызгать всю воду бары да сувну себип битдирмек.

сов. кого уятмакъ.

с. шишив, гёпюрюв, бёртюв.

несов., разбухнуть сов. шишмек, гёпюрмек, бёртмек.

сов. в разн. знач. еликмек, къутурмакъ, гьалекленмек.

м. (разруха, расстройство) бузукълукъ, бузулув, харап болув, йырылыв; развал работы ишни йырылыву.

несов. см. развалить(ся).

ж. 1. чаще мн. развалины чёкген, дагъылгъан ер, хараба; развалины города шагьардагъы хараба; 1. разг. (о человеке) къавжагъан (от старости); янчылгъан (разбитый болезнью).

сов. что 1. бузуп авдармакъ, чёкдюрмек, дагъытмакъ; развалить стену чырны авдармакъ; 1. перен. йырмакъ, бузукълашдырмакъ; развалить работу ишни йырмакъ.

сов. 1. (разрушиться) авмакъ, чёкмек, бузулмакъ, дагъылмакъ; емирилмек; 1. перен. (прийти в полный упадок) йырылмакъ, бузукълашмакъ; дело развалилось иш йырылгъан; 1. разг. (сесть развалившись) салланып олтурмакъ, авуп олтурмакъ.

несов. см. разварить(ся).

сов. что къайнатып бек биширмек, эзилтип биширмек.

сов. къайнап бек бишмек, эзилип бишмек.

прил. къайнатылып бек биширилген, эзилтип биширилген.

1. частица вопр. дагъы; разве он приехал? ол гелгенми дагъы?; 1. частица (стоит ли. может быть, нужно ли) -мы (-ми, -му, -мю) экен, тюшеми экен, герекми экен дагъы; разве съездить завтра? тангала барып гелейикми экен?; 1. союз (если не) эгер… -са (-се), … -дан (-ден) башгъа; он придёт, разве только заболеет ол гележек, эгер авруп къалмаса; никто этого не знает, разве только он шону ондан башгъа бирев де билмейдир.

несов. что елпиллетмек; якъ-якъгъа чачмакъ; ветер развевает знамя ел байракъны елпиллете; ветер развевает волосы ел чачланы якъ-якъгъа чача.

несов. елпиллемек, елпилленмек; чачылмакъ (ел уьфюрюп).

сов. 1. что (узнать) ачыкъ этмек, аян этмек, билмек (сорап); 1. что, воен., геол. тергемек, барлап къарамакъ, ахтармакъ, разведка этмек (бир мурады булан).

с. 1. (животных) сакълав; 1. (растений) чачыв, чачып оьсдюрюв, орнатыв, салыв; разведение садов бав салыв; 1. эки айырыв, арасын ачыв; разведение моста кёпюрню арасын эки ачыв.

ж. 1. воен., геол. тергев, ахтарыв, излев, разведка этив, разведка; отправиться в разведку разведкагъа бармакъ, ахтармагъа бармакъ; разведка недр топуракъны тюбюндеги маъданланы ахтарыв; разведка противника душманны тергев; 1. воен. (группа разведчиков) разведка, разведкачылар бёлюгю; конная разведка атлы разведка; 1. (орган госбезопасности) разведка (пачалыкъны къоркъунчсузлугъун сакълавну къурумларыны общий аты).

прил. ахтарыв…, ахтарыв юрютеген, разведкачы…; разведкачылыкъ; разведочная работа ахтарыв иши.

м. 1. разведкачы; конные разведчики атлы разведкачылар; 1. (участник научной, технической разведки) излевчю, ахтарывчу; разведкачы; разведчики нефти нап излевчюлер.

прил.: разведывательный отряд ахтарагъан отряд, разведка этеген отряд; разведывательная служба разведка къуллугъу.

несов. см. разведать.

прил. айрылгъан; разведённая жена эринден айрылгъан къатын.

сов. кого-что белгиленген ерлеге, якъ-якъгъа элтмек, ташымакъ; развезти детей по домам яшланы уьйлю-уьюне элтмек.

несов. см. развеять(ся).

сов., развенчивать несов. кого-что данггъа айтылгьанлыгъын, гьюрметин тюшюрмек, айыбын ачмакъ, яман якъларын гёрсетмек.

сов. 1. кого-что ачмакъ, ачып язмакъ, чечмек (бюкленген затны); развернуть ковёр халини ачмакъ, халини яймакъ; 1. что,воен. (расположить по линии фронта) фронтну бою булан генгине тизмек, яйып тизмек; 1. что, воен. (переформировать) айландырмакъ, къурмакъ; развернуть батальон в полк батальонну полкгъа айландырмакъ; 1. что, перен. (предпринять в широких масштабах) генглешдирмек, артдырмакъ; развернуть строительство къурулушну генглешдирмек; 1. что, перен. (развить, проявить) ачмакъ; оьсдюрмек, артдырмакъ; развернуть свой талант оьзюню гьюнерин артдырмакъ; 1. что (повернуть) айландырмакъ, бурмакъ; развернуть танк танкны айландырмакъ.

сов. 1. ачылмакъ, чечилмек; свёрток развернулся тююн ачылгъан; 1. воен. (расположиться по линии фронта) фронтну бою булан тизилмек, ерлешмек; 1. воен. (переформироваться) айландырылмакъ, къурулмакъ; 1. перен. (осуществиться в широких размерах) генглешмек, артмакъ; 1. перен. (проявиться) ачылмакъ; оьсдюрюлмек; 1. (о самолёте и т. п.) айланмакъ, бурулмакъ.

сов. кого шатландырмакъ, къувандырмакъ, кеплендирмек, гёнгюн ачмакъ.

сов. шатланмакъ, къуванмакъ, кепленмек, гёнгю ачылмакъ.

прил. яйылма бутакълы, бутакълары кёп (терек).

сов. что 1. (раскинуть в разные стороны) генгине, ян-янгъа ташлап яймакъ; дерево развесило густые ветви терек къалын бутакълар яйгъан; 1. разг. (развешать) ер-ерге илмек, ер-ерге такъмакъ; развесить картины по стенам суратланы тамлагъа илмек; ◊ развесить уши разг. къулакъ салып тынгламакъ, къулакъ яйып тынгламакъ.

сов. что (на весах) чегип (тартып) бёлмек, чегип (тартып) пай-пай этмек (мизанда).

прил. чегилип сатылагъан, мизанда тартып саты-лагъан.

сов. 1. кого (по местам) ерли-ерине салмакъ, ерли-ерине элтмек; развести детей по домам яшланы уьйлю-уьюне элтмек; 1. кого, воен. алышындырмакъ, алышдырмакъ (къаравулланы); 1. кого, с кем (разъединить, разнять) айырмакъ; 1. кого с кем (расторгнуть брак) айырмакъ (эр-къатынны); 1. что (разнять на части) якъ-якъгъа йибермек, эки айырмакъ, арасын ачмакъ; развести мост кёпюрню арасын эки ачмакъ (гемелеге ел бермек учун); развести пилу бычгъыны авзун чыгъармакъ; 1. что чем, в чём (растворить) йибитмек (киречни ва ш. б.); 1. кого (животных) кёбейтмек, артдырмакъ; сакъламакъ; 1. что (напр, сады и т. п.) салмакъ, орнатмакъ; 1. что (разжечь) якъмакъ (от); ◊ развести руками къолларын яймакъ (тамаша болуп ва ш. б.)

сов. 1. с кем и без доп. (о супругах) айрылмакъ (эр-къатын); 1. разг. (расплодиться) кёбеймек, артмакъ, кёп болмакъ; развелось много мух къаражибин кёп болгъан.

сов. что эки айырмакъ, якъ-якъгъа айырмакъ, бутакъ-бутакъ этип айырмакъ, айры-айры якълагъа бакъдырмакъ.

сов. эки айрылмакъ, якъ-якъгъа айрылмакъ, бутакъ-бутакъ болуп айрылмакъ, айрылышмакъ; дорога разветвилась ёл эки айрылды.

с. 1. (по гл. разветвить) эки айырыв, якъ-якъгъа айырыв, бутакъ-бутакъ этип айырыв; 1. (по гл. разветвиться) эки айрылыв, якъ-якъгъа айрылыв, бутакъ-бутакъ болуп айрылыв, айрылышыв; разветвление реки оьзенни эки айрылыву; 1. (место разветвления) айрылагъан ер, айрыкъ гетеген ер, айрыкъ баш; 1. (часть чего-л., ответвление) бёлюк, бутакъ.

несов. см. разветвить(ся).

сов., см. развесить 11 2

несов. см. развесить I.

несов. см. развесить II, развешать.

сов. что 1. (разогнать) якъ-якъгъа чачмакъ, яймакъ; ветер развеял облака ел булутланы якъ-якъгъа чачды; 1. перен. тайдырмакъ, гетермек, тозмакъ, ёкъ этмек; развеять сомнения шекликни ёкъ этмек.

сов. 1. якъ-якъгъа чачылмакъ, яйылмакъ (ел уьфюрюп); 1. перен. таймакъ, гетмек, ёкъ болмакъ; тоска развеялась ялкъыв тайгъан.

несов. см. развиться).

ж. 1. (сук) эки айрылагъан бутакъ; 1. см. разветвление 3.

сов. что (разобрать на части) винтни чечмек, винтни бошалтмакъ, сан-сан этип айырмакъ (машинни ва ш. б.).

сов. 1. чечилмек, буравларындан бошамакъ, винт бошамакъ; 1. перен. разг. бузулмакъ; бошамакъ; нервы развинтились нервалары бузулгъан.

прил. разг. 1. (потерявший выдержку, равновесие) бузулгъан; бошагъан, 1. прил.(о походке) лавлайгъан, чайкъалагъан, бош.

несов. см. развинтить(ся).

с. 1. (по гл. развить 2—5) оьсдюрюв, гючлендирив, беклешдирив; артдырыв; генглешдирив; 1. (по гл. развиться 2—4) оьсюв, гючленив, беклешив; артыв; генглешив; развитие промышленности промышленностну осювю; 1. (степень сознательности, просвещённости и т. п.) гьакъыл якъдан, англав якъдан оьсюв даражасы, оьсюв; высокое политическое развитие народных масс халкъ массаларыны политика якъдан оьр даражада оьсювю.

сов. 1. что (раскрутить) йибермек, чечмек; развить верёвку йипни бурулгъанын чечмек; 1. что (дать окрепнуть) оьсдюрмек, гючлендирмек, беклешдирмек; развить мускулатуру мускулларын гючлендирмек; развить интерес к чему-л. бир затгъа гьаваслыгъын гючлендирмек; развить слух эшитив гьюнерин оьсдюрмек; 1. что (широко развернуть, увеличить) оьсдюрмек, гючлендирмек, артдырмакъ; развить тяжёлую промышленность авур промышленностну оьсдюрмек; развить производство чего-л. бир затны ишлеп чыгъарывну артдырмакъ; развить скорость чалтлыгъын артдырмакъ; 1. кого-что (умственно) билимин артдырмакъ, англавун артдырмакъ; 1. что (расширить содержание) генглешдирмек, оьсдюрмек, теренлешдирмек; развить мысль пикрусун генглешдирмек.

