Къумукъ Тил

м. нескл. см. гектар.

ж. гавань (денгиз ягъада гемелер токътамакъ учун онгарылгъан ер).

ж. гага (оьрдек тайпадан къув тюклю, темиркъазыкъ денгиз къушу).

ж. гагара (темиркъазыкъда яшайгъан уллу, сув къушу).

м. 1. зоол. сюйкелип юрюйген сувда да, къуруда да яшайгъан жан, гьайван (мас. бакъа ва ш. б.); 1. прост. бран. (о человеке) нас, юреги къара адам, яман адам, жиргенчик адам, мурдар адам.

ж. палчы къатын.

несов. 1. (предсказывать) пал салмакъ, пал бакъмакъ; 1. (предполагать) ёрав этмек, ёрамакъ.

ж. 1. разг. см. гад 1; 1. прост. бран. см. гад 2.

несов. 1. разг. (о животных) гьажатын этмек, похламакъ (гьайванны, къушну гьакъында); 1. что, прост. (пачкать) батдырмакъ, булгъамакъ; 1. кому, прост. (вредить) зарал бермек, зарал этмек.

прил. нас, мурдар, эсгик, жиргенчик.

прил. жиргенч.

ж. разг. 1. (нечто внушающее отвращение) нас зат, жиргенчик зат, ярахсыз зат; 1. (гадкий поступок) осаллыкъ, эсгиклик, намуссузлукъ.

ж. зоол. сариек йылан, агъулу йылан.

прил. гайка…; гаечный ключ гайка ачгъыч.

м. газ (ари яны гёрюнеген юкъкъа чилле къумач).

м. физ. газ; углекислый газ углекислый газ; удушливый газ бувагъан газ; ядовитый газ агъулу газ.

ж. газель (къыр эчкиге ошайгъан бек къачагъан, исбайы къаркъаралы гьайван).

ж. газет; ◊ стенная газета там газет.

прил. газет…; газетная бумага газет кагъыз.

м. 1. (продавец газет) газетчи (орамда газет сатагъан адам); 1. (сотрудник газеты) газетде ишлейген адам, журналист.

прич., прил. газлангъан; газированная вода газлангъан сув.

несов. что газламакъ, газ сингдирмек.

ж. 1. (снабжение газом) газлашдырыв (якъмакъ ва ярыкъландырмакъ учун газ булан таъмин этив); 1. (превращение в газ) газгъа айландырыв, газгъа дёндюрюв.

сов. и несов. что 1. (снабжать газом) газлашдырмакъ (газ булан янагъан, ярыкъландырагъан кюйге айландырмакъ); 1. (превращать в газ) газгъа айландырмакъ, газгъа дёндюрмек; газифицировать уголь ташкёмюрню янагъан газгъа айландырмакъ.

прил. газ…; газовый шарф газ шарф, газ тастар.

прил. газ…; газовый завод газ кархана.

м. тех. газогенератор (къатты ягъарлыкъны янагъан газгъа айландырагъан аппарат).

м. тех. газолин (напдан чыгъагъан янагъан синген зат; яхшы тазаланмагъан бензин).

м. тех. газомер (нечакъы газ харжлангъанны оьлчейген прибор).

м. см. газомер.

м. газон (бавда, бульварда отлар чачылгъан ер).

прил. физ. газ гьалындагъы, газ йимик.

м. тех. газ юрюйген быргъылар.

с. газдан сакъланыв учун беклик.

ж. гайка, бурав (тешиги буравлу гьалкъа).

прил. галантерея…, галантерей…; галантерейный магазин галантерей магазин.

ж. галантерея, галантерей (безенив учун увакъ маллар: къолгъаплар, лентлер, таракълар ва ш. б. затлар).

несов. разг. къавгъаламакъ.

ж. галерея (1. догъа, пурха; 1. театрда уьст къатдагъы учуз ерлер); картинная галерея суратлар галереяры, суратлар музейи.

ж. прост. тарыкъсыз бош сёз, маънасыз сёз.

ж. жагъа.

ж. галлюцинация (баш майы тюз ишлемейгенлик себепли, ёкъ затланы гёзге гёрюнмеклиги, эшитилмеклиги, ийиси гелмеклиги ва ш. б.).

несов. галлюцинациядан аврумакъ, галлюцинация болмакъ.

м. алпуллап чабыв (ат).

несов. алпуллатып чапдырмакъ.

мн. (ед. галоша ж.) см. калоши.

м. галстук; пионерский галстук пионер галстук.

м. галун (формалы опуракъда алтын яда гюмюш тюслю чалув).

ж. физ., мед. гальванизация (дарман этмек мурат булан яда техника иш учун даимлик электрик токну къоллав).

сов. и несов. что, физ., тех. гальванизация этмек.

прил. гальванический (химический реакцияны кёмеклиги булан электрик ток алмакъ учун къолланагъан); гальванические элементы гальванический элементлер.

ж. чакъа таш, чагъыл таш.

м. разг. къавгъа.

м. гамак (тордан этилген гьарсиллек йимик ятыв орун).

ж. гамма (грек алфавитни уьчюнчю гьарпы).

ж. гамма (1. музыкада бир-бирини артындан низамлы кюйде гелеген тавушлар); 1. гамма (бир жынслы тек башгъа-башгъа затланы, гьалланы низамлы сыдрасы); гамма красок ренклени гаммасы (сурат ишде ренклени белгили тизилиши).

ж. мед. гангрена (жанлы организмни бир саны къаралып ва чирип оьлю гьалгъа геливю).

м. гараж (автомашинлер сакъланагъан ер).

прил. гарантиялы, инамлы, боюн болувлу, юк болувлу; гарантийный договор юк болуп этилген договор.

сов. и несов. что (дать гарантию) гарантия бермек, юк болмакъ, боюн болмакъ; таъмин этмек.

ж. гарантия, боюн болув, юк болув, таъмин этив.

м. гардероб (1. опуракъ илеген шкаф; 1. опуракъ сакъланагъан бёлме яда уьй; 1. биревню яда бир агьлюню бары да опуракълары).

ж. гардина, терезе перде.

м. гарем, гьарамхана (1. тыш бусурман уьлкелерде уьйлерде къатынлар бёлюгю; 1. бусурманны гебинли ва гебинсиз къатынлары).

несов., гаркнуть сов. что, на кого и без доп., прост. къычырып йибермек, акъырмакъ.

ж. муз. аргъан, тере хомуз.

несов. гелишмек, къыйышмакъ, гармониялы болмакъ.

м. аргъанчы, хомузчу.

прил. гелишеген, гелишли, къыйышагъан, гармониялы.

ж. 1. (созвучие, согласованность, соответствие) гелишивлюк, къыйышывлукъ; 1. муз. гармония (музыка теорияны бир бёлюгю, композицияда тавушланы тюз къурулушу).

ж. разг. см. гармоника.

м. воен. гарнизон (шагьарда яда къалада даим турагъан асгер бёлюк).

прил. гарнизон…; гарнизонная служба гарнизон къуллукъ.

м. гарнир (этден ва балыкъдан этилген аш булан берилеген овощ яда башгъа къошумлукъ).

м. гарнитур (бир йимик затланы комплекти, жыйымы).

м. гарпун, иргъакъ сюлче (денгиз гьайванлагъа ав этегенде къолланагъан, аркъангъа тагъылгъан).

несов. ат ойнатмакъ, атны уьстюнде уста юрюмек.

ж. гююк.

несов. что 1. (тушить) сёндюрмек; 1. перен. (ликвидировать) тайдырмакъ, ёкъ этмек; гасить задолженность борчун тайдырмакъ.

несов. 1. сёнмек, къаравланмакъ, ярыгъы битмек; 1. перен. (чахнуть) солмакъ, дёнмек, зайыплашмакъ.

мн. (ед. гастроль ж.) гастроль (башгъа ерден гелген артистлер гёрсетеген оюн).

несов. 1. гастроль бермек, гастрольгъа гелмек; 1. перен. разг. бир ишден бир ишге гёчюп юрюмек.

м. гастролёр (1. гастрольгъа гелген. артист; 1. перен. разг. бир ищден бир ишге даим гёчюп турагъан, немкъорай ишлейген адам).

м. 1. (человек) гастроном (татывлу арив ашланы яхшы билеген ва сюеген адам); 1. (магазин) гастроном, гастрономия магазини.

прил. гастрономия…; гастрономический магазин гастрономия магазини.

ж. гастрономия (1. яхшы ашланы татывун билегенлик; 1. ашарлыкъ продуктлар, — кёбюсю гьалда закуска учун тарыкълылары).

ж. воен. гаубица (къысгъа юласы булангъы авур топ).

ж. воен. гауптвахта (асгерде такъсырлылар учун туснакъ).

м. гашиш (Гьиндистан кендирашындан чыгъарылагъан тирьек йимик эсиртеген зат).

м. разг. къавгъа, къычгъырыкъ; поднять гвалт къычгъырыкъ салмакъ.

м. гвардиячы (гвардияда къуллукъ этеген асгер адам).

прил. гвардия…; гвардейский полк гвардия полку.

ж. гвардия (сайлангъан, абурлу асгер); ◊ Красная гвардия ист. Къызыл гвардия (революциячы ишчи отрядлар).

ж. собир.(пряность) къаранпил.

ж. (цветок) къаранпил чечек, мыхыт.

м. 1. мых, чюй; 1. перен. инг аслу зат, инг агьамиятлысы; ◊ и никаких гвоздей! прост. таман! артыкъ сёз тарыкъ тюгюл!

нареч. см. где-нибудь.

нареч. къайда буса да, бир ерде.

нареч. къайда эсе бир ерде, белгисиз бир ерде.

нареч. 1. вопр. не ерде, къайда; 1. относ. ‐гъан (‐ген) ерде; палан ерде, бир ерде; там, где я был шонда, мен болгъан ерде; 1. в знач. частицы къайдан, къайда болсун; где ему поднять такой груз! мунча юкню ол къайдан гётерип болсун!; ◊ где бы то ни было не ерде болса да.

м. полит. гегемон, башчы; пролетариат — гегемон социалистической революции пролетариат — социалист революцияны гегемону.

ж. полит. гегемония, башчылыкъ (биринчилик; гючде, таъсир этивде артыкълыкъ); гегемония пролетариата в революции революцияда пролетариатны гегемониясы (башчылыгъы).

м. гейзер (сувну чакъда бир бек оьрге ташлайгъан къайнар булакъ).

м. гектар.

м. хим. гелий (инг де енгил газ).

м. гемоглобин (къандагъы къызыл тююрлени составына гиреген, къангъа къызыл ренк береген зат, мадда).

ж. генеалогия (тухумну историясы).

м. генезис (гелип чыгъыву, тувумуну историясы).

м. генерал; ◊ генерал-майор генерал-майор (генерал чинны биринчи даражасы); генерал-лейтенант генерал-лейтенант (генерал чинны экинчи даражасы); генерал-полковник генерал-полковник (генерал чинны уъчюнчю даражасы); генерал армии армия генералы (генералны инг оьр даражасы).

м. генералиссимус (лап оьр асгер чин).

м. собир. генералитет (армияны бары да генераллары, оьр командованиясы).

прил. баш, кюрчю, аслу; генеральная линия партии партияны кюрчю ёлу; генеральный план реконструкции янгыдан къурувну кюрчю планы; ◊ генеральная репетиция ахырынчы репетиция; генеральный штаб баш штаб.

прил. генерал…; генеральский мундир генерал мундири.

