Üçünçü Bölük
Aldın Maqar yer bolğan, Hali Maqar ör bolğan.
Ta-ra-rali, tara-ra, Qırda atlar qıdıra, Sabançıları aralaylar, Tutup-tutup bek baylaylar. Emenge qonup qarğa, Zurnayın soğup qalğan. Zurnay soğa, zuwullata, Aminli xalqnı yıbata: «Hey xalq, qulaq as mağa, Er-qatın yaşay bolğan, Eri usta masxarağa, Qatın usta sarınlağa, Şonda bir yıbaw bola, Yıbawdan dünya tola!» Bu – yomaqğa başlama, Yomaq artda başlana.
Bizin qapuda tuwra Bir cibin yırlap tura: «Süyünçüge sawğat qolay, Abay gelinin toqalay,
Meç aldında olturup, Yip bulan baylay tutup. Butun-qolun baylap birçe, Ayaq giyimlerin çeçe.
«Geçe sayaq yürüme, Ulanlağa görünme!» Bu — yomaqğa başlama, Yomaq enni başlana.
Ha, bara bizin İwan Yüzüknü hizı bulan. Tonqu tayım yeldey uça, Şo gün axşam bolğança, Yallıq tapmay paqırım Yürüy yüz miñ çaqırım.
Deriyağa yete-yetmey, İwanğa tay bulay dey: «Ha, Wanüşa, wöre, sen Üç minutdan görersen, Yetişerbiz bir talağa, Tuwra deñiz-deriyağa, Göndelen yatma tarıq Hayran-xortma-dew balıq! Yazıq, azap çege on yıl, Tek özü bilmey, ne xayır, Netip geçdiregenni, Ol sağa tiler enni — Günnü yurtunda sen tilep, Buzuq işlin geçdirsin dep. Sen kütme söz berersen, Tek unutma, wöre, sen!»
Bular yete bir talağa, Tuwra deñiz-deriyağa. Deriyada zor arqalıq – Hayran-xortma-dew balıq! Qaburğaları qazılğan, Köp qazıqlar qağılğan, Ullu orman artında, Yurt yerleşgen sırtında.
Erininde saban sala, Göz arada toylar bola, Mıyıq arada, waya, Qızlar qolqotur cıya!
Balıq bulan alpıllay tay, Tuyaqları bir taqıllay. Geñ awzun gerip açıp, Zarlar çegip, canı açıp, Gözlerinden gözyaş ağa, Dew-balıq ayta bulağa: «Yaxşı yol, hey! Ağalar, Qaydan qayda baralar?! «Taxşahardan biz gelebiz, Paça-qızdan elçilerbiz! Dey tonqu tay alpıllap: «günge barabız haydap, Görme altın qalaların!» «Way ayawlu dadalarım, Sorağız da günge barıp — Şulay azaplağa tarıp, Zar çege turup haman, Qalarmanmı köp zaman? Ne sayalı, aytsın mağa, Tarıdım şu qıyınlağa?» «Yaxşı, sen aytğan bolar!» — Dep İwan qıçıra oğar! «Bol sen rahmulu atam, Balıq-balañ, gör, azapda, On yıl yataman, taymay!.. Men de qalman tabulmay…» — İwanğa balıq yalbara, Bozlawu bawruñnu yara. İwan qıçıra oğar: «Balıq, aytğanıñ bolar!» Şonda tayı bir qartıllay — «Zamp!» — yağağa atıla tay. Hara, hara, hara, tay, Çañ çığarıp bara tay!
