Къумукъ Тил

мест. мен.

1. ж. (донос) бугьтан, ёкъдан яла, чагъывчу сёз; 1. м., ж. см. ябедник.

м. разг. бугьтанчы, чагъывчу, ялачы, тил юрютеген адам.

несов. разг. бугьтан сёйлемек, чагъывчулукъ этмек, яла япмакъ, тил этмек, тил юрютмек.

с. алма; ◊ в яблоках (о конской масти) къара темгилли (ат); яблоку негде упасть разг. бек тыгъыс; яблоко раздора эришивлюкню себеби.

прил. алма…, алманы; яблоневое дерево алма терек.

ж. алма терек.

с. уменьш. к яблоко.

прил. алма…, алманы; алмадан этилген; яблочный сок алманы суву.

сов. 1. (прибыть) гелмек; 1. (стать, оказаться) болмакъ; простуда явилась причиной болезни аврувну себеби сувукъ тиймек болду; 1. (возникнуть) тувмакъ, гелмек; явилась новая мысль янгы пикру тувду.

ж. 1. гелив; 1. полит. (место конспиративной встречи) яшыртгъын ёлугъагъан ер яда шолай ёлугъув.

с. 1. явление, гьал; явления природы табиатны гьаллары; 1. (в пьесе) гёрюнюш.

несов. 1. см. явиться; 1. кем-чем (быть) болмакъ, дюр болмакъ; Советский Союз является социалистическим государством Совет Союз — социалист пачалыкъ.

прил. 1. (не скрываемый) ачыкъ, ашкере, гёз алдында; 1. (очевидный) шексиз.

прил. ачыкъ, ашкере, гёзге гёрюнеген.

несов. из чего натижасы болуп чыкъмакъ, ачыкъ болмакъ, белгили болмакъ.

ж. гьакъкъат, уявлукъ; мечты стали явью хыяллар гьакъкъатгъа айланды.

м. охот. авчу дорба, сумка.

несов. къозламакъ (къой).

м. зоол. уллу тююлген (къуш).

прил. къозу…; ягнячья шкура къозу элтир.

м. къозу.

ж. авлакъ емиш (уьлкю яда от оьсюмлюклерде битеген гиччирек, сувлу емиш); ◊ винная ягода инжил.

мн. (ед. ягодица ж.) анат. сомлар, савруну къалын ери, олтурагъан ери.

м. зоол. ягуар (Америкада болагъан бир жура йыртгъыч гьайван).

м. агъу, загьру, ув.

ж. 1. агъулулукъ, загьрулулукъ, увлулукъ; 1. перен. (язвительность) аччы тиллилик.

прил. 1. агъулу, загьрулу, увлу; ядовитые растения агъулу оьсюмлюклер; 1. перен. (злобный, язвительный) аччы, аччы тилли, ув бет, яман чырай; ядовитое замечание аччы замечание.

ж. ярма (бюртюклю ашлыкъдан, тирликден этилген).

с. 1. (плода) оьзек, ич аш; ядро ореха къозну ашы; 1. перен. (сущность) аслу, кюрчю, тюп гесек, инг агьамиятлы; ядро вопроса масъаланы кюрчюсю; 1. физ., хим. ядро (ич, орта бёлюк, оьзек); атомное ядро атомну ядросу; 1. биол. гьайван ва оьсюмлюк клеткасыны инг агьамиятлы бёлюгю; 1. уст. (орудийный снаряд) топ гюлле.

прил. прост. уллу, тизив, сав, къурч.

ж. 1. язва (териде яда йылавукъда болгъан иринли яда шишикли яра); язва желудка къурсакъдагъы язва; 1. перен. разг. (о человеке) оьч, яман юрекли, аччы тилли (адам).

прил. аччы, аччы тилли; язвительное слово аччы сёз; язвительный человек аччы тилли адам.

несов. (говорить злобно) чанчып сёйлемек, аччы сёйлемек.

м. 1. анат. тил; 1. (средство общения) тил (къатнашыв къуралы); русский язык рус тил; родной язык ана тил; 1. разг. (пленный) пленге алынгъан, плен; ◊ держать язык за зубами разг. тилин сакъламакъ, авузун сакълап турмакъ, тарыкъсыз затны сёйлемей турмакъ; язык без костей разг. тилде сюекъ ёкъ.