м. тех. генератор (гьаракат гючню электрик гючге айландырагъан машин).

ж. биол. генетика (организмлени наслучулугъун ва ону алышынагъанлыгъын уьйренеген илму).

ж. гениальныйлик, яратывчулукъ гьюнер, артыкъ пагьмулулукъ.

прил. гениальный, яратывчулукъ гьюнери бар, артыкъ пагьмулу.

м. гений (1. илму ва чебер чалышывда оьр яратывчу гьюнер, артыкъ даражада пагьмулулукъ; 1. айрыча гьюнери булангъы бек уллу пагьмулу адам).

м. географ (география алими).

прил. география…; географический; географическая карта географический карта.

ж. география, жагърафия.

прил. геодезия…; геодезический инструмент геодезия инструменти, геодезия къуралы.

ж. геодезия (Ер юзюню формасын ва оьлчевлерин уьйренеген ва ерни — топуракъны майданлыкъларын оьлчейген кюйлени уьйренеген илму).

м. геолог (геология алими).

прил. геология…; геологический; геологические изыскания геологический ахтарывлар; геологическая эпоха геология девюрю.

ж. геология (Ерни къабугъуну къурулушуну ва онда болагъан алышынывланы гьакъындагъы илму).

прил. геометрия…; геометрический; геометрические фигуры геометрический фигуралар, геометрический гёлемлер.

ж. геометрия.

ж. геофизика (Ерни ва Ерде болагъан физический гьалланы гьакъындагъы илмуланы комплекси-жыйымы).

прил. геофизика…; геофизический; геофизическая обсерватория геофизика обсерваториясы.

Ерге (Ер юзюнё) ва ону уьйренивге байлавлу маънадагъы къошма сёзлени биринчи бёлюгю, мас. геология геология; геохимия геохимия.

м. герб (пачалыкъны, шагьарны яда бир тухумну, тайпаны хас оьзлер токъташдыргъан белгиси); Государственный герб СССР СССР-ни пачалыкъ герби.

прил. гербовый, гербли; гербовая бумага гербовый кагъыз, гербли кагъыз; гербовая марка гербовый марка, гербли марка.

прил. герметический (гьава гирмейген кюйде ябылагъан).

м. игитлик, батырлыкъ, къоччакълыкъ.

ж. игит къатын; ◊ мать—героиня игит ана.

прил. 1. см. геройский; 1. игит, батыр, къоччакъ; героический советский народ игит совет халкъ.

м. 1. игит, батыр, къоччакъ; 1. (главное действующее лицо) игит; герой пьесы пьесаны игити; ; 1. Герой Советского Союза Совет Союзну Игити; Герой Социалистического Труда Социалист Загьматны Игити.

прил. батырлыкъ, игитлик, къоччакълыкъ; геройский поступок батырлыкъ иш.

с. игитлик, батырлыкъ, къоччакълыкъ; проявить геройство батырлыкъ гёрсетмек, игитлик этмек.

м. ист. гетман (1. бурунгъу заманда Украинада къазакъ асгерни начальниги ва оьр ёлбашчы; 1. бурунгъу Польшада оьр асгер башчы).

мн. (ед. гетра ж.) гетралар, гетрилер (сукнодан этилген хончлар).

с. нескл. гетто (орта юзйылларда Европада ва расовый дискриминация юрютеген гьалиги бир-бир капиталист уьлкелерде бир тайпа ихтиярсыз миллетден болгъан халкъны ерлешдирмек учун шагьарда белгиленген айры квартал, район).

ж. 1. (уничтожение, смерть) гьалек болув, ёкъ болув; бузулув; оьлюм; 1. в знач. сказ, чего (множество) бек кёп, гьисапсыз кёп; гибель комаров бек кёп сюйрюжибин.

прил. (ведущий к гибели) гьалек болув, къоркъунчу булангъы, бек къоркъунчлу.

прил. 1. (упругий) иелеген; гибкая ветка иелеген бутакъ; 1. перен. (легко приспособляющийся) оьтгюр, итти, бажарывлу, онглу; ишни тез кююн табагъан; гибкий человек оьтгюр адам.

ж. 1. (упругость) иелегенлик; 1. перен. (приспособляемость) оьтгюрлюк, иттилик, бажарывлулукъ, англулукъ, ишни тез кююн табагъанлыкъ.

прил. разг. кёп бузукъ, бек яман, гьеч затгъа пайдасыз, яравсуз.

несов. гьалек болмакъ; оьлмек; къырылмакъ, пуч болмакъ.

м. биол. гибрид, япсар (башгъа-башгъа жынсны къатнашдырмакъдан болгъан гьайван яда оьсюмлюк).

ж. биол. гибридлешдирив (тюрлю-тюрлю жынсланы жутлашдырыв къошув).

м. 1. (великан) гигант (бек уллу, зорба адам); 2. перен. бек уллу, зор, бек зор; завод-гигант зор кархана; совхоз-гигант бек уллу совхоз.

прил. 1. (огромный) кёп уллу; 1. (исключительный) бир де болмагъандай оьлчевдеги; гигантский размах строительства в СССР СССР-де къурулушну бир де болмагъандай оьлчевдеги генглиги; ◊ идти вперёд гигантскими шагами зор абатлар булан алгъа юрюмек.

ж. гигиена (1. яшавну савлукъ шартлары гьакъындагъы илму; 1. савлукъну сакълав чаралары).

прил. гигиена…; гигиенические правила гигиена къайдалары.

прил.: гигиеничная одежда савлукъну сакълавгъа ярашывлу опуракъ.

ж. гидравлика (синген затланы тенг оьлчевлюлюк ва гьаракат шартлары ва законлары ва аланы практикада къолланагъан кюйлери гьакъында илму).

прил. гидравлика…; гидравлик; гидравлический пресс гидравлик пресс, сув къысгъач.

ж. гидродинамика (механиканы агъылагъан затланы гьаракат этив законларын уьйренеген бёлюгю).

ж. гидрология (Дюньяда сув майданлары ва табиатда сувну айланыву гьакъындагъы илму).

м. см. гьидроучакъ.

м. гьидроучакъ (сувдан гётерилмеге ва сувгъа къонмагъа болагъан кюйде этилген учакъ).

ж. см.. гидроэлектростанция .

м. гидротехник (гидротехниканы специалисти, устасы).

ж. гидротехника (техниканы сувдан пайдаланагъан тармагъы).

прил. гидротехника…; гидротехнический; гидротехнические сооружения гидротехника къурулушлары.

ж. гидроэлектростанция (сувну гьаракаты булан ишлейген двигателни кёмеги булан электрик энергия ишлеп чыгъарагъан станция).

сувгъа ва сув гючюне байлавлу маънадагъы къошма сёзлени биринчи бёлюгю, мас. гидроэлектростанция гидроэлектростанция.

ж. зоол. каптар, каптар гийик.

несов. разг. гьай-гьуй аваз этмек (бир затны къувагъанда).

ж. в разн. знач. гильза.

ж. гильотина (1792-нчи йылда Францияда буржуазный революцияны заманында баш гесеген машин).

м. гимн; Государственный гимн Советского Союза Совет Союзну Пачалыкъ гимни.

м. гимназист (гимназияны охувчусу).

ж. гимназия (революциядан алда Россияда ва гьали де бир-бир башгъа уьлкелерде орта школа).

м. гимнаст (гимнастиканы устасы).

ж. гимнастика (санларын беклешдирмек учун этилеген гьаракатлар).

прил. гимнастика…; гимнастические упражнения гимнастика упражнениялары (гьаракатлары).

ж. гимнастёрка (тюз ягъасы булангъы, асгерде гиеген форма гёлек).

м. гинеколог (гинекологияны специалисти, врач).

прил. гинекологический; гинекология…; гинекологический кабинет гинекология кабинети.

ж. мед. гинекология (къатын гиши аврувланы ва олагъа дарман этеген кюйлени гьакъында илму).

ж. мат. гипербола (конус гесимлерден бир къайтыкъ гьыз).

ж. лит. гипербола (артдырып суратлав, къопдурув).

ж. мед. гипертония (къанны тамурлагъа артыкъ даражада басывундан тувулунагъан аврув).

м. гипноз (башгъа адамны ихтияры булан гелеген юху гьал яда шо гьалгъа салагъан гюч).

несов. кого гипноз этмек, гипноз гьалгъа гелтирмек.

м. гипнотизёр, гипнозчу (гипноз этмеге болагъан специалист).

ж. гипотеза (практика ёлда исбат этилмейген, оьзюсюз чечилмеге бажарылмайгъан бир хыйлы гьалланы чечеген илму ёрав).

м. гипс (1. бир тюрлю акъ яда сари тюслю киреч минерал; 1. гипсден зтилген зат; 1. сынгъан санны гипс булан такъталав).

прил. гипс…, гипсни; гипсден этилген; гипсовый раствор гипсни йибигени; гипсовая почва гипс топуракъ.

ж. гирлянда (тагъымчакъ формада этилген чечеклер ва яшыл япыракълар).

ж. 1. гиревке, тартагъан терезе таш; 1. спорт. спорт ташы, спорт пудлугъу.

ж. гитара, гитар (музыка къуралы).

м. гитарачы, гитарчы, гитара согъувчу.

ж. (раздел книги) бёлюк, баш; в первой главе книги китапны биринчи башында (бёлюгюнде).

м., ж. (руководитель) башчы, ёлбашчы, уллусу; глава семьи уьягьлюню уллусу; глава государства пачалыкъны башчысы; ◊ во главе башында, башчылыкъда, алдында.

м. башчы, ёлбашчы; главарь бандитской шайки къачакълар шайкасыны башчысы.

с. башчылыкъ, гьакимлик.

несов. башчылыкъ этмек, гьакимлик этмек.

прил. 1. в разн. знач. баш, инг агьамиятлы, аслу; главная идея книги китапны аслу идеясы; главные силы аслу гючлер; 1. в знач. вводн. сл. разг. инг де агьамиятлысы, инг де гереклиси; главное, возвращайтесь скорее инг де агьамиятлысы, тез-тез къайтыгъыз.

м. грам. глагол (предметни гьаракатын яда гьалын гёрсетеген ва замангъа, бетге, санавгъа гёре тюрленеген тил часты).

несов. 1. что и без доп. (бельё и т. п.) итив урмакъ, итивлемек, тегишлемек; 1. кого-что, по чему сыйпамакъ.

несов. (поддаваться глаженью) тегишленмек, итив урулмакъ.

прил. тегиш; гладкая поверхность тегиш уьст.

ж. (род вышивки) тыгъыс тигилген тикме.

ж. тегишлик, тегиш майдан, тегиш уьст; морская гладь денгиз тегишлиги.

м. 1. в разн. знач. гёз; острый глаз итти гёз; отвести глаза гёз айырмакъ; 1. разг. (надзор, присмотр) гёз къаратыв, къарав; хозяйский глаз хозяин йимик къарав, хозяинлик гёз; ◊ на глаз разг. (приблизительно) гёз къарал булан, ювукъ гьисап булан; на глазах у кого-л. биревню гёз алдында; за глаза 1. разг. (заочно) гёрмейген ерде, артындан; за глаза его все ругают артындан ону бары да халкъ сёге; 1. прост, (вполне) толу кюйде, артыкъ болуп; этого за глаза довольно шу толу кюйде таманлыкъ этер; в глазах кого-л. биревню оюна гёре, биревню гёзюнде; с глазу на глаз разг. бет-бетге туруп, гёз-гёзге; для отвода глаз гёз боямакъ учун; не смыкая глаз гёз юммай; сказать в глаза бетине айтмакъ; бросаться в глаза оьзюне айрыча тергев тартмакъ; смотреть во все глаза разг. кёп тергев булан къарамакъ, тикленип къарамакъ; попасться на глаза кому-л. биревню гёзюне гёрюнмек, гёзюне тиймек (ёлукъмакъ); дурной глаз разг. яман гёз; темно, хоть глаз выколи разг. гёзге тюртсе, гёз гёрмей; тум-къарангы.