Köp yıraq getgenmi olar, Köp örge çıqğanlar, Kimni görgen erte-geç, Men bilegen zat yoq heç. Çalt-çalt aytılsa da yomaq, İşler asta yürüle, haq, Eşitdim uzun qulaqdan, Tonqu tayım getgen yaqdan, Türlü işler bola dey, Kök de, yer de qoşula dey, Qatınlar kendir iyire, Urçuqların kökge ile. İwan yerge sawbol ete, Tuwra kökge çığıp gete, Börkün xırından salıp, Yürüy biydey oralıp, «Qarap mundan toymas gözler, Bizin paçalıq da gözel, — Dep İwan bek kep çege, Qarap gözel yerlege, — Yer, kök bulan teñleşdirsek, Ultanğa da yaramay, tek, Yer — ne zatdır? Bol mükür, Qara da dür, nas da dür. Kök bek taza bolma tarıq — Neçik gökşılt, neçik yarıq! Tonqum, bir qarasana, Güntuwuşda, gör, hona, Tañ yarığı yanağanday — Taxşaharı busa yaray Köp biyik çığıp getgen!» Dep İwan bek känt etgen.
«Şo — qalası Paça-qıznı, Soñ bolajaq paçabıznı! Dep İwanğa tay ayta: Geçe qız munda yata, Tüşde busa qalağa, Ay gele yal almağa». Yetişeler, qapu alda Gözel quppa xrustaldan, Altın bahanalar turğan, Yılanlar yimik burulğan. Başında üç yulduz bar, Dört yaqda gözel bawlar, Gümüş butaqlarda, örde, Ariw, altın çeltirlerde Cennet quşlar, bir tınmay, Ariw-ariw yırlay. Qalalardan şo bir qala, Şaharlanı esge sala. Bular qalağa yetişe, İwan tulpar taydan tüşe. Ayğa barıp ol tuwra, Bulay dep söyley tura:
«Salam sağa, Ayulu Ay, Aldıñda — Peterulu İwan! Köp yıraq ellerden men, Salam alıp gelgenmen!» — Oltur sen, Peterulu İwan! — Dedi şonda Ayulu Ay, — Ayt mağa — geldiñ nege Bizin yarıq ülkege? Añladım, yıraqdansan, Aytıp yiber, ne xalqdansan? Neçik çıqğansan bulay? Ayt barın da, yaşırmay». — «Yer degen yerden gelgenmen, Men yıraqdağı eldenmen. Dedi, olturup İwan, — «Ötdüm men deriyadan, Paça-qız da bek tilegen, Şu qalağa bay iy degen, Ayt degen… toqta… şulay — Ayt sen anama bulay — Qızı bek süye bilmege, Yaşıra ol menden nege, Daim üç geçe, üç gün, Neçik-meçik… bir yüzün? Nege meni erqardaşım, Bulutlağa bulğap başın, Batıp tuman-çarslağa, Yarıq yibermey mağa?» Şolay buğay? Paça-qız bar, Oh neçe özü dilbar! Aytğan sözü — atılğan oq, Barı da esimde yoq!» — «Neçik qızdır şo Paça-qız?» — «Qız hali de, qarasağız!» — «Paça-qız dep ne deysen? Qıznı eltgen senmisen?» — Dep qıçıra Ayulu Ay. Ayta Peterulu İwan: «Qızıñnı men eltgen edim, Paça aytğannı etgen edim, Paça meni yiberdi, Üç cuma boljal berdi, Qıznı alıp qaytmağa! Alıp gelmesem, meni Qazıqlağa qaqmağa! Qorquwlar bergen edi, Alıp gel degen edi!» Ay şo yerde bek şat bola, Süyünmekden yılap ala. Ol İwannı quçaqlay, Alma-salma yer tapmay. «Oh, İwansuw Peterulu! —
Dep quwana Ay Ayulu, — Süyünç geltirdiñ mağa, Köp sawbollar sağa! Qıznı biz tas etgen edik, Umut üzüp bitgen edik, Muna, men de şo zaman, Üç geçe, üç gün haman, Qarañığa girip turdum, Qayğı-dertden irip turdum. Üç geçegün yuxlamadım, Awzuma aş almadım. Şo sayalı meni yaşım, Bulutlağa bulğap başın, Batıp ullu zarlağa, Yarıq bermey dünyağa. Paça-qıznı sağınmaqdan İrip bara mayçıraqday. Qız esenmi-amanmı? Yada awrup qalğanmı?» «Qız ariw zat har-bir yaqdan, Tek qammaqday qurumaqdan, Sirnikdey nazik zat bar, Beli üç süyem bolar. Erge barsa çı yazıq, Bolup da qalar bazıq! Paça süye almağa!»