прил. прост. артыкъ тилли, эриш; узун тилли.

м. лингвист (тил илмуну специалисти).

с. тил илму, лингвистика.

прил. лингв. тил…, тилни; языковая форма тил формасы; языковое чутьё тилни англав гьисси.

с. см. языковедение.

прил. кёп аллагьлагъа къуллукъ этеген.

с. кёп аллагьлагъа къуллукъ этив (тавратдан, забурдан, инжилден, къуръандан, буддадан башгъа динлер).

м. кёп аллагьлагъа къуллукъ этеген гиши.

м. 1. уменьш. к язык 1; 1. анат. тилчик (йымышакъ танглавну учу); 1. (в различных устройствах, механизмах) кириш, тил; язычок замка киритни тили.

м. язь (карп, сазан тайпадан бир жура балыкъ).

ж. къуймакъ (аш).

прил. йымырткъа…, йымырткъаны; яичный порошок йымырткъа порошок.

прил. йымырткъа формалы, йымырткъа келпетли.

с. в разн. знач. йымырткъа; ◊ выеденного яйца не стоит погов. чет кепекге да тиймей.

частица сайки, сайки-масала, дегенлей.

прил. лабар…, лабарны; якорная цепь лабарны шынжыры.

м. 1. мор. лабар (гемеде); стоять на якоре лабар салып токътамакъ; 1. (у часов) якорь (сагьатны механизмини гьаракатын, тербенивюн кюйлейген часть).

м. якъут.

ж. якъут къатын.

прил. якъут…; якутский язык якъут тил.

несов. прост. аралыкъ юрютмек, достлукъ тутмакъ, къурдаш болмакъ.

м. мор. ялик (эки яда дёрт къалакълы къайыкъ).

несов. къысыр къалмакъ (сыйыр).

ж. къысырлыкъ (гьайванларда).

прил. къысыр, емиш бермейген, ашлыкъ бермейген; яловая корова къысыр сыйыр.

ж. 1. чунгур; 1. (место хранения) къую (синген яда тёгюлеген затны сакъламакъ учун къую); 1. перен. (впадина) ойтан; ◊ рыть яму кому-л. биревге къую къазмакъ.

м. уст. ямщик (эсгиде почта юрютеген пайтончу, почта арбачы).

прил. аювятгъандагъы, январдагъы, январны; январские холода аювятгъандагъы сувукълар.

м. аювятгъан (ай).

прил. кагьраба…, янтарь…, кагьрабадан этилген; янтарный мундштук янтарь мюштюк; янтарный цвет кагьраба тюс.

м. кагьраба, янтарь.

м. японлу, япон.

прил. японлу; япон…; японский язык япон тил.

м. яр, оьзенни яры.

прил. боюнсалы; ◊ яремные вены анат. башдан, бетден барагъан, къан тамурлар.

несов. обл. (о животных) къызышмакъ, къошулушма сюймек.

прил. 1. шавла…; шавлалы, ярыкъ, гёз къамашдырагъан; яркий свет шавла ярыкъ; 1. (о цвете) ачыкъ; ачыкъ тюслю; 1. перен. (выдающийся) ачыкъ, гючлю.

нареч. 1. ярыкъ; 1. перен. ачыкъ кюйде, ачыкъ этип, ачыкъ.

ж. 1. (света) шавлалыкъ, ярыкълыкъ; 1. (цвета) ачыкълыкъ; 1. перен. ачыкълыкъ, гючлюлюк; яркость таланта талантны (пагьмуну) гючлюлюгю.

м. 1. ист. ярлык (татар-монгол ханланы пурманы, язылгъан указы); 1. ярлык (малны уьстюне ябушдурулгъан белги кагъыз, белгиси булангъы кагъыз); ярлык на бутылке шишаны уьстюндеги ярлык.

ж. ярмаку, ярмарка.

прил. ярмаку…, ярмакудеги, ярмакудеги йимик; ярмарочная торговля ярмакудеги сатыв.

с. 1. (деревянный хомут) боюнса (агъач хамут); 1. перен. (бремя, тяжесть) авурлукъ, къыйынлыкъ, юк.