сов. 1. (раскрутиться) йиберилмек, чечилмек, язылмакъ; волосы развились чачлары чечилген (язылгъан); 1. (созреть, окрепнуть, укрепиться) оьсмек, гючленмек, беклешмек; память развилась эси гючленген; талант его ещё не развился ону гьюнери гьали де оьсмеген; 1. (созреть умственно) билими артмакъ, англаву артмакъ, гьакъыл якъдан етишмек; 1. (разрастись, развернуться, усилиться) оьсюп генглешмек, гючленмек.

несов. см. развлечь(ся).

с. йыбаныв, гёнгюн ачыв; йыбанч, оюн, оюн-кюлкю; массовые развлечения кёп халкъ ортакъчылыкъ этеген йыбанч (оюн).

сов. кого-что йыбандырмакъ, йыбатмакъ, гёнгюн ачмакъ.

сов. йыбанмакъ, гёнгюн ачмакъ, шатланмакъ.

м. 1. (расторжение брака) айырыв; эр-къатынны айрылыву, айрылышыв; 1. (смена караулов) развод, къаравулланы алышындырыв, къаравулланы алышдырыв (бир асгер бёлюкню къаравулларыны орнуна башгъасыны къаравулларыны барыву); 1. мн. разводы (узоры) гюлебете, накъыш.

несов. см. развести(сь).

прил. эки айрылагъан, ачылагъан; разводной мост айрылагъан кёпюр.

прил.: разводное свидетельство эр-къатын айрылгъанлыгъына шагьатнама.

с. 1. (половодье) ташып яйылгъан сув (язбашда); 1. (вода между льдами) таза сув майдан (бузланы арасындагъы).

м. воен. разводящий, алышындырагъан, алышдырагъан (часовойланы постлагъа салагъан ва оланы шолардан тайдырагъан асгер адам).

м. якъ-якъгъа элтив, ташыв; гьар ерге элтип сатыв.

несов. см. развезти.

сов. (о человеке) къарсаламакъ, талчыкъмакъ, къайнашмакъ, бек рагьатсызланмакъ, бек ичи бушмакъ, гьалекленмек; он напрасно разволновался ол гьабас къарсалады.

несов. см. развернуть(ся).

м. 1. (по гл. развернуть 6) айландырыв, бурув; 1. (по гл. развернуться 6) айланыв, бурулув; 1. (развитие) оьсюв, гючленив, генглешив; разворот строительных работ къурулуш ишлени генглешивю.

сов. что разг. моюруп ташламакъ, къопуртмакъ, хотгъап тюбюн уьстге айландырмакъ; бузмакъ, бузуп ярамайгъан этмек; разворотить мостовую таш орамны бузуп ярамайгъан этмек.

сов. что, разг. хоталамакъ, хотгъамакъ, айландырмакъ (мас. биченни къурутмакъ учун).

м. 1. яман юрюш, бузукъ юрюш (эр-къатын аралыгъында); 1. (испорченность) бузукълукъ, къылыкъсызлыкъ.

сов. 1. (сделать развратным) яман юрюмеге, бузукъ юрюмеге уьйретмек (эр-къатын аралыгъында); 1. (морально испортить) яман затгъа уьйретмек, ёлдан чыгъармакъ, къылыгъын бузмакъ.

сов. 1. (стать развратным) яман юрюйген болмакъ, бузукъ юрюйген болмакъ (эр-къатын аралыгъында); 1. (морально испортиться) къылыгъы бузулмакъ, къылыкъсыз болмакъ.

м. бузукъ юрюйген, яман юрюйген адам (къатынлар булангъы аралыкгда).

несов. яман юрюмек, бузукъ юрюмек (эр-къатын аралыкгда).

прил. яман юрюйген, бузулгъан (адам).

несов. см. развратить(ся).

ж. яман юрюйгенлик, бузукълукъгъа тарыгъанлыкъ.

сов. 1. кого-что чечмек; развязать руки кому-л. 1. къолларын чечмек, эркин этмек; 1. перен. сюйгенин этмеге ихтияр бермек; 1. что, перен. (начать, дать возможность развиться) башламакъ; яйылмагъа, оьсмеге имканлыкъ бермек; развязать войну дав башламакъ; ◊ развязать язык кому-л. разг. биревню тилин ачмакъ, сёйлетмек.

сов. 1. чечилмек; 1. с кем-чем, перен. (освободиться) эркин болмакъ; ◊ язык развязался разг. тили ачылгъан, сёйлемеге башлагъан.

ж. 1. лит. ахыры (литературада художественный произведенияны ахыры); 1. перен. (конец) натижа, ахыры, арты; дело идёт к развязке иш артына чыгъа бара.

прил. уялмайгьан, уятсыз, эдепсиз, гьаясыз.

несов. см. развязать(ся).

прил. 1. (подробный, полный) толу, генглешген; развёрнутые тезисы толу тезислер; 1. (организованный в широких размерах) генг оьлчевде юрютюлеген, уллу; 1. воен. яйылышгъан, сийрек тизилген; развёрнутым строем яйылышгъан тизилив булан.

несов. см. развернуть(ся).

сов. кого-что, в разн. знач. чечмек, жавап тапмакъ, билмек, англамакъ; разгадать загадку чечеген ёмакъны чечмек (англамакъ); разгадать чьи-л. намерения биревню къастларын англамакъ.

ж. чечив, жавап табыв, билив, англав.

несов. см. разгадать.

м. къызгъын вакъти, къызгъыны, иш къайнап турагъан заман; в разгар уборки урожая гелимни къайтарывну къызгъынында.

несов. см. разогнуться).

м. разг. гьайсыз, немкъорай, эринчек, палхус адам.

несов. разг. гьайсызлыкъ этмек, немкъорайлыкъ этмек, эринчеклик этмек, палхуслукъ этмек.

с. разг. гьайсызлыкъ, немкъорайлыкъ, эринчеклик, палхуслукъ.

несов. разг. маънасыз кёп сёйлеп турмакъ, лагъылламакъ.

сов. что тегишлемек, бюрюшгенин язмакъ.

сов. тегишленмек, тюзленмек, бюрюшгени язылмакъ; платье хорошо разгладилось опуракъ яхшы тегишленген; морщины на лбу разгладились мангалайыны бюрюшлери язылды.

несов. см. разгладить(ся).

сов. 1. что (напр. тайну) оьзгелеге айтып къоймакъ, ачыкъгъа салмакъ, оьзгелеге айтмакъ (биревню сырын); 1. о чём и без доп., разг. (распространить какой-л. слух) хабар яймакъ, барына да билдирип къоймакъ.

несов. см. разгласить.

с. айтып къоюв, ачыкъгъа салыв, халкъгъа билдирив; разглашение государственной тайны пачалыкъны сырын айтып къоюв.

сов. кого-что къарамакълыкъ булан билмек, къарап гёрюп танымакъ, тергевлю кюйде къарап гёрмек.

несов. кого-что биревге, бир затгъа тергев булан тикленип къарамакъ, къарап танымагъа къаст этмек.

прил. къазаплангъан, бек ачувлангъан; къазаплы, бек ачувлу; разгневанный голос къазаплы тавуш.

сов. на кого-что и без доп. ачувланмакъ, къазапланмакъ.

несов. с кем-чем, о ком-чём и без доп. сёйлемек, лакъыр этмек; разговаривать по телефону с товарищем ёлдашы булан телефондан сёйлемек; разговаривать по-русски русча сёйлемек; во время работы нельзя разговаривать ишни вакътисинде лакъыр этме ярамай; я с тобой не разговариваю мен сени булан сёйлемеймен.

м. сёз, лакъыр, сёйлешив; вести разговор лакъыр этмек; крупный разговор къатты сёз, татывсуз сёз; прекратите разговоры! лакъырны къоюгъуз!; ◊ и разговора быть не может разг. огъар лакъыр болмас, огъар къаршылыкъ ёкъдур.

сов. разг. 1. (увлечься разговором) сёйлемеге башлап лакъыргъа къызышып гетмек, лакъырны артын узатмакъ; 1. с кем (вступить в разговор) лакъыргъа гиришмек, сёзге гиришмек.

м. сёйлешив китап (ят тилни уьйренмек учун); русско-французский разговорник русча-французча сёйлешив китап.

прил. лакъыр … (гюнлюк затланы. гьакъындан лакъыр этегенде къолланагъан); разговорный язык лакъыр тил.

ж. сёйлевчюлюк, кёп сёйлеме сюегенлик, сёйлеме гьаваслылыкъ.

прил. кёп сёйлейген, кёп сёйлеме сюеген, сёйлемеге гьаваслы.

м.: прыжок с разгона чабып атылыв.

несов. см. разогнать.

несов. см. разгородить(ся).

несов., разгореться сов. 1. янма башламакъ; гючлю янып гетмек; 1. перен. (стать красным, горячим) исси болмакъ, къызмакъ; къызармакъ; щёки разгорелись от мороза сувукъдан яякълары къызарды; 1. перен. (начаться, стать напряжённым) башланып гетмек, къызышмакъ, гючленмек; разгорелся спор эришив башланып гетди.

сов. что арасын бёлмек, бёлмек; разгородить комнату уьйню бёлмек.

сов. с кем, чем бёлюнмек.

сов. къайнашмакъ, ачувланмакъ, ачувланып йибермек, къарсаламакъ; къызышып гетмек.

сов. что (расхитить) таламакъ, тонамакъ; талап бузмакъ, ёкъ этмек.

с. 1. (по гл. разграничить) дазулашдырыв, дазуландырыв, дазулав; айырыв, айырып белгилев; 1. (по гл. разграничиться) дазуланыв; айрылыв, айрылып белгиленив; 1. (различие, граница) дазу; айрылыкъ.

несов. см. разграничить(ся).

сов. что 1. (разделить границей) дазулашдырмакъ, дазуландырмакъ, дазуламакъ; 1. (точно определить) дазуламакъ, айырмакъ, айырып белгилемек, айырмакъ (мас. гьар кимни борчун).

сов. дазуланмакъ; айрылмакъ, айрылып белгиленмек.

сов., разграфлять несов. что гьызмакъ, гьызлар тартып онгармакъ (ведомостну ва ш. б.).

несов., разгрести сов. что эки якъгъа тартмакъ; тырнамакъ, кюремек, къырмакъ (кюлню, биченни ва ш. б.).

м. 1. (поражение, уничтожение) дагъытыв, дарбадагъын этив, енгив, уьст болув; разгром войск врага душманны асгерлерин дагъытыв; 1. (разорение, опустошение) бузув, харабагъа дёндюрюв; 1. разг. (беспорядок) къа-рышыкълыкъ, булгъавурлукъ; в комнатах полный разгром уьйлерде уллу булгъавурлукъ.

сов. кого-что дагьытмакъ, дарбадагъын этмек, енгмек, уьст болмакъ.

несов. см. разгрузить(ся).

сов. кого-что 1. бошатмакъ, югюн енгил этмек; разгрузить вагон вагонну бошатмакъ; 1. перен. разг. (освободить от чего-л.) ишни бир паиындан эркин этмек (адамны).

