OYUNLAR
Hars, hars, harsinçek, Harun degen gül-çeçek, Gül-çeçegin alayıq, Özün şulay yardan salayıq!
⁂
Köp yaşlar cıyılıp, oynaylar, birisn aytıp qıçıra, qalğanları barısı da birge cawap bere:
— Ulanlarım! — Haw, haw! — Neçe barsız? — Onaw! — Onha birew? — Toğanaq. Tut degenin? — Tutarğa! Yut degenin? — Yutarğa! Tutuğuz (bir yaşnı atın ayta)!
Şo yaş qaça, onu artından barısı da çabalar wa tutalar.
⁂
— Mişiki, mişiki, mişiki, maw, — Haw, haw! — Bawda xıyar kişimaw, — Haw, haw! — Almaçığım✻ aldılar, — Haw, haw! — Alıp, itge berdiler, — Haw, haw! — İt degeniñ qırılsın! — Haw, haw! — Qarañı üyüñ sırılsın! — Haw, haw! — Erkeç qazanda qaynar, — Haw, haw! — Umar töbede oynar. — Haw, haw! — Qarğanı qanatları, — Haw, haw! — Sawusğannı butları… — Haw, haw! — Bir de qalmay, qırılsın — Haw, haw! — Bu awulnu itleri! — Haw, haw!
⁂
Baw bar eken, baw bar eken, Bawnu içinde kaw bar eken, Kawnu içinde ördek bar eken, Ördekni içinde yımırtqa bar eken, Yımırtqanı içinde cijek bar eken, Cr-r-r-r.
⁂
Bali, bali, Pastan çali, Diwan xali, Dim-dum wali, Aylanıp tüş ortasına Dan durus. Altux, maltux, Dawus, xawus, Hinkil, nurus Adilgerey, gözüñ qıs.
⁂
— Kökde ne bar? — Köp yulduz. — Yerde ne bar? — Yer xunduz. — Aldım seni! — Sal meni! — Yardan salayım seni!
⁂
Birem, birem, Ekem, ekem, Qırqıllawuç, Qırqma çabaq. Çabaq dedim, Çapğan qalaq. Qalaq dedim, Qaşğa duwan. Duwan dedim, Duwlu malik. Malik dedim, Malik ağaç. Ağaç dedim, Altın quluq. Qutuq dedim, Xurma tayaq, Tayaq dedim, Talğır ögüz. Ögüz dedim, Ölmen qayış. Qayış dedim, Qara yılan. Yılan dedim, Yışlqıçıq. Adilgerey, Qazaq çıq! Hapül, hüpül, Çıqsın bu til!
⁂
Mazdek boydağı yaşlanı oyunlarından
Bir desem — birmek, Eki desem — ekimek, Üç desem — üçmek, Dört desem — dörtmek, Beş desem — beşmek, Altı desem — altımaq, Yetti desem — yettimek, Segiz desem — segizmek, Toğuz desem — toğuzmaq, On desem — oymaq, Bir sukara qaymaq, (Pelen) tuxum — maymaq.
⁂
Bir dedim — birmek, Daray gölek giymek; Eki dedim — ekmek, Eki ögüz yekmek; Üç dedim — üçmek, Üç de işni kütmek; Dört dedim — dörtmek, Kürge buday tökmek; Beş dedim — beşmek, Çalğa çubuq eşmek; Altı dedim — almaq, Balıq tutma barmaq; Yetti dedim — yeñmek, Muratlağa yetmek; Segiz dedim — senmek, Bawğa darman sepmek; Toğuz dedim — toqmaq, Sözüne yes bolmaq; On dedim — oymaq, (Pelen) tuxum — maymaq.
⁂
Wa altı taw, altı taw, Altı ağañ tügülmü? Arasında Asxar taw Çink ullusu tügülmü? Baldan tolğan surayıl Bir ijaşıñ tügülmü? Suw içinde gülle göz Yaşıl baqa tügülmü?