Ay qıçırdı: «Qart qarğa! «Gör, özüne yetmiş bola, Yaş qızlağa göz sala! Tek, men berip, alğança, Qatınsız qalar paça! Gör, qart eşek xurma süye! Çaçmağanın orma süye! Tamağı turğan buğay!»
İwan da ayta bulay: «Dağı da sağa bar bir tilek, Geçsin dep dew-balıq tilep… Deriyada göndelen Dew balıqnı gördüm men! Qaburğaları qazılğan, Köp qazıqlar da qağılğan, Yazıq, yalbardı mağa, Soradağı dep sağa: Qıyınları qaçan biter, Geçiler gün qaçan yeter! Ne günahnı yessimen dey… Ay şonda şulay söyley: «Gelgen şoğar olay balah, Buyruq bermey turup Allah, Qutulmaq yoq dew-balıqğa, Deñizleni suwutğan — Ottuz gemeni yutğan! Gemeleni etsin azat — Bermes oğar Allah azap! Yaraların da beter Bir mühletden saw eter!»
Sawbollaşma waqti gele, Şonda İwan göterile. Quçaqlap Aynı boynun, Üç keren öbe onu. «Ha, İwanpaw Peterulu, — Dedi şonda Ay Ayulu, — Sawbolnu bildiremen Ulanımdan wa menden. Menden halallıq ala bar, Yüregine balham bolar. Ayt qızıma sen, ulan, Anası onu bulan! Yılamasın qızım dağı, Uzaq qalmay geter qayğı,
Qart eşek bolmas çeri, Gözel yaş bolar eri!» «Ha, ariw Ay, bek sawbol! — dep, Sawbol etip, egip baş, Tayına mine bu yaş. Sızğıra, aytılğan nartday, Qaytar yolğa tüşe artda.
Ha, ekinçi gün, gene İwan deriyağa gele. Dew-balıqdan alpıllay tay, Tuyaqları bir taqıllay! Dew-balıq tüpde yata, Küstünüp, bulay ayta: «Arzım ne boldu, atalar? Gün gelermi, men qutular?» — «Dew-balıq, biraz toqta!» — Dep qıçırıp, çaba tay.
Muna, yurtğa yetişe tay, Mujuqlanı cıyma başlay. Qara yalın terbete, Şulay dep laqır ete:
«Hey, tıñlağız, insanlar, Aminli yaşawçular! Kim süymey busa sizden Batıp getme deñizde, Tez getigiz mundan tayıp, — İş bolajaq bek ajayıp! Deñiz qaynap boqurlajaq, Hayran-xortma burulajaq! Şonda barı insanlar, Aminli yaşawçular Balah gele dep qorqdu, Üylü-üyüne yortdu. Oñardılar arbaların, Cıyıp saldı mülkün-malın, Bek harakat etdiler, Yurtnu taşlap getdiler. Ertenden boldu tüş orta, Bir can qalmağan yurtda, Mamay özü yaw bulan Gelegendey daw bulan. Tay, balıqnı quyruğundan Qanatına çığa şonda,
Wa qıçıra, qaplanıp: «Hayran xortma-dew balıq! Tarığanıñ qıyınlağa — Küy yoq senden taymağa, Allah buyurmaylı sağa, Deñizleni suwutğansan — Ottuz gemeni yutğansan! Sen şolanı etseñ azat, Allah berer sağa azap! Yaralarıñnı beter Bir mühletden saw eter». Şolay aytıp, tonqu tay, Bolat awuzluğun çaynay. Köp yıraq deñiz yağa! Hitine – «zamp!» dep çığa. Balıq şonda terbenişe, Deñizge oh bir hal tüşe! Çayqalışa kökler, yerler! Bulan birge gemeleni Anaq yimik geng awzundan Xortma qırğa taşlay enni! Ullu qawğadan şonda, Deñiz paça uyana! Yez topların ata-ata, Zurnayların zuwullata. Göterile yelken aq. Yelpilley örde bayraq!