сов. 1. (освободиться от груза) бошамакъ, югю енгил болмакъ; 1. перен. разг. (освободиться от чего-л.) ишден эркин болмакъ, югю енгил болмакъ.

ж. бошатыв, югюн енгил этив.

прил. юк бошатылагъан; юк бошатыв…; разгрузочные работы юк бошатыв ишлери.

несов., разгрызть сов. что гемирмек, гемирип битдирмек, гемирип ташламакъ (напр. кость); хабып сындырмакъ, тишлери булан сындырмакъ (напр, орех).

м. 1. (кутёж) гючлю ичив, гючлю ичив компания; 1. чего (разнузданность) оьрчюгюв, къутурув, къутургъанлыкъ, улагъыв; разгул реакции реакцияны къутуруву.

несов. разг. къыдырып юрюмек, къыдырма чыкъмакъ (рагьатланыв учун).

несов. см. разгулять.

несов. см. разгуляться.

сов. разг. 1. кого йыбатмакъ, ойнатмакъ, шатландырмакъ; разгулять ребёнка яшны ойнатмакъ; 1. что (рассеять, развеять) тайдырмакъ, къуваламакъ; разгулять тоску дертин тайдырмакъ.

сов. разг. 1. (напр, о ребёнке) йыбанып юхлама сюймей къалмакъ (мас. яш); 1. (о погоде) дагъы да ачыкъ, яхшы болмакъ (чакъ гьакъында).

несов. см. раздать.

несов. см. раздаться I, II.

сов. кого-что янчмакъ, эзмек, сытмакъ.

прил. уьлешеген, пайлайгъан; уьлешинеген, пайланагъан; раздаточный пункт зат уьлешинеген пункт.

м. уьлешеген, пайлап береген адам.

сов. кого-что уьлешмек, пайлап бермек.

сов. 1. (расступиться) герилмек, эки якъгъа тайышмакъ; 1. разг. (потолстеть) базыкъ болмакъ, толмакъ, семирмек (адам).

сов. (о звуке) эшитилмек.янгырмакъ, оькюрмек (тавуш).

ж. уьлешив, пайлап берив.

несов. см. раздвоить(ся).

несов. см. раздвинуть(ся).

прил. ачылып уллу болагъан (о столе); эки якъгъа тартылагъан, эки якъгъа йылышдырылагъан (о двери).

сов. 1. что эки якъгъа йылышдырмакъ; эки якъгъа тартып арасын ачмакъ; 1. кого-что (заставить расступиться) ёл къойдуртмакъ, эки якъгъа тайышып ёл къоймакъ; раздвинуть толпу халкъны эки якъгъа тайышдырмакъ.

сов. 1. (напр. о занавесе) эки якъгъа йылышмакъ; 1. (расступиться) ёл къойтмакъ, тайышып ёл бермек.

с. 1. (по гл. раздвоить) экиге бёлюв; 1. (по гл. раздвоиться 1) экиге бёлюнюв, эки айрылыв.

прил. экиге бёлюнген.

сов. что экиге бёлмек.

сов. 1. (разделиться надвое) экиге бёлюнмек; эки айрылмакъ; 1. (о мыслях, чувствах) эки тюрлю болуп, эки башгъа болуп айрылмакъ.

ж., раздевальня ж. чечинеген ер (уьй).

несов. см. раздеть(-ся).

м. 1. (действие) пайлав, бёлюв, уьлешив; раздел имущества малны уьлешив; раздел земли топуракъны пайлав; 1. (часть текста) бёлюк (мас. китапда); 1. (место разделения) дазу.

сов. 1. что (обработать, отделать) онгармакъ, бажармакъ, этип битдирмек; разделать грядки жергелени гьазирлемек, хасилени онгармакъ; 1. кого-что, перен. разг. сёкмек, урушмакъ.

сов. разг. 1. с кем-чем (освободиться) ахыр салмакъ, битмек, къутулмакъ (мас. ишден, борчларындан); 1. перен. (расправиться) бирев булан гьисаплашып битмек, намусуна тийген гишиге тийишлисин бермек.

с. 1. (по гл. разделить) пайлав, уьлешив, бёлюв; айырыв; 1. (по гл. разделиться) пайланыв, уьлешинив, бёлюнюв; айрылыв; айрылышыв.

прил.айырыв…; айырагъан, бёлеген (гьыз); разделительный знак айырыв белги.

сов. 1. что, между кем-чем, на что пайламакъ, уьлешмек, бёлмек, айырмакъ; разделить десять на пять онну бешге пайламакъ; разделить работу ишни пайламакъ; разделить книгу на главы китапны башлагъа айырмакъ; разделить область на районы областыны районлагъа бёлмек; 1. что (разъединить, расчленить) айырмакъ, арасын айырмакъ, бёлмек; река разделила области оьзен областланы арасын айыргъан; 1. что, с кем, перен. ортакъчылыкъ этмек, ортакълашмакъ, ортакъчы болмакъ; разделить чью-л. участь биревню къысматына, гюнюне ортакъчы болмакъ; 1. что, перен. (согласиться с кем-л.) бирев булан разилешмек, ортакъчы болмакъ; разделить чьё-л. мнение биревню пикрусуна ортакъчы болмакъ.

сов. 1. пайланмакъ, уьлешинмек, бёлюнмек; айрылмакъ (разъединиться, расчлениться); число двенадцать разделится на три без остатка он эки уьчге савлай уьлешинежек; отряд разделился на две группы бёлюк эки группагъа айрылды; 1. (распределиться) пайланмакъ, айры-айры болуп белгиленмек; обязанности разделились борчлар айры-айры болуп белгиленди; 1. (разделить между собой имущество) уьлешинмек, айрылышмакъ, айры болмакъ; башгъа болмакъ; дети после смерти отца разделились атасы оьлгенден сонг яшлары башгъа болдулар; 1. перен. (разойтись) айрылышмакъ, разилешмемек; голоса разделились тавушлар айрылышды.

несов. см. разделать(ся).

несов. см. разделить(ся).

сов. 1. кого-что чечиндирмек; раздеть ребёнка яшны чечиндирмек; 1. кого, разг. (ограбить) чечиндирип опуракъларын алмакъ (тонамакъ).

сов. чечинмек.

несов. 1. см. разодрать; 1. что къыйнамакъ, талчыкъдырмакъ, тырнамакъ, параламакъ; печаль раздирает сердце пашманлыкъ юрекни къыйнай.

сов. разг. (потолстеть) семирмек, толмакъ.

несов., раздобыть сов. что, разг. тапмакъ, табып алмакъ (излеп, къыйынлыкъ булан).

сов. кого савунну сютюн артдырмакъ, кёп сют береген этмек.

с. 1. (простор) майдан, эркин ер; 1. (свобода) эркинликде, шатлыкъда заман йиберив; эркинлик.

м. эришивлюк, къавгъа; сеять раздоры эришивлюк салмакъ.

несов. 1. что, физиол. таъсир этмек, оьрчюкдюрмек, авуртдурмакъ, терсейтмек; 1. кого (сердить) ачувландырмакъ, къарсалатмакъ, къайнашдырмакъ, рагьатсызландырмакъ.

несов. 1. физиол. таъсирленмек, оьрчюкмек, бир ери аврумакъ, терсеймек; 1. (сердиться) ачувланмакъ, къарсаламакъ, къайнашмакъ.

с. 1. физиол. оьрчюкдюрюв, авуртув, терсейтив, къызартыв; 1. (недовольство, гнев) ачувланыв, къарсалав, къайнашыв; говорить с раздражением къарсалап сёйлемек.

ж. къарсалайгъанлыкъ, тез ачувланагъанлыкъ, къайнашып йиберегенлик.

прил. къарсалайгъан, тез ачувланагъан, къайнашып йибереген (адам).

сов. кого, разг. ачувун чыгъармакъ (мысгъыллап); ◊ раздразнить аппетит дамагьын гелтирмек (най-най этип, гёзюн къыздырып).

сов. что 1. (размельчить, разбить) уватмакъ, увалтмакъ, увакъламакъ; 1. (расчленить) гесеклемек, гесек-гесек этмек, бёлмек, пай-пай этмек; 1. мат. бёлмек, увакъламакъ; раздробить метр в сантиметры метрни сантиметрлеге бёлмек.

сов. 1. (разбиться) уватылмакъ, увалмакъ, увакъланмакъ; 1. (разделиться на части) гесекленмек, гесек-гесек болмакъ, бёлюнмек, пай-пай. болмакъ.

с. 1. (размельчение) уватыв, увалтыв, увакълав; 1. мат. бёлюв, увакълав.

ж. 1. увакълангъанлыкъ; 1. (разрозненность) бёлюнгенлик.

прил. 1. увакълангъан, уватылгъан; раздробленная кость руки къолуну уватылгъан сюеги; 1. (разрозненный) уватылгъан, пай-пай болгъан, гесек-гесек болгъан, бёлюнген.

несов. см. раздробить(ся).

несов. 1. см. раздуть; 1. уьфюрюп елпиллетмек; ветер раздувает знамёна ел уьфюрюп байракъланы елпиллете.

несов см. раздуться.

сов. с неопр. и без доп. пикрусундан, оюндан къайтмакъ, хыялындан къайтмакъ, гьёкюнмек; раздумать идти в гости къонакъгьа бармакъ хыялындан къайтмакъ.

несов. (размышлять) ойлашмакъ, эки гёнгюллю болмакъ, таваккалсызлыкъ этмек; раздумываю, купить или нет алайымы, алмайымы деп ойлашаман.

с. ойлашыв, пикрулашыв; ой, пикру; погрузиться в раздумье ойгъа батмакъ.

прил. разг. (преувеличенный) тийишсиз артдырылгьан.

сов. 1. что (разжечь) уьфюрюп якъмакъ (отну); 1. что, перен. разг. гючлендирмек; раздуть споры эришивлюкню гючлендирмек; 1. что (надуть) гёпюртмек, гьавадан толтурмакъ; 1. безл., что, перен.(вздуть) шишмек; гёпмек; щёку раздуло яягьы шишген; 1. что, перен. разг. артыкъ этип къопдуруп гёрсетмек; раздуть чью-л. ошибку биревню хатасын къопдуруп гёрсетмек; 1. что, перен (чрезмерно увеличить) тийишсиз артдырмакъ, оздуруп йибермек; раздуть штаты штатланы тийишсиз артдырмакъ; 1. что, разг. (развеять) ел булан якъ-якъгъа чачмакъ. .

сов. 1. (вздуться, распухнуть) шишмек, гёпмек; базыкъ болмакъ (растолстеть); 1. (надуться) гьавадан толмакъ.

несов. см. разинуть.

сов. кого, разг. юрегин йымышалтмакъ, языкъсындырмакъ.

сов. разг. юреги йымышалмакъ, языкъсынмакъ.

сов. кого, уст. чинын, къуллугъун тёбенлешдирмек.

сов. что ачмакъ; йибермек; разжать кулак юмуругъун ачмакъ.

сов. ачылмакъ; йиберилмек; губы разжались эринлери ачылды; пружина разжалась пружин йиберилди.

