Mişikni yomağı
Bir bolğan, bir bolmağan, elde-yurtda bir tirmençi bolğan. Munu da üç yaşı bolğan. Şo tirmençi köp qart bolup, öle.
Tirmençini ulandarına atasından üç zat qala: birinçisi – tirmen, ekinçisi – bir eşek, üçünçüsü – bir mişik.
Ulanlar bu üç de qalğan zatlanı özleni arasında bölme başlaylar: ullusuna tirmen tiye, ortançısına eşek tiye, lap giççisine mişik tiye. Ullusu bulan ortançısı oñup-ösüp qalalar, bayağı giççisi mişikni de alıp, men neçik yaşarman dep tura.
Günlerden bir gün mişik qaray, göre — özünü yessi açdan ölme tura. Soñ bu mişik buğar ayta: – Ne kepiñni buzasan! Ber mağa özüñnü etikleriñni de, bir dorba da, – dep.
Bu ulan mişikge çığarıp etiklerin de, bir dorba da bere.
Bayağı mişik hawğa çığa. Yürüy, yürüy, yürüy turup, mişik bir yerde toqtay. Toqtap, dorbanı awuzun da açıp, tuzaq etip, özü de barıp bir yerde yaşınıp tura.
Birden qarasa, dorbanı yanına bir qoyan gele. Qoyan dorbanı dögereginde iyislep aylanıp, içine gire. Mişik çabıp barıp, dorbanı awuzun beklep, arqasına da salıp, tuwra xannı üyüne bara. Xanğa xabar yetdire, pelen xandan gelgenmen dep. Xan munu qonaq ala. Mişikleni xanından sawğat dep, mişik dorbanı bere. Xan ariw görüp, ala.
Bayağı mişik birdağı da hawğa çığıp, özü etikni içine de girip, kölnü ortasına barıp toqtay. Bu zaman uçup gelegen babişni de tutup, mişikleni xanından sağa sawğat dep, dağı da xanğa elte. Xan bu sawğatnı da ala.
Mişik, neçik alay da, har zaman xanğa sawğatlar elte tura.
Bir gün mişik xannı yağına barğanda, xan buğar: — Tañala men qızımnı da alıp, kölnü yağasına çığajaqman, şonda seni xanıñ da bolsa, yaxşı bolar edi, – dey.
Mişik munu sözüne qarap: — Wollah, yaxşı, men aytarman meni xanıma, - dey.
Bulaylıq bulan mişik çığıp gete, üyge gelip, özünü yessine ayta: — Sen tañala çeçinip zırday bolup, şo bizin yağıbızdağı kölge tüşersen. Bir adamlar gele turağannı men sağa bildirermen. Men bildirgendoq, sen: «Way! Way!», — dep, aqırarsan, — dey. Bu ulan da razi bola.
Ekinçi gün ulannı da alıp, mişik kölnü yağına bara. Barıp, ulannı üstünden nas keten opuraqların da çeçip, ulanğa: – Ce, tüş, – dey.
Ulan tüşe. Biraz zamandan soñ mişik: «Miyaw! Miyaw!» dep qıçırma başlay. Bu zaman kölnü içindegi ulan: «Way! Way!» – dep aqırma başlay. Bayağı özünü qızı, wazirleri bulan çıqğan xan munu eşitip, bu «waywayğa» yuwuq gele. Gelse gelsin, bayağı mişik xannı yağına da barıp, xanğa ayta, «şulay, şulay, biz sen gele» dep «munda çığıp, çomulup, dağı aza bolayıq» dep «tura edik, mişikleni xanını opuraqların bir adam alıp qaçdı», dey.
Xan bu işge qarap, tez bir wazirini ystünden opuraqların çeçip, mişikge uzata.
Mişik opuraqlağa qarap: — Wollah, meni xanım bulay opuraqlanı giymey edi, bolmağan zamanda bular da yarar, — dep, ala. Bayağı mişikni yessi suwdan çığıp, giyinip, çankaday bola.
Xannı qızı bu yaxşı isbayı ulannı görüp, oğar haşıq bolup qala. Şulaylıq bulan bular köp zaman kölnü yağalarında qıdırıp, qaytalar.
Xannı qızı busa süyüwnü artmağından aza, awruy. Xan qızına ne bolğannı heç bilmey. Bayağı mişik har gün gelip, xannı qızını kepin soray bolğan. Artda da bir gün mişik gelgende xan mişikge ayta: — Yaxari, meni qızıma ne awruw tiygen eken? Sen sama da bilip bolmaymısan? – dep.
Mişik buğar tamaşa bolup: — Biy, olay degen ne zatdir! Sen atası da bolup, qızıña ne awruw tiygenni bilmeymisen? – dey.
Xan qızın neçaqı aq saqallı mollalağa qaratsa da, heç bir payda da bolmay bolğan.
Bir gün mişik xanğa ayta: — Şunça köp nege aqça çığarasan – seni qızıñnı awruwun men bilemen, — dep.
Xan da buğar köp tamaşa bolup: — De, ayt, bile busañ! – dey.
Mişik külemsirep, ayta: – Seni qızıñ bizin xannı görgendoq süyüp qalğan, süyüw qızıña onçaqı ötgen çi, günden-gün aza, günden-gün bitip bara, – dep.
Xan buğar tamaşa bola, bir yaqdan busa süyüne.
Günlerden bir gün mişik ulandan geleçi bolup bara. Xan qızın berme razi bola. Xannı üyünde naqıra-zurnay da çalınıp, toy da bolup, qıznı alıp, yolğa çığalar.
Mişik lap da alda yürüy bolğan, yolda yoluqğan-yoluqğan adamlağa ayta bolğan: — Şo gelegen askerni göremisen? Eger sen bu yerler mişikleni xanınıki dep aytmasañ, seni başıñnı gecejekler! – dep. Bayağı adamlar da xan sorağan-sorağanı mişik aytğan küyde ete.
Artda mişik qaray – bir ullu qalalar görüne. Qapusun da açıp, mişik qalalanı içine gire. Girse – içinde bir qart qatın. Bu qatın dullu-dünyada belgili içi açuwdan tolğan qatın bolğan, özü de ne kepge de girip bola bolğan. Mişik üyge girgendoq, bu qatın arslanqaplan bolup qala.
Mişik, qorqup, taxtamekni tübüne gire. Soñ bu qatın adam kebine gire. Mişik çığıp ayta: – Sen ne zat da bolup bolağanğa oşaysan! – dep.
Qatın: – Bolaman! – dey.
Mişik buğar qarap: — Bola busañ, qayda, çıçqan bol çu! – dey.
Bayağı qatın çıçqan bola. Mişik artından çabıp tutup, aşap qoya.
Xannı qızı naqırası-zurnayı bulanğı toynu da alıp, abzarğa gire. Mişik çığıp, bulağa yol görsetip, üyge eltip, bulanı hürmetlep tura bolğan.
Soñ xannı adamları üylü-yüne geteler. Mişik işni bolğan küyün özünü yessine ayta. Şulaylıq bulan oñup-ösüp bu ulan qala, aldanıp xan qala.