ОЮНЛАР
Гьарс, гьарс, гьарсинчек, Гьарун деген гюл-чечек, Гюл-чечегин алайыкъ, Оьзюн шулай ярдан салайыкъ!
⁂
Кёп яшлар жыйылып, ойнайлар, бирисн айтып къычыра, къалгъанлары барысы да бирге жавап бере:
— Уланларым! — Гьав, гьав! — Нече барсыз? — Онав! — Онгьа бирев? — Тогъанакъ. Тут дегенин? — Тутаргъа! Ют дегенин? — Ютаргъа! Тутугъуз (бир яшны атын айта)!
Шо яш къача, ону артындан барысы да чабалар ва туталар.
⁂
— Мишики, мишики, мишики, мав, — Гьав, гьав! — Бавда хыяр кишимав, — Гьав, гьав! — Алмачыгъым✻ алдылар, — Гьав, гьав! — Алып, итге бердилер, — Гьав, гьав! — Ит дегенинг къырылсын! — Гьав, гьав! — Къарангы уьюнг сырылсын! — Гьав, гьав! — Эркеч къазанда къайнар, — Гьав, гьав! — Умар тёбеде ойнар. — Гьав, гьав! — Къаргъаны къанатлары, — Гьав, гьав! — Савусгъанны бутлары… — Гьав, гьав! — Бир де къалмай, къырылсын — Гьав, гьав! — Бу авулну итлери! — Гьав, гьав!
⁂
Бав бар экен, бав бар экен, Бавну ичинде кав бар экен, Кавну ичинде оьрдек бар экен, Оьрдекни ичинде йымырткъа бар экен, Йымырткъаны ичинде жижек бар экен, Жр-р-р-р.
⁂
Бали, бали, Пастан чали, Диван хали, Дим-дум вали, Айланып тюш ортасына Дан дурус. Алтух, малтух, Давус, хавус, Гьинкил, нурус Адилгерей, гёзюнг къыс.
⁂
— Кёкде не бар? — Кёп юлдуз. — Ерде не бар? — Ер хундуз. — Алдым сени! — Сал мени! — Ярдан салайым сени!
⁂
Бирем, бирем, Экем, экем, Къыркъыллавуч, Къыркъма чабакъ. Чабакъ дедим, Чапгъан къалакъ. Къалакъ дедим, Къашгъа дуван. Дуван дедим, Дувлу малик. Малик дедим, Малик агъач. Агъач дедим, Алтын къулукъ. Къутукъ дедим, Хурма таякъ, Таякъ дедим, Талгъыр оьгюз. Оьгюз дедим, Оьлмен къайыш. Къайыш дедим, Къара йылан. Йылан дедим, Йышлкъычыкъ. Адилгерей, Къазакъ чыкъ! Гьапюл, гьюпюл, Чыкъсын бу тил!
⁂
Маздек бойдагъы яшланы оюнларындан
Бир десем — бирмек, Эки десем — экимек, Уьч десем — уьчмек, Дёрт десем — дёртмек, Беш десем — бешмек, Алты десем — алтымакъ, Етти десем — еттимек, Сегиз десем — сегизмек, Тогъуз десем — тогъузмакъ, Он десем — оймакъ, Бир сукара къаймакъ, (Пелен) тухум — маймакъ.
⁂
Бир дедим — бирмек, Дарай гёлек гиймек; Эки дедим — экмек, Эки оьгюз екмек; Уьч дедим — уьчмек, Уьч де ишни кютмек; Дёрт дедим — дёртмек, Кюрге будай тёкмек; Беш дедим — бешмек, Чалгъа чубукъ эшмек; Алты дедим — алмакъ, Балыкъ тутма бармакъ; Етти дедим — енгмек, Муратлагъа етмек; Сегиз дедим — сенмек, Бавгъа дарман сепмек; Тогъуз дедим — токъмакъ, Сёзюне ес болмакъ; Он дедим — оймакъ, (Пелен) тухум — маймакъ.
⁂
Ва алты тав, алты тав, Алты агъанг тюгюлмю? Арасында Асхар тав Чинк уллусу тюгюлмю? Балдан толгъан сурайыл Бир ижашынг тюгюлмю? Сув ичинде гюлле гёз Яшыл бакъа тюгюлмю?