сов., разжёвывать несов. что 1. чайнамакъ (ашны); 1. перен. разг. яхшы тюшюндюрмек.

сов. что 1. бек яндырмакъ; 1. перен. бек къыздырмакъ; къабуздурмакъ, гючлендирмек; разжечь ненависть к кому-л. биревге оьчлюгюн гючлендирмек; разжечь войну давну отун къабуздурмакъ.

несов. см. разжечь.

несов. см. разжать(ся).

сов. семирмек, май чапмакъ.

сов. разг. бай болмакъ; тапмакъ.

сов что, о ком-чём, разг. барына да яймакъ (янгы хабарны, айтды-къойтдуну).

сов. что, разг. авзун ачмакъ, генг этип ачмакъ; он стоит разинув рот ол авзун да ачып токътагъан, гьайран болуп къалгъан.

м., ж. разг. тергевсюз адам, авузачыкъ.

прил. ажайып, тамашагъа къалдырагъан, гьайран этеген, бек таъсир этеген; разительное сходство ажайып бек ошашлыкъ.

несов. кого (наносить удары) дагъытмакъ, йыкъмакъ, уьст болмакъ; урмакъ (савут булан); разить врагов душманланы дагъытмакъ.

несов. безл. разг. гючлю, яман ийис гелмек; от него разило вином ондан яман чагъыр ийис геле эди.

несов. см. разложить 5, 6, 7.

несов. см. разложиться 2, 3, 4.

ж. 1. раздор) татывсузлукъ, къавгъа (мас. уьягьлюде); 1. (отсутствие согласованности) низамсызлыкъ, бузукълукъ, бирликни ёкълугъу.

несов. см. разломать(ся).

несов., разлезться сов. разг. (о материи и т. п.) сюзюлмек, сюзюлюп йыртылмакъ, сёгюлмек, йыртылмакъ.

сов. разг. эринчеклик басмакъ, бара-бара ишге иштагьы бютюнлей таймакъ.

сов., разлеплять несов. что, разг. 1. (что-л. слепившееся) айырмакъ (ябушдурулгъан затны); 1. (налепить повсюду) ябушдуруп толтурмакъ.

несов. 1. см. разлететься 1, 2; 1. разг. (о краях, полах платья) ари-бери таймакъ, ачылмакъ, къачмакъ.

сов. 1. (улететь) якъ-якъгъа учуп гетмек; 1. перен. (рассеяться, разнестись) якъ-якъгъа чачылып яйылмакъ (мас. кагъызлар); 1. перен. разг. (разбиться) тюшюп уватылмакъ, сынмакъ (мас. стакан); 1. перен. разг. (исчезнуть) ёкъ болмакъ, дагъылмакъ; надежды разлетелись умутлар дагъылды; сомнения разлетелись в пух и в прах шекликлер болмагъандай ёкъ болду.

сов. разг. эркинине ятмакъ, яйнашып ятмакъ, ташланып ятмакъ.

м. 1. (действие) тёгюв, къуюв; 1. (реки и т. п.) ташгъын, сел.

прил.: разливательная ложка чомуч.

несов. см. разлить(ся).

прил. тёгюлеген, къуюлагъан.

сов., разлиновывать несов. что тюз гьызлар тартмакъ (мас. кагъызны япырагъына линейка булан).

с. артылып тёгюлюв, ташып ягъаларындан артылыв (чыгъыв); разлитие рек оьзенлер ташып ягъаларындан чыгъыв; разлитие жёлчи мед. къаркъарасына оьт яйылыв.

сов. что 1. тёкмек, къуймакъ; разлить чай гостям къонакълагъа чайлар тёкмек, къонакълагьа чайлар къуймакъ; 1. (пролить) бек толтуруп къуюп чалкъындырып тёкмек; тёгюп батдырмакъ; 1. тышып, гетип эки янгъа яймакъ; река разлила свои воды оьзен ташып оьзюню сувун яйды; 1. перен. яймакъ; солнце разлило свой лучи гюн оьзюню шавлаларын яйды; ◊ их водой не разольёшь олар айрылмажакъ ювукълар, жан айырмас достлар.

сов. 1. (пролиться) чалкъынып кёп толуп тёгюлмек; 1. (о реке и т. п.) ташып эрневлеринден тёгюлмек, ташып ягъаларындан артылмакъ, чыкъмакъ (оьзен ва ш. б.).

несов. см. различить.

несов. айрылыгъы болмакъ, башгъалыгъы болмакъ.

с. башгъалыкъ, айрылыкъ, тапавут; ◊ знаки различия даража нишанлары (гиишни къуллукъдагъы даражасын гёрсетеген формалы опуракълардагъы белгилер).

прил. башгъалыкъны гёрсетеген, айрылыгъын белгилейген; различительный признак бир затны оьзгелеринден башгъалыгъын гёрсетеген аламат.

сов. кого-что айырмакъ, айырып танымакъ, айырып билмек.

прил. 1. (несходный) башгъа, башгъа-башгъа; у нас различные мнения бизин пикруларыбыз башгъа-башгъа; 1. (разнообразный) гьар тюрлю, тюрлю-тюрлю; я занят различными делами мен тюрлю-тюрлю ишлер булан машгъулман; по различным соображениям тюрлю-тюрлю ойлар булан.

с. 1. (на составные части) айырыв, бёлюв; айрылыв, бёлюнюв; 1. мат. айырыв; 1. перен. бузув; бузулув; разложение армии противника душманны асгеринде бузулув; моральное разложение къылыкъ якъдан бузулув; 1. (напр, трупа) чирив, бузулув.

сов. 1. что (по разным местам, по поверхности) ер-ерге салмакъ, ерлешдирмек; тизип салмакъ; разложить карты картланы тизип салмакъ; 1. что (положить распрямив) яймакъ, язып салмакъ; разложить ковёр халини яймакъ; 1. что (распределить) пайламакъ, бёлмек; разложить налог налогну пайламакъ; 1. что (зажечь) якъмакъ; разложить костёр от якъмакъ (авлакъда); 1. что (на составные части) айырмакъ, бёлмек; разложить воду на кислород и водород сувну кислородгъа ва водородгъа айырмакъ; 1. что, мат. айырмакъ; разложить число на множители бир санавну артдырылагъанларына . айырмакъ (мас. 21-ни 7-ге ва 3-ге); 1. кого-что, перен. (дезорганизовать) бузмакъ.

сов. 1. (разместиться) ер-ерге салынмакъ, ерлешдирилмек; 1. (распасться на составные части) айрылмакъ, бёлюнмек; 1. (сгнить) чиримек, бузулмакъ; 1. перен. (морально) бузулмакъ.

сов. что (переломить) сындырмакъ, гесек-гесек этмек, уватмакъ; бузмакъ (разрушить); разломать дом уьйню бузмакъ.

сов. разг. (сломаться) увалмакъ, уватылмакъ, сынып гесек-гесек болмакъ, сынмакъ; бузулмакъ (разрушиться).

сов. 1. что сындырып бёлмек, сындырып гесек-гесек этмек; бузмакъ; 1. безл. кого, разг. къувунлап аврумакъ, сызлап аврумакъ; меня всего разломило мени бютюн къаркъарам къувунлап авруй (сызлап авруй).

сов. сынмакъ, сынып гесек-гесек болмакъ, уватылмакъ.

ж. айрылыв, айрылыкъда яшав, йыракъда яшав; жить в разлуке с кем-л. бирев булан айрылыкъда болмакъ.

несов. см. разлучить(ся).

сов. кого с кем-чем айырмакъ, йыракълашдырмакъ.

сов. с кем айрылмакъ, айрылышмакъ, йыракълашмакъ.

сов. кого-что и с неопр. сюегенинден гёнгю чыкъмакъ, сюймейген болмакъ, сюегенлиги таймакъ.

сов. что якъмакъ, сюртмек; батдырмакъ; размазать краску боявну якъмакъ.

разг. 1. ж. (жидкая каша) синген каш; 1. м., ж. осал, бош (адам).

несов. см. размазать.

несов. см. размолоть.

несов. см. размотать(ся).

м. 1. (сила взмаха, разбега, взлёта) силлев, герилив; чабып йиберив; ударить с размаха силлеп урмакъ, герилип урмакъ; с размаха перескочить через канаву чабып йиберип канавдан атылып чыкъмакъ; 1. физ. (предел колебаний) силленивню уллулугъу, чайкъалывну уллулугъу; размах маятника маятникни силленивюню уллулугъу; 1. генглик, герилив; размах крыльев самолёта самолётну къанатларыны гериливю.

несов. чем силлеп турмакъ, гьарсиллетип турмакъ.

несов. см. размахнуться.

сов. бек силлемек; размахнуть кнутом къамучуну бек силлемек.

сов. 1. силленмек; булгъамакъ; герилип къолуп силлемек; 1. перен. ишни уллудан алмакъ, уллудан тутмакъ.

несов. см. размочить(ся).

прил. разг.: размашистый шаг генг абатлы юрюш: размашистый почерк уллу языв, жагъа хат.

с. 1. (по гл. размежевать) дазулав, дазулашдырыв, дазу тартыв, дазу салыв; перен. дазуландырыв, дазуларын белгилев; айырыв, айырып белгилев; 1. (по гл размежеваться) дазуланыв, дазулашыв; перен. айрылыв.

сов. 1. что (разделить) дазуламакъ, дазулашдырмакъ, дазу тартмакъ, дазу салмакъ (мас. топуракъны дазулар этип бёлмек); 1. кого-что с кем, перен. дазуландырмакъ, дазуларын белгилемек; айырмакъ, айырып белгилемек; размежевать работу учреждений учрежденияланы ишин айырып белгилемек.

сов. 1. дазуланмакъ, дазулашмакъ; 1. перен. (отделиться, разделиться) айрылмакъ.

несов. см. размежевать(ся).

сов. что увакъ этмек, увакъламакъ, туврамакъ, гесек-гесек этмек.

м. (денег) алышдырыв; увакълав, увакъ этив (акъчаны).

несов. см. разменять.

прил.: разменная монета увакъ акъча.

сов. что алышдырмакъ; увакъ этмек, увакъламакъ; разменять сто рублей юз манатны увакъ этмек.

м. 1. (величина, объём) оьлчев, гелем, уллулукъ, уллулукъ-гиччилик; размер комнаты уьйню гёлеми, уьйню уллулугъу; размер обуви аякъ гийимни оьлчевю; 1. (относительная величина) оьлчев, къат, къадар; в десятикратном размере он къат этип, он къат оьлчевде; 1. (степень развития) оьлчев; строительство приняло широкие размеры къурулуш генглешди, къурулуш генг оьлчев алды; 1. (стихотворный) оьлчев (шиъруну сатырларындагъы бувунланы санаву ва оланы гелеген кюю).

сов. что 1. (установить размеры) оьлчеп токъташдырмакъ, белгилемек (бир эатны оьлчевюн, уллулугъун, даражасын); 1. (разделить) оьлчеп бёлмек; размерить поле на гектары авлакъны оьлчеп гектар-гектар этип бёлмек.

несов. см. размерить.

