Bilsegiz
Bilemisiz, yaşlar, siz? Bir yimik neçe söz bar Beregen türlü maʼna. Bir ekisin aytayıq Sizge kömek bolsun dep, Söyleygende söz tapma:
1. Ağa
– Anam tapğan ağayım, Mağa bolasan ağa. – Geçe, ya gün toqtamay Özenler eniş ağa.
2. Ay
– Bilesendir özüñ de, Yıl boyu – on eki ay. – Geçeler tunuq yana Kökde qalqğan «yarıq» ay.
3. Al
– Bayram günge qağılğan Bayrağıbız – qızıl al✻: – Tükenge bara busañ Mağa da bir ekmek al. – Giygensen, xari, etip Şarbalıñnı artın al.✻:
4. Alma
– Ereturup qalğansan, «Qoymasman, – dep, – suw alma» – Gözleni qamaşdıra Qışda bişgen taw alma.
5. As
– Kärtopdan da yalqğanman, Aşama bir qabaq as. – Neçe de bek hasiret Tawuqlanı buwma as.✻:
5. At
– Muna sağa pudluq taş✻: Bola busañ, alıp at. – Ne bek ariw qıyışa. Atañ sağa qoyğan at. – Maşin yoqda bolasan Minmege bir yorğa at.
5. Aç
– Wöre qulum, bilip qoy, Yonkümes qursağı aç. – Sen meni qurdaşımsan, Yüregingi mağa aç.
– Taza hawanı yeri – Şaharlarda gezme baw – Çarıq bawum üzülgen, Geltir çi baylama baw.
8. Barmak
– Ayıp tügül adamğa Çaqırğan yerge barmaq. – Xaparsızdan urunup Sına qalğan başbarmaq.
9. Gesek
– Saw gün işlep, bek taldım, Yal alayım bir gesek. – Papayıma qatıqğa Bişlaq da ber bir gesek.
10. Geç
– Ayıplıman, bilemen, Bu gezikge menden geç. – Xabarçığa tıñlap men Darsğa barma boldum geç.
11. Güye
– Ne hayran, ne tamaşa, Mamuq yallamay, güye. – Taza yün malğa busa Üylerde tüşe güye.✻
12. Can
– Quşlanı bülbülüdür, Kimge de haybatlı can. – Kök kökürese birden, Çığa qala qorqup can.
13. Yır
– Dallaylarıñnı qoyup, Yırla çı bir igit yır. – Tarlawnu suğarayım, Tatawulnu qazıp yır.
14. Qala
– Baylığına baylaqğan Baylar qurarlar Qala✻ – Aşğa da aqçası yök Açından öle qala.
15. Qan
– Dawlar bolup, yabuşup, Tögülmesin tüyür qan. Aytğan-aytğanıñ bolup, Yaşawuñdan taza qan.✻
16. Qayır
– Pağla bolmas pahladan Sementsiz yañız qayır.✻ – Tergew etip qarasañ, Qanna it bolur qayır.✻
17. Qar
– Ap-aq beti gün tüşüp, Bolup qalğan qap-qara. – Yaxşı görmege süyseñ. Bir qarama, on qara.
18. Qat
– Taxçalağa tizilgen Qumaçlar bolup qat-qat.✻ Sağe bitgen on segiz Bebey bolma, biraz qat!✻
19. Qoy
– Ne tarıqdır qalmağar Qoy, – degen soñ, qoyup qoy! – Qol qolçuqlarda otlar Çaqalı✻ bir siriw qoy
20. Qol
– Yaşıllıqğa bölengen Taw arası ullu qol. – Yoluqğanlar qayda da Salamlaşıp alar qol.
21. Qıy
– Yaxşı yaş busañ, yaşım, Yazda, güzde Terek qıy. – Qış uçun yağarlıqğa Aranda ges qatğan qıy.
22. Qır
Yabuşğan busa xamur Qırğıç bulan sünkü qır. Yartı qoyup işlerin üycanlı qaramas qır.
23. Miñ
– Şo yaşnı kim de tanır. Betinde bar qara miñ✻ – Onnu miñe artdırsa, Bola eken neçe miñ?✻
24. Oy
– Erşi dep de qaramay, Qardaş-qurdaşın söge. – Tüz tikmegen tigiwnü Yip-yibin üzüp, söge.
25. Ot
– Yazbaş günleri yaynap, Yapğan yap-yaşıl ot. – Sirnik çaqğan yaşdan Yallap getgen yalın ot.