⁂
Битики-битики билянгъа, Ханны къызы йылангъа. Хан Каъабагъа баргъанда, Къолуна къына салгъанда, Къолундагъы къынасын Гьажи тавгъа якъгъанда… Ва Гьажи тав, Гьажи тав, Бийик болсун бизин тав! Бизин тавну бийиги, Ичиндеги гийиги!
⁂
Битики-битики билянгъа, Ханны къызы йылангъа. Шардамина, гьардамина, Апачин, лачин, Дандиревюч, дандирек.
⁂
Битики-битики,биллаларики, Лакълагъарики, Чубалагъарики, Чубулдурукъ, дандирек.
⁂
Битики-битики, биландирики, Талки питан сакътиян, Умма халах, лахла халах, Чубулдурукъ, дандирек, Гьапбил, гьупбил✻ Чыкъсын шу тил!
⁂
Маздек бойдагъылары
Адиги-бидиги Билялгьа, Гезив гелди улангъа. Яшлар гетди якъ-якъгъа, Улан тюшдю чапчакъгъа. Ати-мути, пирпилляти, Туз-муз — киназ.
⁂
Атики-битики билан далики Далики билан сакътиян. Умлахала, лахлахала, Чубукъ терек, дандерек.
⁂
Ачиги, бичиги бичен чалгъы, Чалгъы бичен сакътиян. Умлахла, лахлахала, Чубулдурукъ. дандерек.
⁂
Атики, битики битан талли, Талли бусанг, бакъгъана, Гюргюшайы такъгъана, Жолкъуй-болкъуй, Даран гюреш — дан гюреш.
⁂
Акъ терек, гёк терек
Къызлар ва уланлар экиге бёлюне. Гьар бёлюкдегилер бир-бирине багъып эретуралар, бир-бирини къолларын туталар. Бир бёлюкдеги яш айта: — Акъ терек, гёк терек! Бизден сизге ким герек?
Бириси бёлюкдеги яш айта: — Акъ терек, гёк терек! Сизден бизге Жаминат герек!
Аты айтылгъан яш чабып, бириси бёлюкдеги яшланы къолларыны арасындан чыкъма герек, къолларын ачып. Эгер чыгъып болмаса, олагъа къошула, болса — оьзюню бёлюгюне геле. Бир бёлюкдеги яшлар битип, бир къалса, бириси бёлюкге артын ерли юрюй туруп, ондан бир яш ала. Яшлар буса оьзлеге тиймесин деп арпъа тая.
Сонг оюнну янгыдан башлай. ⁂ Эки якъгъа бёлюнюп, къабакъ алдагьы хасилеге минип, табун-табун болуп, булай айтып ойнайлар: — Мени хасиме ким минер? — Атлы-яяв мен минер! Минмесе, мишик оьлер, Къазангъа тюшюп оьлер, — Уллу халилер яйгъанман! — Яйгъан сама тюгюлсен! — Гиччи халилер яйгъанман! — Яйгъан сама тюгюлсен! — Уллу къазанлар асгъанман! — Асгъан сама тюгюлсен! — Гиччи къазанлар асгъанман! — Асгъан сама тюгюлсен! — Уллу хамурлар басгъанман! — Басгъан сама тюгюлсен! — Уллу сажынлар салгъанман! — Салгъан сама тюгюлсен! — Гиччи сажынлар салгъанман! — Салгъан сама тюгюлсен!, — Уллу къалиплер салгъанман! — Салгъан сама тюгюлсен! — Гиччи къалиплер салгъанман! — Салгъан сама тюгюлсен! — Уллу къонакълар сыйлайман! — Сыйласанг, сый аларсан, Сыйламасанг къонакъны, Атынг сыйдан саларсан!
Барысы да бирче: — Элге этек яярбыз, Дос—ювукълар боларбыз! Бирче оюн ойнасакъ, Онгуп—озуп къаларбаз!
⁂
Бир ян, эки ян, Уьч ян, алты ян, Сакътиян.
⁂
Бишев, бишев, биш-биш, Ашайгъаны — кишмиш, Гиегени — ал дарай, Сен къаралгъыр топанай!