прил. разг. 1. (большеглазый) уллу гёзлю; 1. (с хорошим зрением) йыракъ гёреген, итти гёзлю; тергевлю.

несов. прост. бир муратсыз къарамакъ, гёзлемек, тигилип къарамакъ; глазеть по сторонам якъ-якъгъа къарай турмакъ.

ж. анат. гёзню ойтаны.

прил. гёз…; глазной врач гёз доктор; глазные болезни гёз аврувлар.

ж. 1. уменьш-ласк. к глаз 1; 1. разг. (окошечко, отверстие) гёз (туснакъны эшигинде тергевчюге этилген гиччи тешик); 1. (почка, срезаемая с растения) терек къыймакъ учун алынагъан бюр; ◊ взглянуть одним глазком разг. бир къарап къоймакъ; на глазок разг. (приблизительно) гёз къарал булан, ювукъ гьисап булан, ювукъ гьисапда.

м. гёз оьлчев.

ж. (яичница) къуймакъ (йымырткъаны сарисин булгъамай этилген къуймакъ).

ж. глазурь, мина (сыныкъ ва чыны савутлагъа сюртюлеген йыртыллавукъ сыр).

несов. что и без доп. айтмакъ, билдирмек, белгили этмек.

ж. белгилилик, ачыкълыкъ; гласность суда судну ачыкълыгъы, гьар ким де билме болагъанлыгъы; ◊ предать гласности ачыкъгъа салмакъ, халкъгъа аян этмек.

прил. лингв. созукъ; гласные звуки созукъ авазлар.

прил. (открытый) ачыкъ, белгили, яшыртгъын тюгюл; гласный суд ачыкъ суд.

м. 1. ист. чавуш; 1. перен. айтып билдиривчю, токъташдырывчу, якъчы; глашатай истины гертини якъчысы.

ж. саз, саз балчыкъ, саз топуракъ; красная глина къызыл саз балчыкъ; огнеупорная глина гюймейген саз балчыкъ; гончарная глина сыныкъ савут ишленеген саз балчыкъ.

прил. саз балчыкълы, саз топуракълы; саз къатыш.

прил. балчыкъ… (къувукъ къошуп таптап гьазирленген саз балчыкъдан этилген); глинобитный забор балчыкъ бару.

м. хим. глинозём (топуракъда болагъан алюминий окиси).

прил. сыныкъ…, маркъар…; саз балчыкъдан этилген; глиняный кувшин сыныкъ кажин, маркъар кажин, маркъар батман, сыныкъ акъчалыкъ.

м. глиссер (пропеллерли, чалт юрюйген, ялпакъ тюплю къайыкъ).

м., глиста ж. прост сувалчан.

прил. мед. сувалчанны тайдырагъан (дарман).

м. глицерин (медицинада ва техникада къолланагъан сингенсув майлы зат).

м. геогр. глобус (Ер шарыны модели).

несов. 1. что (грызть) гемирмек; 1. кого-что, перен. (терзать, мучить) къыйнамакъ, инжитмек.

несов. что и без доп. ютмакъ, тыгъынмакъ; алгъасап ашамакъ; ◊ глотать слова бюлдюрюнкю сёйлемек; глотать слёзы гёзьяшын басылтмакъ, йылавун токътатмакъ.

ж. анат. тамакъ; ◊ заткнуть глотку груб. .сёзюн гесмек.

сов. однокр. что, чего ютуп къоймакъ.

м. 1. (проглатывание) ютув; 1. (количество) ютум; выпить глоток воды бир ютум сув ичмек.

несов. 1. (становиться глухим) сангыравлашмакъ, сангырав болуп къалмакъ; 1. (затихать) сёнмек, басылмакъ, эшитилмейген болмакъ; шум постепенно глохнет къавгъа аста-аста басыла; 1. (о моторе и т. п.) сёнмек, токътамакъ; 1. (потухать) сёнмек; 1. (дичать) чёп басып къалмакъ; харабалашмакъ, ташланмакъ; сад глохнет бав чёп басып бара; 1. перен. (постепенно исчезать) токътамакъ, битмек, ёкъ болмакъ.

ж. 1. теренлик; глубина моря денгизни теренлиги; 1. (место внутри, в середине чего-либо) терен ичи; ортасы; в глубине зала залны ортасында; 1. перен. (сила, степень) теренлик, даража, гюч; глубина мысли пикруну теренлиги; ◊ в глубине души юрегинде, юрекден; в глубине веков бек бурунгъу заманларда.

прил. 1. в разн. знач. терен; глубокая вспашка терен сюрюв; глубокая тарелка терен бошгъап; глубокий вздох терен кюстюнюв; глубокий ум терен гьакъыл; 1. (сильный) гючлю, артыкъ даражада, артыкъ; глубокое уважение артыкъ гьюрмет; 1. (достигший высшего предела) гючлю даражада, бек уллу, бек терен; глубокий кризис капитализма капитализм гючлю даражада кризиси; глубокая старость къавжагъан къартлыкъ; глубокая осень геч гюз; глубокой ночью гече бек геч вакътиде; ◊ держать в глубокой тайне бек сыр этип сакъламакъ.

нареч. и в знач. сказ. терен; здесь очень глубоко бу ерде кёп терен.

прил. 1. (глубокий) терен (оьзен); 1. сувну теренинде юрютюлеген; глубоководные исследования сувну теренинде юрютюлеген ахтарывлар; 1. терен сувларда яшайгъан; глубоководные рыбы терен сувларда яшайгъан балыкълар.

прил. терен ойлу, терен маъналы.

с. терен гьакъыллылыкъ.

прил. бек гьюрметли, бек абурлу.

ж. см. глубина 1, 2.

несов. над кем-чем мысгъылламакъ, иришхат этмек, хорламакъ.

с. мысгъыллав, иришхат.

несов. разг. агьмакълашмакъ, авлиялашмакъ, гьайгевлешмек, авлиялыкъ этмек, гьайгев болмакъ, гьайгевлюк этмек, гьакъылы азалмакъ.

м. агьмакъ, авлия, гьайгев.

несов. разг. гьайгевлюк этмек, авлиялыкъ этмек; агьмакълыкъ этмек, сарсакълыкъ этмек; не глупи гьайгевлюк этме.

прил. разг. авлиясув, гьайгевсув.

ж. 1. (слабоумие) авлиялыкъ, агьмакълыкъ, гьайгевлюк, гьакъылсызлыкъ; 1. разг. авлия иш (глупый поступок); гьайгев сёз, авлия сёз, бош сёз (глупое слово); не говори глупостей гьайгев затланы айтма.

прил. авлия, агьмакъ, гьайгев, гьакъылсыз, англавсуз.

м. зоол. къыр тавукъ.

прил. 1. (лишённый слуха) сангырав; 1. (о голосе, звуке) тунукъ; глухой голос тунукъ аваз; 1. (заросший) от басып къалгъан; глухая тропинка от басып къалгъан, ташлангъан сокъмакъ; 1. (захолустный, отдалённый) чет, таша; глухая деревушка чет юрт; глухая улица чет орам; 1. (закрытый наглухо) бек ябылгъан, туташ; глухая стена туташ там; 1. в знач. сущ. м. сангырав адам.

прил. 1. сангырав-тилсиз; 1. в знач. сущ. м. сангырав-тилсиз (адам).

ж. сангыравлукъ.

м. тех. глушитель (механизмни авазын асталашдырагъан къурулуш).

несов. 1. кого-что (ошеломлять) къагъ этип къоймакъ; башына уруп манг этмек; глушить рыбу бир затны атылтып манг этип, балыкъ тутмакъ; 1. что (заглушать) къулакъларын тутултмакъ.эшитмейген этип къоймакъ; 1. что (не давать расти) басмакъ; сёндюрмек; къуршамакъ; сорняки глушат посевы ашлыкъланы чёп баса; 1. перен. (подавлять, заглушать) ёкъ этмек, тайдырмакъ, битдирмек.

ж. 1. (заросшая часть леса, сада) таша ер, къалынлыкъ; лесная глушь агъачлыкъны таша ери; 1. (захолустье) чет ер, таша ер, шагьарлардан йыракъ ер.

ж. уллу гесек; глыба льда бузну уллу гесеги.

ж. глюкоза (юзюм шекер).

несов. 1. (смотреть на кого-что-л., куда-л.) къарамакъ, бакъмакъ; 1. разг. (выглядывать, виднеться) гёрюнмек; луна глядит из-за туч булутланы арасындан ай гёрюнюп тура; 1. на что быть обращенным в какую-л. сторону) бакъмакъ; окно глядело на улицу терезе орамгъа бакъгъан эди; 1. перен. разг. (иметь вид) … болуп гёрюнмек; глядеть победителем уьст болгъан адам болуп гёрюнмек; 1. (присматривать) къарамакъ, гёз къаратып турмакъ; глядеть за ребёнком яшгъа къарамакъ; ◊ гляди в оба разг. сакъ бол; того и гляди разг. муна гёрерсен.

несов. во что къарамакъ; глядеться в зеркало гюзгюге къарамакъ.

м. йыртыллавукъ.

сов. однокр., разг. къарап къоймакъ, гёзюн къаратмакъ.

прил. йыртыллавукъ.

несов. 1. кого-что гьайдамакъ, къуваламакъ, чапдырмакъ, чапдырып гьайдамакъ, къувуп гьайдамакъ, къувмакъ; гнать коня атны къувмакъ; гнать машину машин гьайдамакъ; 1. кого и без доп., перен. разг. (торопить) алгъасатмакъ; 1. кого-что, разг. (прогонять, выгонять) къуваламакъ, къувалап йибермек; ёймакъ; 1. что (добывать перегонкой) чыгъармакъ, айырмакъ; гнать спирт спирт чыгъармакъ; 1. кого и без доп., охот. авламакъ, гьызарламакъ.

несов. 1. за кем-чем (преследовать) артындан чапмакъ, къувмакъ, къувуп юрюмек, гьызарламакъ; гнаться по пятам артындан айрылмай къувмакъ, табанын басып къувмакъ; 1. за чем, разг. (добиваться чего-л.) артындан тюшмек, къаст къылмакъ; гнаться за славой макъталмагъа къаст этмек, ат къазанмагъа гьаракат этмек.

м. ачув, къазап.

несов. на кого-что и без доп., уст. ачувланмакъ, къазапланмакъ.

несов. кого, уст. ачувландырмакъ, къазапландырмакъ.

прил. ачувлу, къазаплы.

прил. (о масти лошади) тору; гнедой конь тору ат.

несов. 1. (о птицах) уя салмакъ, уя къурмакъ, уя тикмек; 1. перен. (ютиться) биналашмакъ, юрт салмакъ; 1. перен. (корениться) жыйылышмакъ, тыгъылып гелмек, кёп болмакъ (пикрулар, ойлар, чувстволар).

с. в разн. знач. уя; свить гнездо уя тикмек; гнездо контрабандистов контрабандистлени уясы; пулемётное гнездо пулемётну уясы (пулемёт ерлешдирилген ер).

с. уя салыв, уя къурув, уя тигив.