Küsmençiler şatlıqdan Yırlap başlay yaq-yaqdan: «Deñiz, deñiz, zor deriya! Zor deriya geng dünya! Dünyanı başına lap Gemeler çaba hawlap!» Deñizde tuman-çars bolup, Gemeler gete tas bolup. Barı da güçün salıp Qıçıra xortma balıq: Geñ hañasın açıp-açıp, Quyruq urup, tolqun çaçıp: «Dostlar, sizge neteyim, Neler sawğat eteyim? Tarıqmı altın çabaqlar, Türlü tüslü cığırjaqlar? Yada ullu cawharlar? Ne süysegiz de, bolar!»
Yoq, sawğatğa, xortma, bugün, Şo zatlar heç tarıq tügül, Dey İwan: «Tarıq zat lap — Sen bizge yüzüknü tap! Tap yüzügün Paça-qıznı, Bolajaq paçabıznı!» — «Qurdaşıñ uçun halal, Qulaqdan halqañnı al! Tabarman, batğança gün, Paça-qıznı yüzügün!» — Balıq, şolay da aytıp, Açğıçday gete batıp.
Quyruğun suwğa ura, Üstüne çaqıra tuwra Barı irğay balıqnı. Ayta ne zat tarıqnı: «Tapma tarıq, batğança gün, Paça-qıznı şo yüzügün. Altın sannıqda yüzük, Kim şonu tapsa yüzüp, Çın alar menden qoççaq, Oyçu biyim bolajaq! Buyruğubuznu bizin Kütmesegiz… men sizin!» İrğaylar ikram ete, Tizilgen küyde gete.
Bir neçe sahat öte. Eki aq irğay nete? Asta-asta yüzüp qayta Qorqa turup bulay ayta: «Uruşma, ullu paça, Tap tübüne çıqğança, Deñizni boylap yüzdük, Tek tabulmay qaldı yüzük! Buyruqnu kütme bolar Bizden yañız çortan bar. Özü de bir qıdırımpaz, Yüzük qayda, bilmey bolmas. Tek açuwğa yimik hey, Çortan bugün görünmey!» — «Sayaqnı tabıp geligiz, Tez üstüme yiberigiz!» — Şolay dep ol buyruq ete, Mıyıqların terbete. İrğaylar ikram ete, Kansaralğa tez-tez yete, Xortma aytğan dep, qara, Buyruq yazma buwara: Quwunçular yibersin dep, Çortannı tabıp gelsin dep. Şonu eşitip sazan Şossahat buyruq yaza. Süyrük (ol oyçu bola), Şo kağızğa qol sala. Qara cımıra mühür Basa şoğar şossahat! Çaqıra eki delfinni, Kağıznı da berip enni, Ayta: «Hali barığız, Deñizleni aylanığız, Şo çortannı, sayaqnı, Delibaşnı, tamaqnı Qayda busa da tabıp, Paçağa barsın çabıp! Delfinler ikram ete, Çortannı izleme gete. İzley bular özenlerden, İzley bular deñizlerden, Buğazlanı, kölleni Aylana tüntüp enni. Köp qıyınlağa tarıp, Yılamağanı qalıp, Bular geri qaytıp gete.
Birden bular eşite: Giççirek kölden haman Tawuş çığa bek yaman! Delfinler şolay tüz bola, Tüpge bağıp tez çomula — Qarasa – şonda çortan, Karasnı tüye, şaytan! «Toqtağız, heyler, ne bar?» Hay siz, şaytan alğırlar! Çıqğanday ullu dawğa, Siz etegen ne qawğa?!» «O da sizge ne awara?» — Dep çortan yaralıp bara, — Etermen teşik-teşik, teşip çığarman, teşip!» «Hay qañıma, temtek, buzuq! Dünyalanı bara buzup! Seniki, pis, qıdırmaq, Yabuşmaq wa qıçırmaq! Gelmey üyde turuşuñ… Ay, netebiz uruşup, Balıq paça buyruq bergen, Seni alıp gelsin degen!