сов. что ийлемек, басмакъ, таптамакъ, синген зат къошуп булгъамакъ; размесить тёсто хамур басмакъ, ийлемек; размесить глину балчыкъ таптамакъ.

сов. что сибирмек, сибирип тазаламакъ, кюреп тайдырмакъ; размести дорожку ёлну сибирмек; размести снег сибирип къарны тайдырмакъ.

сов. 1. кого-что (разложить по местам, поместить) ерлешдирмек, ерлешдирип салмакъ; разместить гостей къонакъланы ерлешдирмек; 1. что, перен. (распределить) пайламакъ, ерлешдирмек.

сов. ерлешмек, ерли-ерин тутмакъ.

несов. см. размести.

сов., размешивать несов. что булгъамакъ, ишырмакъ, къатышдырмакъ; размешать сахар в чае чайны шекерин булгъамакъ.

несов. см. разместить(ся).

с. 1. ерлешдирив, ерлешдирип салыв; размещение производительных сил в СССР СССР-де иш чыгъарыв гючлени ерлешдириливю (ерлешдирилген кюю); 1. перен. (распределение) пайлав, ерлешдирив; размещение средств акъча гючлени тийишли ерлеге пайлав.

несов. см. размять.

сов. что миналардан тазаламакъ.

сов. с кем-чем (в пути) янындан оьтюп гетмек, ёлукъмамакъ, къаршылашмамакъ.

несов. см. размножить(ся).

с. 1. (по гл. размножить) санавун артдырыв, санавун кёп этив, кёбейтив (напр, рукописи); наслусун артдырыв, башын артдырыв, наслусун кёп этив (растений, животных и т. п.); 1. (по гл. размножиться) наслусу артыв, наслусу кёп болув, наслусу кёбейив; размножение кроликов уьй къоянланы артыву, кёбейивю.

сов. 1. что санавун артдырмакъ, санавун кёп этмек, кёбейтмек; размножить рукопись къол язманы санавун кёп этмек; 1. кого наслусун артдырмакъ, башын артдырмакъ, кёп этмек, кёбейтмек; размножить кроликов уьй къоянланы башын артдырмакъ, кёбейтмек.

сов. (расплодиться) наслусу артмакъ, наслусу кёп болмакъ, кёбеймек.

сов. что уруп эзмек, пара-пара этмек; уруп яра салмакъ.

несов., размокнуть сов. йибип шишмек, бавугъуп шишмек (такъта, гён).

ж. 1. (действие) тартыв, тартып ун этив; 1. (качество размолотого) тартылгъан ашлыкъны сан ягъы; мука крупного размола тири тартылгъан ун; мука мягкого размола йымышакъ тартылгъан ун.

ж. хатиржан болув, татывсуз болув.

сов. что 1. (в муку) тартмакъ, тартып ун этмек (мас. ашлыкъны); 1. (растереть в порошок) ун йимик этип уватмакъ.

сов. кого, разг. алжатмакъ, гьалын битдирмек; бош этмек; меня разморило на солнце гюнню тюбюнде мен алжап къалдым.

сов. что чечмек; размотать верёвку йипни чечмек.

сов. чечилмек; клубок ниток размотался йип юммакъ чечилди.

сов. что йибитмек, дымламакъ, йибитип порсутмакъ, шишдирмек.

сов. йибимек, йибип шишмек.

несов. см. размыть.

сов. о ком-чём, разг. ойлашмакъ, ойламакъ, пикир этмек.

сов. что сув чайып гетмек, сув ашамакъ, сув чайып бузмакъ, емирмек.

с. 1. (действие) ойлашыв, ойланыв, ойлав, пикирлешив, пикир этив; дать время на размышление ойлашмагъа заман бермек; после долгих размышлений узакъ заман пикирлешген сонг; 1. (дума, мысль) ой, пикир; он погрузился в размышления ол ойгъа батды.

несов. о ком-чём ойлашмакъ, ойланмакъ, ойламакъ, пикирлешмек, пикир этмек.

несов. см. размягчить(ся).

сов. что йымышалтмакъ, йымышатмакъ, йымышакъ этмек.

сов. 1. йымышалмакъ, йымышакъ болмакъ; 1. перен. йымышамакъ, рагьмуланмакъ; сердце размягчилось юреги йымышагъан, рагьмулангъан.

сов. йибимек, йымышалмакъ, йымышамакъ.

сов. 1. что йымышакъ этмек, йымышалтмакъ, таптамакъ, ийлемек; размять глину балчыкъ таптамакъ, балчыкъны ийлемек; 1. кого-что, перен. разг. санларын язмакъ; размять ноги аякъларын язмакъ.

сов. 1. йымышалмакъ, йымышакъ болмакъ, ийленмек; 1. перен. разг. оьзюню санларын язмакъ.

ж. разнарядка (бир ишни тамам этсин деп яда бир затны берсин деп берилген буйрукъ, документ).

несов. см. разносить I.

несов. см. разноситься I.

сов. 1. что (доставить) ер-ерге элтмек, етишдирмек; табушдурмакъ; разнести газеты газетлени табушдурмакъ; 1. что, перен. (распространить) яйып йибермек, яймакъ (мас. янгы хабарны); 1. что (разогнать, рассеять) алып гетмек, тозуп йибермек; ветер разнёс тучи ел булутланы тозуп йиберди; 1. что, перен. дагъытмакъ, пара-пара этмек; буря разнесла лодку в щепки боран къайыкъны пара-пара этди; 1. безл. кого-что, перен. разг. шишмек; щёку разнесло сувукъ тийип яягъы шишген; 1. кого-что, перен. разг. (разбранить) яман урушмакъ, сёкмек.

сов. 1. (быстро распространиться) чалт яйылып гетмек; 1. (о звуках) бек йыракъгъа чыгъып гетмек, эшитилмек.

несов. см. разнять.

несов. башгъалы-ъы, айрылыгъы болмакъ, ошамайгъанлыгъы болмакъ.

ж. 1. (между двумя числами, суммами) артыкълыкъ кемлик, тапавут, башгъалыкъ; 1. (несходство) ошамайгъанлыкъ, башгъалыкъ, айрылыкъ; разница только в цвете башгъалыкъ янгыз тюсюнде; ◊ какая тебе разница? сагъа не башгъадыр?; большая разница уллу башгъалыкъ.

м. къыйышывсузлукъ, гелишмейгенлик, низамсызлыкъ; башгъалыкъ; арасы бёлюнюп къалыв (ишде); разнобой в правописании тюз язывда гелишмейгенлик.

ж. жура, бир тюрлюсю; разновидность пшеницы будайны бир тюрлюсю.

с. 1. (несогласие) пикруда, ойларында башгъалыкъ, гелишмейгенлик; пикруда, ойда башгъалыкъ болгьангъа гёре разилешмейгенлик; 1. (противоречие) къаршылыкъ, гелишмейгенлик; разногласия в показаниях свидетелей шагьатланы гёрсетивлеринде гелишмейгенлик.

с. тюрлю-тюрлюлюк, башгъа-башгъалыкъ; тюрлюлюк, башгъалыкъ; для разнообразия тюрлюлюк учун.

прил. тюрлю-тюрлю, гьар тюрлю, башгъа-башгъа.

прил. бир-бирине къыйышмайгъан, бир-бирине гелишмейген; сёзлерде, маънада къаршылыкълар бар; разноречивые слухи бир-бирине къыйышмайгъан хабарлар.

ж. башгъа-башгъалыкъ, бир йимик тюгюллюк, тюрлю-тюрлюлюк, тюрлю-тюрлю тайпадан болмакълыкъ.

прил. башгъа-башгъа жынслы, бир йимик тюгюл, тюрлю-тюрлю, гьариси гьар тюрлю, тюрлю-тюрлю тайпадан болгъан.

несов. см. разнести.

сов. что (обувь) гие туруп эркин этмек, багъыйлы этмек (аякъ гийимлени).

несов. см. разнестись.

сов. (об обуви) гийиле туруп эркин болмакъ (аякъ гийимлер).

прил. 1. мат. янлары бир йимик тюгюл, янлары бир-бирине тенг болмагъан; 1. гьар тюрлю билими бар (о человеке); яшавну тюрлю якъларын къуршайгъан (напр, о деятельности и т. п.).

ж. 1. мат. уьлешгенде, пайлангъанда артыкъ къалагъаны; 1. (различие) башгъалыкъ, башгъа-башгъалыкъ.

м. 1. (продавец) элтивчю, табушдурувчу; 1. (распространитель) яйывчу; разносчик слухов хабар яйывчу; разносчик инфекции аврувну юкъдурувчу.

прил. тюсю башгъа, тюрлю-тюрлю тюслю; тюрлю-тюрлю тюсдеги.

м. ист. разночинец (XIX юз йылда Россияда: дворянлардан болмай, жамиятны башгъа къатлавларындан чыкъгъан интеллигент).

прил. (разнородный) башгъа-башгъа, бир йимик тюгюл, тюрлю-тюрлю, гьар тюрлю, къарышыкъ, къошулчан; разношёрстная публика гьар тюрлю тайпа халкъ.

прил. тюрлю-тюрлю тилли.

прил. башалман, бузукъ; еликген; оьз эркинине къалгъан; разнузданное поведение башалман юрюш, бузукъ юрюш.

сов. 1. кого (лошадь) авузлугъун алмакъ; 1. кого-что, перен. башалман къоймакъ, еликдирмек, оьз эркинине къоймакъ.

сов. 1. (о лошади) авузлугъу алынмакъ; 1. перен. башалман къалмакъ, еликмек, оьз эркинине къалмакъ.

несов. см. разнуздать(ся).

прил. 1. (несходный, иной) башгъа-башгъа; бир йимик тюгюл; разные взгляды башгъа-башгъа къаравлар; 1. (разнообразный) гьар тюрлю, тюрлю-тюрлю.

сов. кого-что айырмакъ; разнять дерущихся ябушагъанланы айырмакъ.

несов. см. разоблачить.

с. ачыв, юзюн ачыв, уьстюн ачыв, ачыкъгъа чыгъарыв, айыбын ачыв.

сов. кого-что юзюн ачмакъ, уьстюн ачмакъ, ачыкъгъа чыгъармакъ, айыбын ачмакъ.

сов. 1. что (на составные части) санларына айырмакъ, сан-санын сёкмек, сан-сан этмек; частларына айырмакъ; 1. что (какое-либо сооружение) бузмакъ, бузуп алмакъ; разобрать дом уьйню бузуп алмакъ; 1. кого-что (взять по одному, по частям) гьариси бирин алмакъ; 1. кого-то (раскупить) алып битдирмек, алып битдирип къоймакъ; 1. что (привести в порядок) низамгъа салмакъ; разобрать бумаги кагъызланы низамгъа салмакъ; 1. что, перен. (рассмотреть, расследовать) чечмек, къарамакъ, ишге къарамакъ, тергеп бир затны билмек, тергемек; разобрать жалобу арзаны тергемек; 1. что, перен. (проанализировать, дать оценку) чечмек, анализ этмек, разбор этмек; багьаламакъ, къыймат бермек; разобрать статью макъаланы (статьяны) анализ этмек, багьаламакъ; разобрать предложение грам. предложенияны грамматика якъдан чечмек (разбор этмек); 1. что, разг. (понять) англамакъ, тюшюнмек; я не разобрал, что он говорит о не айтагъанны мен англап болмадым; 1. кого, разг. (охватить— о чувствах) тутмакъ, къуршамакъ, елемек; его разобрал смех ону кюлкюсю тутду.