несов. кого къыйнамакъ, азапламакъ.

прил. (тягостный) авурлукъ салагъан, къыйнайгъан.

ж. сирке, бит сирке.

с. чирив, бузулув.

прил. чирик, бузукъ.

ж. 1. (что-л. гнилое) чириген, бузулгъан зат; 1. (плесень) янсав, гёгерив, базлав.

несов. чиримек, чирип бузулмакъ.

несов. что чиритмек, бузмакъ.

несов. ирин гелмек, иринленмек.

м. ирин.

ж. (нарыв) ирин жыйылгъан ер.

прил. иринли, иринленеген.

ж. гносеология (билимни теориясы).

несов. манкъа сёйлемек, бурнундан сёйлемек.

прил. манкъа, бурнундан сёйлейген.

ж. 1. (мерзость) наслыкъ, намартлыкъ, бузукълукъ; 1. (гнусный поступок, слова) пис, эсгик иш (яда сёз).

прил. пис, эсгик, бузукъ.

несов. 1. что (сгибать) иелтмек, иймек; бюкмек; энкейтмек (наклонять); 1. к чему и без доп., перен. разг. (клонить) бурмакъ; куда ты гнёшь? къайда бурасан (сёзню)?

несов. (сгибаться) иелмек, ийилмек, бюгюлмек.

несов. кого-чего, кем-чем или с неопр. ари турмакъ, тартынмакъ, гери тартылмакъ, жиргенмек, эсгик гёрмек.

м. 1. (угнетение) зулму, къысыв, азап; 1. перен. (то, что тяготит, мучит) авурлукъ, къыйнайгъан зат.

м. гобелен (тикмели там палас).

несов рел. ораза тутмакъ.

м. 1. (звуки речи) сёйлев; тихий говор аста-аста сёйлев; 1. прост. (молва) сёз, хабар; в народе говор идёт халкъда хабар бар; 1. лингв. ерли диалектни ичинде бир тюрлю айрылыкъ, бир-бир юртланы сёйлейген кюю.

несов. 1. (владеть речью) сёйлемек, демек; этот ребёнок ещё не говорит бу яш гьали де сёйлеп болмай; 1. что и без доп. (сообщать, выражать мысли) сёйлемек, айтмакъ; говорить правду гертисин айтмакъ; 1. (беседовать) сёйлешмек; 1. (свидетельствовать о чём-л.) гёрсетмек, баян этмек, билдирмек; этот документ говорит о многом бу документ кёп затны билдире; ◊ по правде говоря гертисин айтгъанда; собственно говоря туврасын айтгъанда; что и говорить разг. герти, озокъда; как говорят адамлар айтагъангъа гёре, хабаргъа гёре.

несов. (излагаться, рассказываться) сёйленмек, айтылмакъ; ◊ как говорится айтгъанлай.

прил. лакъырчы; ◊ говорливый ручей шырыллап агъагъан гиччи оьзен.

м. разг. кёп сёйлевчю, лакълакъ.

ж. тувар эт.

прил. тувар…; говяжье сало тувар май.

м. гоголь-моголь (йымырткъаны сарисине шекер къошуп этилген татлилик).

несов. (о гусях) къагъылламакъ.

м. в разн. знач. йыл; в будущем году гелеген йыл; в прошлом году гетген йыл; учебный год охув йыл; год рождения тувгъан йыл; четыре времени года йылны дёрт вакътиси (язбаш, яй, гюз, къыш); ему двадцать пять лет огъар йигирма беш йыл бола; ◊ круглый год сав йыл, йыл бою; из года в год йыл сайын; Новый год Янгы йыл.

нареч. йыллар боюнда; они годами не встречались олар йыллар бою гёрюшмей эдилер.

несов. ярамакъ; это пальто мне не годится бу пальто магъа ярамай; так поступать не годится разг. шолай этмеге ярамай.

прил. йыллыкъ, бир йыллыкъ; годичный план йыллыкъ план; годичный срок йыллыкъ болжал.

ж. ярайгъанлыкъ.ярайгъанлыкъ-ярамайгъанлыкъ.

прил. ярайгъан, яравлу, пайдалы; годная для питья вода ичме ярайгъан сув; годный к военной службе асгер къуллукъгъа ярайгъан.

прил. бир йыллыкъ чагъындагъы; годовалый ребёнок бир йыллыкъ яш.

прил. йыллыкъ, бир йыллыкъ; годовой доход йыллыкъ гелим.

ж. (дата) йыллыкъ, йыл айланыв.

м. спорт. гол (1. уст. футболда ва шогъар ошагъан оюнларда къаршы ойнайгъанлар топну гийирмеге чалышагъан къапулар; 2. топну шолай къапугъа гийиргенде тюшеген утуш).

с. хонч; голенище сапога этикни хончу.

ж. анат. сыйракъ (тобукъ булан аякъны арасы).

м. голландиялы, голланд.

ж. голландиялы къатын, голланд къатын.

прил. Голландия…, голланд…; голландский язык голланд тил.

1. ж. баш; у меня болит голова башым авруй; сто голов скота юз баш гьайван; 1. ж. перен. (ум, рассудок) баш, гьакъыл, пагьму; человек с головой башы бар адам, гьакъыллы адам; 1. м., ж. перен. разг. (начальник, руководитель) башчы, ёлбашчы; он всему делу голова ол гьар ишге ёлбашчы; 1. ж. перен. (передние ряды) башы, алды; голова колонны колоннаны башы (алды); ◊ в головах башда, башында; в первую голову разг. биринчи гезикде, башлап; повесить голову башын салландырмакъ; ручаться головой башы булан юк болмакъ; намылить голову разг. бек урушмакъ; быть головой выше кого-л. гьюнерде бир баш артыкъ болмакъ; из головы вон разг. унутуп къалгъан, эсден чыкъгъан; не выходит из головы башдан чыкъмай, эсден таймай; как снег на голову хапарсыздан; ломать голову над чём-л. четим затны англамагъа къаст этмек; уйти с головой в работу ишге бютюнлей берилмек; выдать головой биревню сырын ачмакъ; терять голову башын тас этмек, абдырап (адап) къалмакъ; с головы до ног, с ног до головы башдан аякъ; на свою голову разг. оьзюне заралгъа; с больной головы на здоровую оьзюню айыбын башгъасына салмакъ.

м. бакъа бала, итчабакъ.

ж. кесев.

ж. 1. уменьш.-ласк. к голова 1; 1. баш; головка лука согъан баш; головка булавки тийревючню башы; 1. мн. головки (передняя часть сапог) этикни бетлери.

прил. 1. баш…; головной убор баш гийими; головная боль баш аврув; 1. (передовой) алдынлы, алда юрюйген; головной отряд алда юрюйген отряд.

ж. 1. (головешка) кесев; 1. (болезнь хлебов) кесев (ашлыкъларда болагъан аврув).

с. баш айланыв.

прил. башын айландырагъан; головокружительная высота башын айландырагъан бийиклик; ◊ головокружительный успех шашдырардай уьстюнлюк.

ж. къыйын чечилеген масъала, чалдырыш масъала.

м. разг. баш гесер, ёл гесивчю, къачакъ, тонавчу.

м. разг. немкъорай адам, къолайсыз ишлейген адам.

с. разг. немкъорайлыкъ, къолайсыз ишлейгенлик.

м. 1. ачлыкъ; 1. перен. (недостаток чего-л.) къытлыкъ.

несов. ач болмакъ, ачлыкъгъа тарымакъ.

прил. и в знач. сущ. м. ач, ачлыкъгъа тарыгъан (адам).

прил. 1. (несытый) ач, ач болгъан, ач къалгъан; на голодный желудок ач къарынгьа; 1. разг. (скудный) аз, тойдурмайгъан, берекетсиз, къутсуз; голодный обед тойдурмайгъан обед.

ж. ачлыкъ (протест гьисапда ачлыкъ билдирип ач къалмакълыкъ).

ж. бузлу чакъ, бузлавукъ.

м. 1. тавуш, аваз, сес; во весь голос тавушу бар чакъы; низкий голос салпу аваз, базыкъ тавуш; потерять голос тавушу къарлыкъмакъ; 1. (при голосовании) тавуш; право голоса тавушгъа ихтияр; подать голос тавуш бермек; ◊ все в один голос бары да бир авуздан, бары да бир тавушдан.

прил. гючлю тавушлу, арив авазлы, янгыравукъ тавушлу; голосистый соловей арив тавушлу бюлбюл.

несов. уст. къычырып йыламакъ, ваягь айтып йыламакъ.

прил. далилсиз, исбатсыз, кюрчюсюз, тюпсюз, къуру; голословное обвинение далилсиз айыплав, кюрчюсюз айып-лав.

с. тавуш берив; тавушгъа салыв; тайное голосование яшыртгъын тавушгъа салыв; открытое голосование ачыкъ тавушгъа салыв.

несов. 1. (подавать голос) тавуш бермек; 1. кого-что (ставить на голосование) тавушгъа салмакъ.

прил.: голосовые связки анат. тавуш бавлары.

несов. 1. (становиться голубым) гёк болмакъ, гёк тюсге айланмакъ; 1. (виднеться — о чём-либо голубом) гёк болуп гёрюнмек.

ж. гёклюк, гёк тюс; голубизна нёба кёкню гёклюгю.

несов. кого, поэт. аявламакъ, асырамакъ, азизлемек, эркелетмек.

ж. 1. тиши гёгюрчюн; 1. разг. аявлу, азиз; моя голубка мени аявлум.

прил. гёк гёз, гёк гёзлю.

прил. ачыкъ гёк, гёк.

мн. (ед. голубец м.) долма.

м. гёгюрчюн; почтовый голубь кагъыз юрютеген гёгюрчюн; голубь мира парахатлыкъ гёгюрчюню (парахатлыкъны белгиси).

ж. гёгюрчюн уя.

прил. 1. (нагой) ялангач, ялан, ачыкъ; голое тело ялангач къаркъара; 1. (лишённый растительного покрова) аяз, ачыкъ, тюксюз; такъыракъ (о местности); голая голова аяз баш; голая степь такъыракъ чёл, отсуз авлакъ; 1. (ничем не покрытый) яйывсуз, бош; голый пол яйывсуз пол; голые стены бош тамлар; 1. разг. (без примесей) таза, къуру; голый спирт таза спирт; голые факты къуру фактлар; ◊ брать голыми руками разг. савутсуз алмакъ.

м. гомеопат (гомеопатияны чаралары булан дарман этеген доктор).

ж. гомеопатия (аврувну сав этмек учун, сав гишиде шо аврувну тувдурагъан затдан лап азны алып, къолламагъа герек дейген билим; шо билимге гёре дарман этеген кюй).

м. разг. къавгъа, вавуллав аваз; гомон птиц къушланы къавгъасы.

м. гонг (езден этилген къагъып согъулагъан дёгерек межмегил формада музыка инструмент).

ж. гондола (1. Венеция къайыгъы; 1. ав. гьава шарында яда дирижабльде адам олтурагъан яда мотор салагъан ер).

с. гьызарлав, къысыв; тарлыкъгъа салыв; подвергать гонениям гьызарламакъ, тарлыкъгъа салмакъ.

м. хабар юрютювчю, хабар элтеген.

ж. 1. (быстрая езда) гьайдав, къувув, чапдырыв; 1. разг. (спешка) алгъасатыв; 1. чаще мн. гонки (состязания) ярыш; велосипедные гонки велосипед ярышы; ◊ гонка вооружений алгъасавлу кюйде савутланыв давгъа гьазирленив (империалист уьлкелерде).