ж. с.-х. яровизация (ашлыкъны тез болдурмакъ учун ва гюзлюк ашлыкъны язлыкъгъа айландырмакъ учун урлукъну айрыча гьазирлемек; шолай гьазирлейген кюй).

сов. и несов. что, с.-х. яровизация этмек.

прил. 1. язлыкъ; яровая пшеница язлыкъ будай; яровой посев язлыкъ чачыв; 1. в знач. сущ. мн. яровые язлыкълар; уборка яровых язлыкъланы къайтарыв.

прил. 1. (полный гнева, ярости) къазаплы, къагьарлы, бек ачувлу; 1. перен. (неукротимый) бек гючлю, енгилмейген; яростные атаки гючлю атакалар.

ж. къазап, къагьар, уллу ачув; прийти в ярость къазапланмакъ.

м. 1. (ряд) къат; сложить мешки в несколько ярусов къапланы (дорбаланы) бир нече къат этип тёшемек; 1. театр. къат, ярус; ложа третьего яруса уьчюнчю къатны ложасы; 1. геол. (слой) къатлав, къат.

сравнит. ст. к прил. яркий и нареч. ярко; огонь разгорелся ярче от дагъы да бек ярыкъ берип янма башлады.

прил. 1. см. яростный 1; 1. бек гьаваслы, гючлю; ярый сторонник гючлю якълавчу.

м. гюйрюч (терек).

только мн. 1. (детские) ясли (гиччи яшлар учун); 1. (для скота) отлукъ, ахур (тамгъа бегилген).

несов. ачылмагьа, ачыкъ болмагъа башламакъ; яхшы гёрюнеген, эшитилеген болмакъ.

1. нареч. (ярко) ярыкъ; 1. нареч. (отчётливо) ачыкъ, белгили кюйде, аян кюйде; ясно видно ачыкъ гёрюне; ясно слышать аян кюйде эшитмек; 1. безл. в знач. сказ. (понятно) ачыкъ, белгили; ясно и без слов айтмайда ачыкъ, сёзсюз де белгили; 1. безл. в знач. сказ. (о погоде) чакъ ачыкъ.

ж. 1. (отчётливость) ачыкълыкъ, аянлыкъ; ясность изображения суратлавну ачыкълыгъы; 1. (логичность, чёткость) ачыкълыкъ, аянлыкъ; ясность мыслей пикруну ачыкълыгъы.

прил. 1. (яркий) ярыкъ; 1. (отчётливый) ачыкъ, аян; 1. (логичный, чёткий) белгили, ачыкъ, аян; ясные мысли ачыкъ пикрулар.

мн. (ед. яство с.) уст. ашарлыкъ, азыкъ.

м. къыргъый (къуш).

прил. къыргъый…, къыргъыйны; къыргъыйны йимик; ястребиная охота къыргъый булан ав этив.

м. уст. якъут (асыл таш).

м. спорт. яхт-клуб (сув спорт ишни юрютеген къурум).

ж. яхта (спорт яда гезмек учун этилген къайыкъ яда геме).

ж. 1. тешик, гёз; ячейки невода торну тешиклери (гёзлери); 2. полит. гюп, бёлюк (бир къурумну гиччи бёлюгю).

прил. арпа…, арпадан этилген; ячменный хлеб арпа этмек; ячменная мука арпа ун.

м. мед. арпачёп, тирсек (кирпиклени тюбюне чыгъагъан иринли чыгъыв).

м. (хлебный злак) арпа.

прил. арпа…; ячневая крупа арпа ярма, арпа крупа.

ж. яшма (тюрлю тюслерде болагъан бир жура таш, кварцны бир тюрлюсю).

м. зоол. ящер (Африкада ва къыбла Азияда яшайгъан узун къаркъаралы, гиччи башлы, узун къуйрукълу, уьстю гемик акъчалы бир жура гьайван).

ж. зоол. гесертки (гьалкъа).

м. ящик; ◊ отложить в долгий ящик ишни артгъа савмакъ, ишни ятдырмакъ, узатмакъ.

м. вет. авсул (мююзлю гьайванларда ва донгузларда болагъан югъагъан бир тюрлю аврув).