Tınçturmasnı tuta bular, Qızıl qanğa bata bular, Tegenegi çançılıp. Temtek duwlay, qıçırıp: «Qoyuğuz hey, bir qoşayım, Giççinekey yabuşayım! Nalät bolğur şo takunäy, Aytmağan heç zatın qoymay, Cıyınnı da qaratıp enni, Elge erşi etgen meni!» Şolay qıçıra turup, Tamağı qala qurup. Delfinler, dey, söznü süymey, Delibaşnı tutup süyrey, Axır da, arıp-talıp, Paçağa gele alıp.
Sayaq tursañ, sağa bola! Qaydasan hey, duşman bala!» — Xortma qaharlana bek. Tizinden çöge temtek: Bek yaman iş etgenmen dey, Geçip qoy, dep, oğar tiley. Balıq paça ayta: «Ah, Geçsin senden bir Allah! Tek, geçgenim sayalı men, Buyruğumnu kütüp gel sen!» — «Bek kütermen! Ne tarıq? — Dep tamağından qarıq Tawuş çığara çortan Turğan küyde tobuqdan. «Deñizler yoq, yüzmegen sen, Paça-qıznı yüzügün sen, Bilesendir?» — «Nege bilmey! Bolabız tabıp gelme!» «Bola busañ, bar da get, Şonu tabıp mağa yet!»
Şonda çortan ikram ete, Wa lahsatan bolup gete. Duwlay qulluqçulağa, Hawlay it çabaqlağa, Altı may çabaqnı busa Urup, qanşawların buza. İşni de etip şolay, Çortan çomula alay, Lap terenge yetip bara, Sannıqnı qazıp çığara. Yüz pud bardır azında! «Az iş bolmağan munda!» Barı deñizden enni Çaqıra mayçabaqlanı: Olar da, ruhlanıp, muna, Yüknü süyreme uruna. Süyrese de yah bulan, Uh-uh-uh! Ah-ah-bulan! Şonda yañız bir iş bola — İç qursaqları yarıla. Nalät sannıq ne süye? — Göterilmey bir süyem!
«Hay, siz gerti mayçabaqlar, Haraqı çı haram bolar, Qamçu yaxşı, dep, sizge! Çortan batdı deñizge.
İrğaylanı geldi alıp, Olar barı güçün salıp, Qattı batğan qayırğa Giççi sandıq çıqdı qırğa.
«Ha, yaşlar, hali, qarağız, Paçağa yetme qarağız! Men de tüpge geteyim, Ay, biraz yal eteyim! Ne busa da, yuxu basğan, Gözlerimni yaman qısğan…» İrğaylar irğıy örge, Çortan çomula kölge! (Eki delfin biraz alda Çığarğan onu bir halda) Getgendir, karas yawun Görüp, bitdirme dawun, Yetmeginin yetdirme, — Bolmadım şonu bilme, Oğar sawbol aytayıqlar, Biz İwanğa qaytayıqlar.
Deñiz-deriya tınğan, Qayırda çögüp İwan, Dew-xortmanı qarawullay, Talçıq-dertden mırıllay, Qayırğa qaplap başın, Qalğıy tonqu qurdaşı. Yalın yimik qızarışıp, Köknü yüzü lawullay şıp. Xortma busa yoq bolğan çı! «Hay sen, yar basğır yalğançı! Gör, neçikdir deñiz, şaytan!» — Dep açuwlana İwan. — Getgen edi, batğınça gün Paça-qıznı şo yüzügün Alıp çıqma! Tek qayda? Yah bolmasa, yoq payda!