м. разг. оьктемлик.

м. гонорар (язывчу, художник ва ш. б. договоргъа гёре алагъан загьмат гьакъ).

ж. мед. гонорея (югъагъан венерический аврув).

прил. ярышчы; гоночный автомобиль ярышчы автомобиль.

м. савутчу (сыныкъ савут ишлейген уста).

прил. саздан этилген; сыныкъ…; гончарные изделия саздан этилген затлар, сыныкъ савутлар.

в знач. сущ. ж. авчу ит, тараш.

м. спорт. ярышчы.

несов. 1. см. гнать 1, 2, 3, 5; 1. кого-что, разг. (посылать с поручениями) къуллукъгъа чапдыра турмакъ; ◊ гонять лодыря разг. эринчеклик этмек.

несов. см. гнаться.

ж. 1. тав, тёбе; снеговые горы къарлы тавлар; в гору тавгъа оьрге; под гору тавдан эниш; 1. (множество чего-л.) тёбе; кёп; гора мусора бир тёбе чёп; ◊ идти в гору (преуспевать) даражасы артмакъ, оьрленмек; пир горой уллу йыбав; не за горами йыракъ тюгюл, узакъ тюгюл; как гора с плеч разг. инбашлардан тав тюшгендей; сулить золотые горы къойнун къызыл йымырткъадан толтурмакъ (айтыв); стоять за кого-л. горой биревге уллу аркъа-таяв болмакъ.

нареч. дагъыдан-дагъы, нечакъы да, хыйлы; гораздо лучше дагъыдан да яхшы, хыйлы да яхшы; гораздо меньше дагъыдан да гиччи, хыйлы да гиччи.

м. тонкъу, бюкюр, бюкрю (у человека); оьркеч (у верблюда); ◊ своим горбом разг. оьз къыйыны булан.

прил. тонкъу, бюкюр, бюкюрейген.

несов. что тонкъу этмек, тонкъайтмакъ, бюкюрейтмек.

несов. тонкъу болмакъ, тонкъаймакъ, бюкюреймек.

прил. тонкъу бурунлу.

м. тонкъу (адам).

ж. экмекни къабугъу, экмекни къырыйы.

прил. оьктем.

ж. оьктем гиши; хохабаз.

несов. 1. кем-чем оьктем болмакъ; 1. разг. (быть высокомерным) оьктем болмакъ, хохаймакъ.

ж. 1. оьктемлик; 1. (высокомерие) оьктемлик, хохабазлыкъ.

прил. 1. оьктем; 1. (высокомерный) оьктем, хохабаз.

с. 1. (скорбь) къайгъы, дерт; пашманлыкъ; 1. (несчастье, беда) насипсизлик, балагь; ◊ ему и горя мало ону эсине де гелмей, кирпик де къакъмай.

несов. (скорбеть) къайгъырмакъ, дертленмек; пашман болмакъ.

ж. горелка, челтир, баш (яныв оьзюню ичинде болагъан); горелка примуса примусну башы; горелка лампы лампаны челтири.

прил. янгъан, гюйген (тек гююп битмеген); горелый хлеб гюйген экмек.

м., ж. разг. насипсиз, талайсыз, дертли (адам).

прил. разг. насипсиз, талайсыз, дертли.

с. яныв, яллав, гююв.

прил. (скорбный) къайгъылы, пашман, дертли; языкъ.

ж. 1. (скорбь) пашманлыкъ, къайгъы, дерт; 1. мн. горести насипсизлик, къайгъылы гьаллар.

несов. 1. (уничтожаться огнём) янмакъ, ялламакъ, гюймек; дом горит уьй яллай; дрова горят хорошо агъач яхшы яна; 1. (давать свет, пламя) янмакъ; лампа горит лампа яна; 1. (краснеть, быть в жару) ялламакъ, янмакъ, къызармакъ; у меня лицо горит бетим яна; щёки горят от мороза сувукъдан энглери яна 1. (сверкать, блестеть) йыртылламакъ; глаза горят гёзлер йыртыллай; 1. (быть охваченным сильным чувством) ялынлы гьислер булан толмакъ; гореть желанием бек гьасирет болмакъ; 1. (преть, гнить) чиримек, гюм болмакъ, дёнмек; ◊ земля горит у него под ногами (о стремительно бегущем человеке) къачмагъа, гетмеге борчлу бола; на воре шапка горит посл. эчки ашагъанны башында от яна.

м. тавлу.

ж. 1. (горький вкус) аччылыкъ, аччы татыв; горечь во рту авузда аччылыкъ; 1. (тяжёлое чувство) аччы гьис, къайгъы.

м. 1. горизонт (кёк булан ер яда сув бир-бирине тийгенде йимик гёрюнеген гьыз); солнце скрылось за горизонтом гюн горизонтну артына гирди; 1. (обозримое пространство) горизонт (гёзге гёрюнеген чакъы ер, майданлыкъ); с горы открылся широкий горизонт тавдан генг горизонт ачылды; 1. перен. мн. горизонты (круг возможностей) имканлыкълар, горизонтлар; перед советской молодёжью открыты широкие горизонты совет яш оьрюмлени алдында генг имканлыкълар ачылгъан.

ж. горизонталь (горизонтальный гьыз, бой).

прил. горизонталь…, горизонтальный (горизонтну гьызына параллель болгъан).

ж. горилла (инсангъа ошайгъай маймунланы инг уллусу).

м. (городской исполнительный комитет) горисполком, шагьар исполкому.

прил. тав…, тавлукъ (ер).

несов. ачымакъ, аччылашмакъ, аччы татымакъ, туршу болмакъ.

м. (городской комитет) горком (шагьар комитети).

несов. что и без доп., прост. акъырмакъ, къычырмакъ, къычырып сёйлемек.

прил. прост. гючлю тавушлу, акъырып сёйлейген; горластый петух гючлю тавушлу хораз.

ж. къыр гёгюрчюн.

с. 1. тамакъ, хырдан; 1. (сосуда) боюн; горло кувшина кажинни бойну; ◊ быть занятым по горло разг. хырдангъа ерли иши болмакъ, иши бек кёп болмакъ; пристать с ножом к горлу разг. къаныгъып (илинип) къалмакъ, хырданындан алмакъ; взять за горло разг. бир затны этмеге борчлу этмек; промочить горло разг. тамагъын сувламакъ, бираз ички ичмек; стать поперёк горла кому-л. биревге тогъас болмакъ, биревге бек пуршав этмек.

прил. 1. тамакъ…; тамакъдагъы; горловые заболевания тамакъ аврувлары; 1. (о голосе) тамакъдан чыгъагъан.

с. 1. уменьш.-ласк. к горло ; 1. (сосуда) боюн.

м. физиол. гормон (ич секрецияны безлери къангъа чыгъарагъан зат).

м. горн, зурнай (сигнал берген).

м. тех. (печь) печни кёрюгю.

м. горнист (горн-зурнайны согъагъан).

м. маъдан ишчи, маъданчы (топуракъдан маъдан чыгъарагъан ишчи).

м. 1. ялман (йымышакъ тюклю, акъ, къуйругъуну учу къара гиччи йыртгъыч гьайван — асны бир тайпасы); 2.(мех) ялман тюк, ялман тери.

прил. 1. тав…; тавлукъ, тавдагъы; горные вершины тав башлар; горный хребет тавлар тагъымы; горные местности тавлукъ ерлер; горное озеро тавдагъы кёл; 1. (добываемый из недр земли) маъдан…; горные богатства маъдан байлыкълары; 1. маъданчылыкъ; горная промышленность маъданчылыкъ промышленность; горные работы маъданчылыкъ иш-лери.

м. 1. (рабочий) маъдан ишчи, маъданчы; 1. (инженер) маъданчы инженер; 1. (студент) маъданчылыкъ институтуну студенти.

м. шагьар; главный город баш шагьар, тах шагьар; ◊ уехать за город шагьардан тышгъа гетмек (минип).

несов. что 1. обл. (огораживать) бару салмакъ, баруламакъ, чал этмек; бек этмек, айланасын бегитмек; 1. прост. (говорить вздор) ёкъну-барны сёйлемек, бош затланы сёйлемек; городить чушь тарыкъсыз затланы сёйлемек; ◊ огород городить разг. аваралы, тек пайдасыз ишге урунмакъ.

с. археол. эсгиде шагьар болгъан ер.

м. ист. шагьар башы, шагьарны начальниги.

м. ист. городовой (пача Россияда: шагьарда полиция охранасыны тёбенги чины).

прил. шагьар…, шагьарны; городская железная дорога шагьар темир ёлу; городской парк шагьар паркы; городской комитет партии партияны шагьар комитети.

м. шагьарлы, шагьарда яшайгъан (гиши).

м. нохут.

м.: зелёный горошек яшыл нохут (нохутну бир журасы).

ж. нохут урлукъ, нохут бюртюк.

м. (городской совет) шагьар совети.

ж. уменьш.-ласк. к горсть.

ж. 1. увуч, къолну ичи; 1. (количество чего-л.) бир къысым, бир увуч; горсть песку бир увуч къайыр; 1. перен. (незначительное количество) аз; бир нече; горсть храбрецов бир нече игит.

прил. в разн. знач. тамакъ…; гортанная мышца тамакъ мускулу; гортанный звук лингв. тамакъ аваз.

ж. анат. тамакъ (тыныш тамакъны оьр яны).

несов. аччы татымакъ; масло горчит май аччы татый.

ж. горчица.

м. мед. горчичник (горчицаны хамуру сюртюлген пластырь — къанны тартмакъ учун салына).

ж. горчица салагъан савут.

м. шинжа, горшок.

прил. 1. аччы; 1. (горестный, тяжкий) аччы, къайгъылы; къайнар; авур; ◊ горькие слёзы къайнар (аччы) гёзьяшлар; горький смех аччы кюлкю.

прил. 1. янагъан, ягъар; горючий газ янагъан газ; 2. в знач. сущ. с. горючее ягъарлыкъ, ягъыт.

ж. тавлу къатын.

прил. 1. къайнар; исси; горячая вода къайнар сув; горячая пища исси аш; 1. перен. (страстный, сильный) гьасиретли, къайнар;бек гючлю; горячее сердце гьасиретли юрек, къайнар юрек; горячая голова дели баш; горячая любовь гючлю сююм; 1. перен. (вспыльчивый) къайнашагъан, тез къызагъан; къайнар (резвый); горячая лошадь къайнар ат; 1. (напряжённый) къайнар, къыставул, къызгъын; горячая работа къайнар иш, къызгъын иш; горячие дни къызгъын гюнлер, къыставул гюнлер; ◊ по горячим следам гьызы тайгъынча, артын къувуп; под горячую руку къайнашып турагъанда.

несов. къайнашмакъ, ачувланмакъ, къарсаламакъ, къызышмакъ.

ж. 1. уст. прост. (болезнь) къыздырма-беззек; 1. перен. разг. (спешка) алгъасавлукъ, къыставул; предотъездная горячка ёлгъа чыкъгъынча алдагъы алгъасав (къыставул).

ж. 1. (увлечение) шавкъ, иштагь, къайнарлыкъ, къызышыв; взяться с горячностью за дело ишге иштагь булан гиришмек; 1. (вспыльчивость) къайнашагъанлыкъ, тез къызып гетегенлик.

къысгъартылгъан къошма сёзлени шагьар деген маънадагъы биринчи бёлюгю, мас. горсовет шагьар совети.