⁂
Bitiki-bitiki bilänğa, Xannı qızı yılanğa. Xan Kaʼabağa barğanda, Qoluna qına salğanda, Qolundağı qınasın Haci tawğa yaqğanda… Wa Haci taw, Haci taw, Biyik bolsun bizin taw! Bizin tawnu biyigi, İçindegi giyigi!
⁂
Bitiki-bitiki bilänğa, Xannı qızı yılanğa. Şardamina, hardamina, Apaçin, laçin, Dandirewüç, dandirek.
⁂
Bitiki-bitiki,billalariki, Laqlağariki, Çubalağariki, Çubulduruq, dandirek.
⁂
Bitiki-bitiki, bilandiriki, Talki pitan saqtiyan, Umma xaläx, laxla xaläx, Çubulduruq, dandirek, Hapbil, hupbil✻ Çıqsın şu til!
⁂
Mazdek boydağıları
Adigi-bidigi Bilälha, Geziw geldi ulanğa. Yaşlar getdi yaq-yaqğa, Ulan tüşdü çapçaqğa. Ati-muti, pirpilläti, Tuz-muz — kinaz.
⁂
Atiki-bitiki bilan daliki Daliki bilan saqtiyan. Umlaxala, laxlaxala, Çubuq terek, danderek.
⁂
Açigi, biçigi biçen çalğı, Çalğı biçen saqtiyan. Umlaxla, laxlaxala, Çubulduruq. danderek.
⁂
Atiki, bitiki bitan talli, Talli busañ, baqğana, Gürgüşayı taqğana, Colquy-bolquy, Daran güreş — dan güreş.
⁂
Aq terek, gök terek
Qızlar wa ulanlar ekige bölüne. Har bölükdegiler bir-birine bağıp ereturalar, bir-birini qolların tutalar. Bir bölükdegi yaş ayta: — Aq terek, gök terek! Bizden sizge kim gerek?
Birisi bölükdegi yaş ayta: — Aq terek, gök terek! Sizden bizge Caminat gerek!
Atı aytılğan yaş çabıp, birisi bölükdegi yaşlanı qollarını arasından çıqma gerek, qolların açıp. Eger çığıp bolmasa, olağa qoşula, bolsa — özünü bölügüne gele. Bir bölükdegi yaşlar bitip, bir qalsa, birisi bölükge artın yerli yürüy turup, ondan bir yaş ala. Yaşlar busa özlege tiymesin dep arpʼa taya.
Soñ oyunnu yañıdan başlay. ⁂ Eki yaqğa bölünüp, qabaq aldahı xasilege minip, tabun-tabun bolup, bulay aytıp oynaylar: — Meni xasime kim miner? — Atlı-yayaw men miner! Minmese, mişik öler, Qazanğa tüşüp öler, — Ullu xaliler yayğanman! — Yayğan sama tügülsen! — Giççi xaliler yayğanman! — Yayğan sama tügülsen! — Ullu qazanlar asğanman! — Asğan sama tügülsen! — Giççi qazanlar asğanman! — Asğan sama tügülsen! — Ullu xamurlar basğanman! — Basğan sama tügülsen! — Ullu sajınlar salğanman! — Salğan sama tügülsen! — Giççi sajınlar salğanman! — Salğan sama tügülsen!, — Ullu qalipler salğanman! — Salğan sama tügülsen! — Giççi qalipler salğanman! — Salğan sama tügülsen! — Ullu qonaqlar sıylayman! — Sıylasañ, sıy alarsan, Sıylamasañ qonaqnı, Atıñ sıydan salarsan!
Barısı da birçe: — Elge etek yayarbız, Dos—yuwuqlar bolarbız! Birçe oyun oynasaq, Oñup—ozup qalarbaz!
⁂
Bir yan, eki yan, Üç yan, altı yan, Saqtiyan.
⁂
Bişew, bişew, biş-biş, Aşayğanı — kişmiş, Giyegeni — al daray, Sen qaralğır topanay!