сов. 1. разг. (разобрать свои вещи) оьзюню затларын бир ёрукъгъа, низамгъа салмакъ; 1. в ком-чем (понять) тюшюнмек, англамакъ, яхшы тергеп къарап билмек, ачыкъ этмек, баш чыгъармакъ.

сов. кого-что айырмакъ, айры-айры этмек; бир-бирине ят этмек, йыракъ этмек, байлавун уьзмек, бузмакъ.

ж. айрылыкъ, байлавсузлукъ.

прил. айрылгъан, байлавсуз.

прил. бир гезиклик, бир керенлик; разовый билет бир керенлик белет.

сов. 1. кого-что къуваламакъ, къувалап якъ-якъгъа чачмакъ; разогнать птиц къушланы къувалап якъ-якъгъа чачмакъ; 1. что, перен. (развеять) тозуп йибермек, алып гетмек; ветер разогнал тучи ел булутланы тозуп йиберди; 1. что, перен. тайдырмакъ; разогнать тоску ялкъгъанын тайдырмакъ; 1. что (развить скорость) бек чапдырмакъ, бек къуваламакъ (мас. автомобилни); 1. что, перен. разг. (ликвидировать) ёкъ этмек, тозмакъ.

сов. бек чапмакъ, чабывда гючюн артдырмакъ.

сов. кого-что тюз этмек, тюзлемек, язмакъ; разогнуть спину аркъасын язмакъ.

сов. тюз болмакъ, тюзленмек, язылмакъ.

несов. см. разогреть(ся).

сов. иситмек, исси этмек.

сов. къызмакъ; исси болмакъ; мотор разогрелся мотор къызгъан.

прил. разг. арив гийинген, гийинген-ясангъан.

сов. кого-что, разг. безендирмек, арив гийиндирмек, ясандырмакъ.

сов. разг. арив гийинмек, гийинип безенмек, ясанмакъ.

сов. что, разг. 1. (на части) йыртмакъ; йыртып пара-пара этмек; 1. (прорвать) йыртып тешик этмек, тешмек; разодрать брюки шалбарын йыртып тешик этмек.

сов. кого бек ачувландырмакъ, оьчюкдюрмек, къазапландырмакъ.

сов. бек ачувланмакъ, оьчюкмек, къазапланмакъ.

сов. 1. (в разные стороны) якъ-якъгъа чачылмакъ, тозуралмакъ; гости разошлись къонакълар тозуралды; 1. (рассеяться; исчезнуть) якъ-якъгъа гетип ёкъ болмакъ; ёкъ болмакъ, таймакъ; тучи разошлись къара булутлар якъ-якъгъа гетип ёкъ болду; 1. (разминуться) янындан оьтюп гетмек, ёлукъмамакъ, къаршылашмай оьтюп гетмек; 1. с кем-чем (расстаться) айрылышмакъ;айрылмакъ (мас. эр-къатын); 1. (быть несогласным) разилешмемек, гелишмемек; разойтись во взглядах къаравлары гелишмемек; 1. сатылып битмек (о товаре и т. п.); харжланып битмек (о деньгах); 1. (разъединиться) ачылмакъ, айрылмакъ, тайышмакъ; полы пальто разошлись пальтону этеклери ачылгъан; 1. перен, (растаять, раствориться) иримек, ирип сингмек; 1. перен. разг. (распространиться) яйылмакъ; слухи разошлись по всему городу бютюн шагьаргъа хабар яйылгъан; 1. разг. (приобрести скорость) чалтлашмакъ, бек юрюмеге башламакъ; поезд разошёлся поезд бек юрюмеге башлады; 1. (начав лить, усилиться) гючленмек; дождь разошёлся янгур гючленди; 1. перен. (разбушеваться) еликмек, гьалекленмек, къарсалап йибермек; что ты так разошёлся? сен неге булай гьалекленгенсен?

нареч. разг. 1. (в один приём) бир гезикде, бир керен, бир урунуп; прочесть всё разом бир урунуп барын да охумакъ; 1. (мгновенно, сразу) бирден, бирден-эки.

сов. разг. къарувсуз болмакъ, гьалсыз болмакъ, гьалдан тюшмек.

сов. 1. (разбухнуть) аста-аста демленип бёртмек, шишмек, гёпюрмек (отну уьстюнде); 1. разг. (обессилеть от жары) кёп терлеп гьалсыз болмакъ.

сов. 1. что (на части) йыртып гесек-гесек этмек, йыртмакъ, уьзмек, пара-пара этмек; 1. кого (растерзать) параламакъ, паралап оьлтюрмек; волк разорвал овцу бёрю къойну паралап оьлтюрген; 1. что, с кем-чем, перен. (прекратить, прервать) гесмек, уьзмек, къыркъмакъ; 1. безл. (взорвать изнутри) атылып пара-пара болмакъ, ярылмакъ; котёл разорвало къазан атылып пара-пара болду.

сов. 1. (на части) йыртылмакъ, уьзюлмек, йыртылып гесек-гесек болмакъ, пара-пара болмакъ; 1. (взорваться изнутри) атылып пара-пара болмакъ, ярылмакъ; 1. перен. разг. бирден кёп иш этмек, гьар ерге етишмек; не могу же я разорваться бирден барын да этмеге болмайман чы мен.

с. 1. (по гл. разориться) ярлылашыв, касиплешив, тиленчи гьалгьа тюшюв; 1. (по гл. разорить) ярлылашдырыв, касиплешдирив, тиленчи гьалгъа салыв; бузув, дагъытыв, тозагъын чыгъарыв, тозув (разрушение, опустошение).

сов. 1. кого-что (довести до нищеты) ярлылашдырмакъ, касиплешдирмек, тиленчи гьалгъа салмакъ; 1. что (разрушить, опустошить) бузмакъ, дагъытмакъ, тозагъын чыгъармакъ, тозмакъ; дети разорили птичье гнездо яшлар къуш уяны бузду.

сов. ярлылашмакъ, касиплешмек, тиленчи гьалгъа тюшмек.

несов. см. разоружить(ся).

с. 1. (по гл. разоружить) савутсузландырыв, савутун алыв; перен. ябушув гючюн алыв; разоружение пленных пленге тюшгенлени (есирлени) савутун алыв; 1. (по гл. разоружиться) савутсузланыв; перен. биревге, бир затгъа къаршы ябушувдан къол чегив, ябушувну къоюв; конференция по разоружению савутсузланыв гьакъда конференция.

сов. кого-что 1. савутсузландырмакъ, савутун алмакъ; 1. перен. ябушув гючюн алмакъ.

сов. 1. савутсузланмакъ, оьзюню савутун ташламакъ, савутун чечип тайдырмакъ; 1. перен. (перестать вести борьбу) ябушувдан къол чекмек, ябушувну къоймакъ.

несов. см. разорить.

несов. 1. см. разориться; 1. перен. разг. сёгюшмек, къарсаламакъ, гьалекленмек; что ты разоряешься? сен негер къарсалайсан?

сов. 1. ер-ерге йибермек, ерлерине йибермек; разослать письма кагъызланы ерлерине йибермек; 1. (всех) барысын да йибермек.

сов. разг. кёп юхламакъ, узакъ юхламакъ, къангъынча юхламакъ.

сов. что яймакъ, тёшемек, салмакъ; разостлать ковёр хали яймакъ.

сов. яйылмакъ; басмакъ; туман разостлался по земле ер юзюн туман басды.

сов. разг. гьавасланмакъ, хошу гелмек, бек иштагьланмакъ.

с. гёнгю чыгъыв, умуту уьзюлюв, юреги сувув.

ж. гёнгю чыкъгъанлыкъ, умутсузлукъ, гёнгюлсюзлюк, юреги сувугъанлыкъ.

прил. гёнгю чыкъгъан, умуту уьзюлген, гёнгюлсюз болгъан, юреги сувугъан.

сов. кого-что, в ком-чём гёнгюн чыгъармакъ, гёнгюлсюз этмек, умутсуз этмек, юрегин сувутмакъ.

сов. в ком-чём гёнгю чыкъмакъ, юреги сувумакъ, гёнгюлсюз болмакъ, умутсуз болмакъ.

несов. см. разочаровать(ся).

несов., разработать сов. что 1. (землю) ишлетмек, гьазирлемек, ишлетип яравлу гьалгъа гелтирмек, онгармакъ; 1. (план, метод) теренден уьйренип гьазирлемек, онгармакъ; 1.(усовершенствовать) яхшылашдырмакъ, камиллешдирмек; разработать голос тавушун яхшылашдырмакъ; 1. горн. болагьан чакъы маъданны чыгьарып битмек, алып битмек.

ж. 1. онгарыв, ишлетив, гьазирлев; разработка земли топуракъны ишлетив; 1. горн. (добыча ископаемого) маъдан чыгъарыв; маъдан чыгъарылагъан кюй; 1. горн. (место добычи ископаемого) маъдан чыгъарылагъан ер; 1. (плана, вопроса) теренден уьйренип гьазирлев, онгарыв; разработка научного вопроса илму масъаланы теренден уьйренип гьазирлев.

несов. см. разровнять.

несов., разразиться сов. 1. (о грозе и т. п.) гючлю кюйде болуп гетмек, къопмакъ (табиатны гьалы, къоркъунчлу зат); 1. перен. разг.: разразиться бранью къатты кюйде сёкмек, урушмакъ; разразиться смехом къатты кюлеп йибермек; разразиться слезами гёзьяш тёгюп бек йылап йибермек.

несов., разрастись сов. оьсюп уллу болмакъ, кёп болмакъ, къалын болмакъ.

сов. разг. оькюрюп йыламакъ, къычырып йыламакъ, оькюрюп йыламагъа башламакъ.

сов. что 1. сийреклешдирмек, сийрек этмек; разредить рассаду шитилни сийрек этмек; 1. сийреклешдирмек; енгиллешдирмек; разредить воздух гьаваны сийреклешдирмек.

сов. 1. (стать реже) сийреклешмек, сийрек болмакъ; 1. (стать менее плотным) сийреклешмек; енгиллешмек.

несов. см. разредить(ся).

прил. сийреклешген, сийрекленген; енгиллешген; разрежённый воздух сийреклешген гьава.

м. 1. (порез) гесилген ер, гесилиш; глубокий разрез на руке къолдагъы терен гесилген ер; 1. (сечение) гесилив, гесилиш, къыркъылыв; поперечный разрез гёнделенине къыркъылыву,генгине къыркъылыву; продольный разрез узунуна, боюна гесиливю; 1. (у платья) оюв, оюлгъан ер, къыйылгъан ер; ◊ в этом разрезе шулай къаравда, шулай англамакъ булан, шу маънада; красивый разрез глаз гёзлерини арив къыйылышы.