м. госбанк, пачалыкъ банк.

м. госбюджет, пачалыкъ бюджет.

м. госпиталь (кёбюсю гьалда асгер адамлар ятагъан уллу больница).

м. 1. (обращение, титул) господин, агъа; 1. арх. хозяин.

с. гьакимлик.

несов. 1. (властвовать над кем-чем-л.) гьакимлик этмек; 1. (преобладать) кёп ер тутмакъ; 1. над чем (возвышаться) уьстде болмакъ.

прил. 1. (имеющий власть) гьакимлик этеген; господствующий класс гьакимлик этеген класс; 1. (преобладающий) кёп ер тутагъан; 1. (возвышающийся) уьстдеги, гётеринки (башгъасындан).

ж. 1. (обращение, титул) госпожа; 2. арх. хозяйка.

м. госстрах, пачалыкъ страхованиясы.

прил. къонакъ алагъан, къонакъны сюеген, къонакъчыл.

с. къонакъ алагъанлыкъ, къонакъны сюегенлик, къонакъчыллыкъ.

ж. къонакъ уьй.

м. прост. савгъат (кёбюсю гьалда татлилик).

ж. къонакъуьй, керивансарай.

несов. къонакъ болмакъ, къонакъ турмакъ.

м. къонакъ; ◊ идти в гости къонакълай бармакъ.

ж. къонакъ къатын.

прил. пачалыкъ…; государственный аппарат пачалыкъ аппарат; государственный строй пачалыкъ къурулушу; дело государственной важности пачалыкъ агьамияты булангъы иш; государственный деятель пачалыкъны юрютюв ишлерде чалышагъан адам.

с. пачалыкъ, государство; социалистическое государство социалист пачалыкъ.

м. пача.

къошма сёзлени пачалыкъ маънадагъы биринчи къысгъартылгъан бёлюгю, мас. госбанк госбанк.

ж. готовальня (чертёж инструментлерини комплекти).

несов. 1. кого-что (делать годным; приготовлять) гьазирлемек, гьазир этмек; ишлеп гьазирлемек; ишлемек, этмек; алда-алда жыймакъ, топламакъ; готовить уроки дарсланы гьазирлемек; 1. что и без доп. (стряпать) биширмек; гьазирлемек; готовить обед аш биширмек, обед гьазирлемек.

несов. (приготовляться) гьазирленмек, гьазир болмакъ.

ж. 1. гьазирлик; в боевой готовности давгъа гьазирликде; 1. (согласие) разилик, гьазирлик; он изъявил готовность помочь мне ол магъа кёмек этмеге разилигин билдирди.

прил. 1. (подготовившийся) гьазир; я готов! мен гьазирмен!; 1. на что или с неопр (склонный, согласный) рази, гьазир; я готов идти с вами мен сизин булан бармагъа гьазирмен; 1. (законченный, приготовленный) гьазир, гьазирленген, гьазир этилген; готовое платье гьазир опуракъ.

м. бот. гогаман.

м. талавурчу, тонавчу.

прил.: грабительская политика колонизаторов колонизаторланы талавурчулукъ политикасы.

несов. кого-что таламакъ, тонамакъ.

только мн. тырнавуч.

м. талавур, тонав.

м. увакъ чакъа таш; уллу бюртюклю къайыр.

несов. что и без доп. къазып этмек, накъыш къазмакъ (металлны, ташны яда агъачны уьстюне).

ж. гравюра (гравёр къазгъан клишеден алынгъан сурат).

м. гравёр, накъышчы (металлны, ташны яда агъачны уьстюне накъыш къазагъан уста).

м. 1. бурчакъ, буз; выпал сильный град гючлю бурчакъ явду; 1. перен. (множество, обилие чего-л.) бек, кёп; под градом пуль бурчакълайын явагъан гюллени тюбюнде.

нареч. явагъан бурчакъдай, бурчакълайын, бек кёп; пот со лба катится градом мангалайдан бурчакъ-бурчакъ тер агъа.

м. градус (1. дуга ва мююшлени оьлчев единицасы, дёгерекни 360-дан бир бёлюгю; 1. температураны сувукълукъ-иссиликни — оьлчев единицасы; 1. спиртни гючюн белгилейген оьлчев).

м. см. термометр.

м. гражданин; гражданин Советского Союза Совет Союзну гражданини.

ж. гражданка.

прил. гражданлыкъ, граждан; гражданский долг гражданлыкъ борч; гражданская война граждан дав.

с. гражданлыкъ (пачалыкъны гражданларындан болув; гражданлыкъ ихтиярлары).

м. грамм.

ж. грамматика.

прил. грамматика…; грамматические правила грамматика къайдалары.

м. граммофон.

ж. 1. (умение читать и писать) охуп-язып билегенлик; учиться грамоте охув-язывгъа уьйренмек; 1. (официальный документ) грамота (документ кагъыз); почётная грамота гьюрметлев грамота; верительные грамоты дип. инамлыкъ грамоталар.

ж. 1. охуп-язып билегенлик; 1. перен. (знание дела) билимлик.

прил. 1. (умеющий читать и писать) охуп-язып билеген; 1. (не содержащий ошибок) дурус язылгъан; 1. перен. (знающий) билимли, бажарывлу; грамотный инженер билимли инженер.

м. мин. гранат (асыл таш—авур къызыл тюсде).

м. 1. (дерево) нар терек; 1. (плод) нар.

ж. воен. граната (ярылагъан топ гюлле); ручная граната къол граната, къол бомба.

прил. бек уллу, зорба, къудратлы; гючлю; грандиозное строительство зорба къурулуш.

м. мин. гранит (бек таш).

прил. гранит…; гранитная набережная гранит таш булан ишленген сув къырый.

несов. что хырламакъ, тегишлемек (ташланы).

ж. 1. дазу; государственная граница СССР СССР-ни пачалыкъ дазусу; за границу тыш уьлкеге, ят уьлкеге, заграницагъа; за границей тыш уьлкеде, ят уьлкеде, заграницада; 1. чаще мн. границы перен. (предел) дазу; всему есть граница гьар затны дазусу бар; перейти все границы гьатдан озмакъ.

несов. с чем 1. (примыкать) дазу болмакъ, бир дазуда турмакъ; янаша турмакъ, хоншу болмакъ; Советский Союз граничит со многими странами Совет Союз кёп уьлкелер булан бир дазуда; 1. (быть близким к чему-либо) ошамакъ, бир йимик болмакъ; ювукълашмакъ; трусость в бою граничит с предательством давда къоркъачлыкъ хыянатлыкъ булан бир йимик бола.

ж. полигр. гранка.

ж. 1. (граница) дазу; 1. (плоская поверхность) ян; у куба шесть граней кубну алты яны бар.

прил. хырлангъан, хырлы; гранёный стакан хырлы стакан.

м. граф (революциядан алда ва Гюнбатыш Европада варислик булан гелеген дворян титулу).

ж. графа (1. кагъыз япыракъда этилген эки сызыкъны арасындагъы бош ер; 1. текстни бёлюгю).

м. график; график работы ишни графиги.

ж. графика (1. гьызлар, штрихлер булан сурат чыгъармакъ санияты; 1. собир. шолай чыгъарылгъан суратлар; 1. лингв. гьарпланы формасы).

м. графин.

ж. графиня (граф къатын, граф къыз).

м. мин. графит (сама таш).

прил. графит…; графитовый порошок графит порошогу.

несов. что гьызмакъ, гьыз тартмакъ.

прил. гьызлангъан, гьыз тартылгъан.

прил. исбайы, арив тербенишли.

ж. исбайылыкъ, тербенишде аривлюк.

м. къара къаргъа.

м. 1. таракъ; 1. (у птиц) кекел (хоразны ва ш. б.); 1. (верхняя часть чего-л.) сырт; гребень горы тавну сырты.

м. кюсменчи (къалакъ булан къайыкъны юрютеген адам).

м. уменьш. к гребень гиччи кекел (хоразны ва ш. б).

ж. спорт. кюсмен чалыв; соревнования по гребле кюсмен чалывда ярыш.

прил. 1. кюсменчилик, къалакъчылыкъ (къайыкъда); гребной спорт кюсменчилик спорту; ; 1.: гребной винт пароходну алгъа юрютеген чанчелеги (винти).

ж. таракъ.

несов. 1. (мечтать) хыял этмек; 1. (видеть во сне) тюш гёрмек; грезить наяву уявунда тюш гёрмек.

м. грек.

ж. грелка (къаркъарасын къыздырмакъ учун къолланагъан прибор, алат).

несов. 1. оькюрмек, гюрюллемек; кёкюремек; гремят пушки топлар оькюре; гром гремит кёк кёкюрей; 1. чем (звенеть, стучать) такъырлатмакъ, жагъырлатмакъ; зангырлатмакъ (ключами); 1. перен. (иметь широкую известность) белгили болмакъ, данггъа айтылмакъ, данггъа чыкъмакъ; его имя гремело по всему миру ону аты бютюн дюньягъа данггъа айтылгъан эди.

прил. гючлю авазлы, кёкюрейген, оькюреген, тавуш этеген; ◊ гремучая ртуть хим. чартлайгъан гюнесув; гремучий газ хим. атылагъан газ (водород булан кислородну атылагъан къошулчаны).

несов. 1. (вёслами) кюсмен чалмакъ; 1. что (сгребать граблями и т. п.) жыймакъ, тырнап жыймакъ; кюреп жыймакъ; ишырып жыймакъ.

несов. кого-что и без доп. къыздырмакъ; иситмек, исси этмек, иситип алмакъ; йылытмакъ; солнце греет гюн исси эте, гюн иссилик бере; греть воду сув иситмек.

несов. 1. (греть себя) исинмек, исси болмакъ; греться на солнце гюнде исинмек; 1. (нагреваться) къызмакъ, исси болмакъ, исимек; йылы болмакъ; къыздырылмакъ, иситилмек.

м. 1. гунагь, такъсыр; айып иш; 1. (проступок) айып иш; ◊ что греха таить разг. гунагьын яшырма не тарыкъ, мюкюр болма герек; не грех и отдохнуть ял алмакъ да айып тюгюл; с грехом пополам разг. гьаран балагьгъа, къыйынлыкъ булан.

прил.: грецкий орех 1. (дерево) къоз терек; 1. (плод) къоз (къоз терекни емиши).

ж. грек къатын.

прил. грек…; Греция…; греческий язык грек тил.

ж. гречиха (бир тухум крупа ва ун чыгъарылагъан тари ашлыкъ).

прил.: гречневая каша гречиха тарини ярмасындан этилген каш.

несов. 1. гунагь этмек, гунагьгъа тюшмек; айып иш этмек; 1. против чего, чем (допускать ошибку) янгылышлыкъ этмек, янгылышмакъ, хатагъа тюшмек.

м. гунагьлы адам.

ж. гунагьлы къатын.

прил. гунагьлы, такъсырлы; айыплы.

м. къолкъотур (съедобный), иткъычыв (несъедобный); ◊ расти как грибы бек тез оьсюп, кёп болуп гетмек.

прил. къолкъотур…; грибной суп къолкъотур шорпа.

ж. ял; конская грива атны ялы.

м. разг. эки шайылыкъ, эки шайы.

м. грим.

ж. орам-юм, авзун-бурнун чююрюв.

несов. орам-юм этмек, авзун-бурнун чююрмек.

несов. кого грим сюртмек.

несов. грим сюртюнмек, оьзюне грим этмек.

м. театр, гримёр (театрда артистлеге грим этеген адам).