⁂
Бишев, бишев, биш, бишев, Терезебашдан тюш, бишев, Сен торлагъа атылма, Балкюмесге батылма, Сибирткини сюйремей, Олтуруп тур иннемей
⁂
Бишев, бишев, бишесен, Тюнгюлюкден тюшесен, Чий къаймакъны урасан, Мыйыкъларынг бурасан!
⁂
Ашыкъ ойнадым чикге, Чикге де тюгюл — бёкге. Онг билегингден тутуп, Алып гетейим кёкге, Кёклерде не этейим? Булутдан уьй этейим, Нюр къызланы дос тутуп, Олардан аш алайым, Душманларымны гёзлеп, Оьрден бир таш салайым.
⁂
Бара-бара, такъа тапдым, Такъаны ичинде таракъ тапдым; Таракъны да Энемге бердим, Энем магъа къамучу берди; Къамучуну да терекге урдум, Япыракъны сыйыргъа бердим, Ичдим, тойдум, Къалгъанын да бишевлеге къойдум.
⁂
Алырман, алырман!
Яшлар эки тенг бёлюкге бёлюнюп, тизилелер.
Бёлюклени арасы 9-10 метр. Тизилгенлер къолларын бек тутуп токътайлар. Биринчи бёлюкден бириси чыгъып:
— Алырман, алырман! — деп къычыра. Экинчи бёлюкден бир яш: — Алдырдым, — деп жавап бере.
Биринчи бёлюкден сорай; — Атгъа бичен?
Экинчи бёлюкден: — Салдырдым!
Биринчи бёлюкден: — Атны есси?
Экинчи бёлюкден: — Ким герек?
Биринчи бёлюкден: — Тап-тап-тап, (Бир яшны атын айтып) (Пеленче) деген нарт герек!
Оьзлени бёлюгюнден шо айтылгъан яш чыгъып, биринчи бёлюкню уьзме къарай (яшланы къолларын бир-биринден айырма къарай). Уьзюп болса, къоллары бир-биринден айырылгъан эки де яшны оьзлени бёлюгюне алып геле. Эгер уьзюп болмаса, оьзю биринчи бёлюкге къошула.
Оюнну ахырына таба къайсы якъ (бёлюк) кёп болса, шо якъ оза, ута.
#МЫСГЪЫЛЛАВЛАР Агъав, Агъав арыгъы, Агъавну гёнчарыгъы, Чарыгъыны учу ёкъ, Ябушмагъа гючю ёкъ!
⁂
Аба, Аба, Авзу хаба! Тюнгюлюкден тюшген Аба, Кёрюклерде бишген Аба, Хабасында ханц этген, Ону да ичип, ярты этген.
⁂
Абдуррагьман — дырагьман, Эртен туруп, от якъгъан, Аягъындан ит хапгъан, Мамайындан бит хапгъан!
⁂
Али, Али, Анка, Алини буту чанка. Сюйремеден сув акъгъан, Къалайына тамызгъан. Ону ашама гиши ёкъ, Бу Алини тиши ёкъ.
⁂
Дёгерей, дёгерей, таш геле, Амайлагъа аш геле, Амайны да тиши ёкъ, Аны ашама гиши ёкъ!
⁂
Тиши тюшген яшны мысгъыллав: Тишнек, тишнек, Тиш аранга — тегенек!
⁂
Садиритдин — саптакъ, Чачларына йип такъ, Улан берип, къыз алгъан, Ондан да къуру къалгъан.
⁂
Батыр, батыр Ёлда ятыр, Ёлукъгъанда Тюбек атыр!
⁂
Гёк гёз, Гоган таш, Арба баш, Яман яш!..
⁂
Къара Метей, Къакъ къуйрукъ, Муна сагъа юмурукъ!
⁂
Оьзюнде арив аш, емиш бар буса, шоланы берме сюймейген яшны гёзюн къыздырмакь учун шулай айта болгьан:
Най-най, гёзюнг къайнай! Най-най, гёзюнг къайнай!
⁂
Яшлар къоркъач болуп оьсмесин деп, шулай айта болгъан:
Къоркъач, къоркъач, Къойну погъун алып къач!
⁂
Къыдырым саякъ, Къыркъаякъ!