сов., разрезать несов., разрезывать несов. что 1. гесмек, туврамакъ; тилмек; 1. (вскрыть) ярмакъ.

несов. см. разрешить.

несов. 1. см. разрешиться; 1. с неопр. ихтияр берилмек; здесь курить не разрешается мунда папирос тартма ихтияр берилмей.

с. 1. (позволение) ихтияр, изну; дать разрешение ихтияр бермек, изну бермек; получить разрешение ихтияр алмакъ, изну алмакъ; с вашего разрешения сизин изнугъуз булан; 1. (решение) чечив; разрешение вопроса масъаланы чечив.

прич., прил. чечмеге болагъан, чечилеген (масъала).

сов. 1. что и с неопр. (позволить) ихтияр бермек, изну бермек; 1. что (решить) чечмек; разрешить научную проблему илму масъаланы чечмек.

сов. 1. (стать решённым) чечилмек (масъала); 1. (закончиться) токъташмакъ, къараргъа гелмек; битмек, тамам болмакъ; ◊ разрешиться от бремени уст. яш тапмакъ.

сов., разрисовывать несов. кого-что 1. (расписать) сурат булан беземек, уьстюне сурат этмек; 1. разг. (представить в каком-л. виде) суратламакъ.

сов. что тегишлемек, тюзлемек; разровнять садовые дорожки бавдагъы ёлланы тегишлемек.

прил. айрылгъан, айры-айры; толмагъан, етишмейген; къошулчан.

несов., разрубить сов. что туврамакъ, гесеклемек, чабып гесмек; разрубить дерево терекни гесмек.

сов. кого-что къызартмакъ; мороз разрумянил щёки детей яшланы яякъларын сувукъ къызартгъан.

сов. къызармакъ; лицо разрумянилось от мороза сувукъдан бети къызаргъан.

ж. харабалыкъ, бузукълукъ (хозяйствода, экономикада).

несов. см. разрушить(ся).

с. 1. (по гл. разрушить) бузув, дагъытыв, пуч этив, харабалашдырыв, хараба этив; авдарыв; 1. (по гл. разрушиться) бузулув, дагъылыв, пуч болув, харабалашыв; 1. (то, что разрушено) бузукълукъ, харабалыкъ, хараба.

прил. бузувчу, дагъытывчу, дагъытагъан, харабалашдырагъан."

сов. что, в разн. знач. бузмакъ, дагъытмакъ, пуч этмек, харабалашдырмакъ, хараба этмек; авдармакъ; разрушить надежды умутларын пуч этмек.

сов. в разн. знач. бузулмакъ, дагъылмакъ, пуч болмакъ, харабалашмакъ; авмакъ.

м. 1. (снаряда) ярышыв, партлав, атылыв, чартлав; 1. (отношений) уьзюлюв, гесилив, бузулув, къыркъылыв; 1. (место разрыва) уьзюлген ер, айрылгъан ер, къыркъылгъан ер; найти разрыв провода телни уьзюлген ерин тапмакъ; 1. перен. (разобщённость) айрылыкъ, айрылгъанлыкъ; ◊ разрыв сердца разг. юреги ярылмакълыкъ.

несов. см. разорвать.

несов. см. разрыть.

несов. см. разорваться.

прил. чартлайгъан, ярылагъан, атылагъан.

сов. оькюрюп йылап йибермек.

сов. что къазып ташламакъ, къазып къоймакъ, къазып хотгъамакъ.

сов., разрыхлять несов. что йымышалтмакъ, йымышакъ этмек, увалтмакъ.

м. 1. (по гл. разрядить II) бошатыв (тюбекни); физ. токну тайдырыв; 1. (по гл. разрядиться II) бошалыв (тюбек); физ. ток тайыв, ток тайдырыв; электрический разряд электрик ток тайыв.

м. 1. (отдел, род) бёлюк, тухум, группа; разряд растений оьсюмлюклени бёлюгю; 1. жура; даража; токарь первого разряда биринчи даражалы токарь.

сов. что 1. (напр, ружьё) бошатмакъ (тюбекни); 1. физ. токну тайдырмакъ (электрик батареяны); ◊ разрядить атмосферу арагъа рагьатлыкъ салмакъ, аралыкъны енгиллешдирмек.

сов. кого во что, разг. (нарядно одеть) арив гийиндирмек, гийиндирип безендирмек, ярашындырмакъ.

сов. 1. (об оружии) бошалмакъ (тюбек, савут); 1. физ. ток таймакъ, ток тайдырылмакъ.

сов. разг. (нарядно одеться) арив гийинмек, безенмек, ярашынмакъ.

ж. 1. см. разряд II; разрядка ружья тюбекни бошалтыв; 1. полигр. ара, сийреклик.

несов. см. разрядить(ся) I, II.

сов. кого в чём пикрусундан, оюндан, негетинден гери къайтармакъ, хыялын алышдыртмакъ (исбат этип).

сов. пикрусундан, оюндан, хыялындан гери къайтмакъ, пикрусун алышдырмакъ, хыялын алышдырмакъ.

несов. см. разубедить(ся).

несов. см. разуть (-ся).

сов., разуверять несов. кого в ком-чём оюндан гери къайтармакъ, инанмайгъан этмек, инаныву терс экенликге токъташдырмакъ, гьёкюндюрмек.

сов. оюндан гери къайтмакъ, инанмайгъан болмакъ, инанывун тас этмек, гьёкюнмек.

несов. см. разуверить(ся).

несов., разузнать сов. что, о ком-чём, разг. сорап билмек, яхшы уьйренмек, ахтарып билмек.

сов., разукрашивать несов. что, разг. беземек, безендирмек, арив гёрсетмек.

с. 1. (по гл. разукрупнить) гиччилешдирив, гиччи этив, гиччи гесеклеге бёлюв, увакъ этив, хырдалав; 1. (по гл. разукрупниться) гиччиленив, гиччи этилив, гиччи гесеклеге бёлюнюв, увакъ болув, хырдаланыв.

сов. гиччилешдирмек, гиччи этмек, гиччи гесеклеге бёлмек, увакъламакъ, хырдаламакъ.

сов. гиччиленмек, гиччи гесеклеге бёлюнмек, гиччи этилмек, увакълашмакъ, хырдаланмакъ.

несов: см. разукрупнить(ся).

м. гьакъыл; человеческий разум адамны гьакъылы; в суждениях его нет ни капли разума ону ойлашывунда бир янгыз да гьакъыл ёкъ; ◊ у него ум за разум заходит ол гьакъыллы кюйде иш гёрмеге болмай; у него разум помутился ону гьакъылы бузулгъан.

несов. 1. оюна гелип айтылмай къалмакъ, ойланмакъ, оюна гелтирилмек, маъна берилмек; 1. в знач. вводн. сл. разумеется озокъда, англашыла; само собой разумеется оьзлюгюнден де белгили.

прил. 1. (толковый, рассудительный) гьакъыллы, англавлу; разумный человек гьакъыллы адам; 1. (правильный, основанный на разуме) тюз, гьакъылгъа къыяшагъан; разумные требования тюз талаплар.

прил. яланаякъ.

сов. кого-что аякъ гийимин чечмек, яланаякъ этмек.

сов. аякъ гийимин чечмек, яланаякъ болмакъ.

несов. см. разучить(ся).

сов. что гёнгюнден билмек, уьйренмек.

сов. с неопр. унутмакъ, эсден чыгъармакъ.

несов. см. разъесть.

с. 1. (по гл. разъединить) айырыв, байлавун уьзюв; 1. (по гл. разъединиться) айрылыв, байлаву уьзюлюв.

сов. кого-что айырмакъ, байлавун уьзмек.

сов. айрылмакъ, байлаву уьзюлмек.

несов. см. разъединить(ся).

м. 1. (отъезд) якъ-якъгьа гетив; тозулув, гетип айрылыв; 1. ж.-д. разъезд, ярым станция (темир ёлда); 1. воен. разъезд, атлы асгер бёлюк (разведкагъа яда сакълавгъа йиберилген); 1. чаще мн. разъезды барып юрюв, онда-мунда барыв, юрюп турув; он всегда в разъездах ол даим онда-мунда юрюп тура (минип).

несов. ер-ерге бармакъ, къыдырмакъ, гезип айланмакъ (ат, арба ва ш. б. булан).

сов. что ашамакъ, гюйдюрмек, гесмек; карболкой разъело руки къолларын карболка ашагъан; ржавчина разъела железо темирин тот ашагъан.

сов. 1. (напр, о гостях) ер-ерге гетмек, тозулмакъ; гетип айрылмакъ, тайышмакъ; 1. (об экипажах) бир-бирини къырыйындан оьтмек; на узкой дороге машинам трудно разъехаться тар ёлда машинлеге бир-бирини къырыйындан оьтмеге къыйын; 1. (разминуться) бирин-бири гёрмей оьтмек, къаршылашмай къалмакъ, ёлукъмай оьтмек; 1. (перестать жить вместе) айрылышмакъ, айрылмакъ; 1. разг. (расползтись от ветхости) сюзюлмек, тозулмакъ (опуракъ).

сов. кого къутуртмакъ, къазапландырмакъ, ачувландырмакъ.

сов. къутурмакъ, къазапланмакъ, ачувланмакъ.

прил. къутургъан, къазаплы, ачувлу.

с. .англатыв, тюшюндюрюв, баянлыкъ; дать разъяснение англатыв бермек.

прил. англатагъан, тюшюндюреген; англатыв…; разъяснительная работа англатыв иш.

сов. что англатмакъ, тюшюндюрмек, ачыкъ этмек, баян этмек.

сов. англашылмакъ, англанмакъ, ачылмакъ; дело разъяснилось иш ачылды.

несов. см разъяснить(ся).

сов. 1. что (пьесу, роль) ойнамакъ (бирге); кюй сокъмакъ (музыкада); 1. кого-что, перен. болуп гёрюнмек; разыграть невинно пострадавшего гунагьсыз зараллангъан адам болуп гёрюнмек; 1. что (в лотерею) ойналмакъ, чёп салмакъ; 1. что (сыграть) ойнап битмек, оюнну битдирмек, ойнамакъ; разыграть партию в шахматы бир партия шахмат ойнамакъ.

сов. 1. (о детях) оюнгъа къызышмакъ, къызышып гетмек; 1. (усилиться) гючленип гетмек; буря разыгралась боран гючленип гетди.

несов. см. разыграть(ся).

сов. кого-что излеп тапмакъ.

сов. изленип табылмакъ, ахтарылып табылмакъ.

несов. см. разыскать(ся).

м. 1. женнет; 1. перен. женнет, арив ер, ниъматлы ер.

м. (районный исполнительный комитет) райисполком, район исполкому.

м. (районный комитет) райком, район комитети.

м. 1. (квартал, район населённого пункта) магъал; центральные районы города шагьарны орта магъаллары 2. (местность, округ, окрестность) тарап, якъ; в районе селения Борасу Борасув отарны тарабында, Борасув отарны ягъында 3. (административная единица) бёлге; Буйнакский район Темирханшура бёлгеси; Махачкалинский район Анжикъала бёлгеси

прил. районну, район…; районный центр районну центры.