м. грипп (сувукъ тийгенде тыныш ёлларда болагъан югъагъан аврув).

м. грифель, таш карандаш.

прил. грифель…, таш…; грифельная доска грифель доскасы, таш доска.

м. табут, къабур; ◊ идти за гробом оьлюню гёмме элтмек; до гроба оьлгюнче.

ж. къабур, мавзолей.

прил. къабур…; къабурда йимик; ◊ до гробовой доски оьлгюнчеге, оьлюп къабургъа гиргинчеге, оьмюрю-башы сав чакъы.

м. табутлар этеген уста, табутчу.

ж. 1. алатопан, телиянгур (кёк кёкюреп, яшмын яшнап явагъан елли янгур); 1. перен. уллу къоркъунч; советские пограничники — гроза для нарушителей границ совет дазучулар дазуну бузагъанлар учун уллу къоркъунч.

ж. салкъын; гроздь винограда юзюм салкъын.

несов. 1. (угрожать, делать угрожающий жест) къоркъув бермек, къоркъутмакъ; он грозит мне выговором ол магъа выговор булан къоркъув бере; 1. (заключать в себе угрозу; предстоять — о неприятном) къоркъунчу болмакъ; ему грозит выговор огъар айып берилмекни къоркъунчу бар.

прил. къоркъунч береген, къоркъунчлу, къатты.

прил.: грозовые тучи къара булутлар.

м. 1. кёк кёкюрев; раскаты грома кёк кёкюревню гюрюллевлери; 1. (сильный шум) гючлю аваз, гюрюллев; гром аплодисментов гючлю аплодисментлер.

ж. уллу, зорба; громады гор уллу тавлар.

ж. разг. уллу зат.

прил. бек уллу.

несов. кого-что дагъытмакъ, дарбадагъын этмек; енгмек, бузмакъ; громить врага душманны дагъытмакъ.

прил. 1. гючлю авазлы; 1. (известный) аты айтылгъан; 1. перен. (напыщенный) бош, тек къавгъасы кёп, уллудан; громкие слова уллудан айтылгъан сёзлер.

м. громкоговоритель (радиодан берилишни авазын гючлендиреген прибор).

прил. 1. кёк кёкюревню; кёкюрейген; громовые раскаты кёк кёкюревню оькюрювлери; 1. перен. (очень громкий) оькюреген; гючлю авазлы; громовой голос оькюреген тавуш.

нареч. (во всеуслышание) ачыкъдан-ачыкъ, яшырмай; громогласно заявить ачыкъдан-ачыкъ билдирмек.

несов. что тёбе-тёбе этмек, уьстю-уьстюне салмакъ.

несов. уьст-уьстюне салынмакъ, тёбе-тёбе болмакъ.

прил. уллу, кёп ер тутагъан.

м. громоотвод, яшмын къайтаргъыч (кёк урувдан сакъламакъ учун бийик биналаны ва къурулушланы уьстюне салынагъан темир таякъ).

несов. разг. такъырламакъ; кёкюремек (о громе).

м. шахм. гроссмейстер (шахмат оюнну усталарына берилеген уллу ат).

ж. мор. грот-мачта (елкенли гемелерде орталыкъда болагъан лап бийик мачта).

м. (пещера) анакъ.

несов. см. грохнуть (-ся).

сов. и однокр. что, разг. аваз этип тюшюрмек, ташламакъ, ларх деп авдарып йибермек.

сов. разг. ларх деп йыгъылмакъ, аваз этип йыгъылмакъ, авмакъ.

м. (шум) гючлю такъырлав.

несов. гючлю такъырламакъ.

м. 1. уст. (монета) ярым кепек; 1. чаще мн. гроши разг. (маленькая сумма денег) аз акъча, учуз багьа; купить за гроши кёп учуз алмакъ; ◊ нет ни гроша разг. бир кепек де, нохурат да ёкъ; гроша ломаного не стоит разг. бир затгъа да тиймей, кепекге де тиймей; ни в грош не ставить кепекге де багьаламамакъ.

несов. 1. (становиться грубым, жёстким) къатмакъ, назиклигин тас этмек, къабармакъ; 1. (становиться неделикатным) гьонкъалашмакъ, терслешмек, илиякълылыгъын тас этмек, ишгъыныз болмакъ.

несов. яман сёйлемек, зек сёйлемек, къолайсыз сёйлемек, аччы сёйлемек, хатирсиз сёйлемек, гьонкъа сёйлемек, илиякъсыз сёйлемек.

м. разг. аччы тилли, илиякъсыз, дорана.

ж. 1. къылыкъсызлыкъ, гьонкъалыкъ, терслик, илиякъсызлыкъ, ишгъынсызлыкъ; 1. (грубое слово, поведение) эдепсиз сёз; зек сёз, грубый сёз, эрши сёз (яда иш).

прил. тири юнлю; тири юнден этилген.

прил. 1. (простой, плохо обработанный) къатты, ишгъынсыз, тири; грубая одежда ишгъынсыз опуракъ; грубая материя тири къумач; 1. (неискусный) яман, осал; грубый обман яман алдатыв; грубая работа осал иш; 1. (неприятный на слух, на осязание) къулакъ йыртагъан; къатты; грубый голос къулакъ йыртагъан аваз; грубая кожа къатты тери; 1. (неучтивый, резкий) къылыкъсыз, гьонкъа, терс, илиякъсыз, ишгъынсыз; зек, грубый; грубый человек къылыкъсыз адам; 1. (недопустимый) уллу; грубая ошибка уллу хата; ◊ грубый подсчёт къарал булан этилген гьисап.

ж. тёбе; груда камней бир тёбе таш.

ж. тёш эт.

прил. кёкюрек…,тёш…; грудная клетка анат. кёкюрек клеткасы; ◊ грудной ребёнок эмчек ичеген яш; грудной голос терен тавуш.

ж. 1. анат. тёш, кёкюрек; широкая грудь генг тёш; 1. (женская) эмчек; кормить грудью эмчек бермек; отнять от груди эмчекден айырмакъ.

м. юк, авурлукъ, авур зат.

с. авурлукъ (балыкъ тутагъан къармакъны сувгъа батдырмакъ учун тагъылагъан авурлукъ).

м. гюржю, грузин.

ж. гюржю къатын, грузин къатын.

прил. гюржю…, грузин…;Грузия…; грузинский язык гюржю тил.

несов. 1. что (помещать куда-л.) юклемек, юк салмакъ; грузить арбузы в вагон вагонгъа харбуз юклемек; 1. кем-чем (наполнять грузом) юкден толтурмакъ.

несов. юкленмек.

прил. авур; базыкъ; жыйнакъсыз.

м. грузовик, грузовой машин, юк ташыйгъан машин.

прил.: грузовой транспорт юк ташыйгъан транспорт.

м. эк. юк оборот (ташылгъан юкню къадары); грузооборот железных дорог темир ёлланы юк ташыв обороту.

м. авурлукъ гётергич (машин, къурал).

ж. юк гётеривчюлюк (машин, геме, вагон ва ш. б. нечакъы юк гётерип болагъаны).

м. грузчик, гьаммал.

м. 1. (почва) топуракъ, ер; песчаный грунт къайырчакъ ер, хумлукъ ер; 1. (твёрдое дно, материк) грунт (сув тюпдеги къатты ер); 1. (первый слой краски) грунт, ерлик бояв (сурат этилежек затгъа башлап сюртюлген ерлик бояв); 1. полигр. грунт (гравюрада, суратда штрихленген ер, фон).

несов. что грунтламакъ (биринчи къат бояв яда сылав салмакъ).

ж. группа, гюп; табун.

несов. кого-что группалашдырмакъ, группалагъа айырмакъ, гюп-гюп этмек, тизмек.

несов. группалашмакъ, группалагъа айрылмакъ, гюп-гюп болмакъ, тизилмек.

ж. 1. (по гл. группировать) группалашдырыв, группалагъа айырыв, гюп-гюп этив, тизив; 1. (по гл. группироваться) группалашыв, группалагъа айрылыв, гюп-гюп болув, тизилив; 1. (группа) группа; северная группировка войск асгерлени темиркъазыкъ группасы.

ж. группачылыкъ.

несов. пашман болмакъ, къайгъырмакъ, мунгаймакъ, сагъышланмакъ, пашманлыкъгъа (къайгъыгъа, сагъышгъа, дертге) тюшмек.

безл. в знач. сказ.: мне грустно мен пашманман.

прил. пашман, къайгъылы, ойлу, мунглу, сагъышлы.

ж. пашманлыкъ, къайгъы, мунг, сагъыш, дерт.

ж. 1. (дерево) гьармут терек; 1. (плод) гьармут.

прил. гьармут…; грушевое дерево гьармут терек.

ж. мед. грыжа (ич къурсагъы ярылыв).

ж. разг. 1. (драка животных) ябушув; 1. перен (ссора, спор) эришив, тюртюшюв, чокъушув.

несов. 1. что гемирмек; собака грызёт кость ит сюек гемире; 1. что (разгрызать) хабып сындырмакъ, тишлери булан сындырмакъ; грызть орехи къозну тишлери булан сындырып ашамакъ; грызть семечки урлукъ (семичка) чертмек; 1. кого, перен. разг. (придираться) инжитмек.

несов. 1. (о животных) ябушмакъ; 1. перен. разг. (ссориться) даим давлашып, эришип турмакъ, чокъушмакъ.

м. зоол. гемиривчю, гемиреген.

ж. 1. (огородная, цветочная) хаси; 1. (ряд, цепь) жерге, тизим; гряда гор тавланы жергеси.

ж. гиччи хаси, хаси.

прил. 1. гележек, гёзленилеген, къаравуллангъан, къаршыда токътагъан; 1. в знач. сущ. с. грядущее гелеси иш, гележек; ◊ на сон грядущий юхуну алдында.

ж. балчыкъ булан дарман этеген больница.

несов. 1. что нас этмек, насламакъ, батдырмакъ, кир этмек, кирлемек; 1. кого-что, перен. (порочить) айыплы этмек, биябур этмек.

несов. нас болмакъ, насланмакъ, батылмакъ, кирленмек, кир болмакъ.

прил. 1. нас, балчыкълы, кир; 1. перен. (гнусный) мурдар, нас, пис; грязное дело пис иш; грязные мысли нас ойлар.

ж. 1. (слякоть) балчыкъ, лай, хав, батмакълыкъ; 1. (нечистота) нас, кир, чёп; одежда покрыта грязью опуракъ балчыкъгъа батгъан, уьстю кир болгъан (батгъан); 1. перен. (гнусные поступки и т. п.) мурдарлыкъ, наслыкъ; ◊ смешать с грязью, втоптать в грязь яла япмакъ, бугьтан этмек, атын кирлемек, негьакъ айыпламакъ.

сов. 1. (загрохотать) хапарсыздан гючлю аваз этмек, къопмакъ; бирден оькюрмек; грянул гром кёк кёкюреп йиберди; 1. перен. (неожиданно начаться) болуп гетмек, урунуп гелмек; грянула война дав башланып гетди, дав болуп гетди.

ж. татли хыял.

ж. геогр. къолтукъ (СССР-ни темиркъазыгъындагъы денгизлерде); Онежская губа Онега къолтугъу.

ж. эрин; ◊ у него молоко на губах не обсохло прост. авзундан сариси таймагъан; у него губа не дура прост. о оьзюне яхшыны сайлама бажара.

м. губернатор (1. ист. пача Россияда губернияны гьакими; 1. Америкада штатны гьакими; 1. колонияны гьакими).