Gün çü, hona, batıp qaldı!» Birden deñiz boqurladı! Dew-balıq çığıp artda, İwanğa bulay ayta: «Yaxşılıq etdiñ özüñ de s Men de tabuldum sözümde!» Sannıqnı awur taşday, Qayırğa «lap» dep taşlay. «Terbenip getdi deñiz boy! «Hali biz haqlaşdıq dep qoy! Gerekli bolsam enni, Gene de çaqır meni! Unutmasman men ölgünçe… Enni sawbol… Görüşgençe…» Dew-balıq şolay aytıp, Suw çaçıp, getdi batıp.
Uyanıp qala tonqu tay. Silkinip, qağınıp toqtay. İwanğa qarap, tına, Soñ dört keren atıla:
«Xortmaulu Xortma, woLlah, Borçun kütgen, ay maşaʼLlah! Sağa köp barakaLlah! — Dep tay qıçıra qala. — «Hey xojayın, giyin, taman, Qaytıp getme geldi zaman. Göresen, üç gün bite, Tañala boljal yete. Öle turadır qart da», Sannıq da awur tarta,
«Şonu göterip salma — Küy yoq borçğa güç alma. Sannıqda zor tığıslıq bar, Beş yüz şaytannı çı şoğar Tıqğandır xortma — nalät! Üç güçendim — qaydağı zat! Gelip şonda, sannıqnı tay, Giççinekey bir taşnıday, Ayağı bulan alıp, Qoydu boynuna salıp. «Ha, İwan, tez minip oltur, Tañala çı — unutmay tur, Boljal ötüp qalajaq! Yol busa hatsız yıraq». Dörtünçü tañ belgi bere, Taxşaharğa bular gire.
Paça da çabıp yete: «Meni yüzügüm nete?» Şonda İwan tüşe taydan, Başğa tügül ullu baydan: «Sannıq da sağa muna! Bölügüñnü çaqır munda. Görer gözge giççi zat, baq, Tek ilbisni de yançajaq!» Paça bölügün çaqıra: «Eltigiz! — dep aqıra. — Bek awur zat şo xaraba! Paça Paça-qızğa çaba: «Balday yağılıp söyley: «Yüzügüñ tabuldu, — dey. — Nürüm meni, canım meni, Bir purşaw da yoq çu enni, Tañ qatğanda, tañala, Üylensek biz ne bola? Aziz dosum, yüzüknü sen Qarap görme süyemisen? Yüzük meni qalamda!»
Paça-qız ayta şonda: «Bilemen… Tek tıñla sözge — Üylenme yaramay bizge. «Nege yaramay nege, Men qalğanman zar çege. Ayta dep sen ayıp salma, Hasiretmen qatın alma. Gelmeseñ men aytğanğa, Ölüp çığarman tañğa! Yazıqsan, bir Allahisen! Qız ayta: «Görmeymisen, Qartlığıñ qarşı yetgen, Mağa yañı onbeş bitgen. Üylenegen o ne küyler, Bizge barı paça küler! Bala qıznı alğan dep qart!» «Qart tügülmen, nartman, nart! Külep qarasın olar, Atasını yurtu yılar, Yelep-yesirlep, toyman, Tuxumunda birin qoyman!» — Dep paça bek duwlay-yana,
Qız ayta: «Hey, toqtasana, Süyse, külemesin olar, Paça menden mahrüm qalar. Güller ösmey, qış bolsa, Men gözelmen, sen busa?.. Maqtanarday ne yeriñ bar!» Dep soray Paça-qız oğar. «Qart busam da — qayırman! Yaş qız tüşse – qayğırman. Biraz-miraz yaraşınsam, Tamaşa, görünmey qalsam, Qoççaq bolup bek tiri, Uşatmay qoymas biri. Ay, şoğar da ne hajat bar, Biz üylensek, bar zat bolar». «Şulay qart, şulay erşi, Awzunda yoq bir tişi Gişige men çi barman, Erge barmay qalarman!»