26. Söge
– Awliya iş etgenni Soñ taymas başından oy. – Aş qaşıq etme süyseñ, Çıy ağaçnı yonup, oy.
27. Soy
– Kimni de suqlandırar Görme gözel boy-soy.✻ – Qışda qaliya süyseñ, Güzde soğumğa mal soy.
28. Sır
– Terezeni sırlama Tapmayman bir banka sır. – Awrup öle busañ da Duşmanğa bildirme sır.
29. Sür
– Mol tüşüm alma süyseñ. Şo güzünde urğa sür. – Hökünmege tüşmesin Yaşawnu sen ur da, sür.✻
30. Tay
– Purşaw etme işleme. Qırıyımdan arek tay. – Qısıp hazir etgenmen Baliwüme biçen tay.
31. Taqmaq
– Yırçılar yırlap aytar On tügül, beş yüz taqmaq.✻ – Xınjalnı belge taqmay, Yaxşıdır çüyge taqmaq.✻
32. Tep
– Soğulağan arğannı Toy küyün çaldırar✻ tep✻. – Xoşgeldi dawçu busa Gerilip beline tep.
33. Toy
– Balamnı balasısan Kämpet şeker aşap toy – Qardaşlarıñ cıyılıp Sağa etsin ullu toy.
34. Toqsan
– Hisapnı bile busañ, Yüzden onğa kem – toqsan – Tığınıp yutmasañ da, Güzde ayuwday toqsan.✻
35. Tüye
**Yaş ulanlar hayt etip Güzde habijay tüye,✻ – Suwsapğa bek çıdamlı Eki tonqulu tüye.
36. Tüş
– Çay içip yatsam geçe, Görüner qorqunçlu tüş. – Ertenler de erinip, Uyanaman zawwal tüş.
37. Uw
– Halpama süye busañ, Güz geçe habijay uw. – Bu nedir bergen aşıñ, Aççı tatıw, ağu-uw.
38. Xaba
– Suwha barağan qızyaş Qoluna tutar xaba.✻ – Qaqmay girip gelgenni Abzar yessi it xaba.
39. Çay
– Qumuqlanı baş aşı – Erten-axşam qalmuk çay. – Çay tögeyik pinjanğa✻ Çay qaşıqlanı da çay.
39. Çal
– Öteyim ari yaqğa, Käkiçleriñ ari çal.✻ – Görünseñ de cap-cahil, Qara başıñ bolğan çal.✻
41. Çap
– Usta busañ ağaçnı Çapğı balta bulan çap. – Ullu buyurğan işge Yallaw otday yanıp çap.
42. Çaç
– Qızyaşlanı gözeli Ösme qoyar uzun çaç, – Yazbaş gelse, geçikmey, Sabanlıqğa urluq çaç.
43. Çek
– Oşap qala şerege Suwdan tolğan çaltik çek.✻ – Awurun bilme süyseñ Mizan terezede✻ çek✻. – Hisapğa salsañ sen aqça Qoluña tutdurar çek.✻
44. Çiy
– Sawluğu bek saqlanar Yatğınça içgenni çiy. – İşletilmey taşlanğan, Giyim biçmes gönden çiy.
45. Çorğa
– Yañur suwnu aqdırar Qalqı yağada çorğa.✻ – Baltañnı oyup qoyar Ağaçda ösgen çorğa.✻
46. Çıq
– Qaqsa birew qapuğa, Hazirine çabıp çıq. – Gündüz çalğan biçenni Buzar geçe salğan çıq.
47. Yağa
– Cuwunmay giye-giye, Kir basğan gölek yağa. Çaqğa salqın tüşgende Üylerde peçler yağa. – Ne alämat görüne Yazbaşda ağaç yağa.
48. Yay
– Yallawğa çıdap bolmas, Yaz çığıp girgende yay. – Qaytarğan çiy aşlıqnı, Qurutma indırda yay.
49. Yaz
– Qışnı quwup geler yaz, İşlep-işlep, beliñ yaz.✻ – Askerge ağayıña Salam-käläm kağız yaz✻. – Bürüşgen opurağıñ İtiw urup tez-tez yaz.✻
50. Yara
– Öltürüp qoyma bola Xınjaldan tiygen yara. – Urulğan najaq balta✻ Ağaçnı eki yara. – Ölgünçege saw bolmay Yala yapğan söz yara.