⁂
Bişew, bişew, biş, bişew, Terezebaşdan tüş, bişew, Sen torlağa atılma, Balkümesge batılma, Sibirtkini süyremey, Olturup tur innemey
⁂
Bişew, bişew, bişesen, Tüñülükden tüşesen, Çiy qaymaqnı urasan, Mıyıqlarıñ burasan!
⁂
Aşıq oynadım çikge, Çikge de tügül — bökge. Oñ bilegiñden tutup, Alıp geteyim kökge, Köklerde ne eteyim? Bulutdan üy eteyim, Nür qızlanı dos tutup, Olardan aş alayım, Duşmanlarımnı gözlep, Örden bir taş salayım.
⁂
Bara-bara, taqa tapdım, Taqanı içinde taraq tapdım; Taraqnı da Enemge berdim, Enem mağa qamuçu berdi; Qamuçunu da terekge urdum, Yapıraqnı sıyırğa berdim, İçdim, toydum, Qalğanın da bişewlege qoydum.
⁂
Alırman, alırman!
Yaşlar eki teñ bölükge bölünüp, tizileler.
Bölükleni arası 9-10 metr. Tizilgenler qolların bek tutup toqtaylar. Birinçi bölükden birisi çığıp:
— Alırman, alırman! — dep qıçıra. Ekinçi bölükden bir yaş: — Aldırdım, — dep cawap bere.
Birinçi bölükden soray; — Atğa biçen?
Ekinçi bölükden: — Saldırdım!
Birinçi bölükden: — Atnı yessi?
Ekinçi bölükden: — Kim gerek?
Birinçi bölükden: — Tap-tap-tap, (Bir yaşnı atın aytıp) (Pelençe) degen nart gerek!
Özleni bölügünden şo aytılğan yaş çığıp, birinçi bölüknü üzme qaray (yaşlanı qolların bir-birinden ayırma qaray). Üzüp bolsa, qolları bir-birinden ayırılğan eki de yaşnı özleni bölügüne alıp gele. Eger üzüp bolmasa, özü birinçi bölükge qoşula.
Oyunnu axırına taba qaysı yaq (bölük) köp bolsa, şo yaq oza, uta.
#MISĞILLAWLAR Ağaw, Ağaw arığı, Ağawnu gönçarığı, Çarığını uçu yoq, Yabuşmağa güçü yoq!
⁂
Aba, Aba, Awzu xaba! Tüñülükden tüşgen Aba, Körüklerde bişgen Aba, Xabasında xants etgen, Onu da içip, yartı etgen.
⁂
Abdurrahman — dırahman, Erten turup, ot yaqğan, Ayağından it xapğan, Mamayından bit xapğan!
⁂
Ali, Ali, Anka, Alini butu çanka. Süyremeden suw aqğan, Qalayına tamızğan. Onu aşama gişi yoq, Bu Alini tişi yoq.
⁂
Dögerey, dögerey, taş gele, Amaylağa aş gele, Amaynı da tişi yoq, Anı aşama gişi yoq!
⁂
Tişi tüşgen yaşnı mısğıllaw: Tişnek, tişnek, Tiş araña — tegenek!
⁂
Sadiritdin — saptaq, Çaçlarına yip taq, Ulan berip, qız alğan, Ondan da quru qalğan.
⁂
Batır, batır Yolda yatır, Yoluqğanda Tübek atır!
⁂
Gök göz, Gogan taş, Arba baş, Yaman yaş!..
⁂
Qara Metey, Qaq quyruq, Muna sağa yumuruq!
⁂
Özünde ariw aş, yemiş bar busa, şolanı berme süymeygen yaşnı gözün qızdırmak uçun şulay ayta bolhan:
Nay-nay, gözüñ qaynay! Nay-nay, gözüñ qaynay!
⁂
Yaşlar qorqaç bolup ösmesin dep, şulay ayta bolğan:
Qorqaç, qorqaç, Qoynu poğun alıp qaç!
⁂
Qıdırım sayaq, Qırqayaq!