Qartım yelkesin qaşıy. Başına qanı taşıy: «Paça-qız, ayt, neteyim men, Qatın alma bek süyemen! Sen busa balah saldıñ — «Barman, barman!» — dep qaldıñ». Paça-qızı şonda söyley: «Qart gişige barmasman!» — dey. — Yaş bol sen, aldın yimik, Biyip gelermen, biyip!» «Bolmasnı netesen aytıp, Tuwma bolmay eki qaytıp, Allahdan tamaşalar!» Paça-qız ayta oğar: «Bil, özüñnü qızğanmasañ, Sen yañıdan yaş bolarsan! Tañala sen tañdan tur, Qara xalqıña buyur: Ullu üç qazan alsın Abzarğa eltip salsın, Tüpde otlar yanıp tursun, Biri suwuq suwdan tolsun! Birinde suw qaynasın, Birinde süt boqurlasın! Qatın alma süye busañ, Ariw bolma güye busañ, Sen, çeçinip, barın taşlap, Sütde kirinersen başlap. Soñ qaynar suwğa atıl, Soñ suwuq suwğa batıl. Aytayım sağa, atay, Yaş bolarsan, suratday».
Paça, bir söz aytmay hatta, Tez-tez İwannı çaqırta: «Dağı da deriyağa Bar, deymisen, sen mağa? Aytsañ da, yoq menden payda — Uwtalqın boldum bulay da. Netseñ de, barman! — deymen!» «Yoq, onda yibermeymen! Tañda menden buyruq bolar, Abzarda üç qazan salar, Tüpde ot yanıp tursun, Biri — suwuq suwdan tolsun. Bir qazanda suw qaynasın, Birinde süt boqurlasın. Sen barı da hüneriñ sal, Bilmek uçun, kirinip al, Üç de qazanda, quwday, Bir sütde, eki suwda.»
«Gör, qaydan bu qarmaq taşlay, — Dep İwan söyleme başlay. – Qaynağan suwda qaynar Soyup salsa toraylar. Gürgürler de, cijekler de, Toraymanmı men bu yerde? Gürgürmenmi, cijekmenmi? Suwuq suwda çı enni Kirinip alar edim, Köp zaman qalar edim, İsitip de tursañ haman, Qarmaq saldıñ — hali taman! Sen İwannı utmassan, Hilla bulan tutmassan!» Paça şonda yaman duwlay, Teke saqalı qartıllay: «Bu ne bazar-sawdüger, Qarşı çığıp sen eger, Bil, tañala tañ qatğanda, Etmeseñ men aytğanday, Salıp ullu azaplağa, Yaman qısas berer sağa! Tuwratmasam, ayıp et! Lah bol, ölegen ölet!»
İwan şonda yılay gete, Tonqu tayına yete. «İwansuw, ne bolğan, ayt? Başıñ nege sallanğan, ayt?! Qatalanğan qart giyew, Dağı bizden ne süye?» Dey İwanğa tonqu tayı. Boynun quçaqlap taynı Öbe turup İwan ayta: «Balah geldi, tonqu tay! Paça meni yoyma süye, Aşap meni toyma süye, Üç qazanda kirin dey, Salqın suw bar birinde, Qaynağan suw bir qazanda, Qaynayğan süt de bir yanda. Kirin dey, tüşüp quwday, Bir sütde, eki suwda. Atamnı yurtu yılay!»