ж. мед. рак (аврув).

м. зоол. жымыра, чаян, рак.

ж. ракета (сигнал бермек учун атылагъан ва оьрге учагъан снаряд).

прил. ракета…; ракетный снаряд ракета снаряды (оьзюню ичинде тувулагъан газны гючю булан гьаракат этеген топ гюлле).

ж. 1. (моллюска) денгиз жыгъыржакъ, раковина; къулакъ япыракъ; 1. (водопроводная) раковина (сув кранны тюбюне салынагъан, металлдан яда башгъа затдан этилген савут); ◊ ушная раковина къулакъ (къулакъ хыртхырты).

прил. мед. рак…; рак аврувну; раковая опухоль рак чыгъыву.рак шишиги

прил. жымыра…; раковый суп жымыра шорпа.

ж. гиччи къулакъ япыракъ, гиччи денгиз жыгъыржакъ.

ж. рама, рам; оконные рамы терезе рамлар; рама для картин суратлар учун рама.

ж. 1. рамка, гиччи рам; 1. мн. рамки (пределы) дазу; действовать в рамках закона законну дазусундан чыкъмай иш гёрмёк.

ж. рампа (сагьнаны ярыкъландырагъан лампаланы залгъа бакъгъан ягъын ябагъан такъта барьер).

ж. яра; смертельная рана оьлю яра.

м. ранг, даража; капитан первого ранга биринчи ранг капитаны.

нареч. см. раньше.

с. 1. (действие) яралав; 1. (рана) яра; получить ранение яраланмакъ.

прил. и в знач. сущ. м. яралангъан, яралы.

м. сумка, аркъа дорба.

сов. и несов. кого-что 1. яраламакъ, яра салмакъ; ранить в голову башына яра салмакъ; его тяжело ранило ону авур яралагъанлар; 1. перен. дерт салмакъ.

прил. 1. эрте, тез; раннее утро тез эртен; 1. (рано наступивший) эрте гелген, эрте башлангъан, тез гелген, тез башлангъан; эрте, тез; ранняя весна эрте язбаш; ранняя старость чакъсыз къартлыкъ; 1. (первоначальный) башлапгъы, баш девюрдеги, башлапгъы девюрдеги; ранние рассказы Толстого Толстойну башлапгъы хабарлары; ранний романтизм башлапгъы девюрдеги романтизм; 1. (рано созревающий) тез бишеген, тез етишеген; ранние фрукты тез бишеген емишлер.

нареч. и безл. в знач. сказ. эрте, тез, алда; рано утром эртенокъ; я пришёл слишком рано мен кёбокъда тез гелип къалгъанман; ещё рано гьали де тез, гьали де эрте; ◊ рано или поздно эрте-геч, геч-тез.

м. рант (аякъ гийимни айланасына тигилеген сызыкъ).

м. нескл. рантье (капиталист жамиятында капиталдан гелген процент булан, ишлемей яшайгъан адам).

ж. разг. танг вакъти, кёп эрте вакъти.

нареч. 1. сравнит, ст. к нареч. рано алда, алдын, алданокъ, эрте, тез; эртерек, тезерек; я пришёл раньше всех мен барындан да эрте гелдим; как можно раньше болгъан чакъы тез; 1. (до какого-л. момента) алда; выполнить работу раньше срока ишни болжалдан алда тамам этмек; 1. (сначала) башлап, биринчилей; раньше выслушай, а потом говори башлап тынгла, сонг сёйле; 1. (в прежнее время) алдын, башда; раньше он жил здесь башда ол шунда яшай эди; раньше здесь была пустыня алдын шу ер дангыллыкъ эди.

м. рапорт (маълумат берив, хабар берив).

сов. и несов. кому-чему о чём рапорт бермек, хабар бермек.

ж. раса, жынс (оьнгюню тюсюне, башыны формасына ва ш. б. белгилерине къарап инсанланы шартлы кюйде бёлюнген бир бёлюгю).

м. расизм (расалар тенг къыйматлы тюгюл дейген инсанлыкъгъа душман, реакциячы, буржуазный теория).

м. расизмни якъчысы, расист.

прил. расизм…; расист…; расистская теория расизм теориясы.

несов. см. раскаяться.

сов. что бек къыздырмакъ, отдай къыздырмакъ.

сов. бек къызмакъ, отдай къызмакъ.

несов. см. расколоть(ся).

несов. см. раскалить(ся).

прил. бек къыздырылгьан, бек къызгъан, отлай къызгъан; раскалённое железо бек къызгъан темир.

несов. см. раскопать.

несов. см. раскормить.

сов. кого-что дагъытмакъ, тозмакъ, тозуралтмакъ; раскассировать комиссию комиссияны тозмакъ.

м. янгырыв тавуш; оькюрюв, кёкюрев тавуш; раскаты грома кёк кёкюрев тавушлар

сов. что 1. (развернуть) ачмакъ, язмакъ; раскатать ковёр халчаны ачмакъ; 1. яймакъ; раскатать тесто хамур яймакъ; 1. якъ-якъгъа дёгеретмек, дёгеретип, якъ-якъгъа яймакъ (мас. шарланы).

прил. янгырывлу, оькюреген, кёкюрейген.

сов. что (в разные стороны) якъ-якъгъа чалт дёгеретмек, дёгеретип, якъ-якъгъа яймакъ.

сов. (в разные стороны) якъ-якъгъа чалт дёгеремек; дёгереп якъ-якъгъа чачылмакъ.

несов. 1. см. раскатать, раскатить; 1. разг. (разъезжать) къыдырып айланмакъ, гезей турмакъ (минип).

сов. 1. что (качели и т. п.) бек гьарсиллетмек, бек чайкъамакъ; 1. разг. (расшатать) чайкъап бош этмек, хозгъамакъ; 1. кого, перен. разг. (заставить действовать) гьаракатландырмакъ, жанландырмакъ, иш гёрмеге борчлу этмек; хозгъамакъ, тербетмек; его не раскачаешь ону жанландырмагъа къыйын.

сов. 1. бек гьарсилленмек, бек чайкъалмакъ; маятник раскачался маятник бек чайкъалмагъа башлады; 1. разг. (расшататься от качания) чайкъала туруп бошамакъ, хозгъалмакъ; 1. с неопр., перен. разг.(собраться сделать что-либо) гьаракатланмакъ, ишге гиришмек, хозгъалмакъ, тербенмек; еле раскачался поехать в город шагьаргъа бармакъ учун гьаран хозгъалды.

несов. см. раскачать.

несов. 1. см. раскачаться; 1. (при ходьбе) чайкъалмакъ, лавламакъ (юрюйгенде).

сов. бек ёткюрмеге башламакъ.

с. гьёкюнюв, товба этив, къайтыв, пашман болув (этген ишине).

сов. в чём гьёкюнмек, товба зтмек, къайтмакъ, этген янгылышына пашман болмакъ.

сов. кого уьйлеге, квартирлеге ерлешдирмек.

сов с кем, разг. 1. (рассчитаться) кипит болмакъ, борчдан къутулмакъ, гьисаплашмакъ, гьакъ-гьисапны этип битмек; 1. перен. (отомстить) оьч къайтармакъ, оьч алмакъ, ачув алмакъ.

сов. разг. см. разбросать.

прил. яйылгъан, бутакълары кёп, яйылма бутакълы (терек).

несов. см. раскидать.

несов. см. раскинуть.

несов. см. раскинуться 1.

сов. что 1. ачмакъ, яймакъ, генг этип яймакъ; раскинуть руки къолларын яймакъ; 1. (разбросать) ташламакъ; раскинуть сети тор ташламакъ; 1. салмакъ, къурмакъ; раскинуть шатёр чатыр къурмакъ; ◊ раскинуть умом ойлап къарамакъ, башын ишлетмек.

сов. разг. 1. (лечь) узатылмакъ, узанмакъ, ташланып ятмакъ (къолларын, бутларын яйып); 1. перен. (простереться) яйылмакъ.

несов., раскиснуть сов. разг. (напр, от жары) талмакъ, гьалы битмек, гьалсыз болмакъ.

несов. см. разложить 1—4.

несов., раскланяться сов. с кем баш энкейтип саламлашмакъ (при встрече); баш энкейтип савболлашмакъ (при прощании).

несов. см. расклеить(ся).

сов. что 1. (склеенное) айырмакъ (ябушдурулгъан затны); 1. (наклеить) ер-ерден ябушдур-макъ, ер-ерге ябушдурмакъ; расклеить объявления билдиривлер (ер-ерге) ябушдурмакъ.

сов. 1. (о склеенном) айрылмакъ (ябушгъан еринден); 1. перен. разг. (разладиться) бузулмакъ, къурашмамакъ; тюзелмемек; дело расклеилось иш къурашмады; 1. перен. разг. (расхвораться) кепсиз болмакъ; бошамакъ, гьалсыз болмакъ; ты совсем расклеился сен лап да бошагъансан.

ж. (напр, объявлений) ябушдурув (ер-ерге, ер-ерден).

сов. кого (лошадь) налларын тайдырмакъ.

сов. (о лошади) наллары тюшмек, тас болмакъ, айрылмакъ.

несов. см. расковать(ся).

м. 1. (по гл. расколоть 2) бёлюв, айырыв; 1. (по гл. расколоться 2) бёлюнюв, айрылыв; 1. рел. ист. раскол (Россияда XVII юз йылны орталарында болгъан дин гьаракат; натижасында бир нече секталар-мазгьаплар майдангъа гелген).

сов. 1. что ярмакъ, сындырмакъ, гесеклемек; расколоть орех къоз сындырмакъ; 1. кого-что, перен. бёлмек, айрылыкъ салмакъ, айырмакъ, бирлигин бузмакъ, аралыгъын бузмакъ.

сов. 1. ярылмакъ, сынмакъ, гесекленмек; 1. перен. бёлюнмек, айрылмакъ; разилешмей эки яда бир нече бёлюклеге айрылмакъ.

м. раскольник (1. рел. ист. раскол болуп айрылышгъан дин секталарындан бирини члени; 1. перен. бир къурумгъа айрылыкъ, татывсузлукъ салагъан адам).

прил. 1. айырыв…; айрылыкъ салагъан, татывсузлукъ салагъан; раскольнические действия айырыв гьаракаты; 1. рел. ист. раскольниклени.

сов. что 1. къазмакъ; 1. (откопать) къазып тапмакъ, къазып чыгъармакъ; 1. перен. разг. (разузнать) мекенли ахтарып билмек, ачыкъгъа чыгъармакъ.

1. (действие) къазыв; 1. мн. раскопки археол. къазыв, ерни къазып юрютюлеген ахтарыв ишлер (бурунгъу затланы тапмакъ учун).

сов. кого, разг. тойгъунча ашатмакъ, кёп аш берип, ем берип семиртмек.

прил. къылый, къыйшыкъ.

несов., раскошелиться сов. акъчаны эркин харжламакъ, чомартланмакъ, чомартлыкъ этмек.

несов. см. раскроить.

сов. что боямакъ, безеклеп боямакъ (тюрлю-тюрлю тюслеге).