ж. ист. губерния (пача Россияда ва районлашывдан алдын СССР-де аслу административ-территория бёлюмю).

прил. зараллы, бузагъан, зиян гелтиреген, пелекет салагъан.

несов. 1. что (уничтожать, портить) дагъытмакъ, бузмакъ, харап этмек, пуч этмек, зая этмек; 1. кого-что (приводить к гибели) гьалек этмек, пуч этмек, къырмакъ, оьлтюрмек.

ж. (для мытья) булут.

прил. эрин…; губная помада эринлеге сюртеген помада; губные согласные лингв. эрин тутукълар авазлар.

с. оькюрюв.

несов. 1. (издавать гудящие звуки) оькюрмек, къычырмакъ, гюрюллемек, зувулламакъ; в ушах гудит къулакъларын зувуллай; 1. (о гудке) сызгъырмакъ, оькюрмек, къычырмакъ.

м. в разн. знач. гудок.

м. тех. гудрон (нефтни къалды-къулдусундан этилеген ягъарлыкъ учун, изоляция учун ва ёл къурулушларда пайдаландырылагъан къара зат).

м. (часть упряжи) хамут бавлар (арышлагъа бегетиле).

прил.: гужевой транспорт егим транспорт.

нареч. атлар булан, ат егип.

м. гюрюллев, къавгъа, оькюрюв аваз.

прил. гюрюллеп, янгырып турагъан, йыракъгъа эшитилеген.

с. 1. (прогулка) къыдырыв, гезев, юрюв (рагьатланмакъ, гьава тийдирмек учун); 1. (массовое празднество) шатлыкъ этив; народное гулянье халкъ жыйылып шатлыкъ этив.

несов. 1. (совершать прогулку) къыдырмакъ, геземек, гьава тийдирмек; 1. разг. (быть свободным от работы) ишсиз юрюмек; 1. разг. (кутить) заманын ичкиде, кепде оьтгермек.

м. гуманизм (1. инсанны ва ону пикрусун феодализмни ва католицизмни бугъавларындан къутултмакъ учун Возрождение девюрюнде болгъан идея агъымы; 1. уст. инсанлы сюегенлик).

м. гуманист (гуманизмни якъчысы).

ж. инсанлыкъ, инсанны сюегенлик.

прил. илиякълы, инсанны сюеген, инсанлыгъы бар.

с. индыр, ток.

ж. миф. гьюри къыз (динге гёре).

м. (стадо скота) сирив.

м. къойчу, туварчы.

нареч. разг. барын да бирче, кюрчюмю булан.

ж. разг. сёзю, къавгъасы булан бир гюп адамлар.

м. эркек къаз.

ж. 1. зоол. гюмелек хурт; 1. тех. шынжыр (дёгерчикге салынагъан ялпакъ шынжыр).

прил. шынжырлы; гусеничный трактор шынжырлы трактор.

прил. къазны, къаз…; гусиный пух къазны къуву.

несов. в разн. знач. къалынлашмакъ, тыгъыслашмакъ, къалын болмакъ, тыгъыс болмакъ.

прил. в разн. знач. къалын, тыгъыс; густые волосы тыгъыс чачлар; густой дым къалын тютюн.

ж. в разн. знач. къалынлыкъ, тыгъыслыкъ.

ж. тиши къаз.

м. къаз.

нареч. разг. бир-бирини артындан тизилип, арт-артындан тизилип, сыйыр къуйрукъ болуп.

м. гуталин (аякъ гийимлер учун мазь).

ж. 1. (осадок чего-л.) къылав, къалыны (тонгуп тюбюне тюшген); 1. (чаща) къалынлыкъ.

ж, -и, -ей гавань (денгиз ягъада гемелер токътамакъ учун онгарылгъан ер)

несов., I, -а́ю 1. пал салмакъ, пал бакъмакъ 2. о чем; разг. ёрав этмек, ёрамакъ. Гада́ние (/ний/) ср

прил. кр. -док, -дка́, -о, сравн. ст. гаже, прост. ф. превосх. ст. нет нас, мурдар, бузукъ, эсгик, г. челове́к нас адам; га́дкая пого́да бузукъ чакъ

ж, -и, -ей 1. разг. нас зат, жиргенчик зат 2. обычно мн. осал затлар, бузукъ затлар, яман затлар; говори́ть г. яман затлар айтмакъ

ж, -и, -∅ сариек йылан, агъулу йылан

м, -ы, -ов газ. Га́з/ов/ый прил.

ж, -ы, -∅ газет. Газе́т/н/ый прил.

сов. и несов., I, -рую; что газ тартмакъ. Газифика́ция (/аций/) ж

ж, -и, га́ек, га́йкам бурав, гайка. Га́еч/н/ый прил.

ж, -и, -ре́й 1. галерей (догъа, пурха) 2. перен.; чего галерей (суратлар тизилеген музей, сурта галерей)

ж, -и, -лок, -лкам жагъа. Галч/о́нок м, род. -нка, мн. -ча́та, -∅

ж, -и, -чек, -чкам белги; поста́вить га́лочку белги этмек

ж чакъа таш, чагъыл таш

м, род. -а́, мн. -и́, -е́й гараж (машинлер сакланагъан ер)

сов. и несов., I, -рую 1. что гарантия бермек, юк болмакъ 2. кого-что от чего; книжн. якъламакъ, таъмин этмек

ж -тии, -тий гарантия, таъмин этив. Гаранти́й/н/ый прил.

м, -ы, -ов гардероб (1. опуракъ илеген шкаф 2. опуракъ сакъланагъан бёлме яда уьй 3. биревню яда бир агьлюню бары да опуракълары)

м, -и, -ов гардеробчу (опуракъ сакъланагъан бёлмеде ишлейген адам). Гардеро́б/щиц/а ж, -ы, -∅

ж, -и, -∅ и гармо́шка ж, -и, -шек, -шкам; разг. аргъан, терс къомуз

несов., I, -рую; с чем гелишмек, къыйышмакъ

м, -ы, -ов аргъанчы, къомузчу

прил., кр. -чен, -чна. -о 1. гелишеген, гелишли, къыйышагъан тавушлар 2. гармониялы, гелишеген; гармони́чные кра́ски гелишеген боявлар. Гармони́чн/о нареч.

ж 1. гелишивлюк, къыйышывлукъ 2. гармония (музыка теорияны бир бёлюгю, композицияда тавушланы тюз къурулушу). Гармон/и́ческ/ий прил

ж, -нии, -ний; разг. и гармо́нь ж, -и, -ей; разг. аргъан, къомуз

ж гююк; за́пах га́ри гююк ийис

несов., II, гашу́, га́сишь, пов. -и́; что 1. сёндюрмек 2. перен. тайдырмакъ, ёкъ этмек, тёлемек (борчну) аста этмек, токъташмакъ; г. ско́рость барышын аста этмек

сов., I, 1 и 2 л. не употр., -снет, прош. гас и га́снул, га́сла сёнмек

м, -ы, -ов 1. гастролёр (1. гастрольгъа гелген артист 2. перен.; разг. бир ишден бир ишге даим гёчюп турагъан, немкъорой адам)

-ей, ед. гастро́ль ж гастроль (башгъа ерден гелген артистлени оюну, концерт гёрсетивю). Гастро́ль/н/ый прил.

несов., I, -рую 1. гастроль бермек, гастрольгъа гелмек 2. перен.; разг. неодобр. бир ишден бир ишге гёчюп юрюмек

м, род. -ейца, мн. -ы, -ев гвардиячы (гвардияда къулукъ этеген асгер адам)

ж гвардия (сайлангъан, абурлу асгер). Гварде́й/ск/ий прил.

ж, -и, -∅ къаранпил чечек, мыхыт

м, -и, -е́й мых, чюй. Гво́зд/ик м, -и, -ов

нареч. 1. не ерде, къайда 2. -гъан (-ген) ерде, палан ерде, бир ерде. Где́/-либо, где́/-нибудь нареч.

нареч. къайда буса да бир ерде, белгисиз бир ерде

м, -ы, -ов генерал. Генера́ль/ск/ий прил.

прил. баш, кюрчю, аслу; г. план кюрчю план ◊ Генера́льная репети́ция ахырынчы репетиция

ж, -и, -∅ генералны къатыны

прил., кр. -лен, -льна, -о 1. гениальный, яратывчулукъ гьюнери бар, артыкъ пагьмулу. Гениа́льн/ость ж

м, -нии, -ниев 1. мн. нет оьр яратывчу гьюнер, артыкъ даражада пагьмулулукъ 2. бек уллу пагьмулу адам

м, род. -а́, мн. -ы́, -о́в герб (пачалыкъны, шагьарны яда бир тухумну хас белгиси). Ге́рб/ов/ый прил.

м игитлик, батырлыкъ, къоччакълыкъ

м, -ро́и, -ев 1. игит, батыр, къоччакъ 2. игит г. пье́сы пьесаны игити. Геро/и́н/я ж, -и, -и́нь. Геро/и́ческ/ий и геро́й/ск/ий прил (к 1 знач.)

ж оьлюм

прил., кр. -лен, -льна́, -о гьалек болув, бек къоркъунчлу

прил кр. -бок, -бка́, -о сравн. ст. ги́бче, прост. ф. превосх. ст. нет иелеген. Ги́бк/о нареч.

м, -ы, -ов 1. гигант (бек уллу, зорба адам) 2. бек уллу, зор; заво́д-г. зор кархана

прил. 1. кёп уллу 2. бир де болмагъандай оьлчевдеги

м, -ы, -ов гимн (макътав йыр)

м, -ы, -ов гимназист (гимназияны охувчусу). Гимнази́ст/к/а ж, -и, -ток, -ткам

ж, -и, -зий гимназия (орта школаны бир тюрлюсю). Гимназ/и́ческ/ий прил.

м, -ы, -ов гимнаст (гимнастиканы устасы). Гимна́ст/к/а ж, -и, -ток, -ткам

ж, -и, -рок, -ркам гимнастёрка (тюз ягъасы булангъы асгерде гиеген форма гёлек)

ж гимнастика. Гимнаст/и́ческ/ий прил.

ж, -ы, -∅ гипотеза (практика ёлда исбат этилмейген, оьзюсюз чечилмеге бажарылмайгъан бир хыйлы гьалланы чечеген илму ёрав)

м гипс (1. бир тюрлю акъ яда сари тюслю киреч минерал 2. сынгъан санны гипс булан такъталав). Ги́пс/ов/ый прил.

ж, -и, -∅ 1. гиревке 2. спорт ташы, спорт пудлугъу

ж, -ы, -∅ гитара

м, -ы, -ов гитарист, гитара согъагъан адам. Гитари́ст/к/а ж, -и, -ток, -ткам

ж, -ы, -∅ 1. устар, баш 2. чего башчы, ёлбашчы, уллусу ◊ Во главе́ чего́ башында, башчылыкъда

ж, -ы, -∅ бёлюк, баш

м, род. -я́, мн. -и́, -е́й башчы, ёлбашчы

прил., кач., кр. нет 1. аслу, баш бек агьамиятлы, инг де гереклиси 2. в знач. ввод. сл. гла́вное; гла́вное, возвраща́йтесь скоре́е инг де агьамиятлысы, тез-тез къайтыгъыз

несов., 2, -жу, -дишь, пов. -дь 1. что итив урмакъ, итивлемек, тегишлемек 2. кого-что сыйпамакъ; г. по голо́вке башын сыйпамакъ. Гла́женье (/ий/) ср. Гла́ж/ен/ый прил.