Ayta şonda tonqu tay: «Betim meni yarıq bolur, Bar qurdaşlıq tarıq bolur, Quşnu qanatın sağa Tüşmey edi almağa! Şo yamandan, şondan bola Bir başıña şunça balah! Yılama, toba Allahğa, Küy eterbiz balahğa. Tas bolsun meni başım, Taşlasam qurdaş yaşım! Enni sen mağa tıñla Wa şulay et tañala: Abzarda sen çeçinersen, Soñ paçağa bek tilersen, Buyruq ber, sıylı paça, Qazanğa çomulğança, Tonqumnu bir göreyim, — dep Sawbol etip öleyim! — dep, Paça şoğar razi bolar, Tonqu tayıñ gelip qalar. Quyruğum men sillep, qurdaş, Qazanlağa çomarman baş, Eki keren suw bürküp, Sızğırarman ökürtüp, — Xantaw bolma, bar güçüñ sal,
Başlap sütge çomulup al, Soñ qaynar suwğa atıl, Soñ suwuq suwğa batıl! Hali sen, alğış etip, Paraxat yuxla getip». Ekinçi gün tañ da qata, Tay gelip munu uyata: «Hey, xojayın, tur, taman, İş toraytağan zaman!» İwansuw qaşınıp ala, Gerile de, turup qala. Dua da etip çalğa, Yürüp bara paçağa. Qazanlar qaynap da tura, Olanı qurşap oltura Aşbazlar, arbaçılar, Qulluqçular, yalçılar. Ağaç taşlaylar qanığıp, İwandan da xabar çığıp, Söyleyler söz arada, Küleyler öz arada. Hona, eşikler açılıp, Paça gele, qıznı alıp. Qoççaqnı hünerine Qarama, örge mine.
«Ha, İwansuw, çeçin, qayda, Tüşüp kirin qazanlarda!» — Dep paça qıçırmaqda İwan, hona, bir yaqda Çeçine… Qız bek uyala, Tastarğa çırmalıp qala. Qazanlanı başına Çığa İwan — qaşına… «Ha, İwansuw, çomul, ne bar?» — Dep paça qıçıra oğar. — Öz borçuñnu küt, dosum!» İwan ayta: «Buyruq bolsun, Yaray busa, sıylı paça, Qazanlağa çomulğança, Men tonqumnu göreyim, Sawbol etip öleyim!» Paça, oylap, bola razi, Şonda buyruq bere hazir, İwanğa, bir görmege Tonqusun geltirmege.
Taynı alıp gele malay, Özü busa taya olay. Tonqu quyruğun qağa, Soñ suwlağa başın suğa, Eki keren buğar bürküp, Soñ sızğıra bir ökürtüp! İwan, oşap sazanğa, Çomula süt qazanğa, Soñ osuna, soñ busuna, Bir ariw yaş bola, muna! Yomaqda yoluqmasday, Qalam bulan yazmasday. İwan, muna, gölek giye, Paça-qızğa başın iye, Ruhlanıp, qarap qala, Biydey bolup orala. «Tamaşa! — dep qıçıra xalq. — Qazanlağa çomulsa, haq Erşi adam da ariw bola!
Paça özün çeçindirte. Eki çoqunup da ala, «Çomp» dep qazanğa tüşüp Yerinde qaynap qala! Paça qız şonda külep, Qol silley, tınığız dep, Yüzünden tastarın tarta, Qara xalqğa bulay ayta: «Paça getdi, enni men Paça bolma süyemen. Men bolğannı süyemisiz? Meni süye busağız siz, Erimni es etigiz, Bar zatğa yes etigiz!» Paça-qız söylep bite, Wa İwannı görsete. «Süyebiz! Seni uçun biz Cahannemge tüşerbiz!» — Xalq qıçıra talğança: «Yaşasın İwan paça!»
Tutup qıznı qolundan Paça bara yolundan, Olar bara imamğa, Şonda gebin qıydırmağa.
Qala toplar çağıla, Zurnaylar da soğula, Aça barı çapçaqların, Sala hamisi aşların, İçip, qıçıra bar xalq, Yarılar yimik tamaq: «Yaşa, paça! Paça-qatın! Paça-qız bolğan bir altın!» Yıbaw qıza qalada, Çığa aşlar arada, Emen stollanı biylep, Baylar bulan aşay biyler. Men de turmadım qarap, İçdim suwlar, bal, aşap, Mıyığımdan ağızadı, Tamağımdan tamızmadı.
Artı